Najciekawsze orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz interpretacje ZUS z zakresu ubezpieczeń społecznych w 2024 r.

W 2024 r. Sąd Najwyższy wskazywał na kwestię podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Po raz kolejny zajął także stanowisko odnośnie do obowiązku ubezpieczeń niemal jedynego wspólnika sp. z o.o. oraz osoby wykonującej pracę na rzecz pracodawcy. Sąd Najwyższy wypowiedział się również, odmiennie niż dotychczas, w zakresie uprawnień ZUS do kwestionowania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklarowanej przez przedsiębiorcę. 

Natomiast ZUS w wydanych interpretacjach indywidualnych wypowiadał się przede wszystkim w zakresie podlegania ubezpieczeniom przez cudzoziemców zatrudnionych w Polsce, uwzględniania bądź nieuwzględniania w podstawie wymiaru składek różnego rodzaju świadczeń, takich jak np. odszkodowania w związku z rozwiązaniem umowy o pracę, świadczenia finansowane z zfśs, karnety sportowe. Analizował także zagadnienia dotyczące różnego rodzaju ulg w opłacaniu składek oraz podstawy wymiaru składek pracowników delegowanych do pracy za granicę.

Poniżej przedstawiamy wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego i interpretacje ZUS opublikowane w 2024 r.

1. Podleganie ubezpieczeniom z tytułu umowy o pracę

Umowa o pracę stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych (i ubezpieczenia zdrowotnego), jeżeli jest faktycznie wykonywana. Jeżeli natomiast taka umowa została zawarta w celu obejścia przepisów lub dla pozoru, jest nieważna i nie stanowi podstawy do objęcia ww. ubezpieczeniami. Potwierdza to najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego:

• wyrok SN z 17 stycznia 2024 r. (III USKP 56/22), w uzasadnieniu którego sąd wskazał:

SN

Podleganie pracowniczym ubezpieczeniom społecznym jest uwarunkowane nie tyle zawarciem umowy o pracę, wypłatą wynagrodzenia, przystąpieniem do ubezpieczenia, zgłoszeniem pracownika do tych ubezpieczeń i opłacaniem składek z tego tytułu, ile legitymowaniem się przez ubezpieczonego statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach stosunku pracy. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia, gdyż w takim przypadku wady oświadczeń woli umowy o pracę – nawet powodujące jej nieważność – nie wywołują skutków w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Umowa o pracę, która nie wiąże się z rzeczywistym jej wykonywaniem, a zgłoszenie do ubezpieczenia następuje tylko pod pozorem istnienia tytułu ubezpieczenia w postaci stosunku pracy, nie rodzi skutków w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

(…) Sama zmiana formy zatrudnienia powodowana chęcią zwiększenia zakresu zabezpieczenia społecznego jest dopuszczalna i może stanowić główny motyw nawiązania stosunku pracy w miejsce innego stosunku prawnego, jednak konieczne jest wówczas rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy.

(…) Realizacja umowy na warunkach prawnego podporządkowania pracowniczego, z uwzględnieniem przepisów szczególnych dotyczących konkretnego zawodu, uprawnia do przyjęcia pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Nie można wówczas mówić o pozornej umowie o pracę.

• postanowienie SN z 7 lutego 2024 r. (II USK 127/23), w uzasadnieniu którego sąd wskazał:

SN

Do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może dojść wówczas, gdy zgłoszenie do tego ubezpieczenia dotyczy osoby, która nie jest pracownikiem, a zatem zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego następuje pod pozorem zatrudnienia.

2. Podleganie ubezpieczeniom przez wspólnika dwuosobowej sp. z o.o.

Zgodnie z przepisami ustawy systemowej jedyny wspólnik sp. z o.o. podlega ubezpieczeniom społecznym, tak jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność.

Objęcie ubezpieczeniami następuje od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia wszystkich udziałów w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców.

Dotychczas Sąd Najwyższy w kwestii podlegania ubezpieczeniom społecznym przez „prawie” lub „niemal” jedynego wspólnika sp. z o.o. zajmował niejednolite stanowisko. 

W ostatnich orzeczeniach Sąd Najwyższy uznał, że regulacje dotyczące wskazanego wyżej obowiązku ubezpieczeń społecznych jedynego wspólnika sp. z o.o. nie mają zastosowania w przypadku wspólników większościowych, dominujących, posiadających nawet 99% udziałów w spółce.

• uchwała SN z 21 lutego 2024 r. (III UZP 8/23), w uzasadnieniu której wskazano:

SN

Wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 procent udziałów nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

• wyrok SN z 17 stycznia 2024 r. (III USKP 73/23, OSNP 2024/8/87), w uzasadnieniu którego sąd stwierdził:

SN

Wspólnik dwuosobowej spółki z o.o. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (…) jako wspólnik jednoosobowej spółki z o.o., choćby był wspólnikiem większościowym (niemal, prawie jedynym). Podważenie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy wskazanego w zgłoszeniu, nakłada na organ rentowy powinność rozstrzygnięcia o podleganiu ubezpieczeniom na innej podstawie, a więc przy ustaleniu, że praca była wykonywana, umowa powinna być traktowana jako umowa o świadczenie usług.

(…) Wspólnik dwuosobowej spółki z o.o. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 u.s.u.s. jako wspólnik jednoosobowej spółki z o.o., choćby był wspólnikiem większościowym, niemal, prawie jedynym.

