Ochrona sygnalistów – część 1

Z ponadtrzyletnim opóźnieniem została zaimplementowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej: dyrektywa 2019/1937). Termin jej wdrożenia upłynął 17 grudnia 2021 r. Transpozycji dyrektywy 2019/1937 do polskiego porządku prawnego dokonała ustawa z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej: ustawa o ochronie sygnalistów), która wchodzi w życie 25 września 2024 r. W artykule wyjaśniamy, kto może być sygnalistą, jakie naruszenia może zgłaszać, jakich działań nie można w stosunku do niego podejmować oraz jakie środki ochrony mu przysługują. 

1. Sygnalista może zgłaszać naruszenia prawa oraz informować o próbie ukrycia naruszenia prawa.
2. Sygnalistą może być osoba świadcząca pracę na podstawie dowolnej umowy, nie musi to być koniecznie umowa o pracę.
3. Sygnalista podlega ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa.
4. Za stosowanie działań odwetowych w stosunku do sygnalisty, który zgłosił naruszenie pracodawcy, grożą kary. 
5. Działań odwetowych nie można stosować w przypadku osób pomagających w dokonywaniu zgłoszeń o naruszeniu prawa w jednostce.
6. Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego lub prawo do zadośćuczynienia.

Dyrektywa 2019/1937 jest pierwszym aktem prawa unijnego, który kompleksowo określił ramy sygnalizowania o nieprawidłowościach oraz ochrony sygnalistów (informatorów) przed sankcjami za ujawnianie nielegalnych działań mających miejsce w poszczególnych przedsiębiorstwach. Jej zadaniem jest ochrona sygnalistów oraz umożliwienie opracowania bezpiecznego systemu zgłaszania przypadków naruszenia prawa, czyli stworzenie kompleksowego systemu ochrony sygnalistów, który będzie obejmował wszystkie państwa członkowskie UE.