Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych

Wstęp

W każdej spółce kapitałowej, tj. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółce akcyjnej i spółce akcyjnej, musi być powołany organ wykonawczy – zarząd. Kodeks spółek handlowych określa kompetencje zarządu jako prowadzenie spraw spółki i jej reprezentowanie. Sposób działania, obowiązki i uprawnienia członków zarządu określają przepisy Kodeksu spółek handlowych i innych ustaw, jak również zapisy umowy albo statutu spółki.

Na barkach członków zarządu spoczywa ciężar prowadzenia spraw spółki, podejmowania właściwych i korzystnych dla niej decyzji, wykonywania obowiązków publicznoprawnych i prywatnoprawnych, kierowania się w swoich działaniach interesem spółki – oczywiście z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa.

Zakres spraw prowadzonych przez członków zarządu wymaga od nich posiadania odpowiednich predyspozycji, kwalifikacji i wiedzy.

Odpowiedzialność członka zarządu spółki kapitałowej odnosi się do naruszenia przez niego obowiązków określonych w przepisach prawa lub w umowie albo w statucie spółki. Z tego względu punktem wyjścia dla niniejszej publikacji jest zaprezentowanie w rozdziale I zakresu obowiązków, uprawnień i ograniczeń członków zarządu. Wynikają one z przepisów zarówno Kodeksu spółek handlowych, jak i innych ustaw, m.in. ustawy o rachunkowości czy ustawy – Prawo upadłościowe. Intencją autora było omówienie poszczególnych obowiązków zarządu, a następnie wskazanie konsekwencji ich naruszenia.

Skutkiem naruszenia obowiązków jest odpowiedzialność członków zarządu. W rozdziałach II i III wyjaśniono, kiedy członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność cywilną – zarówno wobec spółki, jak i wobec osób trzecich. Określone zachowania powodują także pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności karnej. W rozdziale IV wskazano, w jakich okolicznościach członek zarządu spółki kapitałowej może zostać pociągnięty do odpowiedzialności, a także, w jaki sposób i kiedy może się od tej odpowiedzialności uwolnić.

Należy pamiętać, że odpowiedzialność może wynikać nie tylko ze świadomie nieprawidłowo wykonywanych obowiązków, lecz także z ich niedopełnienia – czy to przez brak wiedzy, czy to przez zwykłe przeoczenie. Tym istotniejsze jest przywiązywanie wagi do odpowiedniego merytorycznego przygotowania osób, które mają sprawować funkcje członków zarządu.

Uzupełnieniem omówienia są przydatne orzeczenia oraz praktyczne wzory pism i odpowiednich zapisów stosowanych w umowie albo statucie spółki. Warto nadmienić, iż zarząd – organ obowiązkowy w spółce kapitałowej – może też zostać powołany w jednym typie spółek osobowych – spółce partnerskiej. Do zarządu w takiej spółce stosuje się odpowiednio wybrane przepisy dotyczące zarządu w spółce z o.o.

Aby zapewnić większą przejrzystość publikacji, obowiązki członków zarządu, uprawnienia i ograniczenia usystematyzowano w pierwszej kolejności z podziałem na spółkę z o.o., pros­tą spółkę akcyjną i spółkę akcyjną, a w dalszej – tworząc m.in. grupy obowiązków: rejestrowych, związanych odpowiednio ze zwoływaniem zgromadzeń wspólników i walnych zgromadzeń czy też likwidacyjnych. Łącznie (dla wszystkich rodzajów spółek) omówione zostały obowiązki członków zarządu związane z łączeniem, podziałem i przekształcaniem spółek. Podobną systematykę przyjęto w odniesieniu do omówienia odpowiedzialności – kolejno: wobec spółki, osób trzecich, karnej oraz odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe.

Publikacja powinna być przydatna przede wszystkim osobom pełniącym funkcje członków zarządu w spółkach kapitałowych. Zawarte w niej informacje są również niezbędne przedsiębiorcom prowadzącym działalność w formie spółki z o.o., prostej spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej, wspólnikom (akcjonariuszom) tych spółek oraz członkom ich rad nadzorczych.

Adam Sroga

Rozdział I. Zarząd w spółce kapitałowej

1. Podstawowe zasady dotyczące powoływania i działalności zarządu w spółce kapitałowej

1.1. Spółka z o.o. i spółka akcyjna

Członkiem zarządu spółki kapitałowej może być tylko osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (kryterium pozytywne). Ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (dalej również jako k.s.h. lub ustawa) określa też kryterium negatywne związane ze skazaniem prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach art. 587–587², art. 590 i art. 591 oraz art. 228–231 i rozdziałach XXXIII–XXXVII Kodeksu karnego (art. 18 k.s.h.).

Kompetencje zarządu zostały określone generalnie jako dotyczące prowadzenia spraw spółki i reprezentowania spółki (art. 201 § 1, art. 300⁶² § 1 i art. 368 § 1 k.s.h.). Członkowie zarządu w spółce z o.o. są powoływani i odwoływani uchwałą wspólników, w spółce akcyjnej zaś powołuje ich i odwołuje rada nadzorcza (odpowiednio umowa spółki lub statut mogą przewidywać odmienne zasady). W prostej spółce akcyjnej członków zarządu powołują i odwołują, a także zawieszają w czynnościach, z ważnych powodów, akcjonariusze uchwałą. W tych zaś prostych spółkach akcyjnych, w których ustanowiono radę nadzorczą, powyższe kompetencje zarezerwowane są dla tego właśnie organu.

Mandat członka zarządu spółki z o.o. wygasa:

● z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu (art. 202 § 1 k.s.h.),

● jeśli członek zarządu został powołany na okres dłuższy niż rok – z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji, przy czym kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 202 § 2 k.s.h.),

● wskutek śmierci, rezygnacji, odwołania (art. 202 § 4 k.s.h.).

W analogicznych sytuacjach członek zarządu, podobnie jak i innych organów, prostej spółki akcyjnej może stracić mandat. I tak dochodzi do tego:

● z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie za pierwszy pełny rok obrotowy przypadający po dniu powołania, chyba że umowa spółki stanowi inaczej; w szczególności umowa spółki może przewidywać powołanie na czas nieoznaczony (art. 300⁵⁶ § 1 k.s.h.),

● z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie za ostatni rok kadencji członka organu (chyba że umowa spółki stanowi inaczej), w sytuacji gdy umowa spółki przewiduje powołanie członka organu na kadencję (art. 300⁵⁶ § 2 k.s.h.),

● równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków organu, w sytuacji gdy umowa spółki przewiduje powołanie członków organu na okres wspólnej kadencji, a członek zarządu został powołany przed upływem danej kadencji (art. 300⁵⁶ § 3 k.s.h.),

● wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu organu (art. 300⁵⁶ § 4 k.s.h.).

Mandat członka zarządu spółki akcyjnej wygasa:

● z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu (art. 369 § 4 k.s.h.), z tym że okres sprawowania funkcji przez członka zarządu nie może być dłuższy niż 5 lat (art. 369 § 1 k.s.h.)

● wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu zarządu (art. 369 § 5 k.s.h.).

Ponowne powołanie tej samej osoby na członka zarządu jest dopuszczalne, ale nie wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji (art. 369 § 1 k.s.h.).

Każdy członek wieloosobowego zarządu spółki z o.o. może prowadzić bez uprzedniej uchwały zarządu sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności. Jeśli jednak choćby jeden z pozostałych członków zarządu sprzeciwi się przeprowadzeniu takiej sprawy lub przekracza ona zakres zwykłych czynności spółki, wówczas wymagana jest uchwała zarządu. Uchwały mogą być powzięte, jeśli wszyscy członkowie zarządu zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu zarządu. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów (art. 208 § 5 k.s.h.).

W wieloosobowym zarządzie prostej spółki akcyjnej wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki. Inne zasady mogą wynikać z umowy spółki lub regulaminu zarządu (art. 300⁶⁴ § 1 k.s.h.).

W spółce akcyjnej, gdy zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki (statut może stanowić inaczej; art. 371 § 1 k.s.h.).

W stosunkach zewnętrznych – o ile umowa spółki lub statut nie stanowią inaczej – do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (art. 205 § 1 k.s.h., art. 300⁶⁶ § 1 i art. 373 § 1 k.s.h.). Nie ma potrzeby określania sposobu reprezentacji, gdy zarząd jest jednoosobowy. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 15 grudnia 2016 r. (II CSK 163/16):

1.2. Zarząd w prostej spółce akcyjnej

Przepisy o prostej spółce akcyjnej zostały wprowadzone do Kodeksu spółek handlowych nowelizacją z 19 lipca 2019 r. i obowiązują od 1 marca 2020 r. Jedną z cech charakterystycznych, wyróżniających ten typ spółki, jest możliwość wyboru między systemem dualistycznym a systemem monistycznym. Pierwszy zakłada utworzenie w spółce zarządu. Umowa spółki może przewidywać, że oprócz ustanowienia zarządu w spółce należy ustanowić również radę nadzorczą (art. 300⁵² § 2 k.s.h.). Według drugiego modelu w spółce ustanawia się radę dyrektorów, tj. organ łączący w sobie zarówno kompetencje zarządcze, jak i uprawnienia nadzorcze. W spółce, w której ustanowiono radę dyrektorów, nie może być ustanowiona rada nadzorcza. Utworzenie jednego ze wspomnianym organów, tj. zarządu albo rady dyrektorów, jest obowiązkowe.

Zarząd prostej spółki akcyjnej prowadzi jej sprawy i reprezentuje spółkę (art. 300⁶² § 1 k.s.h.). Składa się z jednego albo większej liczby członków powoływanych, odwoływanych i zawieszanych – z ważnych powodów – przez akcjonariuszy (uchwałą), chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 300⁶² § 2 i 3 k.s.h.). W spółce, w której ustanowiono radę nadzorczą i umowa nie stanowi inaczej, powyższe czynności należą do kompetencji tego organu (art. 300⁶² § 4 k.s.h.).

Zasady wygaśnięcia mandatów zostały uregulowane wspólnie dla zarządu, rady dyrektorów oraz rady nadzorczej. Zatem mandat członka zarządu prostej spółki akcyjnej wygasa:

1) z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy przypadający po dniu powołania,

2) z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni rok kadencji członka organu (jeśli umowa przewiduje powołanie członka organu na kadencję),

3) wraz z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu, jeżeli umowa spółki przewiduje powoływanie członków na okres wspólnej kadencji, a członek organu został powołany przed upływem danej kadencji organu,

4) wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu organu (art. 300⁵⁶ § 1–4 k.s.h.).

W trzech pierwszych przypadkach umowa spółki może przewidywać odmienną regulację.

Kodeks spółek handlowych reguluje sytuację, w której rezygnację składa ostatni członek zarządu albo ostatni dyrektor. Swoją rezygnację powinien wówczas złożyć akcjonariuszom, zwołując jednocześnie walne zgromadzenie. Rezygnacja staje się skuteczna z dniem następującym po dniu, na który zwołano walne zgromadzenie (art. 300⁵⁶ § 6 k.s.h.).

W zarządzie wieloosobowym do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem. Odmienne postanowienia mogą wynikać z umowy spółki (art. 300⁶⁶ § 1 k.s.h.).

Dyrektorów powołują, odwołują i zawieszają w czynnościach, z ważnych powodów, akcjonariusze, o ile umowa spółki nie stanowi inaczej (art. 300⁷³ § 3 k.s.h.). Zasady reprezentacji w wieloosobowej radzie dyrektorów są tożsame jak w przypadku zarządu wieloosobowego (art. 300⁷⁸ § 1 k.s.h.). Wszyscy dyrektorzy wieloosobowej rady są uprawnieni i obowiązani do wspólnego prowadzenia spraw spółki, o ile umowa spółki lub regulamin rady dyrektorów nie stanowią inaczej (art. 300⁷⁵ § 1 k.s.h.).

Opisywane obowiązki, uprawnienia, ograniczenia oraz zasady odpowiedzialności członków zarządu dotyczą – w spółkach, w których zastosowano model monistyczny – dyrektorów.

2. Zarząd w spółce partnerskiej

Spółka partnerska jest spółką osobową, utworzoną przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą (art. 86 § 1 k.s.h.). Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania zawodów wymienionych w ustawie: adwokat, aptekarz, architekt, fizjoterapeuta, inżynier budownictwa, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, diagnosta laboratoryjny, doradca podatkowy, makler papierów wartościowych, doradca inwestycyjny, księgowy, lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, notariusz, pielęgniarka, położna, radca prawny, rzecznik patentowy, rzeczoznawca majątkowy i tłumacz przysięgły (art. 87 § 1 i art. 88 k.s.h.).

Co do zasady prawo reprezentowania spółki przysługuje każdemu partnerowi (art. 96 § 1 k.s.h.). Umowa spółki może jednak powierzyć kompetencje do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki zarządowi. Członkiem zarządu jest w takiej sytuacji co najmniej jeden partner, a może być to także osoba trzecia (art. 97 k.s.h.). Zarząd w spółce partnerskiej jest jedynie reprezentantem spółki, nie zaś jej organem. Do osób ustanowionych jako zarząd stosuje się odpowiednio przepisy o zarządzie w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, dotyczące: kompetencji, powoływania i odwoływania, kadencji, zasad prowadzenia spraw i reprezentacji, sprzeczności interesów i działalności konkurencyjnej (art. 201–211 k.s.h.).

Ustawa odsyła też – w odniesieniu do odpowiedzialności członków zarządu spółki partnerskiej – do odpowiednich przepisów określających reguły przyjęte w spółce z o.o. (art. 293–300 k.s.h.).

3. Obowiązki i uprawnienia zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

3.1. Obowiązki rejestrowe

3.1.1. Zgłoszenie zawiązania spółki do sądu rejestrowego

Jednym z pierwszym obowiązków zarządu w spółce z o.o. jest zgłoszenie faktu zawiązania spółki do rejestru. Z chwilą zawarcia umowy spółki powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji. Od tej daty zaczyna biec termin na zgłoszenie spółki do rejestru (art. 169 § 1 k.s.h.).

