Wyrok SN z dnia 23 października 2014 r., sygn. I CSK 1/14

Na istnienie roszczenia o ustanowienie wieczystego użytkowania gruntów oraz o nieodpłatne przeniesienie własności budynków, którego skuteczność nabycia oceniana jest na dzień złożenia wniosku, nie miały wpływu zdarzenia prowadzące do uszkodzenia lub eliminacji wzniesionego na tym gruncie budynku, które wystąpiły po złożeniu wniosku. Inna interpretacja przepisu art. 208 ust. 2-4 u.g.n. prowadziłaby do odmiennej oceny nabytych roszczeń, różnicowała sytuację uprawnionych, którą kształtowałyby zdarzenia przypadkowe, niezależne od stron.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)

SSN Grzegorz Misiurek

SSA Elżbieta Fijałkowska (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa "S." przeciwko Gminie W. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 października 2014 r., skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 19 grudnia 2012 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

W pozwie z dnia 28 marca 2008 r. powódka "S." wniosła o zobowiązanie pozwanej Gminy W. do złożenia oświadczenia woli o treści, że jest właścicielem wymienionych w pozwie nieruchomości stanowiących wskazane tam działki oraz budynku przeznaczonego na cele użytkowe (pawilonu handlowego wraz z magazynem) o powierzchni 3000 m2, wybudowanego na tych działkach, wymienione nieruchomości są wolne od wszelkich obciążeń powódka wybudowała sama z własnych środków, za zezwoleniem właściwego organu nadzoru, budynek użytkowy znajdujący się na wymienionych działkach oraz zgłosiła do dnia 31 grudnia 1996 r. roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego i nieodpłatne przeniesienie własności tego budynku. Zawarcie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste oraz przeniesienie własności budynków następuje bez przetargu i bez obowiązku wniesienia pierwszej opłaty, a w chwili zawarcia umowy działki znajdują się we władaniu powódki. Gmina W. na podstawie art. 208 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami oddaje w użytkowanie wieczyste nieruchomości o łącznej powierzchni 5625 m2 wymienione w pozwie, przenosi nieodpłatnie własność budynku przeznaczonego na cele użytkowe (pawilonu handlowego wraz z magazynem) o powierzchni 3000 m2 wybudowanego na działkach, ustala opłatę roczną w kwocie 3% ceny nieruchomości. W dniu 4 grudnia 2009 r. powódka popierając żądanie główne zgłosiła żądanie ewentualne i wniosła o zobowiązanie pozwanej Gminy W. do złożenia oświadczenia woli, które różniło się od żądania głównego tym, że zawierało oświadczenie, iż budynek przeznaczony na cele użytkowe o powierzchni 3000 m2, wybudowany na wymienionych działkach uległ zniszczeniu wskutek pożaru mającego miejsce w dniu 30 stycznia 2008 r., co nie ma wpływu na uprawnienie powódki do zgłoszenia roszczenia o ustanowienie użytkowania wieczystego działek. Sąd Okręgowy oddalił powództwo i ustalił, że decyzją z 14 maja 1974 roku na wniosek poprzednika prawnego powódki tj. "S.", wydane zostało pozwolenie na budowę pawilonu handlowego "M." wraz z kotłownią tymczasową i stacją trafo na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, położonej w W. Pawilon handlowy został wybudowany ze środków własnych poprzedniczki prawnej powódki. Budowa pawilonu trwała od 10 kwietnia do 23 maja 1978 r., a w dniu 12 sierpnia 1978 r. budynek "M." o powierzchni 3000 m2 został odebrany i przekazany do eksploatacji. W dniu 20 listopada 1992r. powódka wystąpiła z wnioskiem o wydanie decyzji przekazującej nieruchomości w użytkowanie wieczyste. W dniu 15 grudnia 1995 r. Zastępca Burmistrza W. poinformował powódkę, że nieruchomość nie ma uregulowanego stanu prawnego, w związku z tym nie może być przedmiotem użytkowania wieczystego, a sprawa będzie załatwiona po uzyskaniu przez gminę praw do gruntu. Własność nieruchomości została uregulowana postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 13 sierpnia 1997 r. stwierdzającym zasiedzenie. Burmistrz W. pismem z dnia 11 lipca 2007 r. podał do publicznej wiadomości, że położone w W. przy ul. W. 29 grunty zostały zabudowane pawilonem handlowym przez powódkę i mają być jej przekazane w użytkowanie wieczyste, jako zaspokojenie roszczeń wynikających z art. 208 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm., dalej u.g.n.). Pismem złożonym w Urzędzie Miejskim w dniu 4 stycznia 2008 r. powódka zwróciła się ponownie o przekazanie w użytkowanie wieczyste działek. W dniu 30 stycznia 2008 r. w wyniku pożaru całkowitemu zniszczeniu uległ budynek M. Podstawą prawną roszczenia powódki był przepisu art. 208 ust. 2 u.g.n., zgodnie z którym spółdzielniom i ich związkom oraz Krajowej Radzie Spółdzielczej i innym osobom prawnym, które na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy do dnia 5 grudnia 1990 roku wybudowały budynki przysługuje roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntów oraz o nieodpłatne przeniesienie własności znajdujących się na nich budynków. Roszczenie to zależy od udowodnienia wybudowania budynków samodzielne i z własnych środków przez osobę występującą z roszczeniem albo przez jej poprzednika prawnego oraz wybudowanie ich za zezwoleniem właściwego organu nadzoru budowlanego. Dodatkowym warunkiem jest posiadanie nieruchomości objętych roszczeniem w dniu zgłoszenia roszczenia. Poza tym zakres roszczenia jest ograniczony do gruntów niezbędnych do prawidłowego korzystania z budynku. Realizacja roszczenia następuje zgodnie z art. 208 ust. 3 u.g.n. przez zawarcie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste oraz o przeniesienie własności budynków, bez przetargu oraz bez obowiązku wniesienia pierwszej opłaty. W przepisie art. 208 ust. 4 u.g.n. wyznaczony został termin wygaśnięcia roszczeń, o których mowa w art. 208 ust. 2 u.g.n., będący zarazem najpóźniejszym terminem składania wniosków uwłaszczeniowych na podstawie art. 208 ust. 2 u.g.n. Termin ten, oznaczony na dzień 31 grudnia 1996 r., jest terminem zawitym. Powódka złożyła wniosek o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu zajętego pod budynek przed dniem 31 grudnia 1996 r. i wykazała istnienie przesłanek wymienionego przepisu. Roszczenie określone w art. 208 ust. 2 u.g.n. o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntów oraz o nieodpłatne przeniesienie własności znajdujących się na nich budynków jest roszczeniem majątkowym. Termin przedawnienia wymienionego roszczenia jest 10- letni. Zgodnie z dyspozycją art. 120 k.c. roszczenie powódki stało się wymagalne w dniu 7 grudnia 1995 r., tj. w następnym po złożeniu wniosku o ustanowienie użytkowania wieczystego nieruchomości przez powódkę. Ostatecznie jednak Sąd przyjął, że istotne znaczenie dla początku biegu przedawnienia miał dzień 1 stycznia 1998 r., a więc dzień wejścia w życie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Ustawa ta nie wprowadzała nowego uprawnienia dla spółdzielni, jednak przepis art. 208 ust. 2 u.g.n. wyznaczał graniczny termin zgłaszania roszczeń na dzień 31 grudnia 1996 r. Wobec tego to wejście w życie ustawy powinno decydować o początku biegu przedawnienia. Pozwana podniosła zarzut przedawnienia, a Sąd, uznając zarzut za skuteczny, oddalił powództwo w całości. Rację przyznał jednak powódce, że dla skuteczności roszczenia z art. 208 ust. 2 u.g.n. nie ma znaczenia spalenie budynku w dniu 30 stycznia 2008 r., gdyż istniał on w dniu zgłoszenia roszczenia. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki. Stwierdził, że Sąd Okręgowy przyjmując, iż roszczenie majątkowe przedawniło się z dniem 2 stycznia 2008 r., nie wziął pod uwagę oświadczenia Burmistrza W. Pismem z dnia 11 lipca 2007 r. Burmistrz podał do publicznej wiadomości, że działki zabudowane przez powódkę pawilonem handlowym mają być jej przekazane w użytkowanie wieczyste jako zaspokojenie roszczeń z art. 208 ust. 2 u.g.n. W ocenie Sądu Apelacyjnego, oświadczenie to było uznaniem roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c., które przerwało bieg przedawnienia. Powództwo było niezasadne jednak z innej przyczyny. Sąd Apelacyjny uznał mianowicie, że roszczenie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste powinno być realizowane tylko w związku z zasadniczym roszczeniem wynikającym z tego przepisu, tj. roszczeniem o przeniesienie własności budynku. Za taką interpretacją przemawia, w jego ocenie, treść art. 208 ust. 1 u.g.n. Intencją ustawodawcy w odniesieniu do podmiotów wymienionych w art. 208 ust. 2 u.g.n. była regulacja stanów prawnych, poprzez uwłaszczenie jedynie nieruchomości zabudowanych. Fakt istnienia budynku na dzień 5 grudnia 1990 r. miałby znaczenie dla zasadności roszczenia, gdyby na dzień wyrokowania budynek w dalszym ciągu istniał. Wobec spalenia budynku (nieruchomość pozostaje niezabudowana) roszczenie powódki jest nieusprawiedliwione. W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego przepisu art. 208 ust. 2 w zw. z art. 207 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2000 r. nr 102, poz. 651) poprzez błędną wykładnię i ustalenie, że warunkiem skuteczności roszczenia o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste jest istnienie budynku wybudowanego w warunkach dyspozycji wymienionego przepisu w dacie rozstrzygania przez Sąd; użyte pojęcie "niezbędności gruntu" odnosi się do zdarzeń zaistniałych po dniu zgłoszenia roszczenia podmiotowi zobowiązanemu do ustanowienia prawa; roszczenie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste może być realizowane tylko z zasadniczym roszczeniem o przeniesienie własności budynku oraz przepisu 384 k.p.c. poprzez orzeczenie wbrew zasadzie reformationis in peius, na niekorzyść strony wnoszącej apelację. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.