3. Uprawnienie ZUS do weryfikacji podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy

Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania podstawy wymiaru składek zadeklarowanej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, jeśli mieści się ona w granicach określonych przepisami ustawy systemowej. Sąd Najwyższy wyraził ten pogląd w uchwale z 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10, OSNP 2010/21-22/267), w której stwierdził, że:

SN

(…) podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność została określona inaczej niż w przypadku ubezpieczonych, co do których podstawę tę odniesiono do przychodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (…). Łączy się to ze specyfiką działalności prowadzonej na własny rachunek i trudnościami przy określaniu przychodu z tej działalności. Z tych względów określenie wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ustawodawca pozostawił osobom prowadzącym pozarolniczą działalność. (…) W konsekwencji w przypadku tych ubezpieczonych obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ich wysokość nie są powiązane z osiągniętym faktycznie przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą, niezależnie od tego, czy ubezpieczony osiąga przychody i w jakiej wysokości. (…) Po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność istnieje zatem uprawnienie do zadeklarowania w granicach zakreślonych ustawą dowolnej kwoty jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, wobec czego sposób w jaki realizuje to uprawnienie zależy wyłącznie od jej decyzji. Ingerencja w tę sferę jakiegokolwiek innego podmiotu jest więc niedopuszczalna, chyba że ma wyraźne umocowanie w przepisach.

W najnowszych orzeczeniach Sąd Najwyższy zmienił stanowisko w tym zakresie, uznając, że pewnych sytuacjach ZUS może jednak zweryfikować podstawę wymiaru składek przedsiębiorcy. Zdaniem sądu, jeżeli przedsiębiorca w początkowej fazie działalności zadeklarował podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie znajduje odzwierciedlenia w uzyskiwanych przychodach, ZUS może ją obniżyć do minimalnej kwoty. Nawet jeżeli nie kwestionuje tytułu do ubezpieczeń.

• postanowienie SN z 6 lutego 2024 r. (III USK 335/22), w uzasadnieniu którego sąd uznał:

SN

Organ rentowy w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 i 2 w związku z art. 2a u.s.u.s.).

4. Wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy

Sąd Najwyższy zajmował się także zagadnieniem dotyczącym wykonywania pracy na rzecz własnego pracodawcy.

Jeżeli pracownik w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z pracodawcą lub innym podmiotem faktycznie wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, to nie powstaje zbieg tytułów do ubezpieczeń (tj. umowy o pracę i np. umowy zlecenia). W tej sytuacji to pracodawca jest beneficjentem czynności wykonywanej przez pracownika na podstawie umowy cywilnoprawnej – osiąga z tego tytułu wymierne korzyści. Dotyczy to również przypadków, w których pracownik, prowadząc jednocześnie działalność gospodarczą, zawiera umowę cywilnoprawną z pracodawcą w ramach tej działalności – odnosi się to szczególnie do lekarzy. Zdaniem Sądu Najwyższego podstawą do świadczenia pracy jest umowa cywilnoprawna, a nie działalność.

Sąd Najwyższy niezmiennie stoi na stanowisku (wyrażonym m.in. w uchwale z 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010/3-4/46), że jeśli pracownik w ramach umowy cywilnoprawnej wykonuje w rzeczywistości pracę na rzecz pracodawcy, to pracodawca jest płatnikiem składek. Zobowiązany jest zatem uwzględnić przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej w podstawie wymiaru składek z tytułu umowy o pracę.

• postanowienie SN z 11 stycznia 2024 r. (III USK 101/23), w uzasadnieniu którego sąd wskazał:

SN

(…) błędne jest założenie, że działalność gospodarcza (praca na własny rachunek, samozatrudnienie) jest wyłączona z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ponieważ przepis ten podmiotowo odnosi się tylko do ubezpieczonych z art. 6 ust. 1 pkt 4 (zleceniobiorców), a nie do ubezpieczonych z art. 6 ust. 1 pkt 5 (prowadzących działalność gospodarczą). (…) Istotą stosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest umowa zawierana przez pracownika z pracodawcą (lub z osobą trzecią), czego nie zmienia to, że pracownik występuje jako przedsiębiorca (…). 

Wykonywanie działalności gospodarczej, wymaga bowiem zawarcia indywidualnej umowy przez prowadzącego działalność gospodarczą i dopiero ta umowa, a nie sama działalność, określa treść zobowiązania. (…) zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy systemowej uzasadnia umowa (…), na podstawie której pracownik wykonuje pracę, której beneficjentem jest pracodawca.

• postanowienie SN z 7 lutego 2024 r. (II USK 115/23), w uzasadnieniu którego sąd stwierdził:

SN

Artykuł 8 ust. 2a u.s.u.s. rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy, w tym na wykonywanie pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Praca wykonywana na rzecz pracodawcy to praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie od formalnej więzi prawnej łączącej pracownika z osobą trzecią. Oznacza to, że bez względu na rodzaj wykonywanych przez pracownika czynności wynikających z umowy zawartej z osobą trzecią oraz niezależnie od tożsamości rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią, wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a u.s.u.s. jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią.

(…) Finansowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na jego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią, przemawia za zastosowaniem art. 8 ust. 2a u.s.u.s.