Wspomniany termin na zgłoszenie spółki do rejestru wynosi 6 miesięcy (od dnia zawarcia umowy spółki), a jeśli umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy – 7 dni. Umowa spółki ulega rozwiązaniu, jeśli zawiązanie spółki nie zostało w tych terminach zgłoszone do sądu rejestrowego albo prawomocne stało się postanowienie sądu odmawiające zarejestrowania (art. 169 k.s.h.). Zarząd dokonuje zgłoszenia do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki (art. 164 § 1 k.s.h.).

Zgłoszenie zawiązania spółki do sądu rejestrowego w celu wpisania do rejestru należy do obowiązków zarządu spółki (art. 164 § 1 k.s.h.). Jest to zarazem prawo i obowiązek zarządu. Wszyscy członkowie zarządu podpisują wniosek o wpis spółki do rejestru. Złożenie podpisów przez wszystkich członków zarządu pod dokumentem wystawionym przez spółkę wymagane jest tylko w przypadku, gdy przepis ustawy tak stanowi (art. 19 k.s.h.). Artykuł 164 § 1 k.s.h. jest takim właśnie szczególnym przepisem (podobnie jak art. 167 § 1 pkt 2 k.s.h. przewidujący wymóg podpisu pod oświadczeniem o wniesieniu w całości przez wszystkich członków zarządu wkładów na pokrycie kapitału zakładowego).

Zadaniem zarządu jest prawidłowe przygotowanie wniosku. Zgłoszenie powinno zawierać elementy określone w art. 166 k.s.h. oraz załączniki, o których mowa w art. 167 § 1 k.s.h. Obligatoryjne załączniki i sposób ich załączenia do zgłoszenia spółki, której umowę zawarto przy wykorzystaniu wzorca umowy, określa przepis art. 167 § 4 i § 5 k.s.h.

Zarząd zobowiązany jest do prawidłowego i terminowego zgłoszenia spółki do rejestru. Jakiekolwiek nieprawidłowości w tym zakresie, w tym w szczególności odmowa wpisu czy rozwiązanie umowy spółki, skutkować mogą bowiem pociągnięciem członków zarządu do odpowiedzialności.

3.1.2. Zgłaszanie zmiany danych do sądu rejestrowego

Na zarządzie spoczywa obowiązek zgłoszenia do sądu rejestrowego – w celu wpisania do rejestru lub ujawnienia w aktach rejestrowych zmiany danych, których ujawnienia ustawa wymaga (art. 168 k.s.h.). Formalnie chodzi o dane wymienione w art. 166 § 1 i § 2 k.s.h. (tj. te, które wskazuje się w zgłoszeniu spółki do rejestru), ale obowiązek dotyczy generalnie wszelkich zmian stanów faktycznych i prawnych, które muszą być odzwierciedlone w rejestrze lub ujawnione w aktach rejestrowych.

Zarząd spółki jest obowiązany zgłaszać zmiany informacyjne również na podstawie ustawy o KRS. Obowiązkowi zgłoszenia podlegają dane wymienione w:

● art. 38 pkt 1 i 2a–15 ustawy o KRS – tj. podlegające ujawnieniu w dziale pierwszym rejes­tru przedsiębiorców,

● art. 39 ustawy o KRS – tj. dane zamieszczane w dziale drugim rejestru przedsiębiorców,

● art. 40 ustawy o KRS – tj. dane zamieszczane w dziale trzecim rejestru przedsiębiorców,

● art. 44 ustawy o KRS – tj. dane zamieszczane w dziale szóstym rejestru przedsiębiorców (art. 47 ust. 1 ustawy o KRS).

Wniosek o wpis do rejestru należy zgłosić w terminie 7 dni od zaistnienia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej (art. 22 ustawy o KRS).

Konsekwencją zaniedbań w zakresie aktualizacji danych w rejestrze może być podjęcie przez sąd rejestrowy postępowania przymuszającego. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym reguluje, jakie czynności może podejmować sąd (art. 24 ustawy o KRS). W razie stwierdzenia, że wniosek lub dokumenty, których złożenie jest obowiązkowe, nie zostały złożone mimo upływu terminu, sąd rejestrowy wzywa obowiązanych do ich złożenia. W tym celu wyznacza dodatkowy 7-dniowy termin. Jeśli natomiast sąd stwierdzi, że spółka nie posiada organu uprawnionego do reprezentowania lub w składzie tego organu zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie, może wezwać obowiązanych do powołania lub wyboru tego organu do wykazania, że organ został powołany lub wybrany albo że braki w jego składzie zostały usunięte. W tym celu sąd wyznacza odpowiedni termin.

Sąd dokonuje wymienionych wezwań pod rygorem zastosowania grzywny, którą może nałożyć w przypadku niewykonania obowiązków w terminie, a także ją ponawiać.

Sąd odstępuje od wszczęcia postępowania przymuszającego, gdy z danych zawartych w aktach rejestrowych wynika, że nie doprowadzi to do złożenia wniosku o wpis lub wymaganych dokumentów. Ponadto, w razie uznania – na podstawie okoliczności sprawy – że postępowanie przymuszające nie doprowadzi do spełnienia obowiązku, sąd umarza postępowanie. W obu ostatnich przypadkach sąd dokona wszczęcia postępowania przymuszającego, gdy poweźmie wiadomość, że sytuacja faktyczna lub prawna podmiotu uległa zmianie w sposób umożliwiający skuteczne jego prowadzenie.

3.1.3. Zgłoszenie do rejestru zmiany umowy spółki

Zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników i wpisu do rejestru. Obowiązek zgłoszenia zmiany umowy spółki do sądu rejestrowego obciąża zarząd. Jednocześnie należy wpisać do rejestru zmianę danych wymienionych w art. 166 k.s.h. (zawartość zgłoszenia spółki do rejestru). Wraz ze zgłoszeniem zarząd ma obowiązek przedłożyć tekst jednolity umowy spółki, uwzględniający dokonane zmiany.

W przypadku zgłoszenia do rejestru zmiany umowy spółki nie ma zastosowania przepis art. 22 ustawy o KRS (7-dniowy termin od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu). W związku z odpowiednim stosowaniem przepisu art. 169 k.s.h. zmianę umowy spółki zarząd powinien zgłosić do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki w terminie 6 miesięcy od dnia zmiany umowy spółki. Umowa spółki zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy może być zmieniona, w zakresie postanowień zmiennych umowy, przy wykorzystaniu wzorca uchwały zmieniającej umowę spółki udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Tak dokonana zmiana powinna być zgłoszona w terminie 7 dni od dokonanej zmiany. Skutkiem niezgłoszenia zmiany albo zgłoszenia z przekroczeniem terminu jest pozbawienie skuteczności prawnej wszelkich zmian dokonanych w umowie spółki. Należy zaznaczyć, że wymienione terminy dotyczą zgłoszenia wniosku, nie zaś rozstrzygnięcia przez sąd.

3.1.4. Zgłoszenie do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego

Zarząd spółki z o.o. ma obowiązek zgłosić do sądu rejestrowego podwyższenie kapitału zakładowego. Do zgłoszenia dołącza się uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego oraz – o ile podwyższenie nie następuje ze środków spółki (art. 260 § 1 k.s.h.) – oświadczenia o objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym oraz oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na podwyższony kapitał zakładowy zostały w całości wniesione.

Podwyższenie kapitału zakładowego może nastąpić na podstawie uchwały wspólników podjętej bezwzględną większością głosów. Może też nastąpić na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki przewidujących maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin podwyższenia (art. 257 § 1 k.s.h.). Niezależnie jednak od sposobu podwyższenia, zarząd ma obowiązek dokonania zgłoszenia.

Podwyższenie kapitału następuje z chwilą wpisania do rejestru.

3.1.5. Realizacja obowiązków związanych z obniżeniem kapitału zakładowego. Wezwanie wierzycieli spółki i zgłoszenie do rejestru

Obniżenie kapitału zakładowego możliwe jest wyłącznie przez zmianę umowy spółki. Uchwała wspólników, podejmowana większością dwóch trzecich głosów, powinna określać wysokość, o jaką kapitał jest obniżony, a ponadto sposób obniżenia (art. 263 § 1 k.s.h.). Obniżenie kapitału zakładowego jest ograniczone minimalną wysokością kapitału zakładowego (5000 zł) i nominalną wartością udziałów (50 zł; art. 154 § 1 i 2 k.s.h.).

Dalsze czynności związane z obniżeniem kapitału obciążają zarząd. Obniżenie kapitału zakładowego niesie pewne zagrożenia dla wierzycieli spółki. Dlatego ustawa nakłada na zarząd obowiązek dokonania ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (oraz w inny sposób, jeśli wymaga tego umowa spółki) o uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego. Ogłoszenie powinno zawierać wezwanie wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeśli nie zgadzają się na obniżenie. Wezwanie wierzycieli powinno mieć na tyle czytelny charakter, by wynikało z niego w sposób jednoznaczny, że są oni wezwani do ustosunkowania się do obniżenia. W związku z tym nie jest wystarczające samo ogłoszenie o obniżeniu kapitału zakładowego bez wezwania wierzycieli, a także samo wezwanie bez ogłoszenia.

Sprzeciw zgłoszony przez wierzycieli skutkuje obowiązkiem zaspokojenia ich przez spółkę lub zabezpieczenia. Ci wierzyciele z kolei, którzy nie zgłosili sprzeciwu, uważani są za zgadzających się na obniżenie kapitału zakładowego (art. 264 § 1 k.s.h.). Obowiązek ogłoszenia o obniżeniu kapitału i wezwania wierzycieli zostaje wyłączony, gdy pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom wpłat dokonanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości (art. 264 § 2 k.s.h.).

Czynności związane z obniżeniem kapitału zakładowego, podobnie jak w przypadku jego podwyższenia, są skuteczne z chwilą wpisu do rejestru. Stąd zarząd powinien zadbać o prawidłowe złożenie wniosku do sądu rejestrowego. Zarząd zgłasza fakt obniżenia kapitału zgodnie z zasadami reprezentacji obowiązującymi w spółce. Zgłoszenie powinno być uzupełnione o załączniki wymienione w art. 265 k.s.h., tj.:

● uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego,

● dowody należytego wezwania wierzycieli,

● oświadczenie wszystkich członków zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy zgłosili sprzeciw w terminie określonym w art. 264 § 1 k.s.h., zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni.

3.2. Prowadzenie księgi udziałów

Na zarządzie spoczywa obowiązek prowadzenia księgi udziałów. Ustawa reguluje obowiązkową treść takiej księgi. Wpisuje się do niej:

1) nazwisko i imię albo firmę (nazwę) i siedzibę oraz adres każdego wspólnika,

2) liczbę i wartość nominalną udziałów każdego wspólnika,

3) ustanowienie zastawu lub użytkowania,

4) wykonywanie prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika,

5) wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów (art. 188 § 1 k.s.h.).

Po każdym wpisaniu zmiany zarząd jest zobowiązany złożyć sądowi rejestrowemu nową listę wspólników, która zawiera liczbę i wartość nominalną udziałów każdego z nich i wzmiankę o ustanowieniu zastawu lub użytkowaniu udziału. Wszyscy członkowie podpisują nową ­listę wspólników, natomiast samo zgłoszenie do sądu dokonywane jest zgodnie z przyjętymi w spółce zasadami reprezentacji.

Księga udziałów może mieć formę dokumentu pisemnego lub zapisu elektronicznego. Każdy wspólnik ma prawo przeglądać księgę udziałów. Wpis w księdze nie rozstrzyga o tym, czy ktoś jest czy też nie jest wspólnikiem. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 26 lipca 2007 r. (V CSK 130/07):

Nieprawidłowa realizacja wspomnianego obowiązku może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej członków zarządu, a nawet karnej.

3.3. Obowiązki związane z przygotowaniem sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego

Zarząd ma obowiązek przygotować sprawozdanie z działalności spółki i uprawnienie to nie może być przeniesione na inny organ. Zarząd ma też obowiązek sporządzenia – w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego – sprawozdania finansowego i przedstawienia go właściwym organom spółki. Sprawozdanie z działalności spółki odnosi się do aktywności spółki w ubiegłym roku obrotowym. Zamieszcza się w nim informacje o wydarzeniach istotnych dla spółki, odnoszących się do wszystkich organów spółki.

Rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdań stanowi przedmiot obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników, które powinno się odbyć w terminie 6 miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Przede wszystkim w oparciu o te sprawozdania zgromadzenie wspólników udziela członkom zarządu absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Absolutorium udzielane jest zarówno aktualnym członkom zarządu, jak i przeszłym, tzn. tym, którzy pełnili funkcję w ostatnim roku obrotowym (art. 231 k.s.h.).

Wspólnik może zgłosić zarządowi żądanie wydania dokumentów odpowiadających treścią sprawozdaniu zarządu z działalności spółki, sprawozdaniu finansowemu, sprawozdaniu rady nadzorczej lub sprawozdaniu z badania. Żądanie takie wspólnik może zgłosić od dnia zwołania zwyczajnego zgromadzenia wspólników. Zarząd powinien udostępnić wspomniane dokumenty niezwłocznie, nie później niż w terminie 2 dni powszednich od dnia zgłoszenia żądania. Dokumenty udostępnia się w postaci elektronicznej, jeśli wspólnik tego zażąda (art. 231 § 4¹ k.s.h.).

Członek zarządu, który przestał pełnić swoją funkcję przed końcem roku obrotowego, zachowuje prawo i obowiązek do złożenia wyjaśnień w toku przygotowania sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu, a także do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym wspomniane sprawozdania (art. 203 § 3 k.s.h.). W ten sposób były już członek zarządu utrzymuje jeszcze przez pewien czas faktyczne stosunki ze spółką. Regulacja ma charakter dyspozytywny, o czym świadczy użyte w końcowej części przepisu sformułowanie: „chyba że uchwała zgromadzenia wspólników stanowi inaczej” (przepis we wcześniejszym brzmieniu dopuszczał możliwość odmiennej regulacji w akcie odwołania). Uprawnienia powyższe dotyczą każdego byłego członka zarządu, nie zaś tylko odwołanego (zmiana w tym zakresie wprowadzona została nowelizacją z 9 lutego 2022 r. – weszła w życie 13 października 2022 r.).

