Wyrok NSA z dnia 2 grudnia 2022 r., sygn. I OSK 1835/19

Nieruchomości

Dnia 2 grudnia 2022 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Mariola Kowalska Sędziowie: sędzia NSA Maciej Dybowski sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka (spr.) po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 2022 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej H. K. i K. P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 18 stycznia 2019 r. sygn. akt II SA/Gl 805/18 w sprawie ze skargi H. K. i K. P. na decyzję Wojewody [...] z dnia [...] lipca 2018 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie ustalenia i wypłaty odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości 1. uchyla zaskarżony wyrok zaskarżoną decyzję i decyzję Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] maja 2017 r. nr [...]; 2. zasądza od Wojewody [...] na rzecz H.K.i K.P. solidarnie kwotę 1.200.00 (tysiąc dwieście) PLN tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2019 r., II SA/Gl 805/18 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę H. K. i K. P. na decyzję Wojewody Ś. z dnia [...] lipca 2018 r. [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie ustalenia i wypłaty odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości.

Powyższy wyrok został wydany w następujących okolicznościach sprawy:

Decyzją z dnia [...] maja 2017 r. nr [...] Prezydent Miasta B. orzekł o umorzeniu postępowania w sprawie ustalenia i wypłaty na rzecz H. K. i K. P. odszkodowania za "odjecie prawa własności poprzez ustanowienie decyzją wywłaszczeniową tzw. służebności administracyjnej" w związku z zajęciem przez Zakłady Energetyczne Okręgu Południowego - Zakład Energetyczny B. nieruchomości położonej w B., oznaczonej jako działka nr [...], obręb K., stanowiącej poprzednio własność K. K., celem budowy linii elektroenergetycznej 220 kV relacji B. - K. - P. W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U.1974.10.64 ze zm.), dalej jako "ustawa wywłaszczeniowa z 1958 r.", warunkiem uzyskania odszkodowania było złożenie wniosku lub zawarcie porozumienia, a zatem ustawa ta wymagała podjęcia przez uprawnionego działań w zakresie dochodzenia roszczenia. W ocenie organu I instancji wniosek należało uznać za bezprzedmiotowy, gdyż obowiązująca ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2016.2147 ze zm.), dalej jako "u.g.n", nie daje podstaw prawnych do ustalenia i wypłaty żądanego odszkodowania. Od decyzji tej odwołanie złożyły H. K. i K.P., wskazując na błędne zakwalifikowanie ich wniosku jako żądania ustalenia odszkodowania za straty spowodowane wejściem na grunt, w tym straty w uprawach, podczas gdy domagały się odszkodowania za "odjęcie prawa własności poprzez ustanowienie decyzją wywłaszczeniową tzw. służebności administracyjnej", w związku z treścią art. 35 ust. 2 ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r. Wojewoda [...] ww. decyzją z dnia [...] lipca 2018 r. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję organu I instancji, podzielając generalnie stanowisko o zaistnieniu podstaw do umorzenia postępowania. Organ odwoławczy wyjaśnił, iż do ograniczenia sposobu korzystania z przedmiotowej nieruchomości doszło w wyniku decyzji z dnia [...] września 1978 r. Rejonowego Zarządu Gospodarki Terenami przy Prezydencie Miasta B., w oparciu o art. 35 ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r. Zgodnie z tym przepisem, organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły za zezwoleniem naczelnika gminy, a w miastach - prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy), zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. W myśl art. 36 ww. ustawy, odszkodowanie za straty wynikłe z działań wskazanych w art. 35, strony ustalały na podstawie wzajemnego porozumienia, a w razie sporu jego wysokość ustalana była na wniosek zainteresowanej strony przez naczelnika gminy, a w miastach - przez prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy). Odszkodowanie