5. Wpływ niezdolności do pracy na ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy

Zgodnie z najnowszym orzecznictwem Sądu Najwyższego w sytuacji, gdy przedsiębiorca jest niezdolny do pracy przez część miesiąca, może kwotę najniższej podstawy wymiaru składek pomniejszyć proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Przy czym dotyczy to tylko sytuacji, w której przedsiębiorca spełnia warunki do przyznania zasiłku. Jeśli więc osoba ta nie nabyła prawa do zasiłku (nie była do niego uprawniona lub nie spełniała warunków), w dalszym ciągu powinna opłacać składki ZUS w pełnej wysokości z tytułu objęcia ubezpieczeniami w tym okresie.

• wyrok SN z 13 lutego 2024 r. (I USKP 25/23), w uzasadnieniu którego sąd uznał:

SN

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega ubezpieczeniom społecznym także w okresie faktycznej niezdolności do pracy, która to niezdolność nie została stwierdzona w trybie uprawniającym do nabycia prawa do zasiłku z ubezpieczenia chorobowego, bądź po wyczerpaniu okresu zasiłkowego i okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego.

6. Korzystanie z ulgi w opłacaniu składek przez lekarza stażystę 

Przedsiębiorca, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej (ulga na start).

Musi jednak spełnić określone warunki, tj. nie wykonywać działalności na rzecz byłego pracodawcy, u którego był zatrudniony na podstawie umowy o pracę przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym i wykonywał w ramach obowiązków pracowniczych czynności wchodzące w zakres działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca może także zrezygnować z tej ulgi i zgłosić się do ubezpieczeń społecznych oraz opłacać tzw. preferencyjne składki, w okresie 24 miesięcy od objęcia ubezpieczeniami. W tym przypadku podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia – od 1 lipca 2024 r. wynosi ono 4300 zł. 

Z przedmiotowej ulgi nie mogą korzystać osoby, które:

• prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność,

• wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, u którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym były zatrudnione na podstawie stosunku pracy i wykonywały czynności wchodzące w zakres działalności gospodarczej.

Pojawiły się wątpliwości, czy prawo do ww. ulg przysługuje lekarzowi, który wcześniej odbywał staż w szpitalu, na rzecz którego obecnie świadczy usługi medyczne. Ostatecznie Sąd Najwyższy uznał, że lekarz rozpoczynający praktykę lekarską (w formie działalności gospodarczej) może korzystać z ww. preferencji składkowych, nawet jeśli wykonuje pracę na rzecz byłego pracodawcy, u którego był wcześniej zatrudniony na podstawie umowy o pracę jako lekarz stażysta.

• uchwała SN z 9 kwietnia 2024 r. (III UZP 9/23), w uzasadnieniu której sąd wyjaśnił:

SN

Przepisy art. 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 497) oraz art. 18 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 236) mają zastosowanie także w przypadku lekarza podejmującego działalność gospodarczą, gdy wykonuje ją na rzecz byłego pracodawcy, u którego był zatrudniony na podstawie umowy o pracę jako lekarz stażysta, zawartej na czas określony w celu przygotowania zawodowego, obejmującego realizację programu stażu podyplomowego – art. 15a ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

7. Bieg terminu przedawnienia

Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Przy czym w określonych przypadkach bieg tego terminu ulega zawieszeniu lub przerwaniu.

Przykładowo bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony w przypadku podjęcia przez ZUS pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. W orzecznictwie zwraca się uwagę, że są to również czynności poprzedzające właściwe postępowanie egzekucyjne.

Termin ten ulega zawieszeniu również od dnia wszczęcia przez ZUS postępowania w sprawie wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.

• wyrok SN z 7 lutego 2024 r. (I USKP 52/23), w uzasadnieniu którego sąd stwierdził:

SN

(…) czynności zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu składek nie mogą być zawężone tylko do czynności stricte egzekucyjnych organu egzekucyjnego (…). Prócz niej są jeszcze wcześniejsze czynności zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu składek, czyli czynności w szerszym rozumieniu, gdyż obejmują czynności organu rentowego a nie tylko organu egzekucyjnego, które zmierzają do wyegzekwowania należności z tytułu składek, czyli nie obejmują czynności, które w zwykłym procesie egzekucji są podejmowane przez organ egzekucyjny uprawniony do wykonania tytułu wykonawczego. W przeciwnym razie przedawnienie, a ściślej zawieszenie przedawnienia zależałoby od działania drugiego podmiotu, czyli od organu egzekucyjnego i skuteczności jego czynności. Tymczasem chodzi o działanie wierzyciela, czyli organu rentowego, który sam nie może potrącić wierzytelności, stąd musi zwrócić się do organu egzekucyjnego i ma na to czas do upływu terminu przedawnienia.

• wyrok SN z 16 stycznia 2024 r. (I USKP 16/23), w uzasadnieniu którego sąd wskazał:

SN

Ustanowiona w przepisie art. 24 ust. 5f u.s.u.s. instytucja zawieszenia biegu przedawnienia ma (…) zastosowanie w razie wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji wymienionych w hipotezie analizowanej normy prawnej. Jednak w myśl literalnego brzmienia przepisu, wynikający z dyspozycji tej normy skutek zawieszający nie został powiązany z datą wydania tej treści decyzji. W przepisie mowa jest bowiem o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia należności składkowych od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Ustawodawca posłużył się więc w hipotezie i dyspozycji normy art. 24 ust. 5f u.s.u.s. dwoma różnymi określeniami: wydania decyzji i wszczęcia postępowania. Co do drugiego w tych pojęć warto zauważyć, że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie określa samodzielnie (autonomicznie) daty wszczęcia postępowania. Trzeba zatem przywołać treść art. 123 u.s.u.s., w myśl którego w sprawach nią nieuregulowanych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

8. Ustalenie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez cudzoziemców zatrudnionych w Polsce na podstawie umowy cywilnoprawnej

Co do zasady w sytuacji, gdy cudzoziemiec zostanie zatrudniony w Polsce na podstawie umowy cywilnoprawnej, będzie podlegał ubezpieczeniom na tych samych zasadach co polscy obywatele. Decydujące znaczenie ma bowiem wykonywanie pracy na terytorium Polski, a nie obywatelstwo czy miejsce zamieszkania. Obowiązek ubezpieczeń może być natomiast wyłączony m.in. przez umowy międzynarodowe, których Polska jest stroną (w przypadku obywateli państw spoza UE).