3.4. Zwoływanie zgromadzeń wspólników

3.4.1. Zasady zwoływania zgromadzeń wspólników

Zasadą w spółce z o.o. jest zwoływanie przez zarząd zgromadzeń wspólników (art. 235 § 1 k.s.h.). Zarząd nie może zostać zwolniony z obowiązku ich zwoływania. Przepisy nie rozstrzygają, czy zwołanie zgromadzenia wspólników powinna poprzedzać uchwała zarządu w tym względzie, czy też zgromadzenie mogą zwołać członkowie zarządu działający zgodnie z zasadami reprezentacji bądź nawet każdy członek zarządu. Jako że przeważa pogląd, iż zwołanie zgromadzenia wspólników stanowi przykład czynności z zakresu prowadzenia spraw spółki i to przekraczającej zwykły zarząd, toteż niezbędna jest uprzednia uchwała zarządu.

Zgromadzenie wspólników zwołuje się za pomocą listów poleconych lub przesyłek nadanych pocztą kurierską, wysłanych co najmniej 2 tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników (art. 238 § 1 k.s.h.). Ustawa wiąże zatem prawidłowe zwołanie zgromadzenia z nadaniem zawiadomienia, nie zaś z ich doręczeniem. Jeśli wspólnik uprzednio wyraził na to pisemną zgodę i wskazał adres poczty elektronicznej, zawiadomienie może być wysłane na adres tej poczty zamiast listu poleconego lub przesyłki nadanej pocztą kurierską. Zaproszenie powinno zawierać następujące informacje: dzień, godzinę i miejsce zgromadzenia wspólników, szczegółowy porządek obrad oraz – w przypadku zamierzonej zmiany umowy spółki – istotne elementy treści proponowanych zmian (art. 238 § 2 k.s.h.).

W razie bezczynności zarządu inne organy nabywają uprawnienie do zwołania zgromadzenia wspólników. Prawo takie przysługuje radzie nadzorczej i komisji rewizyjnej, jeśli:

● zarząd nie zwołał zwyczajnego zgromadzenia wspólników w ustawowym lub określonym w umowie spółki terminie,

● zarząd nie zwołał nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników w terminie 2 tygodni od dnia zgłoszenia odpowiedniego żądania przez radę nadzorczą lub komisję rewizyjną (art. 235 § 2 k.s.h.).

Uprawnienia nadane ustawą radzie nadzorczej i komisji rewizyjnej mogą być w umowie spółki rozszerzone na jeszcze inne organy.

Kodeks spółek handlowych określa ponadto, kto może żądać od zarządu zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników. Kompetencję taką mają wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego. Wraz z żądaniem zwołania zgromadzenia mogą oni żądać umieszczenia określonych spraw w porządku obrad (art. 236 § 1 k.s.h.). Z tym ostatnim żądaniem mogą wystąpić ponadto wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej jedną dwudziestą kapitału zakładowego (w odniesieniu do obrad najbliższego zgromadzenia wspólników; art. 236 § 1¹ k.s.h.). Obowiązkiem zarządu jest wprowadzenie spraw objętych żądaniem wspólnika do porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników, o ile żądanie zostało zgłoszone najpóźniej na 3 tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników, i zawiadomienie o tym wspólników. Wobec bierności zarządu w tym zakresie sąd rejestrowy może upoważnić do zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólnika lub wspólników występujących z żądaniem (art. 237 § 1 k.s.h.). Przed wydaniem stosownego upoważnienia sąd wzywa zarząd do złożenia oświadczenia, w treści którego zarząd będzie mógł się odnieść do zasadności żądania. Przykładowo, zarząd może uzasadnić odmowę zwołania zgromadzenia wspólników faktem, iż wnioski w tym zakresie są składane notorycznie i mają na celu uniemożliwienie pracy zarządowi.

3.4.2. Zwołanie zwyczajnego zgromadzenia wspólników

Zarząd powinien zwołać zwyczajne zgromadzenie wspólników tak, by odbyło się ono w terminie 6 miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być:

● rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,

● powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeśli sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników (umowa spółki może regulować tę kwestię w inny sposób),

● udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków (art. 231 § 1 i 2 k.s.h.).

Przedmiotem obrad mogą być jeszcze inne sprawy, stanowiące zwykle przedmiot obrad nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (np. podwyższenie kapitału zakładowego, uchwalenie dopłat), z tym że stanowią one obowiązkowe punkty obrad zwyczajnego zgromadzenia.

3.4.3. Zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników

Zarząd zwołuje również nadzwyczajne zgromadzenie wspólników, ilekroć wymaga tego ustawa, umowa spółki, a także gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania zgromadzeń uznają to za wskazane (art. 232 k.s.h.).

Ustawa przewiduje sytuację, w której zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników jest obowiązkowe. Stanie się tak, gdy bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego. Przedmiotem obrad takiego zgromadzenia jest powzięcie uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki (art. 233 § 1 k.s.h.). Powstanie straty na poziomie wskazanym powyżej stanowi pewien stan zagrożenia. Wobec jego powstania zarząd powinien niezwłocznie zwołać nadzwyczajne zgromadzenie wspólników, choć z zachowaniem reguł przyjętych dla zwoływania zgromadzeń. Zadaniem zarządu jest zwołanie w takiej sytuacji zgromadzenia wspólników. Rolą wspólników jest zaś podjęcie działań naprawczych, takich jak np. uchwalenie dopłat (o ile możliwość taką przewiduje umowa spółki) czy udzielenie pożyczki. Wspólnicy mogą też zdecydować o rozwiązaniu spółki, której sytuacja majątkowa jest nadzwyczajnie zła i nie ma perspektyw na jej poprawę.

3.4.4. Protokołowanie uchwał

Ustawa w brzmieniu obowiązującym do 12 października 2022 r. w sposób minimalistyczny i dorozumiany odnosiła się do kwestii sporządzania protokołu z efektów procedowania zarządu. Jedynie z treści art. 209 k.s.h. wynikał obowiązek ujawnienia przez członka zarządu sprzeczności interesów, wstrzymania się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw i uprawnienie żądania zaznaczenia tego w protokole. Dopiero nowelizacja ustawy z 9 lutego 2022 r. w sposób jednolity i kompleksowy uregulowała kwestię obowiązku protokołowania uchwał zarządu. Obowiązek ten obejmuje także sytuację, w której uchwała jest podejmowana przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Protokół z obrad zarządu powinien zawierać porządek obrad, imiona i nazwiska obecnych członków zarządu i liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały. Zaznacza się w nim ponadto zdanie odrębne zgłoszone przez członka zarządu wraz z ewentualnym umotywowaniem. Protokół taki powinien być podpisany co najmniej przez tego członka zarządu, który prowadzi posiedzenie lub zarządza głosowanie. Inne reguły mogą wynikać z umowy spółki lub regulaminu zarządu (art. 208¹ k.s.h.).

3.4.5. Staranność i lojalność członka zarządu

Członkowie zarządu są obowiązani – przy wykonywaniu swoich obowiązków – do dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochowania lojalności wobec spółki (art. 209¹ § 1 k.s.h.). Przepis wskazuje pewien standard, który powinien być osiągany w toku realizacji obowiązków przez członków zarządu, uwzględniający wyższy, zawodowy poziom ich działalności. Regulacja ma na celu wyeliminować częstą praktykę powoływania się przez członków zarządu, pozwanych na podstawie art. 299 k.s.h., na brak wiedzy czy nieznajomość przepisów mających znaczenie dla spółki z o.o. Należyta staranność wymaga od członków zarządu znajomości obowiązujących przepisów prawa, a ich decyzje powinny być poprzedzone odpowiednią analizą aktualnego problemu.

Członek zarządu nie może także ujawniać tajemnic spółki, przy czym zakaz ten obowiązuje także po wygaśnięciu jego mandatu.

3.5. Obowiązki członków zarządu jako likwidatorów

3.5.1. Likwidacja spółki z o.o. w organizacji

Konsekwencją niezgłoszenia spółki do rejestru w terminach określonych w art. 169 § 1 i 2 k.s.h. (6 miesięcy dla spółki zawiązanej w tradycyjny sposób i 7 dni dla spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy) jest rozwiązanie spółki w organizacji (art. 169 k.s.h.). Rozwiązanie spółki w organizacji następuje po przeprowadzeniu uproszczonego lub pełnego postępowania likwidacyjnego.

Zasadą jest niezwłoczne dokonanie zwrotu wszystkich wniesionych wkładów lub pokrycie w pełni wierzytelności osób trzecich (uproszczone postępowanie likwidacyjne). Niezwłoczne rozliczenie oznacza, że nie może być wydłużony termin, wszelkie czynności powinny być dokonane niezwłocznie, tj. od razu po zaistnieniu rozwiązania umowy spółki.

Jeśli jednak spółka nie jest w stanie dokonać tych czynności w szybki sposób, zarząd spółki dokonuje likwidacji. Jeśli spółka w organizacji nie ma zarządu, zgromadzenie wspólników albo sąd rejestrowy ustanawia likwidatora lub likwidatorów.

Obowiązkiem likwidatorów jest jednokrotne ogłoszenie o otwarciu likwidacji. W treści ogłoszenia należy wezwać wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Rozwiązanie spółki następuje z dniem zatwierdzenia sprawozdania likwidacyjnego przez zgromadzenie wspólników (art. 170 k.s.h.).

3.5.2. Obowiązki likwidatorów spółki

Rozwiązanie spółki z o.o. możliwe jest w razie zaistnienia ustawowo określonych przyczyn, tj.:

1) przewidzianych w umowie spółki,

2) uchwały wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę,

3) uchwały wspólników o rozwiązaniu spółki opatrzonej przez wszystkich wspólników kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym (w odniesieniu do spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy),

4) ogłoszenia upadłości spółki,

5) innych przyczyn przewidzianych prawem (art. 270 k.s.h.).

Spółka może także zostać rozwiązana wyrokiem przez sąd, gdy:

● nie zawarto umowy spółki,

● przedmiot działalności określony w umowie spółki jest sprzeczny z prawem,

● umowa spółki nie zawiera postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności spółki, kapitału zakładowego lub wkładów,

● wszystkie osoby zawierające umowę spółki nie miały zdolności do czynności prawnych w chwili ich dokonywania (art. 21 § 1 k.s.h.),

● na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki,

● na żądanie oznaczonego w odrębnej ustawie organu państwowego, jeżeli działalność spółki naruszająca prawo zagraża interesowi publicznemu (art. 271 k.s.h.).

Likwidację spółki przeprowadzają likwidatorzy, którymi co do zasady są członkowie zarządu. Inaczej może przewidywać umowa spółki lub uchwała wspólników (art. 276 § 1 k.s.h.).

Z procesem likwidacji ustawa wiąże liczne obowiązki dotyczące członków zarządu – likwidatorów. Powinni oni zatem:

1) zgłosić do sądu rejestrowego otwarcie likwidacji, nazwiska i imiona likwidatorów, ich adresy, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkie zmiany w tym zakresie (art. 277 § 1 k.s.h.),

2) ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie 3 miesięcy od dnia tego ogłoszenia (art. 279 k.s.h.),

3) sporządzić bilans otwarcia likwidacji i złożyć go zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia (art. 281 § 1 k.s.h.),

4) złożyć zgromadzeniu wspólników sprawozdanie ze swej działalności i sprawozdanie finansowe po upływie każdego roku obrotowego (art. 281 § 2 k.s.h.),

5) zakończyć bieżące interesy spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki (art. 282 § 1 k.s.h.),

6) zbyć nieruchomości w drodze licytacji publicznej, a z wolnej ręki jedynie na mocy uchwały wspólników i po cenie nie niższej od uchwalonej przez wspólników (art. 282 § 1 k.s.h.),

7) stosować się do uchwał wspólników w stosunku wewnętrznym (art. 282 § 2 k.s.h.),

8) zgłosić do sądu rejestrowego uchylenie likwidacji, jeśli taka okoliczność zaistniała (art. 278 k.s.h.),

9) ogłosić w siedzibie spółki sprawozdanie likwidacyjne, po zatwierdzeniu go przez zgromadzenie wspólników i po zakończeniu likwidacji, oraz złożyć je sądowi rejestrowemu wraz ze zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru (art. 288 § 1 k.s.h.),

10) ogłosić w siedzibie spółki sprawozdanie likwidacyjne oraz złożyć je sądowi rejestrowemu wraz ze zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru, mimo braku zatwierdzenia sprawozdania przez zgromadzenie wspólników z powodu braku kworum (art. 288 § 2 k.s.h.),

11) zawiadomić o rozwiązaniu spółki właściwy urząd skarbowy, przekazując odpis sprawozdania likwidacyjnego (art. 290 k.s.h.).

Każdy likwidator ma prawo i obowiązek zgłoszenia otwarcia likwidacji. W okresie likwidacji stosuje się do spółki przepisy dotyczące m.in. organów spółki (w tym zarządu). Przede wszystkim do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu. Likwidatorzy mają prawo prowadzenia spraw i reprezentowania spółki. W toku czynności likwidacyjnych likwidatorzy mogą podejmować nowe interesy tylko wówczas, gdy to jest potrzebne do ukończenia spraw w toku.

3.6. Uprawnienia zarządu

3.6.1. Udzielenie zgody na zbycie udziałów

Obok licznych obowiązków członkowie zarządu korzystają z uprawnień niezbędnych do wykonywania swoich kompetencji w spółce – prowadzenia spraw i reprezentowania spółki. Jednym z takich uprawnień jest decydowanie o wyrażeniu zgody na zbycie udziału, jego ­części lub ułamkowej części udziału, a także na zastawienie udziału. Obrót udziałami jest, co do zasady, swobodny, jednak umowa spółki może uzależnić dopuszczalność powyższych czynności od zgody spółki, może też je w inny sposób ograniczyć. Sposób postępowania spółki w takich sytuacjach może także regulować umowa spółki. Milczenie w tym zakresie oznacza stosowanie regulacji ustawowej, a ta przewiduje kompetencję zarządu (art. 182 k.s.h.).

