Wyrok SN z dnia 6 sierpnia 2014 r., sygn. II UK 518/13

Warunkiem uznania wysiłku fizycznego za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy jest ustalenie, że wysiłek ten w sposób istotny i nagły przyspieszył lub pogorszył istniejący u pracownika stan chorobowy wywołany schorzeniem samoistnym.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Roman Kuczyński

SSN Maciej Pacuda

w sprawie z wniosku M. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 sierpnia 2014 r., skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 12 lipca 2013 r.,

1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 23 stycznia 2013 r.;

2. zasądza od pozwanego organu rentowego na rzecz radcy prawnego J. S. - Kancelaria Prawnicza kwotę 900 zł (dziewięćset) powiększoną o stawkę należnego podatku od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy w postępowaniu apelacyjnym;

3. zasądza od pozwanego organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę 1 350 zł (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2013 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. zmienił, na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wyrok Sądu Rejonowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 23 stycznia 2013 r. w sprawie o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy i oddalił odwołanie wnioskodawcy M. P. od decyzji organu rentowego z dnia 9 sierpnia 2010 r., odmawiającej przyznania prawa do dochodzonego świadczenia.

W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca był zatrudniony w M. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. jako pracownik fizyczny w okresie od dnia 23 kwietnia 2008 r. do dnia 31 sierpnia 2008 r. Uzyskał orzeczenie lekarskie o zdolności do pracy w dniu 22 kwietnia 2008 r. Od dnia 3 lipca 2009 r. został ponownie zatrudniony i w dniu 8 lipca 2009 r. wyjechał do pracy - razem z innymi pracownikami Spółki - do Belgii do miejscowości L. Po przyjeździe do Belgii wszyscy pracownicy spożywali piwo w porównywalnych, nienadmiernych ilościach, nie pili innego alkoholu, nie pili go przed pracą. W dniu 9 lipca 2009 r. wnioskodawca na skutek upadku na schodach (w nieustalonych bliżej okolicznościach - informacja o upadku zawarta jest w epikryzie z leczenia szpitalnego - k. 137) doznał zasinień na kończynach i tułowiu, a także (co stwierdzono w trakcie hospitalizacji) urazu tętnicy lewej szyjnej wewnętrznej, w wyniku którego doszło do jej rozwarstwienia. W dniu 11 lipca 2009 r. około godziny 9.00 prezes spółki M. S. polecił czterem pracownikom, w tym wnioskodawcy, by pojechali do miejscowości K. po 60-70 worków ważących po ok. 15 - 25 kg. W trakcie załadunku tych worków, po około 20 minutach pracy wnioskodawca zasłabł, nie odpowiadał na zadawane pytania i nie było z nim kontaktu (nie było czuć od niego zapachu alkoholu). Współpracownicy umieścili go w samochodzie, skończyli załadunek i wrócili około godziny 11 do miejscowości L. Położyli wnioskodawcę na kanapie stojącej na podwórku. O godzinie 15.00 prezes spółki M. S., po telefonicznym uzgodnieniu z rodzicami wnioskodawcy, odwiózł go do granicy w Kołbaskowie. O godzinie 2.30 dnia 12 lipca 2009 r. przekazał wnioskodawcę rodzicom, którzy zawieźli go do najbliższego szpitala w Szczecinie. Był bezwładny i stracił zdolność mówienia. Przy przyjęciu do szpitala w Szczecinie nie był pod wpływem alkoholu. Przed wypadkiem wnioskodawca, mający 28 lat, nie miał problemów ze zdrowiem, nie leczył się, nie był zapisany do lekarza rodzinnego. W dniu przyjęcia wnioskodawcy do szpitala (12 lipca 2009 r.) stwierdzono u niego udar niedokrwienny mózgu z następowym porażeniem połowicznym prawostronnym i afazją globalną oraz pourazowe rozwarstwienie lewej tętnicy szyjnej wewnętrznej, powikłane jej niedrożnością, liczne zasinienia na kończynach i tułowiu, które mogły powstać w wyniku urazu w dniu 9 lipca 2009 r. Obecnie u wnioskodawcy występuje stan po udarze niedokrwiennym mózgu, przejawiający się afazją ruchową dużego stopnia utrudniającą porozumiewanie się, co odpowiada 40% uszczerbku na zdrowiu, głębokim niedowładem połowicznym prawostronnym (porażenie kończyny górnej prawej z utrwalonym przykurczem, niedowład nogi prawej z dodatnim objawem Babińskiego), co odpowiada 70% uszczerbku na zdrowiu. W dniu zdarzenia wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu. Decyzją z dnia 9 sierpnia 2010 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu zdarzenia, jakiemu uległ w dniu 11 lipca 2009 r. Na skutek odwołania wnioskodawcy, Sąd Rejonowy przyznał dochodzone świadczenie w związku ze stwierdzonym 100% długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu w wysokości stanowiącej 20% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu wydania decyzji za każdy procent uszczerbku oraz zasądził na rzecz wnioskodawcy koszty postępowania. Kwestią sporną było czy oceniane zdarzenie z dnia 11 lipca 2009 r. może być uznane za wypadek przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 737, dalej ustawa wypadkowa). W myśl tego przepisu, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń służbowych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku ze stosunku pracy. W ocenie Sądu Rejonowego ustalony stan faktyczny w sprawie pozwalał na przyjęcie, że zdarzenie, jakiemu uległ wnioskodawca, było wypadkiem przy pracy. Sąd szeroko powołał orzecznictwo Sądu Najwyższego, przyjmując że uszkodzenie ciała doznane przy wykonywaniu czynności należących do obowiązków pracownika, uznawane za wypadek przy pracy, stanowi nieoczekiwane i krótkotrwałe zakłócenie układu fizycznego i jest zdarzeniem nagłym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 130/97, OSNAPiUS 1998 nr 7 poz. 219, z dnia 30 czerwca 1999 r., II UKN 24/99, OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 697, z dnia 16 lutego 2000 r., II UKN 425/99, OSNAPiUS 2001 nr 16, poz. 521, z dnia 23 sierpnia 2000 r., II UKN 671/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 118). Ponadto w definicji wypadku przy pracy znajduje się element wiążący wypadek (zdarzenie) z przyczyną zewnętrzną. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62 (OSNCP 1963 r. Nr 10, poz. 215), wyjaśniono, że elementu definicji wypadku ujętego jako "przyczyna zewnętrzna" nie należy rozumieć dosłownie, lecz jako konieczność, by w zespole przyczyn rozstrzygających o szkodliwym skutku była również przyczyna zewnętrzna, bez której zdarzenie nie nastąpiłoby. W judykaturze przyjęto jednocześnie, że zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik zdolny wywołać w istniejących warunkach zdarzenie powodujące skutki w postaci śmierci lub urazu. W każdym razie może to być uszkadzające ciało zadziałanie sił przyrody, narzędzia pracy, maszyny, spadającego przedmiotu, czyn innej osoby, lecz także zawiniona lub mimowolna czynność samego poszkodowanego, np. potknięcie się, odruch, upadek, nawet na gładkiej powierzchni itp., byle nie istniały podstawy do ustalenia, że wypadek został spowodowany wyłącznie schorzeniem pracownika. W tym znaczeniu uraz może być następstwem samej pracy, a więc czynności wykonywanych przez pracownika w czasie i w miejscu wyznaczonym przez zakład pracy; zwykłego wysiłku i energii wkładanych w proces pracy. Przyjmuje się, że ujawnienie się schorzenia samoistnego lub pogorszenie stanu zdrowia ma przyczynę zewnętrzną, jeżeli zostanie stwierdzone, że pracownik przed wypadkiem podjął wysiłek fizyczny nadmierny w stosunku do jego stanu zdrowia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91, OSP 1992 r. Nr 11-12, poz. 263, z dnia 8 listopada 1994 r., II PRN 7/94, OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 108, z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 8/96, OSNAPiUS 1997 nr 19, poz. 386). Zdaniem Sądu także schorzenie samoistne, może nie być przeszkodą dla kwalifikowania go jako wypadku przy pracy, jeżeli istotne pogorszenie stanu zdrowia, pozostawało w związku z wykonywaną pracą (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1968 r., III UZP 1/58, OSNCP 1968 r. Nr 8-9, poz. 140, OSPiKA 1969 r. Nr 3, poz. 57). Sąd pierwszej instancji przeprowadził dowody z opinii biegłych lekarzy: neurologa i chirurga naczyniowego. Obaj biegli dostrzegli związek pomiędzy urazem w dniu 9 lipca 2009 r. a udarem w dniu 11 lipca 2009 r., przy czym biegły lekarz neurolog uznał, że schorzenie wnioskodawcy miało charakter samoistny, zwracając szczególną uwagę na fakt nieudzielenia wnioskodawcy pomocy lekarskiej, co mogło nasilić skutki udaru. Drugi z biegłych wskazał, że praca polegająca na przenoszeniu worków, "była czynnikiem wpływającym ujemnie na rozwarstwienie tętnicy, przyśpieszając udar". Sąd Rejonowy uznał, że w dniu 11 lipca 2009 r. wnioskodawca z uwagi na rozwarstwienie tętnicy szyjnej był w takim stanie zdrowia, że wysiłek przy przenoszeniu worków był dla niego wysiłkiem nadmiernym i stanowił zewnętrzną przyczynę zdarzenia - spowodował wystąpienie udaru. Na skutek apelacji organu rentowego, wyrokiem z dnia 12 lipca 2013 r., Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie wnioskodawcy, uznając że Sąd Rejonowy naruszył prawo materialne - art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy wypadkowej, niewłaściwie oceniając, że wnioskodawca doznał urazu na skutek nagłego działania czynnika zewnętrznego, związanego z pracą. W ocenie Sądu przyczyną udaru mózgu było rozwarstwienie się tętnicy na skutek urazu, jakiego wnioskodawca doznał w dniu 9 lipca 2009 r. (spadł ze schodów w hotelu, w którym był zakwaterowany). Nie budzi wątpliwości, że rozwarstwienie tętnicy doprowadziło do zasłabnięcia powoda, które w efekcie - na skutek nieudzielenia szybkiej pomocy lekarskiej - spowodowało obecny zły stan zdrowia. Wprawdzie w dniu zdarzenia wnioskodawca nie był pod wpływem alkoholu, ale spożywanie alkoholu i upadek pod jego wpływem kilka dni wcześniej, sprawia że nie można w sprawie podnieść skutecznie zarzutu, iż pracodawca dopuścił ubezpieczonego do pracy bez aktualnych badań okresowych. Wykonanie tych badań przed podjęciem zatrudnienia i przed wyjazdem z Polski i tak nie miałoby wpływu na treść zaświadczenia lekarskiego, gdyż stan zdrowia ubezpieczonego co do zasady był dobry, a do rozwarstwienia tętnicy doszło na skutek upadku, który nie miał związku z pracą. W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości, pełnomocnik wnioskodawcy, zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie - art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy wypadkowej, w zakresie w jakim nie uznał, że wypadek przy pracy nastąpił jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c., polegające na nieuwzględnieniu opinii biegłego w zakresie wpływu wysiłku fizycznego na wypadek przy pracy przez bezpodstawne przyjęcie, że biegły wszedł w tym zakresie w kompetencje sądu co przesądziło o wyniku rozstrzygnięcia. Pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w innym składzie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania w tym kosztach zastępstwa procesowego.