W tym zakresie ZUS nie zmienił swojego stanowiska.

• interpretacja z 8 kwietnia 2024 r. (DI/100000/43/277/2024), w uzasadnieniu której ZUS stwierdził:

ZUS

(…) obowiązkiem ubezpieczeń społecznych są objęci (…) cudzoziemcy, o ile spełniają warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym, a tak jest, gdy z cudzoziemcem zostaje zawarta np. umowa zlecenia. Istotnym dla objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych jest więc:

– fakt zawarcia z polskim podmiotem np. umowy zlecenia, czyli umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz

– wykonywanie pracy w ramach tej umowy na obszarze Polski.

Z powyższego wynika, że przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie uzależniają objęcia ubezpieczeniami społecznymi od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania czy pobytu, jak również od tego przez jaki czas praca jest świadczona, natomiast istotny jest fakt zawarcia z polskim podmiotem umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz wykonywanie pracy w ramach takiej umowy na obszarze Polski.

Jedynie ratyfikowana umowa międzynarodowa jako prawo nadrzędne, może wykluczyć zastosowanie polskich przepisów w tym zakresie. Cudzoziemiec zatrudniony w Polsce nie będzie podlegał ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych, jeśli obowiązek taki wyklucza umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, lub prawo wspólnotowe. Z treści wniosku o wydanie interpretacji nie wynika, jednakże, iż taka sytuacja ma miejsce.

• interpretacja z 22 marca 2024 r. (DI/200000/43/273/2024), w której ZUS uznał:

ZUS

Przepisy ustawy o ubezpieczeniach społecznych nie uzależniają objęcia ubezpieczeniami społecznymi od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania czy czasu pobytu, jak również od tego przez jaki czas praca jest świadczona, natomiast istotny jest fakt zawarcia z polskim podmiotem umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz wykonywania pracy w ramach takiej umowy na obszarze Polski.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w tej ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach i misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych. Wymienione w ww. przepisie warunki powinny być spełnione łącznie, tzn.: osoba jest cudzoziemcem, jej pobyt w Polsce nie może mieć charakteru stałego, jest zatrudniona w obcym przedstawicielstwie dyplomatycznym, urzędzie konsularnym, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych.

Zatem, warunki określone w art. 5 ust. 2 ustawy muszą być spełnione łącznie, aby skutkowały wyłączeniem cudzoziemca z obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym.

9. Obowiązek opłacania składek ZUS od wynagrodzenia wypłacanego wspólnikowi za powtarzające się świadczenie niepieniężne

W sytuacji gdy wspólnik otrzymuje od spółki wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne, do których jest zobowiązany (uregulowane w art. 176 Kodeksu spółek handlowych), nie będą one podlegały oskładkowaniu, o ile nie mają charakteru umowy o świadczenie usług czy umowy zlecenia. Wówczas osoby te będą podlegały ubezpieczeniom na zasadach dotyczących zleceniobiorców.

• interpretacja z 30 stycznia 2024 r. (DI/200000/43/38/2024), w której ZUS stwierdził:

ZUS

Wymienione przez Przedsiębiorcę czynności i ich zakres, do którego będą zobowiązani wspólnicy wskazują, iż obowiązki wspólników mają charakter zadań usługowych, zgodnym z przedmiotem działalności Spółki. Wskazane w złożonym wniosku czynności wspólników stanowią obowiązki charakterystyczne dla umowy o świadczenie usług, a więc umowy opisanej w art. 750 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (...). Tym samym uznać należy, że Przedsiębiorca zmierza do posłużenia się regulacją zawartą w art. 176 Kodeksu spółek handlowych do stworzenia mechanizmu wynagradzania wspólników w sposób niezgodny z ratio legis tej instytucji prawnej. Mając na uwadze charakter i zakres wykonywanych czynności, wspólnicy de facto świadczą na rzecz Spółki usługi charakterystyczne dla relacji cywilnoprawnych polegające na zobowiązaniu do wykonania określonych usług.

W konsekwencji, stosunek opisany przez Przedsiębiorcę w złożonym wniosku wypełnia przesłanki tytułu do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tym przepisem obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Tym samym wypłacane wynagrodzenie będzie stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe stosownie do art. 13 ust. 1, 3 i 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

• interpretacja z 30 stycznia 2024 r. (DI/200000/43/48/2024), w której ZUS wskazał:

ZUS

Wykonanie przez wspólnika Spółki świadczenia polegającego na onboardingu nowego pracownika (przeszkolenie ze wszystkich procedur przyjętych w Spółce), tj. na wdrożeniu pracownika do pracy w Spółce poprzez zaznajomienie nowo przyjętej osoby ze wszystkimi narzędziami i procesami w niej panującymi oraz pomoc w zaaklimatyzowaniu się, jak również zapoznanie nowej osoby ze współpracownikami, przedstawienie jej szczegółowo zakresu obowiązków i sposobu ich wykonywania oraz poinformowanie o aktualnie prowadzonych projektach będzie w rzeczywistości usługą świadczoną na rzecz Spółki (...).