W takiej sytuacji zezwolenia w imieniu spółki udziela zarząd w formie pisemnej (zastrzeżonej dla celów dowodowych). „Zgoda może być udzielona zarówno przed dokonaniem czynności, jak również następczo” (por. wyrok SA we Wrocławiu z 6 marca 2015 r., I ACa 6/15). Zarząd może zgody odmówić. Wspólnik może wówczas zwrócić się do sądu rejestrowego o wydanie zezwolenia, wykazując jednocześnie istnienie ważnych powodów, dla których chce zbyć udział (udziały). Należy spodziewać się odmowy ze strony sądu, jeśli wspólnik chce zbyć udziały na rzecz podmiotu konkurencyjnego. Ważnym powodem zbycia udziałów może być natomiast szykanowanie wspólnika czy brak możliwości współdziałania.

Sąd rejestrowy, wyrażając zgodę na zbycie udziału, może jednocześnie wyznaczyć spółce termin do wskazania innego nabywcy. Gdyby jednak osoba wskazana przez spółkę nie uiściła ceny nabycia w określonym terminie, wspólnik może swobodnie dysponować swoim udziałem, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.

Wzór 1. Umowa zbycia udziałów

3.6.2. Powołanie i odwołanie prokurenta

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa. Jest udzielana przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 109¹ § 1 k.c.).

Prokura dotyczy stosunków o charakterze szczególnego zaufania. W związku z tym w spółce z o.o. obowiązuje zasada akceptacji zamiaru udzielenia prokury przez wszystkich członków zarządu (art. 208 § 6 k.s.h.). Z powyższych względów, w razie np. utraty zaufania do prokurenta, odwołać prokurę może każdy członek zarządu (art. 208 § 7 k.s.h.).

Powołanie prokurenta i wszelkie zmiany w tym zakresie należy zgłosić do sądu rejestrowego. Do wniosku należy również dołączyć oświadczenie prokurenta obejmujące jego zgodę na powołanie oraz jego adres do doręczeń (art. 19a ust. 5 ustawy o KRS).

3.6.3. Odmowa udzielenia wyjaśnień i udostępnienia ksiąg wspólnikowi

Prawo kontroli w spółce z o.o. służy każdemu wspólnikowi. Indywidualna kontrola wspólników może być wyłączona albo ograniczona (w umowie spółki) jedynie w przypadku ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej (art. 213 § 3 k.s.h.). W ramach indywidualnej kontroli wspólnik – sam lub z upoważnioną przez siebie osobą – może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu (art. 212 § 1 k.s.h.). Prawo indywidualnej kontroli jest ograniczone. Nie jest dopuszczalne w związku z tym kontrolowanie spółki wyłącznie dla szykany członków zarządu, innych organów, innych wspólników, ciągłe żądanie wyjaśnień, powodowanie w ten sposób uciążliwości dla spółki.

Zarząd może odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów, o ile nabierze uzasadnionych podejrzeń, że istnieje obawa wykorzystania tych informacji i dokumentów przez wspólnika w celach sprzecznych z interesem spółki, przez co wyrządzona zostanie spółce znaczna szkoda (art. 212 § 1 k.s.h.). W każdym jednak wypadku wspólnik może sporządzić bilans na własny użytek. Źródłem odmowy może być: podejmowanie przez wspólnika interesów konkurencyjnych, konflikty między wspólnikami, obawa, że dokumenty zostaną udostępnione innym osobom w celu zaszkodzenia spółce.

W razie odmowy udzielenia wyjaśnień przez zarząd lub udostępnienia ksiąg i dokumentów wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników (powinna być podjęta w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania), a w razie dalszej odmowy albo bierności wspólników w tym względzie, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg (art. 212 § 3 i 4 k.s.h.).

3.6.4. Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały wspólników

Jeśli uchwała wspólników jest sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i jednocześnie godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika może być zaskarżona w drodze powództwa o uchylenie uchwały (art. 249 § 1 k.s.h.). Prawo do wytoczenia powództwa przysługuje m.in. zarządowi oraz jego poszczególnym członkom (art. 250 pkt 1 k.s.h.). Wytoczenie powództwa w razie wystąpienia wymienionych okoliczności przez zarząd (jego członków) ma szczególne znaczenie, gdyż jego bierność może przynieść spółce szkodę, a to z kolei powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu.

Powództwo wytacza się przeciwko spółce w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, ale nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia powzięcia uchwały (art. 251 k.s.h.). Spółkę, zwykle reprezentowaną w sporach przez zarząd albo ustanowionego uchwałą wspólników pełnomocnika (art. 253 § 1 k.s.h.), w procesie z powództwa zarządu reprezentuje rada nadzorcza lub właśnie pełnomocnik (art. 210 § 1 k.s.h.).

Wystąpienie z powództwem powinno się odbyć zgodnie z zasadami reprezentacji spółki przez zarząd, wynikającymi z ustawy, o ile umowa spółki nie stanowi inaczej. Podstawą takiego wystąpienia powinna być uchwała całego składu zarządu, by można przyjąć bez żadnych wątpliwości, że powództwo wytacza organ. Przyznanie kompetencji poszczególnym członkom zarządu wynika z uwzględnienia przypadków, w których zarząd nie podjął stosownej pozytywnej uchwały.

Podobne zasady obowiązują w razie wytoczenia przez zarząd lub poszczególnych jego członków powództwa przeciwko spółce o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą. Różnica dotyczy jedynie terminu – powództwo należy wnieść w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od dnia powzięcia uchwały (art. 252 k.s.h.).

3.7. Ograniczenia członków zarządu wobec spółki

3.7.1. Zasady ogólne

Członkowie zarządu podlegają rozmaitym ograniczeniom wobec spółki. Stosowne ograniczenia mogą wynikać z przepisów działu I tytułu III Kodeksu spółek handlowych („Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”), z umowy spółki oraz – o ile wspomniana umowa nie stanowi inaczej – z uchwał wspólników. Ograniczenia odnoszą się do sfery wewnętrznej funkcjonowania spółki. Umowa spółki może np. przewidywać określony podział kompetencji czy też wymóg uzyskania zgody określonego organu spółki przed dokonaniem czynności prawnej (mimo braku wymogu ustawowego). Zakres ograniczeń może być różny i – jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 3 lutego 2017 r. (II CSK 304/16):

Przyjrzyjmy się tym ograniczeniom, które nakłada ustawa.

3.7.2. Zawarcie umowy kredytu, pożyczki lub poręczenia ze spółką

Jeśli członek zarządu zamierza zawrzeć umowę kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej umowy podobnej ze spółką kapitałową (zatem ograniczenie to należy odnieść także do spółki akcyjnej), potrzebna jest zgoda zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia w przypadku spółki akcyjnej; art. 15 § 1 k.s.h.). Pewnych wątpliwości interpretacyjnych może nastręczać rozstrzygnięcie, czy dana umowa jest właśnie „inną umową podobną”, a w konsekwencji wymaga stosownej uchwały. Na co należy zwrócić uwagę w przypadku takich umów wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 7 marca 2017 r. (II CSK 349/16), stwierdzając, że:

Szczególne obwarowanie tego typu umów wynika z ryzyka, że narażą spółkę na straty. Wymóg uzyskania zgody nie może być uchylony, czy to w umowie spółki, czy tym bardziej w uchwale wspólników.

Podobnymi ograniczeniami objęte zostały umowy zawierane przez spółkę zależną z członkiem zarządu spółki dominującej. Tu potrzebna jest zgoda zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spółki dominującej (art. 15 § 2 k.s.h.). Zawarcie wymienionych umów bez uzyskania wymaganej zgody prowadzi do ich nieważności (art. 17 § 1 k.s.h.).

3.7.3. Sprzeczność interesów członka zarządu z interesami spółki

Członek zarządu, w razie pojawienia się sprzeczności własnych interesów z interesami spółki, ma obowiązek ujawnić tę sprzeczność i wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw. Jednocześnie może żądać zaznaczenia tej okoliczności w protokole. Obowiązek powyższy dotyczy jednak sprzeczności interesów innych jeszcze osób powiązanych z członkiem zarządu: współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia, a także osób, z którymi jest on powiązany osobiście. Konflikt interesów obejmuje zarówno sferę wewnętrznych decyzji w spółce, jak i sferę reprezentacji (art. 209 k.s.h.).

Adresatami ujawnienia sprzeczności interesów powinni być pozostali członkowie zarządu. Szczególna sytuacja występuje w przypadku zarządu jednoosobowego albo w sytuacji, gdy konfliktem interesów dotknięci są wszyscy członkowie zarządu wieloosobowego. Wtedy adresatem ujawnienia powinna być rada nadzorcza. Sprawa komplikuje się wobec braku takiego organu w spółce. W takiej sytuacji członek zarządu powinien powiadomić wspólników, a w przypadku rozdrobnionej struktury udziałowej – pozostawić stosowne oświadczenie w dokumentach spółki.

3.7.4. Umowy między członkiem zarządu a spółką

Odmienne zasady reprezentacji spółki obowiązują w umowach między spółką a członkiem zarządu, a także w sporze między nimi. Spółkę w takich sytuacjach reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 210 § 1 k.s.h.). Celem takiego unormowania jest uniemożliwienie dokonywania czynności prawnych z członkami zarządu według normalnych reguł obowiązujących przy czynnościach prawnych. Artykuł 210 § 1 k.s.h., jak uzasadnił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 22 czerwca 2017 r. (I SA/Go 202/17):

Szczególne zasady dotyczą reprezentacji spółki jednoosobowej w umowach ze wspólnikiem będącym jednocześnie jedynym członkiem zarządu. Czynność prawna dokonana w takich warunkach wymaga formy aktu notarialnego. Udział notariusza w zawieraniu umów między jedynym wspólnikiem a spółką stanowić ma gwarancję bezpieczeństwa obrotu. Ograniczenie dotyczy wszelkiego rodzaju umów zawieranych z członkiem zarządu, czyli o pracę, o zarządzanie, o dzieło, zlecenia, pożyczki. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Ograniczenie nie ma zastosowania do spółki jednoosobowej z wieloosobowym zarządem.

3.7.5. Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi

Podejmowanie czynności pozostających w relacji z działalnością prowadzoną przez inną osobę lub przedsiębiorcę jest interesem konkurencyjnym. Interesami konkurencyjnymi są wszelkie aktywne działania, które nie wiążą się z uczestniczeniem w podmiotach konkurencyjnych (spółka konkurencyjna, inna konkurencyjna osoba prawna). Chodzi o indywidualne prowadzenie działalności gospodarczej, bycie wspólnikiem w spółce konkurencyjnej, prokurentem, pełnomocnikiem, pracownikiem w tej spółce. Od prowadzenia działalności konkurencyjnej należy odróżnić sam fakt uczestniczenia w innej spółce konkurencyjnej, które to uczestnictwo nie wymaga żadnej aktywności.

Sąd Najwyższy w wyroku z 24 lipca 2014 r. (II CSK 627/13) zakwalifikował jako interes konkurencyjny w rozumieniu art. 211 § 1 k.s.h.:

Członek zarządu spółki z o.o. nie może, co do zasady, zarówno zajmować się interesami konkurencyjnymi, jak też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej. Uczestnictwo w konkurencyjnej spółce, zakazane ustawą (art. 211 § 1 k.s.h.), może przejawiać się przede wszystkim na byciu wspólnikiem spółki cywilnej, spółki osobowej lub członkiem organu spółki kapitałowej, bądź uczestniczeniu w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako organ zarządu. Ponadto zakaz obejmuje udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10 udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

Zakaz nie jest bezwzględny i może być uchylony przez spółkę, a konkretnie przez organ upraw­niony do powołania zarządu. Najczęściej władni udzielić takiej zgody będą wspólnicy.

3.7.6. Zakazy łączenia stanowisk

Przepisy Kodeksu spółek handlowych określają, jakich stanowisk nie mogą zajmować jednocześnie członkowie zarządu, jak również określają sytuacje, w których ich działanie jest wykluczone.

Przede wszystkim członek zarządu nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Zakaz dotyczy także innych osób podlegających bezpośrednio członkowi zarządu, jak również członków zarządu spółki lub spółdzielni zależnej (art. 214 k.s.h.). Jeśli ustawowy zakaz zostanie złamany, wybór będzie z mocy prawa nieważny. Jeśli zaś członek rady nadzorczej w trakcie pełnienia funkcji obejmie stanowisko członka zarządu, pierwszy z mandatów wygaśnie. I odwrotnie, członek zarządu może złożyć rezygnację na posiedzeniu, na którym dokonywany jest wybór do rady nadzorczej – wybór tej osoby na członka rady nadzorczej będzie wówczas ważny.

Inne ograniczenie polega na wyłączeniu dopuszczalności występowania przez członka zarządu na zgromadzeniu wspólników w roli pełnomocnika. O ile bowiem wspólnicy mogą uczestniczyć w zgromadzeniu wspólników oraz wykonywać prawo głosu przez pełnomocników (art. 243 § 1 k.s.h.; jeśli ustawa lub umowa spółki nie zawierają ograniczeń), o tyle pełnomocnikiem na zgromadzeniu wspólników nie może być członek zarządu. Głos oddany przez członka zarządu jako pełnomocnika jest głosem nieważnym. Członek zarządu może zatem brać udział w zgromadzeniu wspólników tylko w imieniu własnym – z racji pełnionej funkcji albo gdy jest jednocześnie wspólnikiem. Ustawa nie zawiera też ograniczeń w zakresie występowania w roli pełnomocnika członka zarządu spółki albo spółdzielni zależnej.

3.7.7. Działanie za zgodą wspólników

W niektórych sprawach zarząd jest istotnie ograniczony w działaniach ze względu na uprawnienia wspólników. Choć to zarząd prowadzi sprawy i reprezentuje spółkę, to w określonych w ustawie przypadkach może dokonać czynności dopiero po uzyskaniu zgody wspólników. Uchwały wspólników w tym zakresie wymaga:

1) postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,

2) zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

3) nabycie i zbycie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej,

4) zwrot dopłat,

5) zawarcie umowy o zarządzenie spółką zależną (art. 228 pkt 2–6 k.s.h.),

6) zawarcie umowy o nabycie dla spółki nieruchomości albo udziału w nieruchomości lub środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego, nie niższą od 50 000 zł, zawarta przed upływem 2 lat od dnia zarejestrowania spółki, chyba że umowa ta była przewidziana w umowie spółki (art. 229 k.s.h.),

7) rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 230 k.s.h.).

