Wyrok SN z dnia 29 stycznia 2019 r., sygn. III PK 6/18

Przyjmuje się generalnie, że długotrwały terror psychiczny w miejscu pracy, to co najmniej sześć miesięcy. Nie jest to jednak żadna sztywna granica. Czas trwania terroru psychicznego musi być oceniany indywidualnie. A zatem długotrwałość nękania lub zastraszania pracownika w rozumieniu art. 94³ § 2 k.p. musi być rozpatrywana w sposób zindywidualizowany i uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku. Oznacza to, że nie jest możliwe sztywne wskazanie minimalnego okresu niezbędnego do zaistnienia mobbingu.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)

SSN Jolanta Franczak (sprawozdawca)

SSN Zbigniew Myszka

w sprawie z powództwa R. Ł. przeciwko Filharmonii [...] w L. o zadośćuczynienie, przywrócenie do pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 29 stycznia 2019 r., skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. z dnia 20 września 2017 r., sygn. akt VIII Pa [...],

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia 30 listopada 2016 r. przywrócił powódkę R. Ł. do pracy w pozwanej Filharmonii [...] w L. na poprzednich warunkach pracy i płacy (pkt I), zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 25.000 zł z ustawowymi odsetkami tytułem zadośćuczynienia za rozstrój zdrowia wywołany mobbingiem (pkt II) oraz orzekł o kosztach procesu (pkt III, IV i V).

