Wyrok SN z dnia 12 czerwca 2015 r., sygn. II CSK 585/14

Utrzymanie kar umownych za zwłokę po odstąpieniu od umowy poczytuje się za możliwe wówczas gdy strony w umowie tak postanowią, przy czym kara taką ulegałaby przekształceniu w karę za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania, o ile w umowie takiej kary odrębnie nie zastrzeżono.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jan Górowski (przewodniczący)

SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)

SSN Grzegorz Misiurek

Protokolant Agnieszka Łuniewska

w sprawie z powództwa M. L. przeciwko W. C. i H. S. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 czerwca 2015 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 16 kwietnia 2014 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w P. zasądził od W. C. i H. S. na rzecz M. L. kwotę 123.446,89 zł z ustawowymi odsetkami od kwot i dat szczegółowo wymienionych w sentencji wyroku, tytułem brakującego wynagrodzenia za prace jakie powód wykonał w związku z realizacją wiążącej strony umowy o roboty budowlane. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd ustalił, że strony umowę o roboty budowlane zawarły w dniu 26 marca 2010 r.; powód zobowiązał się do wybudowania budynku handlowo - usługowo - mieszkalnego za wynagrodzeniem ryczałtowym w kwocie 750.000 zł. Ustalono, że wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli prace dodatkowe wykona bez pisemnej zgody zamawiającego. Termin rozpoczęcia prac ustalono na dzień 26 marca 2010 r., a zakończenia na dzień 30 września 2010 r. W umowie strony ustaliły również, że wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną w razie zwłoki w wykonaniu robót poza terminy określone w harmonogramie realizacji inwestycji w wysokości 0,3% wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki. Ustaliły nadto, że pozwani mogą od umowy odstąpić m.in. wówczas gdy wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem prac poza terminy określone w harmonogramie realizacji inwestycji tak dalece, że nie jest prawdopodobne, aby zakończono inwestycję w umówionym terminie. Do grudnia 2010 r. ogólna wartość robót umownych wykonanych przez powoda wyniosła 415.815,03 zł i pozwanym pozostało do zapłaty 137.873,46 zł. Powód wykonał nadto prace dodatkowe, niezbędne dla bezpieczeństwa budowli, bez uzyskania pisemnej zgody pozwanych. Pismem z dnia 12 września 2011 r. powód poinformował pozwanych, że zawiesza wykonywanie robót wobec utraty płynności finansowej przez pozwanych. Pozwani pismem z dnia 4 października 2011 r. wezwali powoda do powrotu na plac budowy celem kontynuowania pracy zgodnie z umową, w terminie dni 7 od otrzymania pisma; poinformowali go, że brak powrotu na budowę spowoduje zerwanie umowy. Następnie, pismem z dnia 18 października 2011 r., z powołaniem się na § 9 umowy, pozwani odstąpili od umowy w związku z niedotrzymanie przez powoda terminu zakończenia prac. Z tytułu wykonania umowy pozwani nie uiścili powodowi kwoty 66.007,12 zł, a z tytułu wykonania prac dodatkowych kwoty 57.439,77 zł. W dniu 20 stycznia 2012 r. pozwani złożyli oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej im wobec powoda, w kwocie 865.742,55 zł, w tym 861.750 zł z tytułu naliczonej przez nich kary umownej za zwłokę to jest za 383 dni, od 30 września 2010 r. do dnia odstąpienia od umowy czyli 18 października 2011 r. oraz z tytułu nadpłaconego wynagrodzenia, z wierzytelnością powoda z tytułu należnego wynagrodzenia za wykonane zgodnie z umową prace budowlane. Budynek został ukończony przez innego wykonawcę i oddany do użytku. Dokonując oceny prawnej tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy wskazał, że nie doszło do skutecznego zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia z uwagi na brak w umowie wskazania terminu, w ciągu którego prawo to miałoby być wykonane, jednakże ocenił, że pozwani od umowy odstąpili wykonując ustawowe uprawnienie z art. 491 k.c. Okoliczności sprawy uzasadniały bowiem przyjęcie, że powód pozostawał w zwłoce. Kara umowa został zastrzeżona za opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy, a więc dotyczyła sytuacji gdy powód wykona roboty, jakkolwiek z opóźnieniem. Odstąpienie od umowy spowodowało, że powód robót nie zakończył i stan taki należy kwalifikować jako niewykonanie zobowiązania stąd też pozwani nie mogli domagać się kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki, a więc stanu nienależytego wykonania zobowiązania. Brak po stronie pozwanych wierzytelności z tytułu kary umownej powoduje, że ich oświadczenie o potrąceniu z wierzytelnością powoda nie wywarło skutku. Uzasadnione było zatem żądanie powoda zasądzenia brakującego wynagrodzenia za prace wykonane zgodnie z umową, a nadto za prace wykonane poza umową, bez pisemnej zgodny pozwanych, z tym, że w odniesieniu do tych prac właściwą podstawę prawną należnej za nie zapłaty, stanowiły, w ocenie Sądu przepisy k.c. o bezpodstawnym wzbogaceniu.