4. Obowiązki i uprawnienia zarządu w prostej spółce akcyjnej

4.1. Obowiązki związane z powstaniem i rejestracją spółki

Do powstania prostej spółki akcyjnej wymagane jest:

1) zawarcie umowy spółki,

2) ustanowienie organów spółki wymaganych przez ustawę lub umowę spółki,

3) wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału akcyjnego,

4) wpisu do rejestru.

Akcjonariusze nie są zobowiązani na podstawie ustawy do wniesienia wkładów przed zarejestrowaniem spółki. Na tym etapie wymagane jest wniesienie wkładu na pokrycie kapitału akcyjnego w wysokości 1 zł. Umowa spółki, uchwała akcjonariuszy albo uchwała zarządu mogą określić termin wniesienia wkładów, ale ten nie może być dłuższy niż 3 lata od dnia wpisu spółki do rejestru (art. 300⁵ § 2 i art. 300⁹ § 1 k.s.h.). Wniesienie wkładu przez akcjonariusza w całości stwierdzane jest uchwałą zarządu (art. 300⁹ § 2 k.s.h.).

Z chwilą zawarcia umowy spółki powstaje prosta spółka akcyjna w organizacji. Zasadą jest reprezentowanie takiej spółki przez zarząd. Jeśli zarząd nie został jeszcze ustanowiony, spółkę w organizacji reprezentuje pełnomocnik powołany jednomyślną uchwałą akcjonariuszy (art. 300¹¹ § 1 i 2 k.s.h.).

Obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru obciąża zarząd. Wszyscy członkowie zarządu podpisują wniosek, jak również załączniki, czyli:

1) oświadczenie o wysokości kapitału akcyjnego ustalonej na podstawie sumy wartości wniesionych wkładów przeznaczonych na kapitał akcyjny,

2) oświadczenie, że wkłady na pokrycie akcji zostały wniesione w części przewidzianej w umowie spółki,

3) listę akcjonariuszy z podaniem imienia i nazwiska albo firmy (nazwy) oraz liczby i serii akcji objętych przez każdego z nich (art. 300¹² § 1, § 3 pkt 2,3, § 4 k.s.h.).

Umowa spółki może być zawarta także przy wykorzystaniu wzorca umowy. Zgłoszenie takiej spółki do rejestru wymaga sporządzenia wcześniej wymienionych dokumentów na formularzach udostępnionych w systemie teleinformatycznym i opatrzenia ich kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym (art. 300¹² § 5 k.s.h.).

Na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów o spółce z o.o. zarząd ma obowiązek zgłoszenia zawiązania prostej spółki akcyjnej do rejestru w terminie 6 miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki. W przeciwnym razie (albo gdy postanowienie odmawiające wpisu do rejestru uprawomocniło się) umowa spółki ulega rozwiązaniu (art. 300¹³ § 1 w zw. z art. 169 k.s.h.).

4.1.1. Obowiązki związane z rejestrem akcjonariuszy

Akcje w prostej spółce akcyjnej nie mają formy dokumentu (art. 300²⁹ § 1 k.s.h.). Ta obligatoryjna (umowa spółki nie może proponować odmiennych postanowień) dematerializacja akcji spowodowała konieczność opracowania systemu ewidencjonowania akcji. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa i efektywnego obrotu oraz funkcjonowania spółek. Tak powstał, prowadzony w postaci elektronicznej, rejestr akcjonariuszy. Ewidencjonowanie akcji za pomocą innego rejestru, z pominięciem rejestru akcjonariuszy, jest niedopuszczalne.

Zarząd obowiązany jest do niezwłocznego zawarcia umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy z podmiotem uprawnionym do prowadzenia rachunków papierów wartościowych albo z notariuszem prowadzącym kancelarię notarialną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 300³² § 1 i art. 300³¹ § 1 k.s.h.), zgodnie z uprzednim wyborem akcjonariuszy (art. 300³¹ § 5 k.s.h.). Niewykonanie tego obowiązku naraża członków zarządu na odpowiedzialność karną i cywilną.

Wpis w rejestrze akcjonariuszy dokonywany jest na żądanie:

1) spółki lub

2) innej osoby mające interes prawny w dokonaniu wpisu (art. 300³⁴ § 1 k.s.h.).

Do żądania należy przedłożyć dokumenty uzasadniające dokonanie wpisu (art. 300³⁴ § 4 k.s.h.).

O dokonanym wpisie podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy powiadamia osobę żądającą wpisu oraz spółkę (gdy żądanie pochodzi od spółki powiadomienie o wpisie otrzymuje tylko spółka). Po otrzymaniu takiego powiadomienia zarząd zobowiązany jest złożyć niezwłocznie do sądu rejestrowego nową listę akcjonariuszy, zawierającą nazwisko i imię albo firmę (nazwę) oraz liczbę i serię akcji posiadanych przez każdego z nich, wraz ze wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania na akcjach w przypadku ustanowienia na nich ograniczonego prawa rzeczowego. Lista akcjonariuszy musi być podpisana przez wszystkich członków zarządu (art. 300³⁴ § 7 i 8 k.s.h.).

4.1.2. Obowiązki związane z umorzeniem akcji

Inaczej niż uregulowano to w przypadku spółki z o.o., w prostej spółce akcyjnej umorzenie dobrowolne akcji nie jest uzależnione od zawarcia stosownej regulacji w umowie spółki. Akcja może być umorzona za zgodą akcjonariusza (umorzenie dobrowolne) albo bez jego zgody (umorzenie przymusowe). Zatem tylko ten drugi sposób umorzenia akcji dopuszczalny jest jedynie wtedy, gdy umowa spółki tak stanowi i określa jednocześnie przesłanki takiego umorzenia (art. 300⁴⁴ § 1 i art. 300⁴⁵ § 1 k.s.h.).

Ustawa dopuszcza też możliwość umorzenia automatycznego. Gdy umowa spółki tak stanowi, akcje ulegają umorzeniu w przypadku ziszczenia się określonego zdarzenia, bez podjęcia uchwały akcjonariuszy. Zdarzenie uzasadniające umorzenie automatyczne powinno być określone w umowie spółki i to na tyle precyzyjnie, by zarząd mógł określić jednoznacznie, czy zdarzenie to się ziściło. Opis zdarzenia zawarty w umowie spółki musi umożliwiać ustalenie, czy i kiedy konkretne zdarzenie miało miejsce. W przypadku ziszczenia się wspomnianego zdarzenia ustawa obliguje zarząd do podjęcia niezwłocznej uchwały stwierdzającej umorzenie akcji. Jeśli jednak spółka nie dysponuje środkami przeznaczonymi do podziału między akcjonariuszy, zarząd podejmuje uchwałę stwierdzającą, że umorzenie nie doszło do skutku (art. 300⁴⁶ k.s.h.). Wydanie przez zarząd negatywnej uchwały poprzedzone powinno być ocenę kondycji finansowej spółki.

Do umorzenia akcji dochodzi dopiero w momencie rejestracji umorzenia przez sąd rejestrowy.

4.2. Obowiązki związane z organizacją prac zarządu i pełnieniem funkcji członka zarządu

4.2.1. Obowiązek dołożenia należytej staranności

Przepisy ogólne dotyczące organizacji i zadań organów prostej spółki akcyjnej nakładają na członków każdego organu spółki (zatem także na członków zarządu i dyrektorów) obowiązek dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojego działalności oraz obowiązek dochowania lojalności wobec spółki (art. 300⁵⁴ k.s.h.). Niedołożenie należytej staranności bądź nielojalność wobec spółki, przejawiające się w zaniechaniu działań w interesie spółki, pociągają za sobą odpowiedzialność cywilnoprawną (art. 300¹²⁵ § 1 k.s.h.). Do zaistnienia tej odpowiedzialności będzie jednak niezbędne dokonanie zestawienia wzorca należytej staranności z faktycznym zachowaniem konkretnego członka zarządu. Co więcej, zachowanie takie należy też ocenić z uwzględnieniem zasady biznesowej oceny sytuacji (szerzej o tym w art. 300¹²⁵ § 2 k.s.h.).

4.2.2. Sprzeczność interesów

Członkowie zarządu powinni być bezstronni w rozstrzyganiu i podejmowaniu decyzji. Dlatego też każdy z nich obowiązany jest ujawnić konflikt interesów. Sprzeczność interesów zachodzić może między interesem spółki a interesem członka organu spółki, jego krewnych i powinowatych do drugiego stopnia, oraz osób, z którymi ten członek zarządu jest powiązany osobiście. Każdy taki przypadek sprzeczności interesów członek zarządu obowiązany jest ujawnić, a ponadto powinien wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw. Może też żądać zaznaczenia tej okoliczności w protokole (art. 300⁵⁵ § 1 k.s.h.).

Omawiany przepis z jednej strony służy zapewnieniu bezpieczeństwa i pewności obrotu, z drugiej zaś – wzmacnia wiarygodność członka zarządu jako profesjonalisty. Czynność prawna dokonana z naruszeniem obowiązku członka organu do powstrzymania się – w opisywanych realiach – od rozstrzygnięcia określonej sprawy, pozostaje w mocy. Jednak niedochowanie tej powinności skutkuje odpowiedzialnością cywilnoprawną oraz dyscyplinarną.

Na członkach zarządu spoczywa też obowiązek zachowania tajemnicy spółki, co stanowi oczywisty przejaw dbałości o interesy spółki. Pojęcie tajemnicy spółki można utożsamiać z „tajemnicą przedsiębiorstwa”, pod którym to pojęciem należy rozumieć: „informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności” (art. 11 ust. 2 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji). Co istotne, wygaśnięcie mandatu członka zarządu, niezależnie od przyczyny, nie zwalnia z tego obowiązku. Pomimo więc wygaśnięcia więzi organizacyjnej między członkiem organu a spółką ten pierwszy pozostaje nadal (częściowo) w obowiązku lojalności wobec spółki (art. 300⁵⁵ § 2 k.s.h.).

4.2.3. Obowiązek należytego organizowania prac organu

Kolegialny charakter zarządu nie wyłącza obowiązku jego członków do należytego organizowania prac organu. Powinność taka spoczywa na prezesie zarządu, ale także na wszystkich członkach zarządu (art. 300⁵⁷ § 1 k.s.h.). Obowiązek ten może być realizowany w szczególności przez uchwalenie regulaminu określającego organizację i sposób wykonywania czynności przez zarząd. Umowa spółki może przewidywać konieczność zatwierdzenia regulaminu uchwałą akcjonariuszy albo rady nadzorczej.

Realizacja opisywanego obowiązku nie ogranicza się jednak tylko do uchwalenia regulaminu organu. Członkowie zarządu powinni bowiem dbać również o sposób wyznaczania posiedzeń organu zapewniający wzięcie w nim udziału przez wszystkich albo większość członków, prowadzić rzetelną dokumentację z prac organu czy też udostępniać członkom organu rzetelne informacje, pozwalające na podjęcie stosownych decyzji.

4.2.4. Protokołowanie uchwał zarządu

Zarząd podejmuje uchwały, jeżeli wszyscy jego członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu organu albo głosowaniu na piśmie lub z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (art. 300⁵⁸ § 1 k.s.h.). Uchwały zarządu należy protokołować, a obowiązku tego nie może wyłączać nawet umowa spółki. Wprowadzenie takiego obowiązku miało cel porządkowy i dowodowy. Protokół powinien zawierać:

1) imiona i nazwiska członków zarządu uczestniczących w głosowaniu,

2) treść podjętych uchwał,

3) wynik głosowania,

4) zdanie odrębne zgłoszone przez członka organu wraz z jego ewentualnym umotywowaniem (o ile takie zdanie odrębne zostało zgłoszone).

Protokół podpisuje co najmniej członek zarządu prowadzący posiedzenie lub zarządzający głosowanie, jeśli z umowy spółki lub regulaminu zarządu nie wynika inaczej (art. 300⁵⁸ § 5 k.s.h.).

4.2.5. Udostępnianie dokumentów i informacji doradcy rady nadzorczej

Do kompetencji rady nadzorczej należy stały nadzór nad działalnością spółki. W celu wykonywania swoich obowiązków rada ta może badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku (art. 300⁷¹ § 1 k.s.h.). W ramach realizacji swoich uprawnień i obowiązków rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę. Rada nadzorcza reprezentuje spółkę w umowie z doradcą. Uprawnienia doradcy rady nadzorczej są skorelowane z obowiązkami zarządu. Organ ten zapewnia doradcy dostęp do dokumentów i udziela mu żądanych informacji (art. 300^71a § 3 k.s.h.). Osoby, które doprowadziły, także nieumyślnie, do tego, że zarząd nie zapewnił doradcy rady nadzorczej dostępu do żądanych informacji lub dokumentów, podlegają odpowiedzialności karnej zagrożonej karą grzywny do 50 000 zł lub karą ograniczenia wolności (art. 58⁷² k.s.h.).

4.3. Organizacja walnego zgromadzenia

4.3.1. Obowiązek wydania dokumentów akcjonariuszowi

Zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy prostej spółki akcyjnej powinno odbyć się w terminie 6 miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Od momentu zwołania zgromadzenia akcjonariusze mogą żądać wydania następujących dokumentów odpowiadających treścią sprawozdaniu:

● zarządu z działalności spółki,

● finansowemu,

● rady nadzorczej,

● dyrektorów niewykonawczych,

● z badania.

Zarząd obowiązany jest udostępnić te dokumenty niezwłocznie, nie później niż w terminie 2 dni powszednich od dnia zgłoszenia żądania. Dokumenty udostępnia się w postaci elektronicznej, w tym przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, jeśli akcjonariusz tego zażąda (art. 300⁸² § 4 k.s.h.).

4.3.2. Zwołanie walnego zgromadzenia

Podobnie jak w innych spółkach kapitałowych, także i w prostej spółce akcyjnej organem uprawnionym i zobowiązanym do zwoływania walnych zgromadzeń jest zarząd spółki (art. 300⁸⁴ § 1 k.s.h.). Zwołanie walnego zgromadzenia stanowi realizację kompetencji do prowadzenia spraw spółki przez zarząd. Decyzję o zwołaniu walnego zgromadzenia zarząd podejmuje w formie uchwały. Ustawa określa podstawowy termin zwołania zwyczajnego walnego zgromadzenia. Powinno odbyć się ono w terminie 6 miesięcy pod upływie każdego roku obrotowego.

