Uchwała SN z dnia 30 września 2003 r. sygn. I KZP 22/03

Osoba, która stosownie do przepisów ustawy z dnia 6 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50, ze zm.) jest upoważniona do wystawienia faktury VAT, należy do kategorii innych osób uprawnionych do wystawienia dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. Jeżeli jednak sprawca wystawia fakturę nierzetelną godząc w obowiązek podatkowy, dopuszcza się wówczas czynu zabronionego określonego w art. 62 § 2 lub 5 k.k.s., stanowiącego lex specialis.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).

Sędziowie SN: H. Gradzik, T. Grzegorczyk, R. Sądej, J. Skwierawski, F. Tarnowski, S. Zabłocki.

Zastępca Prokuratora Generalnego: R. A. Stefański.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu, przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, na podstawie art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052), wniosku o rozstrzygnięcie występującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżności w wykładni prawa, w zakresie następującego zagadnienia prawnego:

„Czy osoba wystawiająca fakturę VAT jest inną osobą uprawnioną do wystawienia dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

UZASADNIENIE

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, w oparciu o art.60 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052), wystąpił z przedstawionym wnioskiem, powołując się na rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego w interpretacji art. 271 § 1 k.k. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2001 r. (V KKN 249/01, OSNKW2002, z. 1-2, poz. 7) wyrażony został pogląd, iż wystawca faktury, która nie dokumentuje rzeczywistego zdarzenia gospodarczego, może być podmiotem przestępstwa z art. 271 § 1 k.k., jeżeli fakturę tę wystawiono wyłącznie w celu wprowadzenia w błąd innej osoby dla doprowadzenia jej do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, a nie dla wykonania zobowiązań podatkowych. W tej ostatniej bowiem sytuacji przepisy powszechnego prawa karnego zostają wyparte przez art. 62 § 2 k.k.s. Tymczasem w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2001 r. (III KKN 76/99, OSNKW2002, z. 1-2, poz.8) uznano, iż wystawienie faktury VAT, choćby udokumentowana w tej fakturze cena nie odpowiadała rzeczywistej cenie uiszczonej przez kupującego, nie jest wystawieniem dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k., jako że faktura VAT dokumentuje jedynie transakcję o charakterze cywilnoprawnym, nie jest więc publicznoprawnym poświadczeniem okoliczności mającej znaczenie prawne. Wprawdzie, jak podnosi się we wniosku, to ostatnie orzeczenie wydano w sprawie, w której nierzetelna faktura VAT służyć miała dla celów podatkowych, a nie dla celów innych, jak w wypadku, którego dotyczyło postanowienie z dnia 3 października 2001 r., to jednak między nimi zachodzi sprzeczność dotycząca generalnej możliwości uznania osoby wystawiającej fakturę VAT za podmiot przestępstwa poświadczenia nieprawdy określonego w art. 271 § 1 k.k. Analiza dotychczasowego orzecznictwa dotyczącego art. 271 § 1 k.k. i jego poprzednika - art. 266 § 1 k.k. z 1969 r. oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach podatkowych może natomiast, jak wskazuje się w uzasadnieniu wniosku, prowadzić do przekonania, że osoba zobowiązana do wystawienia faktury nie spełnia warunków stawianych podmiotowi przestępstwa określonego w art. 271 § 1 k.k. Przyjmuje się tu bowiem, że „inna osoba", wymieniona w tym przepisie obok funkcjonariusza publicznego, jako podmiot przestępstwa poświadczenia nieprawdy, ma spełniać owe czynności w uzupełnieniu kompetencji tego funkcjonariusza, w jego zastępstwie i dlatego musi być odpowiednio upoważniona (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1996 r., V KKN 147/96, OSNKW 1997, z. 1-2, poz. 8, z dnia 3 grudnia 1997 r., V KKN 296/96, OSNPiPr 1998, z. 4, poz. 6, czy z dnia 29 października 1998 r., IV KKN 128/97, OSNPiPr 1999, nr 3, poz. 9). Tym samym sprawcą tego przestępstwa może być tylko taka osoba, która czyni to w ramach uprawnień szczególnych, związanych z przedmiotem i zakresem działania służbowego, nie zaś osoba będąca zwykłym uczestnikiem powszechnego obrotu prawnego, gdyż uprawnienie wskazane w art. 271 § 1 k.k. nie może wynikać jedynie z ogólnego, przysługującego każdemu, prawa uczestnictwa w obrocie prawnym (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach dnia 30 października 1996 r., II AKA 59/96, OSNPiPr 1997, z. 5, poz. 19). We wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności w omawianej kwestii podniesiono też, że w orzecznictwie wskazuje się nadto, iż poświadczenie osobie trzeciej okoliczności mających znaczenie prawne rozumieć należy jako wystawienie dokumentu, któremu przysługuje cecha zaufania publicznego, z czym wiąże się domniemanie prawdziwości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1997 r., V KKN 296/96, OSNPiPr 1998, z. 4, poz. 6). Zgodnie zaś z poglądem wyrażonym w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 1989 r. (S.A./Ka 616/89, ONSA 1989, z. 2, poz.89) faktura jest jedynie pisemnym dowodem zawarcia umowy między zbywcą i nabywcą, przy czym - jak z kolei wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2002 r. (III RN 31/01, OSNAPiUS 2002, z. 19, poz. 451) - faktura powinna wprawdzie odzwierciedlać rzeczywisty przebieg procesów gospodarczych, lecz przepisy ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym nie dają podstawy do konstruowania domniemania prawdziwości faktury i wynikającego z niego zwolnienia podatnika z obowiązku współdziałania z organami podatkowymi w zakresie gromadzenia dowodów wykazujących, że stwierdzone fakturą usługi były rzeczywiście świadczone.