Uchwały budżetowe JST: jakie błędy ujawniają regionalne izby obrachunkowe

Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa) w większości uchwaliły już budżety na 2024 r. Jednak na tym nie kończy się ścieżka, przez którą muszą przejść te uchwały. W nadchodzących tygodniach regionalne izby obrachunkowe (RIO) będą bowiem weryfikować zawarte w nich postanowienia. Jeżeli w trakcie tej weryfikacji zostaną stwierdzone istotne naruszenia, wadliwe uchwały trzeba będzie poprawić. Lektura ubiegłorocznych i pierwszych tegorocznych postanowień RIO wskazuje, że wiele z naruszeń prawa z zakresu sfery zaciągania zobowiązania i sfery wydatków budżetowych powtarza się w wielu uchwałach. Aby ułatwić gminom zadanie, podjęliśmy próbę skategoryzowania najczęściej występujących naruszeń, z podziałem na kilka grup. Co istotne dla JST, z praktycznego punktu widzenia większość opisanych stanów faktycznych posiada przymiot uniwersalności, w tym znaczeniu, że mogą również występować w trakcie roku budżetowego (np. gdy gmina dokonuje zmiany uchwały budżetowej), co czyni tekst w znacznym zakresie aktualnym również na przestrzeni całego roku. ©℗

Zasadniczo weryfikacja budżetu dokonywana przez RIO dotyczy zgodności z przepisami ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1270; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1872; dalej: u.f.p.), aczkolwiek w pewnych stanach faktycznych znaczenie będą miały również regulacje innych aktów prawnych – w kontekście finansowym.

Weryfikacja będzie miała co do zasady charakter dwustopniowy. I tak:

Z art. 91 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 40; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1688; dalej: u.s.g.) wynika, że „uchwała lub zarządzenie organu gminy sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia, w trybie określonym w art. 90” (ust. 1). Organ nadzoru, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia albo w toku tego postępowania, może wstrzymać ich wykonanie (ust. 2). Rozstrzygnięcie nadzorcze powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego (ust. 3). W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, ograniczając się do wskazania, że uchwałę lub zarządzenie wydano z naruszeniem prawa (ust. 4).