Jeśli zarząd nie zwoła zgromadzenia w ustawowym terminie (art. 300⁸² § 1 k.s.h.) lub terminie określonym w umowie spółki, uprawnienie do zwołania zgromadzenia przechodzi na radę nadzorczą bądź – o ile umowa spółki tak stanowi – na inną osobę (art. 300⁸⁴ § 2 i 3 k.s.h.).

Zwołujący walne zgromadzenie zarząd ma prawo odwołania go (art. 300⁸⁴ § 5 k.s.h.).

Informacja o walnym zgromadzeniu może być przekazana akcjonariuszom w jeden z następujących sposobów:

● pocztą elektroniczną na adres akcjonariusza wpisany do rejestru akcjonariuszy,

● na adres do doręczeń elektronicznych,

● za pomocą listu poleconego,

● za pomocą przesyłki nadanej pocztą kurierską (art. 300⁸⁷ § 1 k.s.h.).

Omawiana ustawa przewiduje wymóg wysłania zawiadomienia co najmniej 2 tygodnie przed wyznaczony terminem walnego zgromadzenia, nie uzależniając jednak skuteczności zawiadomienia od jego faktycznego dotarcia do zainteresowanych (art. 300⁸⁷ § 1 k.s.h.). Zawiadomienie powinno zawierać informacje o:

● dacie, godzinie i miejscu walnego zgromadzenia,

● szczegółowym porządku obrad (art. 300⁸⁷ § 2 k.s.h.),

● w przypadku zamierzonej zmiany umowy spółki – dotychczas obowiązujących postanowieniach oraz treściach projektowanych zmian,

● w przypadku możliwości udziału w walnym zgromadzeniu przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej – sposobie uczestnictwa i wykonywania prawa głosu.

Gdy jest to uzasadnione znacznym zakresem zamierzonych zmian, do zawiadomienia należy dołączyć projekt nowego tekstu jednolitego umowy spółki (art. 300⁸⁷ § 3 i 4 k.s.h.).

W dniu walnego zgromadzenia zarząd jest obowiązany udostępnić listę osób uprawnionych do uczestnictwa w nim. Taka lista, podpisana przez zarząd, zgodnie z zasadami reprezentacji (bez wymogu podpisania przez wszystkich członków zarządu), powinna zawierać: nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) uprawnionych, ich adresy do doręczeń albo adresy do doręczeń elektronicznych lub adresy poczty elektronicznej, liczbę, serie, numery i rodzaj akcji oraz liczbę przysługujących im głosów (art. 300⁹³ § 1 k.s.h.). Na żądanie uprawnionego zarząd przesyła mu listy pocztą elektroniczną, nieodpłatnie (art. 300⁹³ § 2 k.s.h.).

Opisane zasady – tak zwoływania walnych zgromadzeń, jak i udostępniania listy uprawnionych – dotyczą jednakowo zwyczajnych i nadzwyczajnych walnych zgromadzeń.

4.3.3. Zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia

Nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy zwołuje zarząd, stosując taką samą procedurę zawiadamiania jak w przypadku zwoływania zwyczajnego zgromadzenia. Zarówno nadzwyczajne zgromadzenie wspólników w spółce z o.o., jak i nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy w spółce akcyjnej zwołuje się w przypadkach określonych w działach Kodeksu spółek handlowych dotyczących odpowiednio spółki z o.o. i spółki akcyjnej, w umowie (statucie) spółki bądź gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania zgromadzeń uznają to za wskazane (art. 232 i art. 398 k.s.h.). Analogicznej regulacji próżno szukać w przepisach dotyczących prostej spółki akcyjnej. Przewidziano natomiast jeden przypadek, w którym członek zarządu (nie zarząd) powinien zwołać walne zgromadzenie (podobnie zresztą jak w spółce z o.o. i spółce akcyjnej). Chodzi o sytuację, gdy ostatni członek zarządu albo ostatni dyrektor zamierza złożyć rezygnację. Składa ją wówczas akcjonariuszom, zwołując jednocześnie walne zgromadzenie. Samo zawiadomienie o zwołaniu walnego zgromadzenia powinno zawierać oświadczenie członka zarządu albo dyrektora o rezygnacji (art. 300⁸⁴ § 4 w zw. z art. 300⁵⁶ § 6 k.s.h.).

Kompetencję w zakresie zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia ustawa przyznała również radzie nadzorczej, a także – jeśli umowa spółki tak stanowi – innej wskazanej osobie, gdy organ ten lub uprawniona osoba uzna to za wskazane (art. 300⁸⁴ § 2 k.s.h.).

Zarząd jest ponadto obowiązany zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie na żądanie akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 1/20 ogólnej liczby głosów lub ogólnej liczby akcji. Wspomniany akcjonariusz lub akcjonariusze mogą również żądać umieszczenia określonych spraw w porządku obrad tego zgromadzenia (art. 300⁸⁶ § 1 k.s.h.). Uprawnienie to dotyczy wyłącznie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia. Żądanie to akcjonariusz lub akcjonariusze powinni złożyć zarządowi (radzie dyrektorów) w formie dokumentowej (art. 300⁸⁵ § 2 k.s.h.). Do zachowania tej formy czynności prawnej wystarczy złożenie oświadczenie woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Dokumentem jest zaś nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (art. 77² i art. 77³ k.c.). W terminie 2 tygodni od zgłoszenia żądania zarząd powinien zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie.

W przypadku braku reakcji ze strony zarządu akcjonariusz albo akcjonariusze występujący z tym żądaniem mogą zwrócić się do sądu rejestrowego o upoważnienie do zwołania takiego zgromadzenia. Sąd udziela upoważnienia oraz wyznacza przewodniczącego walnego zgromadzenia. Może również odmówić udzielenia upoważnienia, jeżeli jest ono bezzasadne (art. 300⁸⁵ § 3 k.s.h.).

4.3.4. Umieszczenie określonych spraw w porządku obrad

Na żądanie akcjonariusza lub akcjonariuszy, reprezentujących co najmniej 1/20 ogólnej liczby głosów lub ogólnej liczby akcji, zarząd powinien umieścić określone sprawy w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Żądanie takie należy zgłosić zarządowi w formie dokumentowej nie później niż na 10 dni przed wyznaczonym terminem zgromadzenia. Powinno ono zawierać uzasadnienie lub projekt uchwały dotyczącej proponowanego punktu porządku obrad (art. 300⁸⁶ § 1 i 2 k.s.h.). Ustawowy, maksymalny termin na złożenie żądania nie jest przypadkowy. Pozwala on zapobiec sytuacji zaskoczenia zarządu wnioskiem i odnieść się do treści żądania.

Zarząd jest obowiązany niezwłocznie, nie później niż na 7 dni przed wyznaczonym terminem walnego zgromadzenia, zawiadomić o zmianach w porządku obrad wprowadzonych na żądanie akcjonariusza lub akcjonariuszy. Zawiadomienie następuje w sposób właściwy dla zwołania walnego zgromadzenia (art. 300⁸⁶ § 3 k.s.h.).

4.3.5. Obowiązek udzielenia informacji akcjonariuszom

Jednym ze sposobów uzyskania przez akcjonariusza wiedzy o stanie spraw spółki jest realizacja uprawnień informacyjnych. Uprawnienia takie przysługują każdemu akcjonariuszowi, niezależnie od liczby posiadanych przez niego akcji. Zarząd jest zobowiązany do udzielenia akcjonariuszowi, na jego żądanie, informacji dotyczących spółki, jeżeli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad (art. 300⁹⁷ § 1 k.s.h.). Prawo to dotyczy zasięgania informacji, które są niezbędne lub użyteczne dla oceny spraw będących przedmiotem obrad walnego zgromadzenia. W pozostałym zakresie ustawa odsyła do przepisów dotyczących spółki akcyjnej (art. 300⁹⁷ § 2 w zw. z art. 428 § 2–7 oraz art. 429 k.s.h.).

Na podstawie tych odpowiednio stosowanych przepisów o spółce akcyjnej zarząd ma obowiązek odmówić udzielenia informacji, gdy mogłoby to wyrządzić szkodę spółce, jak również spółce z nią powiązanej albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa (art. 428 § 2 k.s.h.). W omawianej sytuacji odmowa udzielenia informacji jest obligatoryjna i odnosi się do zarządu jako organu. Ustawa określa też sytuację, w której każdy członek zarządu może odmówić udzielenia informacji. Będzie to uzasadnione, gdy udzielenie informacji mogłoby stanowić podstawę odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej albo administracyjnej tego członka zarządu (art. 428 § 3 k.s.h.). Zaistnienie sytuacji, o których mowa w przywołanych przepisach art. 428 § 2 i 3 k.s.h., pozwala na odmowę udzielenia informacji, nie uprawnia zaś w żadnym razie do udzielenia informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd.

Zarząd zrealizuje swój obowiązek informacyjny, zamieszczając odpowiednie informacje na stronie internetowej spółki w miejscu wydzielonym na zadawanie pytań przez akcjonariuszy i udzielanie im odpowiedzi (art. 428 § 4 k.s.h.). Takie działanie zwalnia zarząd z obowiązku udzielenia informacji akcjonariuszowi na walnym zgromadzeniu. Zasadą jest udzielenie informacji ustnej w trakcie walnego zgromadzenia. Zarząd powinien przy tym udzielić żądanych informacji jeszcze przed podjęciem uchwał, do których oceny te informacje miały służyć. Wyłącznie z ważnych powodów zarząd może udzielić informacji poza walnym zgromadzeniem w terminie późniejszym, nie dłuższym jednak niż 2 tygodnie od dnia zgłoszenia żądania podczas zgromadzenia, przy zachowaniu pisemnej formy odpowiedzi (art. 428 § 5 k.s.h.). Takiej samej formy wymaga udzielenie odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji zgłoszone poza walnym zgromadzeniem (art. 428 § 6 k.s.h.).

Na najbliższym walnym zgromadzeniu zarząd ujawnia na piśmie informacje udzielone akcjonariuszowi poza walnym zgromadzeniem. Przedłożona dokumentacja powinna zawierać datę ich przekazania i wskazywać osobę, której udzielono informacji. Nie musi obejmować informacji podanych do wiadomości publicznej i udzielonych podczas walnego zgromadzenia (art. 428 § 7 k.s.h.).

Prawo akcjonariusza do informacji w powyższym zakresie podlega ochronie sądowej. W związku z tym akcjonariusz może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia informacji, jeśli podczas obrad odmówiono mu ujawnienia żądanej informacji i jednocześnie zgłosił w związku z tym swój sprzeciw do protokołu (art. 429 § 1 k.s.h.). Wniosek będzie bezskuteczny, jeśli zostanie złożony później niż w ciągu tygodnia od zakończenia walnego zgromadzenia, na którym odmówiono udzielenia informacji. Akcjonariusz może też złożyć do sądu rejestrowego wniosek o zobowiązanie spółki do ogłoszenia informacji udzielonych innemu akcjonariuszowi poza walnym zgromadzeniem (art. 429 § 2 k.s.h.).

4.3.6. Obowiązki zarządu związane ze zmianą umowy spółki

Zmiana umowy spółki wymaga uchwały walnego zgromadzenia i wpisu do rejestru (art. 300¹⁰² 1 k.s.h.). Realizacja tego ostatniego obowiązku tradycyjnie spoczywa na zarządzie. Zgłoszenie zmiany umowy spółki powinno nastąpić przed upływem 6 miesięcy od dnia podjęcia uchwały walnego zgromadzenia (art. 300¹⁰² § 2 k.s.h.) i być podpisane zgodnie z zasadami reprezentacji. Nie ma wymogu podpisania wniosku przez wszystkich członków zarządu. Do zarejestrowania zmiany umowy spółki i skutków stwierdzenia braków wynikłych w niedopełnienia przepisów prawa po zarejestrowaniu zmian stosuje się odpowiedni przepisy o spółce z o.o.:

● art. 164 § 3 k.s.h. – nakazujący sądowi dokonanie wpisu zmiany pomimo istnienia drobnych uchybień,

● art. 165 k.s.h. – przewidujący wyznaczenie spółce terminu celem usunięcia braków usuwalnych,

● art. 169 k.s.h. – określający skutki niezłożenia wniosku o rejestrację zmian umowy spółki przez upływem 6- miesięcznego terminu,

● art. 172 k.s.h. – określający procedurę usuwania braków wykrytych po rejestracji zmiany (art. 300¹⁰² § 3 k.s.h.).

4.3.6.1. Zgłoszenie emisji akcji

Zmianę umowy spółki stanowi emisja akcji. Zarząd ma obowiązek zgłoszenia tego faktu do rejestru. Jest on nie tylko zobowiązany do złożenia wniosku, ale także do dołączenia prawidłowo wypełnionych załączników, czyli:

● uchwały o emisji akcji,

● umowy objęcia akcji,

● oświadczenia wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie nowych akcji zostały wniesione w części przewidzianej w uchwale o emisji akcji lub umowach objęcia akcji,

● oświadczenia wszystkich członków zarządu o wysokości kapitału akcyjnego (art. 300¹⁷ § 2 k.s.h.).

Prawidłowa realizacja obowiązku rejestrowego zarządu ma tym większe znaczenie, że akcje nowej emisji powstają dopiero z chwilą wpisu do rejestru (art. 300¹⁰⁷ § 3 k.s.h.).

4.3.6.2. Zgłoszenie do rejestru warunkowej emisji akcji

Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o warunkowej emisji akcji, tj. z zastrzeżeniem, że osoby, którym przyznano prawa do objęcia akcji, wykonają je na warunkach określonych w uchwale o warunkowej emisji i w trybie określonym w art. 300¹¹⁷ k.s.h. Wspomniana uchwała powinna określać:

● maksymalną liczbę warunkowo emitowanych akcji,

● cenę emisyjną akcji albo parytet zamiany obligacji zamiennych na akcje,

● cel warunkowej emisji akcji,

● termin wykonania prawa do objęcia warunkowo emitowanych akcji,

● określenie grona osób uprawnionych do objęcia warunkowo emitowanych akcji (art. 300¹¹⁵ § 1 k.s.h.).