Stosunek opisany przez Przedsiębiorcę wypełnia przesłanki tytułu do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tym przepisem obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Tym samym wynagrodzenie wypłacane za świadczenie usług w zakresie onboardingu nowego pracownika (przeszkolenie ze wszystkich procedur przyjętych w Spółce), będzie stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe stosownie do art. 18 ust. 1, 3 i 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

10. Warunki uwzględniania w podstawie wymiaru składek wynagrodzenia zmiennego członków zarządu

Wynagrodzenie stanowiące np. przychód z działalności wykonywanej osobiście, np. umowy o świadczenie usług, wypłacone byłym członkom zarządu po ustaniu tej umowy, będzie podlegało oskładkowaniu, jeżeli jest związane z pełnioną funkcją i wynika z tej umowy.

• interpretacja z 11 lipca 2024 r. (DI/100000/43/560/2024), w której ZUS stwierdził:

ZUS

(…) wypłata wynagrodzenia zmiennego, w tym odroczona część wynagrodzenia zmiennego należnego byłym Członkom Zarządu (...) stanowi przychód z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 13 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Podsumowując powyższe Zakład wskazuje, iż obowiązkowi odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne będzie podlegało wynagrodzenie zmienne, w tym odroczone wynagrodzenie zmienne wypłacone przez przedsiębiorcę z tytułu umowy o świadczenie usług zarządzania, wypłacone już po jej ustaniu, jeśli stanowi przychód z działalności wykonywanej osobiście przez członków zarządu (...) oraz wypłata ta pozostaje w związku z pełnioną funkcją członków zarządu i dotyczy tej umowy i z niej wynika.

11. Brak obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzenia wypłacanego członkom komisji egzaminacyjnych 

Tytuły do ubezpieczeń społecznych są enumeratywnie wymienione w art. 6 ustawy systemowej. Powołanie na członka komisji egzaminacyjnej nie stanowi tytułu do ww. ubezpieczeń, gdyż nie zostało zawarte w tym katalogu.

• interpretacja z 7 maja 2024 r. (DI/200000/43/415/2024), w której ZUS uznał:

ZUS

Ubezpieczeniom społecznym podlega obowiązkowo osoba, która posiada określony tytuł do ubezpieczeń wskazany przez ustawodawcę. W art. 6 ust. 1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zostały wymienione wszystkie podmioty objęte obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych. 

(…) Wśród osób, o których mowa w wyżej cytowanym przepisie brak jest osób pełniących funkcję członków komisji egzaminacyjnych do przeprowadzenia egzaminów stwierdzających kwalifikacje na stanowiskach pracy związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń, instalacji sieci energetycznych. Jak wynika z przedstawionego opisu stanu faktycznego, składy osobowe członków komisji egzaminacyjnych powołuje aktem powołania Prezes Urzędu Regulacji Energetyki na podstawie art. 54 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne. Ich działalność reguluje Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 1 lipca 2022 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci. Członkowie komisji egzaminacyjnej nie są pracownikami i nie świadczą usług na podstawie umów cywilnoprawnych na rzecz. Jak wskazuje Przedsiębiorca rozliczenie i wypłata gratyfikacji dla poszczególnych członków zespołów egzaminacyjnych następuje na podstawie protokołu ilości przeegzaminowanych osób sporządzonego przez Przewodniczącego Komisji Kwalifikacyjnej bądź jej Sekretarza.

(…) Nie występuje tu przesłanka wynikająca z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych skutkująca objęciem członków komisji egzaminacyjnej powołanych do pełnienia tej funkcji na podstawie aktu powołania, ubezpieczeniami społecznymi – brak jest tytułu do ubezpieczeń społecznych.

12. Charakter podatkowy świadczenia a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

O tym, czy dane świadczenie będzie podlegało oskładkowaniu, decyduje to, czy w rozumieniu przepisów podatkowych stanowi ono przychód ze stosunku pracy. Jeśli nie jest przychodem z umowy o pracę, nie powinno być uwzględniane w podstawie wymiaru składek.

• interpretacja z 7 sierpnia 2024 r. (DI/100000/43/679/2024), w której ZUS wskazał:

ZUS

Za przychody ze stosunku pracy uważa się: wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez wzglądu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Dla rozstrzygnięcia, czy dana korzyść stanowi lub będzie stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (…), decydujące znaczenie ma, czy dla celów podatkowych zostanie ona zakwalifikowana jako przychód pracownika z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Przedsiębiorca we wniosku wskazał, że otrzymał interpretację indywidualną z Krajowej Informacji Skarbowej, z której wynika, że premia pieniężna, o której mowa we wniosku, nie jest przychodem ze stosunku pracy, a stanowi przychód z innych źródeł (art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W związku z powyższym stanowisko wnioskodawcy uznać należy za prawidłowe, nie jest bowiem prawnie możliwe uwzględnienie w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników należności, które nie stały się przychodem ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

• interpretacja z 10 kwietnia 2024 r. (DI/200000/43/280/2024), w której ZUS stwierdził:

ZUS

Koszty abonamentu za świadczenia dotyczące medycyny pracy, profilaktyki zdrowotnej będą w całości pokrywane przez Przedsiębiorcę, zaś usługi medyczne indywidualne dla pracowników i pakiet medyczny dla rodziny pracownika będą opłacane przez pracowników. Ponadto Przedsiębiorca wskazał, że koszty badania z zakresu medycyny pracy, profilaktyki zdrowotnej związanej z wykonywaną pracą dla zatrudnionych pracowników nie będą stanowić przychodu z tytułu stosunku pracy. Przedsiębiorca powziął wątpliwość czy koszty abonamentu w postaci medycyny pracy i profilaktyki zdrowotnej, ponoszone przez pracodawcę stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Mając powyższe na uwadze, tj. pokrywanie przez Przedsiębiorcę pełnych kosztów badań w zakresie medycyny pracy i profilaktyki zdrowotnej oraz fakt, że wartość tych badań nie będzie przychodem pracownika ze stosunku pracy należy uznać stanowisko Przedsiębiorcy za prawidłowe, w zakresie, że koszty badań związanych z medycyną pracy i profilaktyką zdrowotną nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracowników co wynika z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

13. Ulgi w opłacaniu składek ZUS dla przedsiębiorców

Przedsiębiorcy, przy spełnieniu określonych warunków, mogą korzystać z różnego rodzaju preferencji w opłacaniu składek ZUS, tj. ulgi na start, preferencyjnych składek ZUS, małego ZUS plus. W wydanych interpretacjach ZUS stwierdził m.in., że skorzystanie z ulgi na start czy z preferencyjnych składek jest wykluczone, jeśli czynności wykonywane w ramach działalności na rzecz byłego pracodawcy, choćby częściowo, pokrywają się z obowiązkami pracowniczymi, jakie przedsiębiorca realizował na podstawie stosunku pracy u tego pracodawcy.

• interpretacja z 8 sierpnia 2024 r. (DI/100000/43/711/2024), w której ZUS wskazał:

ZUS

Należy zaznaczyć, że wystarczy, aby zakres wykonywanej przez daną osobę działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy tylko w części pokrywał się z czynnościami wykonywanymi w ramach łączącego ją uprzednio z tym pracodawcą stosunku pracy, żeby osoba rozpoczynająca prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej nie miała prawa do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru składek nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia. Dopiero, gdy wykonywana praca w ramach prowadzonej działalności ma zupełnie inny charakter, niż zakres czynności wykonywanych w okresie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę – osoba prowadząca działalność może skorzystać z preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Należy pamiętać, że warunek nie wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy dotyczy nie tylko pierwszego dnia prowadzenia działalności, ale całego 24- miesięcznego okresu. Oznacza to, że od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy (także wtedy, gdy moment ten wystąpi np. po upływie kilku miesięcy od rozpoczęcia prowadzenia działalności) następuje utrata prawa do deklarowania do podstawy wymiaru kwoty niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Ponownie prawo to zyskuje się od dnia zaprzestania wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy.

• interpretacja z 8 kwietnia 2024 r. (DI/100000/43/201/2024), w której ZUS uznał:

ZUS

(…) w sytuacji gdy osoba rozpoczynająca wykonywanie działalności gospodarczej podejmuje ją po raz pierwszy lub podejmuje ją ponownie, ale od zakończenia poprzedniej działalności lub od dnia jej ostatniego zawieszenia upłynął okres co najmniej 60 miesięcy, a w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nie wykonuje na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywała w ramach stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności, przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia tej działalności, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, o których stanowi powyżej powołany art. 6 ust. 1 pkt 5 i powiązany z nim art. 12 ust. 1.

Powyższa 6 miesięczna ulga jest uprawnieniem (…), a więc to od przedsiębiorcy zależy, czy z niej skorzysta. W przypadku rezygnacji z ww. ulgi do czego prowadzący działalność ma prawo zgodnie z art. 18 ust. 2 Prawo przedsiębiorców, przedsiębiorca nie będzie mógł skorzystać z tego uprawnienia ani wstecz, ani na bieżąco (jeśli nie upłynęło jeszcze 6 miesięcy), kolejny raz będzie mógł skorzystać z ww. ulgi dopiero po upływie 60 miesięcy kalendarzowych od dnia jej zakończenia bądź zawieszenia.

• interpretacja z 11 marca 2024 r. (DI/200000/43/210/2024), w której ZUS stwierdził:

ZUS

Przedsiębiorca będzie mieć nadal prawo do korzystania z ustalania podstawy wymiaru składek na podstawie art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do momentu upływu 24 pierwszych miesięcy kalendarzowych od dnia zgłoszenia do ubezpieczeń.

Zakład wskazuje, iż nie ma podstaw prawnych do utożsamiania spółki z o.o. i obecnej firmy prowadzonej przez byłego prezesa ww. spółki oraz ujmowania w pojęciu byłego pracodawcy na podstawie art.. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Poprzedni pracodawca spółka jako podmiot prawa handlowego posiadający osobowość prawną nie jest podmiotem tożsamym z podmiotem należącym do byłego prezesa spółki. I fakt, iż dana osoba była prezesem w uprzedniej spółce z o.o., w której Przedsiębiorca pracuje do marca 2024 r. nie ma znaczenia w świetle dalszego prawa do korzystania z prawa do ulgi na podstawie art. 18a ust. 1 ustawy o sus, gdyż podmiot z którym Przedsiębiorca planuje współpracę nie jest byłym pracodawcą.