za straty w zasiewach, uprawach i plonach należało natomiast ustalić w przeciągu 30 dni od daty zgłoszenia wniosku o odszkodowanie. Roszczenie o takie odszkodowanie przedawniało się z upływem 3 lat od powstania szkody. Dalej organ odwoławczy wskazał, iż ustawa wywłaszczeniowa z 1958 r. utraciła moc obowiązującą z dniem 1 sierpnia 1985 r., uchylona przez art. 100 pkt 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U.1985.22.99 ze zm.), uchylonej następnie przez art. 241 u.g.n. Zgodnie z regulacjami prawnymi u.g.n., odszkodowanie z tytułu wywłaszczenia ustalane jest, co do zasady w decyzji o wywłaszczeniu. Możliwość wydania odrębnej decyzji o odszkodowaniu przewiduje natomiast przepis art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n., który znajduje zastosowanie także w odniesieniu do stanu faktycznego sprzed jej wejścia w życie, o ile uprawnienie nie zostało skonsumowane wcześniej, w szczególności sprawa nie została załatwiona w taki sposób, który wykluczałby tę możliwość. Przepis art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. wprowadzony został bowiem po to, aby stworzyć możliwość zrealizowania obowiązku wypłaty odszkodowania w takich przypadkach, w których przewidziane przez akt normatywny będący podstawą wywłaszczenia odszkodowanie nie zostało ustalone, a mamy do czynienia z wywłaszczeniem w rozumieniu obecnej Konstytucji RP, a także obowiązującej przepisów u.g.n. W przedmiotowej sprawie stronami, które ewentualnie mogły zawrzeć wzajemne porozumienie w sprawie odszkodowania za straty wynikłe z działań wskazanych w art. 35 ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r. był ówczesny właściciel przedmiotowej nieruchomości oraz przedsiębiorstwo państwowe Zakład Energetyczny Okręgu Południowego - Zakład Energetyczny B., na wniosek którego Rejonowy Zarząd Gospodarki Terenami w B. wydał ww. decyzję z dnia [...] września 1978 r. Organ odwoławczy wskazał nadto, że na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia [...] sierpnia 1998 r., [...] spadek po K. K. - dawnym właścicielu przedmiotowej nieruchomości nabyli: żona - H. K. oraz dzieci: A. K., A. K. i K. P., po ¼ części całości. Na podstawie umowy zniesienia współwłasności (działu spadku) całą przedmiotową nieruchomość nabyła na własność K. P., natomiast H. K. nabyła dożywotne i bezpłatne prawo użytkowania całej nieruchomości. Dalej organ odwoławczy wskazał, iż obowiązek zapłaty odszkodowania związany jest z faktem poniesienia szkody powstałej w wyniku ograniczenia prawa własności nieruchomości, którą mogła ponieść wyłącznie osoba, będąca właścicielem w dacie ograniczenia prawa własności nieruchomości, a zatem w niniejszej sprawie był to K. K. Decyzja Rejonowego Zarządu Gospodarki Terenami w B. z dnia [...] września 1978 r. wydana na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r. ograniczyła prawo własności do przedmiotowej nieruchomości. Treść tej decyzji potwierdza, że nie nastąpiło jednak pozbawienie praw do nieruchomości. Ponadto z księgi wieczystej nr [...], urządzonej dla przedmiotowej nieruchomości, jednoznacznie wynika, że jako właściciel wpisany był K. K., a wnioskodawczynie K. P. i H. K. są jego następcami prawnymi. Dalej organ odwoławczy wskazał, że koniecznym warunkiem uzyskania odszkodowania z tytułu pozbawienia praw do nieruchomości, jest uprzednia utrata prawa. Warunek ten nie został w niniejszej sprawie spełniony, bowiem na podstawie ww. decyzji Rejonowego Zarządu Gospodarki Terenami w B. zezwolono na zajęcie nieruchomości. co spowodowało ograniczenie prawa własności. Przedmiotowa działka nie przeszła na własność żadnego podmiotu publicznoprawnego. Zdaniem organu odwoławczego, organ I instancji, mimo lakonicznego uzasadnienia, nie naruszył art. 128 ust. 1 u.g.n. stanowiącego, że roszczenia odszkodowawcze przysługują osobom, które zostały wywłaszczone z ich praw. Nie został naruszony również art. 129 ust. 5 u.g.n. skoro nie nastąpiło pozbawienie prawa do nieruchomości.