Zarząd obowiązany jest zgłosić do sądu rejestrowego warunkową emisję akcji. Do zgłoszenia dołącza uchwały:

● warunkowej emisji akcji,

● w sprawie przyznania praw do objęcia akcji (art. 300¹¹⁶ § 1 k.s.h.).

Warunkowa emisja akcji stanowi zmianę umowę spółki, dlatego też zarząd powinien dokonać zgłoszenia w terminie 6 miesięcy od dnia podjęcia uchwały walnego zgromadzenia. Prawa do objęcia akcji mogą zostać ustanowione lub wyemitowane dopiero po wpisie zmiany umowy spółki do rejestru obejmującej warunkową emisję akcji.

Objęcie akcji w ramach warunkowej emisji akcji następuje w drodze składanego przez osobę uprawnioną oświadczenia o objęciu akcji. Do tego wymagana jest forma pisemna. Po otrzymaniu od uprawnionego oświadczenia o objęciu akcji zarząd wydaje dyspozycję dokonania wpisu akcji do rejestru akcjonariuszy (art. 300¹¹⁷ § 2 k.s.h.).

Na zarządzie spoczywa również obowiązek aktualizacyjny. W terminie 30 dni po upływie roku kalendarzowego zarząd zobowiązany jest zgłosić do rejestru wykaz akcji objętych w danym roku. Zgłoszenie ma na celu aktualizację w rejestrze wpisów dotyczących akcji (art. 300¹¹⁸ § 2 k.s.h.). Do zgłoszenia zarząd dołącza wykaz osób, które wykonały prawo objęcia akcji. Wykaz powinien zawierać:

● nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) akcjonariuszy,

● liczbę objętych przez nich akcji,

● wartość wniesionych przez każdego akcjonariusza wkładów (art. 300¹¹⁸ § 3 k.s.h.).

4.4. Obowiązki członków zarządu związane z likwidacją spółki

Prosta spółka akcyjna ulega rozwiązaniu wskutek:

● zaistnienia przyczyn przewidzianych w umowie spółki,

● uchwały walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę (poza UE),

● wyroku sądu wydanego na żądanie akcjonariusza lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo zachodzą inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki wskazujące, że dalsze funkcjonowanie spółki wiązałoby się z pokrzywdzeniem akcjonariuszy lub byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami,

● ogłoszenia upadłości spółki,

● zaistnienia innych przyczyn przewidzianych prawem (art. 300¹²⁰ § 1 k.s.h.).

Rozwiązanie spółki następuje, co do zasady, po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreś­lenia spółki z rejestru (art. 300¹²⁰ § 3 k.s.h.). Wyjątek stanowi przypadek, w którym cały majątek spółki zostaje przejęty przez oznaczonego akcjonariusza z obowiązkiem zaspokojenia wierzyciela i pozostałych akcjonariuszy. Podstawą do takiego zakończenia działalności spółki jest uchwała walnego zgromadzenia podjęta większością 3/4 głosów oddanych w obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę ogólnej liczby akcji. Końcowo potrzebna jest też zgoda sądu rejestrowego na takie przejęcie (art. 300¹²² § 1 k.s.h.).

Likwidacja spółki w przepisach dotyczących prostej spółki akcyjnej jest jedynie cząstkowa, w pozostałym, nieuregulowanym zakresie należy stosować przepisy dotyczące spółki akcyjnej.

Likwidatorami są, co do za zasady, członkowie zarządu, chyba że co innego wynika z umowy spółki lub uchwały walnego zgromadzenia (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 463 § 1 k.s.h.). Po otwarciu likwidacji zarząd jest zobowiązany:

● zgłosić otwarcie likwidacji do sądu rejestrowego (wraz z nazwiskami i imionami likwidatorów, ich adresami albo adresami do doręczeń albo adresami do doręczeń elektronicznych, sposobem reprezentacji; art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 464 § 1 k.s.h.),

● ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji jednokrotnie, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie 3 miesięcy od tej daty (art. 300¹²¹ § 1 k.s.h.).

W ten sposób rozpoczyna się proces likwidacji spółki, w toku którego likwidatorzy realizują liczne obowiązki, korzystają też z określonych uprawnień i podlegają pewnym ograniczeniom, mianowicie:

● sporządzają bilans otwarcia likwidacji i składają go walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 467 § 1 k.s.h.),

● sporządzają sprawozdanie z działalności i sprawozdanie finansowe po upływie każdego roku obrotowego oraz składają je walnemu zgromadzeniu (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 467 § 2 k.s.h.),

● wykonują czynności likwidacyjne, tj. powinni zakończyć interesy bieżące spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania, upłynnić majątek spółki; mogą podejmować nowe interesy, gdy jest to niezbędne dla ukończenia spraw w toku, zbywają nieruchomości w drodze licytacji publicznej, a z wolnej ręki – jedynie na mocy uchwały walnego zgromadzenia i po cenie nie niższej od uchwalonej przez zgromadzenie (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 468 § 1 k.s.h.),

● w stosunkach wewnętrznych stosują się do uchwały walnego zgromadzenia (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 468 § 2 k.s.h.),

● prowadzą sprawy spółki w likwidacji i reprezentują ją (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 469 § 1 k.s.h.),

● powinni ściągnąć od każdego akcjonariusza (poczynając od akcji nieuprzywilejowanych co do podziału majątku) wpłaty należności w takiej wysokości, w jakiej potrzeba do pokrycia zobowiązań, jeśli kapitału zakładowego nie wpłacono całkowicie, a majątek spółki nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 471 k.s.h.),

● powinni ściągnąć od akcjonariuszy zwykłych dalsze wpłaty należności, jeżeli majątek spółki nie wystarcza na zwrot sum wpłaconych na akcje uprzywilejowane co do podziału majątku (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 472 k.s.h.),

● składają do depozytu sądowego sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 473 k.s.h.),

● mogą dokonać zbycia składników majątku spółki na rzecz byłego członka zarządu, rady nadzorczej lub biegłego rewidenta tylko na podstawie uchwały walnego zgromadzenia podjętej większością 3/4 głosów oddanych w obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę ogólnej liczby akcji (art. 300¹²¹ § 2 k.s.h.),

● nie mogą dokonać zbycia składników majątku spółki na rzecz likwidatora, jego współmałżonka, krewnych, powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest on powiązany osobiście lub gospodarczo (art. 300¹²¹ § 2 k.s.h.),

● nie mogą dokonać podziału majątku spółki między akcjonariuszy przed zaspokojeniem lub zabezpieczeniem wierzycieli (art. 300¹²¹ § 3 k.s.h.),

● dzielą między akcjonariuszy majątek spółki pozostały po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli proporcjonalnie do liczby akcji, a w przypadku gdy wkłady nie zostały wniesione w całości, w stosunku do wartości wniesionych wkładów (art. 300¹²¹ § 4 k.s.h.),

● powinni, jeśli akcje uprzywilejowane korzystają z prawa pierwszeństwa przy podziale majątku spółki, spłacić akcje uprzywilejowane w zakresie określonym w umowie spółki, a pozostałą nadwyżkę majątku podzielić na zasadach ogólnych między wszystkie akcje (art. 300¹²¹ § 5 k.s.h.),

● przygotowują sprawozdanie likwidacyjne na dzień poprzedzający przystąpienie do podziału majątku spółki pomiędzy akcjonariuszy, przekazują je do zatwierdzenia walnemu zgromadzeniu, po czym ogłaszają je w siedzibie spółki oraz składają w sądzie rejestrowym wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 476 § 1 k.s.h.),

● mogą ogłosić sprawozdanie likwidacyjne i złożyć je w sądzie rejestrowym wraz z wnios­kiem o wykreślenie spółki z rejestru bez zatwierdzenia przez walne zgromadzenie, jeśli nie odbyło się ono z powodu braku kworum (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 476 § 2 k.s.h.),

● oddają księgi i dokumenty spółki na przechowanie osobie wskazanej w statucie lub uchwale walnego zgromadzenia albo wyznaczonej przez sąd (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 476 § 3 k.s.h.),

● zawiadamiają właściwy urząd skarbowy o rozwiązaniu spółki, przekazując odpis sprawozdania likwidacyjnego (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 477 § 3 k.s.h.),

● zawiadamiają organy i instytucje określone w odrębnych przepisach o rozwiązaniu spółki, przekazując im, w przypadku takiego żądania, odpis sprawozdania likwidacyjnego (art. 300¹²⁰ § 5 w zw. z art. 477 § 3 k.s.h.).

Prosta spółka akcyjna ulega rozwiązaniu po przeprowadzeniu likwidacji z chwilą wykreślenia jej z rejestru.

4.5. Uprawnienia członków zarządu

4.5.1. Uprawnienia związane z wypłatą zysku

Podobnie jak w pozostałych spółkach kapitałowych akcjonariusz prostej spółki akcyjnej ma prawo do udziału w zysku oraz do wypłaty z kapitału akcyjnego w kwocie wynikającej z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonej do wypłaty w uchwale akcjonariuszy (art. 300¹⁵ § 1 k.s.h.). Co do zasady uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym akcje przysługiwały w dniu podjęcia uchwały o wypłacie dywidendy (art. 300¹⁶ § 1 k.s.h.). Regułę tę akcjonariusze mogą zmodyfikować w umowie spółki w ten sposób, że walne zgromadzenie określa dzień, według którego ustala się listę akcjonariuszy uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy; art. 300¹⁶ § 2 k.s.h.). Od dnia dywidendy należy odróżnić dzień wypłaty dywidendy. Walne zgromadzenie powinno uchwałą określić dzień wypłaty dywidendy. Jeśli tego nie uczyniło, uprawnienie do określenia takiego dnia przechodzi na zarząd (art. 300¹⁶ § 4 k.s.h.).

Umowa spółki może też upoważniać zarząd (radę dyrektorów) do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego. Nie jest możliwe przyznanie powyższego uprawnienia innemu organowi spółki. Ponadto muszą zostać spełnione dodatkowe przesłanki:

● kwota przeznaczona do wypłaty pomiędzy akcjonariuszy nie może przekraczać sumy zys­ku za ostatni rok obrotowy, niepodzielonych zysków z lat ubiegłych, utworzonych z zysku kapitałów rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy, oraz kwoty z kapitału akcyjnego, która została przeznaczona do wypłaty dywidendy,

● kwotę, o której mowa powyżej, należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały rezerwowe, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę zaliczki na poczet dywidendy (art. 300¹⁵ § 2 k.s.h.),

● wypłata na rzecz akcjonariuszy nie może doprowadzić do utraty przez spółkę, w normalnych okolicznościach, zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie 6 miesięcy od dnia dokonania wypłaty (art. 300¹⁵ § 5 k.s.h.),

● zaliczka nie może być wypłacona z kapitału akcyjnego (art. 300¹⁷ § 1 k.s.h.).

Zaliczkę rozdziela się w stosunku do liczby akcji, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 300¹⁵ § 3 k.s.h.).

4.5.2. Wyrażenie zgody na zbycie akcji

Regułą prawa akcyjnego jest zbywalność akcji. Reguła ta może podlegać ograniczeniom, nie może jednak zostać wyłączona. W umowie spółki można zastrzec jednak, iż rozporządzenie akcją jest uzależnione od zgody spółki, może też być w inny sposób ograniczone (art. 300³⁹ § 1 k.s.h.). Ustawa określa pewne kryteria dopuszczalności ograniczeń zbycia akcji, nie przewiduje jednak takich ograniczeń w razie innego rodzaju rozporządzenia. Umowa spółki może przewidywać postanowienia regulujące tryb udzielenia zgody na zbycie akcji, termin do wskazania nabywcy czy też organ uprawniony do udzielenia zgody w tym zakresie. Należy przy tym pamiętać, iż umowne ograniczenia w rozporządzaniu akcjami nie mogą prowadzić do faktycznego naruszenia zasady zbywalności akcji.

Jeśli umowa spółki nie przewiduje stosownych regulacji, stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych zawarte w art. 300³⁹ § 3–6 k.s.h. Brak zgody spółki (reprezentowanej przez zarząd) na zbycie akcji nakłada na tę spółkę obowiązek wskazania innego nabywcy akcji. Termin do wskazania nabywcy, cenę nabycia albo sposób jej określenia oraz termin zapłaty należy uprzednio określić w umowie spółki. Termin wskazania nabywcy nie może być dłuższy niż miesiąc od dnia zgłoszenia spółce zamiaru zbycia akcji. Wprowadzenie ograniczeń, o których mowa w art. 300³⁹ § 1 k.s.h., z pominięciem postanowień dotyczących terminu do wskazania nabywcy, ceny nabycia i terminu zapłaty jest bezskuteczne, a akcja może być zbyta bez ograniczeń (art. 300³⁹ § 3 k.s.h.).

Organem wydającym zgodę na zbycie akcji lub wskazującym innego nabywcę jest zarząd spółki. Czynności te realizuje w formie dokumentowej pod rygorem nieważności. Również w tym zakresie w umowie spółki można dokonywać modyfikacji, dotyczących np. podmiotu uprawnionego do wyrażenia zgody na rozporządzenie akcją lub wskazania innego podmiotu, trybu i formy wydania zgody (art. 300³⁹ § 4 k.s.h.).

Konsekwencją braku wskazania przez spółkę nabywcy akcji albo nieuiszczenia ceny przez nabywcę akcji wskazanego przez spółkę w terminie określonym w umowie spółki jest swoboda akcjonariusza w rozporządzeniu akcją. Wyjątek stanowi sytuacja, w której akcjonariusz nie przyjął oferowanej zapłaty (art. 300³⁹ § 5 k.s.h.).