W przypadku opisanym przez Przedsiębiorcę nie zachodzi negatywna przesłanka opisana w art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy o sus.

14. Przychody wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

Zasadniczo podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód w rozumieniu przepisów podatkowych, tj. m.in. z umowy o pracę, umowy zlecenia. Niektóre rodzaje przychodów zostały wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – zostały one enumeratywnie wymienione w rozporządzeniu składkowym, które określa także warunki do zastosowania danego rodzaju zwolnienia z opłacania składek.

Stanowisko ZUS jest w tym zakresie niezmienne.

14.1. Świadczenia wypłacane w związku z wygaśnięciem lub rozwiązaniem stosunku pracy

W § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego wskazano, że z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wyłączone zostały przychody uzyskane z tytułu odpraw, odszkodowań i rekompensat wypłacanych pracownikom z powodu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Koniecznym warunkiem jest więc istnienie związku pomiędzy wypłatą danego świadczenia i ustaniem zatrudnienia.

• interpretacja z 19 marca 2024 r. (DI/200000/43/258/2024), w której ZUS uznał:

ZUS

(…) wyłączenie np. odszkodowania czy rekompensaty za rozwiązanie umowy o pracę z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ma zastosowanie tylko wówczas, gdy wypłata tych świadczeń pozostaje w bezpośrednim związku z wygaśnięciem stosunku pracy i ustanie zatrudnienia jest wyłączną przyczyną wypłaty tego świadczenia. Ponadto, roszczenie odszkodowawcze musi ściśle dotyczyć tylko i wyłącznie rozwiązania stosunku pracy, czyli sytuacji kiedy tryb i okoliczności jego rozwiązania naruszały przepisy prawa pracy. Natomiast jeśli towarzyszą mu inne okoliczności, wówczas takie świadczenie nie podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru składek (…).

Zatem, w przypadku (…), gdzie Przedsiębiorca w wyniku ugody sądowej został zobowiązany do wypłacenia byłemu pracownikowi kwoty zł tytułem odszkodowania, w terminie 14 dni od daty zawarcia ugody, ponadto zobowiązany został również do przesłania byłemu pracownikowi nowego świadectwa pracy w terminie 14 dni od dnia zawarcia ugody, to kwota tego odszkodowania spełnia przesłanki wynikające z wyżej cytowanego § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia składkowego do wyłączenia jej z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

• interpretacja z 10 stycznia 2024 r. (DI/100000/43/1103/2023), w której ZUS stwierdził:

ZUS

(…) przyjmuje się, że katalog świadczeń wyłączonych z podstawy wymiaru składek zawartych w komentowanym przepisie ma charakter otwarty, a powyższe wyłączenie nie dotyczy tylko odpraw czy odszkodowań przysługujących na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących, ale również wynikających z porozumień negocjowanych ze związkami zawodowymi na poziomie zakładu pracy lub indywidualnych porozumień zawieranych ze zwalnianymi pracownikami w ramach obowiązującej zasady swobody umów, która to zasada w prawie pracy oznacza dopuszczalność regulowania w umowie wszystkich innych spraw, jeśli nie pogarsza to sytuacji pracownika w porównaniu z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa.

Przywołany przepis § 2 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia znajduje zastosowanie jedynie w przypadku, gdy wypłata np. odprawy, odszkodowania, rekompensaty – pozostaje w bezpośrednim oraz nierozerwalnym związku z faktem wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy.

Jedyną przyczyną wypłaty przez pracodawcę takiego świadczenia winno być ustanie zatrudnienia. Innymi słowy celem takiego świadczenia jest zrekompensowanie pracownikowi faktu utraty zatrudnienia.

Oznacza to, iż tego typu świadczenia nie mogą być wypłacane przez pracodawcę w innych okolicznościach niż pozostających w ścisłym związku z rozwiązaniem stosunku pracy.

14.2. Jednorazowe świadczenie socjalne finansowane z zfśs 

Świadczenia ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zfśs nie stanowią podstawy wymiaru składek (§ 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia składkowego). 

Zgodnie z ustawą o zfśs przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z zfśs – jest to tzw. kryterium socjalne (art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs).

• interpretacja z 14 marca 2024 r. (DI/200000/43/225/2024), w której ZUS wskazał:

ZUS

Świadczenie ma być wypłacone ze środków ZFŚS na podstawie regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych dla wszystkich zatrudnionych pracowników w oparciu o kryterium dochodowe tj. zróżnicowanie świadczenia w zależności od dochodu przypadającego na jednego członka rodziny pracownika oraz na podstawie (…) Regulaminu ZFŚS obowiązującego u Pracodawcy (…).

Jednorazowe świadczenie socjalne przyznane pracownikom w oparciu o regulamin ZFŚS i wydane na jego podstawie zarządzenie Dyrektora Zakładu (...) nie będzie stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

14.3. Koszt odkupu od pracodawcy aut poleasingowych

Jeżeli świadczenia (korzyści) uzyskiwane przez pracownika z tytułu stosunku pracy i stanowiące jego przychód w rozumieniu przepisów podatkowych wynikają z przepisów układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, regulujących uprawnienie do ich zakupu po cenach niższych niż detaliczne (częściowa odpłatność pracownika) – to korzystają one z wyłączenia z podstawy wymiaru składek. Korzyść uzyskiwana przez pracownika musi przy tym przybrać formę niepieniężną, formę zakupu artykułu lub usługi po cenach niższych niż detaliczne. 

