Dziura w kadłubie ideologii

„Nostromo” czerpie swoją siłę narracyjną z przekonania Josepha Conrada, że jako twórca nie może on stanąć jednoznacznie po jednej stronie konfliktu, zamieniając literaturę w przypowieść moralną

Do niedawna sytuacja z Josephem Conradem wyglądała tak – polskie przekłady jego książek pochodziły sprzed bez mała stu lat i mocno się językowo postarzały, inaczej niż oryginalne teksty angielskie, które nabrały dodatkowej elegancji i szlachetności. Conrad był pisarzem zaskakująco nowoczesnym – choć sam w odniesieniu do siebie nie użyłby zapewne tego epitetu – a przyciężkawa polszczyzna wspomnianych przekładów nieco utrudniała czytelnikowi zrozumienie, skąd brała się owa nowoczesność.

To się na szczęście zmienia. Translatorskie odkurzanie Josepha Conrada odbywa się w statecznym, spokojnym tempie, niemniej z udziałem wybitnych tłumaczy: Michała Kłobukowskiego („Lord Jim” – Znak 2002), Magdy Heydel („Jądro ciemności” – Znak 2011, „Opowiadania” – Czarne 2020) oraz Macieja Świerkockiego („Tajny agent” – Officyna 2018). Mam oczywiście nadzieję na więcej, tymczasem jednak nakładem łódzkiego wydawnictwa Officyna – w nowym, znakomitym przekładzie Macieja Świerkockiego – ukazał się „Nostromo”, najobszerniejsza i najbardziej skomplikowana formalnie powieść Conrada. Lektura „Nostroma” (która także powinna się odbywać w statecznym, spokojnym tempie, inaczej łatwo się w tej książce zgubić) uzmysławia dyskretną potęgę i osobliwą intelektualną niezależność tego pisarstwa. A także jego głębokie wyczucie złożonych procesów społecznych, ekonomicznych, politycznych.

Triumfalizm i ironia

Powiada się, że „Nostromo” mógł być rodzajem odpowiedzi na „Wojnę i pokój” Tołstoja. „Istnieją liczne podobieństwa: szeroki kontekst historyczny, który obie powieści odtwarzają, naród celebrujący wyparcie armii najeźdźców, historie rodzinne i małżeńskie, skupione na przyczynach sukcesu lub porażki owych związków – pisze Eloise Knapp Hay w eseju poświęconym powieści Conrada (Eloise Knapp Hay, „Nostromo”, w: J. H. Stape, „The Cambridge Companion to Joseph Conrad”, Cambridge University Press 1996). – «Nostromo» to także, podobnie jak powieść Tołstoja, narracja bazująca na wojnie idei, zwłaszcza idei historycznego determinizmu i indywidualnej wolności. O ile jednak w «Wojnie i pokoju» historię determinuje wola jednostek, o tyle «Nostromo» ogranicza autonomię postaci w obliczu sił, nad którymi mają one niewielką kontrolę. W przeciwieństwie do książki Tołstoja powieść Conrada okazuje się szczególnie «nowoczesna» w tym sensie, że spojrzenie na historię jest w niej ironiczne i ponure, a nie heroiczne i triumfalne”.