Wyrok SN z dnia 2 kwietnia 2014 r., sygn. IV CSK 416/13

Za zasadnicze kryterium oceny rażącego wygórowania kary umownej należy uznać - zgodnie ze stanowiskiem zajmowanym w art. 484 § 2 k.c. - stosunek wysokości zastrzeżonej kary umownej do wysokości szkody doznanej przez wierzyciela. Szkoda spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania determinuje interes wierzyciela chroniony przez zapłatę kary umownej, a przewidziane w art. 484 § 2 k.c. miarkowanie kary umownej ma przeciwdziałać dysproporcjom między wysokością zastrzeżonej kary umownej, a godnym ochrony interesem wierzyciela.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)

SSN Marian Kocon

SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa G.K. przeciwko Gminie B. z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej P. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 2 kwietnia 2014 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 20 grudnia 2012 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powód domagał się zasądzenia od Gminy B. kwoty 240.010,67 zł tytułem należnego mu wynagrodzenia za roboty wykonane przez niego w ramach łączącej go z P. sp. z o.o., umowy o roboty budowlane. Spółka ta była związana z Gminą B. umową o generalne wykonawstwo, a powód był podwykonawcą zatrudnionym przez tę spółkę. Pozywając inwestora, powód powołał się na treść art. 647¹ § 5 k.c. W procesie, w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej, brała udział spółka Panorama II.

Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo. W motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy ustalił, że spółka P. wygrała przetarg na budowę boiska, tzw. Orlika, w miejscowości B. i w dniu 16 czerwca 2010 r. zawarła z Gminą B. umowę jako generalny wykonawca. W umowie tej termin zakończenia robót został ustalony nie później niż na 30 września 2010 r. Strony ustaliły również wysokość kar umownych za zwłokę w wykonaniu umowy i ustaliły, że spółka może powierzyć wykonanie robót podwykonawcom. Powód jako podwykonawca zawarł umowę ze spółką w dniu 28 czerwca 2010 r. Jej przedmiotem było wykonanie przez powoda Orlika, z wyłączeniem montażu sztucznej trawy, montażu powierzchni poliuretanowej oraz dostawy i montażu sprzętu sportowego. Strony ustaliły rozpoczęcie prac na dzień 30 czerwca 2010 r. i terminy wykonania prac pierwszego etapu: zakończenie podbudowy pod boisko - 21 dni od rozpoczęcia robót, drugiego etapu: zakończenie robót - 42 dni od rozpoczęcia. Oba terminy rozpoczynały bieg od dnia 30 czerwca 2010 r. Wynagrodzenie ryczałtowe zostało ustalone na kwotę 522.866,20 zł, a kary umowne za opóźnienie w wykonaniu któregokolwiek etapu przedmiotu umowy ustalono w wysokości 0,4% wynagrodzenia umownego brutto za każdy dzień opóźnienia. Powód rozpoczął prace w dniu 28 lipca 2010 r., a wobec braku postępu w wykonaniu robót strony w dniu 30 sierpnia 2010 r. spółka odstąpiła od umowy w części i w następstwie tego oświadczenia strony podpisały aneks do umowy, ograniczając zakres robót o budynek sanitarno-szatniowy oraz obniżając wynagrodzenie należne powodowi do kwoty 332.866,20 zł. Wobec dalszych opóźnień, spółka po raz kolejny złożyła oświadczenie o częściowym odstąpieniu od umowy i podpisała z powodem w dniu 21 września 2010 r. kolejny aneks ograniczając zakres podlegających wykonaniu przez niego prac o kanalizację deszczową, ciągi komunikacyjne - chodniki, drogę dojazdową i parking oraz obniżając wynagrodzenie ryczałtowe do kwoty 196.730,06zł + VAT. Roboty pierwszego etapu powód wykonał na początku października 2010 r. Prace, których powód nie wykonał, zlecono innemu wykonawcy, a koszty tych prac obciążyły spółkę. W dniu 10 listopada 2010 r. doszło do podpisania protokołu odbioru pomiędzy spółką a Gminą; odbiór, w którym powód nie uczestniczył, nastąpił bez zastrzeżeń. Gmina złożyła oświadczenie o potrąceniu z wynagrodzenia spółki kwoty 151.259,05 zł tytułem kar umownych za zwłokę w wykonaniu obiektu. Powód wystawił spółce fakturę obejmującą należne mu od spółki wynagrodzenie za wykonane prace na kwotę 240.010, 67 zł, spółka jednak obciążyła go karami umownymi za opóźnienie i złożyła oświadczenie o potrąceniu wyliczonej kwoty z kwotą należnego powodowi wynagrodzenia. Według wyliczeń spółki, kary umowne za opóźnienie w wykonaniu pierwszego i drugiego etapu wyniosły łącznie 255.242,27 zł, stąd też dokonane potrącenie czyniło żądanie powoda zapłaty wynagrodzenia nieuzasadnionym. Sąd Okresowy ocenił, że opóźnienie w wykonaniu prac nastąpiło z przyczyn leżących po stronie powoda, generalnie z powodu wadliwej organizacji pracy, nie wystąpiły zaś okoliczności powodujące opóźnienie, które mogłyby być przypisane spółce. Sąd zaakceptował też sposób obliczania kar umownych, za pierwszy i drugi etap, liczonych od wynagrodzenia pierwotnego powoda, mimo że wynagrodzenie to kolejnymi aneksami, w związku z pomniejszaniem zakresu prac, było obniżane. Analizując wniosek powoda o miarkowanie kary umownej, Sąd ocenił, że z uwagi na postawę powoda w procesie budowy Orlika, wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Wskazał, że stopień zawinienia powoda w opóźnieniu był znaczny, swoimi zaniedbaniami w organizacji pracy powód doprowadził do popadnięcia generalnego wykonawcy w zwłokę wobec inwestora. W ocenie Sądu nie było podstawy do przyjęcia, że zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, podobnie jak i nie było podstaw do przyjęcia, że kara była rażąco wygórowana. Spółka poniosła szkodę w kwocie 151.259 zł i dalsze koszty, m.in. w postaci kosztów wykonania zastępczego. Wysokość zatem szkody a także naganność zachowania powoda w toku wykonywania umowy wskazywała na brak podstaw do miarkowania kary umownej. Potrącenie zatem dokonane przez spółkę doprowadziło do wygaśnięcia wierzytelności powoda o wynagrodzenie, stąd też powództwo o zapłatę tego wynagrodzenia podlegało oddaleniu.