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej Filharmonii od dnia 1 września 1970 r. jako muzyk tutti (zespołowy), kontrabasistka. W 1996 r. nabyła uprawnienia emerytalne w związku z niepełnosprawnością córki. W styczniu 2011 r. dyrektor naczelny pozwanej J. S. poinformował powódkę, że w związku ze zmianami organizacyjnymi i trudną sytuacją Filharmonii, jako emerytka powinna rozwiązać umowę o pracę za porozumieniem stron. Powódka nie zgodziła się, gdyż praca muzyka była dla niej pasją życiową, a możliwość utraty pracy była stresująca i przygnębiająca. Odmówiła też kolejnej propozycji dobrowolnego odejścia z pracy. W dniu 23 maja 2012 r. pozwana wypowiedziała powódce umowę o pracę w związku z likwidacją stanowiska pracy i posiadaniem uprawnień emerytalnych. Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia 28 marca 2013 r. przywrócił powódkę do pracy w pozwanej Filharmonii. Apelacja pozwanej została prawomocnie oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w L. z dnia 25 września 2013 r. W dniu 10 maja 2013 r. powódka zgłosiła gotowość do pracy, ale dyrektor pozwanej stwierdził, że kwestie związane z wykonaniem wyroku restytucyjnego mogą być rozpatrywane dopiero po ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy w drugiej instancji. Wobec tego ponownie gotowość do pracy zgłosiła pismem z dnia 25 września 2013 r. Powódka przeszła pozytywnie badania lekarskie i została dopuszczona do pracy. W dniu 30 września 2013 r. powódka spotkała się z dyrektorem w celu ustalenia sposobu wykonania wyroku restytucyjnego jej stosunek pracy. Dyrektor nie zgadzał się z wyrokami uważając, że sądy pracy nakazały mu dokonać zwolnienia innego pracownika. Dlatego poinformował kontrabasistów, że na skutek przywrócenia powódki do pracy musi zwolnić jednego z nich. Miał za złe, że pracownicy w sądzie wykorzystują kodeksowe przywileje. Zaproponował powódce udział w koncertach edukacyjnych i festiwalowych w bliżej nieokreślonej przyszłości, uzasadniając to pełną obsadą muzyków. Koncerty miały odbywać się w telewizji i tam też miało zostać wygospodarowane dla powódki miejsce do ćwiczeń. Powódka miała realizować pełny wymiar czasu pracy i przez 8 godzin dziennie ćwiczyć w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, co było dotychczas niespotykanym świadczeniem pracy. Zazwyczaj muzycy odbywali próby po około cztery godziny dziennie (od 9.00 do 13.00) z dwiema przerwami (30 min, 15 min), a w pozostałym czasie ćwiczyli w miejscu swojego zamieszkania lub w Domu Kultury. Ostatecznie nie doszło do żadnych konkretnych ustaleń, bo powódka zażądała potwierdzenia ich na piśmie, a dyrektor stwierdził, że oczekuje na doręczenie uzasadnienia wyroku. Przed 2013 r. powódka mieściła się poziomem grania w grupie, przełożeni i współpracownicy nie mieli zastrzeżeń do jej umiejętności artystycznych. Współpraca układała się dobrze. Od 2013 r. program muzyczny w Filharmonii jest ogłaszany z góry na cały sezon artystyczny, który trwa od września do czerwca następnego roku kalendarzowego. Program zawiera skład orkiestry, w tym muzyków z każdej grupy instrumentów, a imienny skład jest ustalany co najmniej tydzień przed koncertem. Normą dla muzyków w danym sezonie artystycznym są średnio dwa - trzy koncerty w miesiącu, wyjątkowo pięć koncertów. W okresie od września 2013 r. do sierpnia 2014 r. każdy z muzyków uczestniczył w nie więcej niż dwudziestu dwu koncertach (a do 8 grudnia 2013 r. od sześciu do ośmiu koncertach). W tym samym czasie powódka nie brała udziału w ani jednym koncercie. W programie muzycznym koncertu w dniu 17 października 2013 r., dostępnym na stronie internetowej, nie była wyszczególniona imiennie jako członek orkiestry w grupie instrumentów kontrabasy, mimo iż było uwzględnionych pozostałych pięciu kontrabasistów. Po naciskach powódki pracodawca wyznaczył ją do udziału w koncercie, mającym się odbyć w dniu 14 grudnia 2013 r. W tygodniu poprzedzającym planowany koncert - w dniu 5 grudnia 2013 r.- na zlecenie dyrektora Filharmonii odbyło się przesłuchanie sprawdzające przydatność artystyczną powódki, o którym została uprzedzona z tygodniowym wyprzedzeniem. Początkowo miała być przesłuchiwana z całym zespołem, potem poinformowano ją, że przesłuchanie będzie oddzielne dla poszczególnych muzyków. Egzamin odbył się przed dyrektorem artystycznym W. R. w jego gabinecie, koncertmistrzem J. S. -G. i inspektorem orkiestry P. Ś.. W tym samym czasie odbywało się przesłuchanie innego muzyka, na sali koncertowej. Przesłuchanie powódki trwało dwie - trzy minuty. Następnego dnia dyrektor pozwanej i dyrektor artystyczny poinformowali powódkę o negatywnej ocenie jej poziomu artystycznego. Dyrektor J. S. W rozmowie o umiejętnościach artystycznych powódki nawiązywał do poprzedniego procesu sądowego, ujawnionych tam okolicznościach faktycznych, sposobie rozliczania sądów z wydanych wyroków przez inne instytucje. Zwrócił uwagę, że powódka od wielu lat nie ćwiczy i jej problemem jest nieumiejętność grania, co obecnie zrzuca na inne osoby. Ostatecznie nie została ona dopuszczona do udziału w koncercie. Notatką służbową z dnia 13 grudnia 2013 r. dyrektor naczelny poinformował powódkę o wynikach jej przesłuchania sprawdzającego. Wskazał, że przejdzie kolejne przesłuchanie kwalifikacyjne przed koncertami w styczniu 2014 r. Pismem z dnia 26 stycznia 2014 r. poinformował powódkę, że przesłuchanie sprawdzające odbyło się w ramach bieżącej kontroli nad poziomem artystycznym muzyków. Podał do wiadomości, że w najbliższym czasie odbędą się przesłuchania kontrabasistów, a ich wyniki będą podstawą doboru do zwolnienia z pracy w związku z redukcją zatrudnienia. W 2014 r. U pozwanej odbyły się egzaminy weryfikujące kwalifikacje zawodowe muzyków przed komisją składającą się z dyrektora artystycznego i osób funkcyjnych. Przed przesłuchaniem ustalany był program wykonywany przez muzyka. O przesłuchaniu, które trwało od dwudziestu do czterdziestu minut muzyk był informowany z około dwumiesięcznym wyprzedzeniem. Oprócz tego dyrygent mógł zawsze sprawdzić przygotowanie muzyka do prób i zlecić zagranie oddzielnie wskazanego fragmentu utworu. Zasadą jest, że do prób poprzedzających koncerty nie dopuszcza się muzyków, którzy nie biorą udziału w koncercie. Zdarza się jednak, że w próbach bierze udział więcej muzyków niż podczas koncertu. Powódka po przywróceniu do pracy nie uczestniczyła w próbach. Muzycy z jej grupy nie uważali, aby w spornym okresie była członkiem orkiestry. Nie koncertowała z nimi oraz nie uczestniczyła w próbach.