Aby można było skorzystać ze wskazanego zwolnienia, łącznie muszą być zatem spełnione następujące warunki:

• przychód musi mieć charakter korzyści materialnej,

• korzyść ta musi wynikać z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagrodzenia lub przepisów o wynagrodzeniu,

• korzyść polega na możliwości zakupu towarów lub usług po cenach niższych niż ceny rynkowe.

Wynika to z § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego.

Z oskładkowania wyłączona będzie więc wartość świadczenia w postaci zakupu przez pracowników samochodów poleasingowych będących własnością pracodawcy, po cenie niższej od ceny wykupu, jeśli zostały spełnione ww. warunki.

• interpretacja z 7 sierpnia 2024 r. (DI/100000/43/700/2024), w której ZUS stwierdził:

ZUS

(…) różnica pomiędzy wartością samochodów a ich ceną oferowaną pracownikom będzie ich przychodem, jednak składki na ubezpieczenia społeczne nie będą naliczane od tego przychodu. W praktyce oznacza to, że wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne będzie podlegała wartość różnicy pomiędzy ceną rynkową samochodu, a ceną sprzedaży samochodu pracownikowi. Jest to równoznaczne z brakiem obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od wskazanej wartości.

14.4. Karnety sportowe

Na zasadach analogicznych jak omówione w pkt 14.3. ze wskazanego zwolnienia będą korzystały świadczenia w postaci zakupu przez pracownika karnetów sportowych po cenach niższych niż detaliczne.

• interpretacja z 24 czerwca 2024 r. (DI/100000/43/506/2024), w której ZUS wskazał:

ZUS

(…) jeżeli świadczenie na rzecz pracownika będzie wynikało z przepisów o wynagradzaniu obowiązujących u pracodawcy i przybierze postać zakupu po cenach niższych niż detaliczne usług (tu: w postaci kart MultiSport) oraz nie będzie stanowić ekwiwalentu w formie pieniężnej i będzie stanowić przychód uzyskiwany przez pracownika w ramach stosunku pracy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, to będzie podlegać ono wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na podstawie powołanego wyżej przepisu rozporządzenia.

14.5. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oddelegowanych do pracy za granicę

Podstawy wymiaru składek nie stanowi część wynagrodzenia pracowników, których przychód jest wyższy niż przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy systemowej, zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, z wyłączeniem osób wymienionych w art. 18 ust. 12 tej ustawy – w wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. W tym zakresie obowiązuje zastrzeżenie, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy systemowej – § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia składkowego.

• interpretacja z 25 marca 2024 r. (DI/100000/43/249/2024), w której ZUS stwierdził:

ZUS

Rozporządzenie wyłącza z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne m.in. część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą, odpowiadającą równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. Przysługuje ono za łączny czas pobytu pracownika poza granicami kraju, obejmujący dni jego pracy. Dniem pobytu jest dzień, za który pracownik otrzymuje wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek, przy czym do dni pobytu nie zalicza się dni urlopu wypoczynkowego pracownika, dni choroby pracownika i okresu korzystania z urlopu bezpłatnego. Do dni pobytu zalicza się dni pracy, dni rozkładowo wolne od pracy w okresie oddelegowania do pracy za granicą, np. sobota, niedziela. Ustalona w ten sposób miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników, wykonujących czasowo pracę za granicą nie może być jednak (po odjęciu równowartości diet od przychodu pracownika lub zleceniobiorcy) niższa od kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Należy wskazać, że w sytuacji gdy odliczenie od przychodu pracownika uzyskanego w danym miesiącu kwoty równowartości diet za każdy dzień pobytu za granicą spowoduje uzyskanie kwoty poniżej tego poziomu, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi kwota przeciętnego wynagrodzenia, natomiast w przypadku gdy po odjęciu kwoty równowartości diet za każdy dzień pobytu za granicą kwota przychodu będzie wyższa od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowić będzie kwota tego przychodu. Zauważyć należy również, że przez przychód ubezpieczonego, o którym mowa w § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia należy rozumieć przychód ustalony zgodnie z treścią przywołanych przepisów art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Tym samym należy brać pod uwagę wszystkie składniki wynagrodzenia stanowiące podstawę wymiaru składek, wypłacane lub postawione do dyspozycji ubezpieczonego od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca bez względu na okres, za jaki przysługują. W konsekwencji również wypłaty wynagrodzeń za okres dłuższy niż miesiąc czy też zaliczki na poczet wynagrodzenia powinny być uwzględnione w miesiącu, w którym zostały wypłacone lub postawione do dyspozycji pracownika, czyli w sytuacji gdy w danym miesiącu pracownik uzyskuje wynagrodzenie za okres dłuższy niż jeden miesiąc w kwocie wyższej niż kwota przeciętnego wynagrodzenia, wówczas przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne należy pomniejszyć o równowartość diet za każdy dzień pobytu za granicą za okres, za który wynagrodzenie jest wypłacane.

W konsekwencji, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w miesiącu rozliczania wynagrodzenia należy uwzględnić wszystkie składniki wynagrodzenia stanowiące przychód pracownika, a następnie, jeżeli zostaną spełnione określone warunki, zastosować wyłączenia wynikające z rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Oprac. Małgorzata Kozłowska

radca prawny, specjalista i praktyk, od wielu lat zajmuje się prawem ubezpieczeń społecznych