Zgoda spółki jest bezwzględnie wymagana w razie zbycia akcji nie w pełni pokrytej. Zgoda spółki, wymagana aż do chwili wniesienia wkładu w całości, udzielana jest w formie dokumentowej pod rygorem nieważności. Rozwiązanie to ma na celu zabezpieczenie interesów pozostałych akcjonariuszy spółki, którzy już wnieśli do spółki wkłady. Spółka, reprezentowana przez zarząd, może odmówić zgody na zbycie akcji nie w pełni pokrytej bez wskazania innego nabywcy. Udzielenie albo odmowa udzielenia zgody powinny nastąpić jednak w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia spółce zamiaru zbycia akcji. O braku pełnego pokrycia akcji spółki zarząd albo rada dyrektorów niezwłocznie informuje nabywcę (art. 300⁴⁰ § 1 i 2 k.s.h.).

4.5.2.1. Prawo pierwszeństwa nabycia akcji

Prawo pierwszeństwa nabycia przez pozostałych akcjonariuszy akcji przeznaczonych do zbycia przez innego akcjonariusza obowiązuje w razie zastrzeżenia tego w umowie spółki. Procedura wykonywania tego uprawnienia uregulowana jest w przepisach art. 300⁴² § 2–7 k.s.h., które to przepisy należy jednak stosować, jeżeli umowa spółki nie zawiera odmiennych regulacji (art. 300⁴² § 1 k.s.h.). Zgodnie z tą kodeksową regulacją akcjonariusz, który zamierza zbyć akcje na rzecz osoby trzeciej, powinien zawiadomić zarząd spółki o warunkach zamierzonego zbycia akcji. Zawiadomienie powinno zawierać w szczególności dane o nabywcy, cenie akcji albo sposobie jej ustalenia oraz terminie zapłaty (art. 300⁴² § 3 k,s.h.).

Równocześnie ze skierowanym do zarządu zawiadomieniem akcjonariusz zbywający powinien złożyć pozostałym akcjonariuszom ofertę nabycia akcji na warunkach przewidzianych dla umowy z osobą trzecią, wyznaczając termin (nie krótszy niż 14 dni od dnia otrzymania oferty) złożenia przez nich oświadczenia o przyjęciu oferty nabycia akcji (art. 300⁴² § 4 k.s.h.). Wyznaczenie terminu krótszego jest bezskuteczne, a obowiązującym terminem jest wówczas termin 14-dniowy. Ofertę należy złożyć nawet wówczas, gdyby proponowanym przez akcjonariusza zbywającego nabywcą akcji miał być jeden z pozostałych akcjonariuszy.

Zarówno oferta, o której mowa powyżej, jak i oświadczenie akcjonariusza o skorzystaniu z prawa pierwszeństwa i przyjęciu oferty składane są za pośrednictwem zarządu. Oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwszeństwa powinno być przy tym złożone w formie dokumentowej pod rygorem nieważności. Po upływie terminu określonego w ofercie zarząd przekazuje akcjonariuszowi zbywającemu informację o tych akcjonariuszach, którzy skorzystali z prawa pierwszeństwa (art. 300⁴² § 5 k.s.h.). Opisanej tu procedury nie trzeba stosować w jednym przypadku, mianowicie w razie złożenia przez uprawnionych akcjonariuszy oświadczeń o rezygnacji z prawa pierwszeństwa. Oświadczenia te wymagają zachowania formy dokumentowej pod rygorem nieważności (art. 300⁴² § 6 k.s.h.).

Procedurę zbycia akcji w warunkach zastrzeżonego prawa pierwszeństwa kończy wydanie zgody na zbycie akcji. Zgody tej udziela zarząd, jeżeli:

● została prawidłowo przeprowadzona cała wymagana przez wspomniane przepisy procedura (art. 300⁴² § 3–5 k.s.h.),

● pozostali akcjonariusze złożyli oświadczenia o rezygnacji z przysługującego im prawa (art. 300⁴² § 7 k.s.h.).

4.5.3. Prawo zwołania posiedzenia rady nadzorczej

Każdy członek zarządu jest uprawniony do żądania zwołania posiedzenia rady nadzorczej z proponowanym porządkiem obrad. Może też żądać podjęcia określonej uchwały na piś­mie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. W spółce o modelu monistycznym każdy z dyrektorów – zarówno wykonawczych, jak i niewykonawczych – może żądać zwołania posiedzenia rady dyrektorów (art. 300⁵⁹ § 1 k.s.h.). Uprawnienia te nie mogą zostać uchylone lub ograniczone w umowie spółki. Żądanie należy kierować odpowiednio do przewodniczącego rady nadzorczej bądź przewodniczącego rady dyrektorów. Przewodniczący w terminie 2 tygodni powinien zwołać posiedzenie lub zarządzić głosowanie na piśmie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Bezskuteczny upływ terminu powoduje, że wnioskodawca może samodzielnie zwołać posiedzenie, wskazując jego datę i miejsce (art. 300⁵⁹ § 2 k.s.h.). Warto zauważyć, iż uprawnienie podmiotu występującego z żądaniem ogranicza się w takim przypadku wyłącznie do zwołania posiadania. Jeśli zatem przewodniczący, odpowiednio rady nadzorczej bądź rady dyrektorów, nie uczyni zadość żądaniu w terminie 2 tygodni, podmiot występujący z żądaniem nie uzyska mimo to uprawnienia do zarządzenia głosowania pisemnego lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

4.5.4. Wykonywanie uprawnień z zakresu prowadzenia spraw spółki

W zarządzie wieloosobowym, o czym była już mowa wcześniej, wszyscy członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, o ile umowa spółki lub regulamin zarządu nie stanowią inaczej (art. 300⁶⁴ § 1 k.s.h.). Ponieważ jakiekolwiek odstępstwa od zasady kolegialności dotykają wyłącznie wewnętrznej sfery prowadzenia spraw, to wystarczające jest zawarcie odmiennych od ustawowych zasad w wewnętrznym akcie korporacyjnym. Swoboda w określeniu zasad podziału kompetencyjnego pomiędzy członkami zarządu jest dość szeroka. Możliwe w związku z tym są różne warianty takiego podziału, np.:

● utrzymanie zasady kolegialnego prowadzenia spraw spółki,

● przyznanie indywidualnego prawa prowadzenia spraw spółki przez każdego członka zarządu,

● przyznanie indywidualnego prawa prowadzenia spraw spółki przez każdego członka zarządu z określeniem jednakże zakresu spraw wymagających podjęcia uchwały przez zarząd.

Czynnością z zakresu prowadzenia spraw spółki jest powołanie prokurenta, które wymaga zgody wszystkich członków zarządu (art. 300⁶⁴ § 2 k.s.h.). W przypadku zarządu wieloosobowego konieczne będzie podjęcie jednomyślnej uchwały zarządu lub uzyskanie zgody każdego członka na takie powołanie. Wspomniana regulacja dotyczy wyłącznie stosunków wewnętrznych (prowadzenia spraw), samo zaś oświadczenie o udzieleniu może być dokonane zgodnie z zasadami reprezentacji spółki.

Niezależnie od przyjętych w spółce zasad reprezentacji odwołać prokurę może każdy członek zarządu (art. 300⁶⁴ § 3 k.s.h.).

Analogicznie sposób prowadzenia spraw spółki został uregulowany w odniesieniu do rady dyrektorów, z tą różnicą, że ustawa wymienia sprawy wymagające podjęcia uchwały rady dyrektorów. Należą do nich:

● podejmowanie decyzji o strategicznym znaczeniu dla spółki,

● ustalanie rocznych i wieloletnich planów biznesowych,

● ustalenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa spółki i ukształtowanie podstawowych funkcji związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 300⁷⁵ § 2 k.s.h.).

Wymienione sprawy stanowią minimalny katalog czynności z zakresu prowadzenia spraw spółki (czynności strategiczne), które wymagają kolegialnego działania dyrektorów. Katalog tych czynności może być rozszerzony w umowie spółki, nie można go jednak zmodyfikować przez wyeliminowanie minimum ustawowego.

4.5.5. Prawo reprezentowania spółki

Prawo członka zarządu do reprezentacji spółki rozciąga się na wszelkie czynności sądowe i pozasądowe spółki. Nie można przy tym całkowicie pozbawić członka organu prawa do reprezentowania spółki. Wszelkie ograniczenia prawa reprezentowania będą miały skutek wyłącznie wewnętrzny, nie mają zaś skutku względem osób trzecich (art. 300⁶⁵ k.s.h.). W związku z tym ustanowienie jakichkolwiek wewnętrznych ograniczeń dotyczących prawa do reprezentowania spółki, a następnie naruszenie tych ograniczeń, nie ma wpływu na skuteczność czynności prawnych spółki. Naruszenie to będzie jednak mogło stanowić podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej lub dyscyplinarnej danego członka zarządu.

Ustawa reguluje sposób reprezentacji spółki przez zarząd wieloosobowy (regulacja odnośnie do zarządu jednoosobowego jest zbędna), o ile umowa spółka nie zawiera żadnych odmiennych postanowień w tym zakresie. Do składania oświadczeń w imieniu spółki jest wymagane więc współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (art. 300⁶⁶ § 1 k.s.h.). Oświadczenia składane spółce, a także doręczenia pism, mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta (art. 300⁶⁶ § 2 k.s.h.).

Umowne modyfikacje w przedmiocie prawa do reprezentowania spółki mogą wprowadzać m.in.:

● samodzielną reprezentację przez każdego członka zarządu,

● samodzielną reprezentację przez prezesa zarządu,

● reprezentację łączną wszystkich członków zarządu.

4.5.6. Prawa byłych członków zarządu związane z uczestnictwem w walnym zgromadzeniu

Ustawa reguluje prawa członków organów spółki (w tym zarządu), których mandaty wygasły przed dniem walnego zgromadzenia. Tacy byli członkowie mogą uczestniczyć w zgromadzeniu, przeglądać dokumenty określone w art. 300⁸² § 4 k.s.h. (dokumenty odpowiadające treścią sprawozdaniu zarządu z działalności spółki, sprawozdaniu finansowemu, sprawozdaniu rady nadzorczej, sprawozdaniu dyrektorów niewykonawczych lub sprawozdaniu z badania) oraz przedkładać do nich uwagi. Z powyższego uprawnienia byli członkowie zarządu nie mogą jednak skorzystać automatycznie, konieczne jest uprzednie zgłoszenie żądania skorzystania z tych uprawnień zarządowi, przy czym powinno ono być złożone na piśmie, najpóźniej na tydzień przed walnym zgromadzeniem (art. 300⁸² § 3 k.s.h.). Co więcej, przedmiotem zwyczajnego walnego zgromadzenia jest głosowanie nad udzieleniem absolutorium członkom organów spółki, przy czym dotyczy to tak aktualnych, jak i byłych członków, którzy pełnili swoje funkcje w ostatnim roku obrotowym, jednak ich mandat wygasł przed dniem walnego zgromadzenia (art. 300⁸² § 2 k.s.h.).

4.5.7. Upoważnienie do emisji akcji

Zarząd może zostać upoważniony do emisji akcji (tzw. autoryzowana emisja akcji). Instytucja ta ma ułatwić pozyskiwanie kapitału przez spółkę. Autoryzowana emisja akcji jest dopuszczalna pod pewnymi warunkami, mianowicie:

● upoważnienie takie może wynikać wyłącznie z umowy spółki,

● czas trwania upoważnienia nie może być dłuższy niż 5 lat,

● upoważnienie może być udzielane na kolejne okresy, nie dłuższe jednak niż 5 lat,

● liczba akcji emitowanych przez spółkę w ramach autoryzowanej emisji akcji nie może przekraczać 1/4 ogólnej liczby akcji wyemitowanych przez spółkę na dzień udzielenia upoważnienia,

● co do zasady zarząd może emitować akcje tylko w zamian za wkłady pieniężne,

● upoważnienie do emisji może przewidywać możliwość objęcia akcji za wkłady niepieniężne,

● akcje emitowane przez zarząd nie mogą być akcjami uprzywilejowanymi,

● akcje emitowane przez zarząd nie mogą przyznawać akcjonariuszom uprawnień indywidualnych (art. 300¹¹⁰ § 1–5 k.s.h.).

Udzielenie upoważnienia na kolejne okresy wymaga zmiany umowy spółki. Dopuszczalne jest jednoczesne zawarcie w umowie spółki więcej niż jednego upoważnienia do autoryzowanej emisji akcji, nadal jednak łączny zakres upoważnienia nie może przekraczać 1/4 ogólnej liczby akcji wyemitowanych przez spółkę na dzień udzielenia upoważnienia.

Uchwała walnego zgromadzenia dotycząca zmiany umowy spółki, przewidująca upoważnienie zarządu do emisji akcji, wymaga umotywowania (art. 300¹¹¹ k.s.h.). Przyczyn zawarcia wymogu uzasadnienia uchwały upatrywać należy w ochronie akcjonariuszy mniejszościowych przez poszerzenie posiadanych przez nich informacji, jak i ułatwienie sądowej kontroli nad uchwałą.

Realizując swoje uprawnienie do autoryzowanej emisji akcji, zarząd podejmuje uchwałę o emisji. Uchwała może być podjęta wyłącznie w granicach upoważnienia zawartego w umowie spółki i zastępuje uchwałę walnego zgromadzenia. Zarząd decyduje o wszystkich sprawach związanych z emisją akcji, o ile przepisy art. 300¹¹⁰–300¹¹³ k.s.h. lub upoważnienie zawarte w umowie spółki nie stanowią inaczej (art. 300¹¹² k.s.h.). W związku z tym zarząd jest uprawniony do samodzielnego:

● określenia ceny emisyjnej,

● określenia przedmiotu wkładu niepieniężnego (jeśli upoważnienie udzielone zarządowi przewiduje możliwość objęcia akcji za wkłady niepieniężne),

● zawierania umów objęcia akcji.

Z kolei odmienne postanowienia upoważnienia zawarte w umowie spółki mogą przykładowo przyznawać pewne uprawnienia w procedurze innym organom niż zarząd (np. określanie ceny emisyjnej przez radę nadzorczą).

4.5.8. Ograniczenia czynności zarządu wobec spółki

4.5.8.1. Zasady ogólne

Członkowie zarządu i dyrektorzy podlegają wobec spółki ograniczeniom ustanowionym w umowie spółki oraz, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, w uchwałach akcjonariuszy (art. 300⁵³ k.s.h.). Ograniczenia umowne zwykle będą polegały na obowiązku uzyskania zgody innego organu na podjęcie określonej czynności bądź konsultacji określonej sprawy. Wkroczenie w sferę kompetencyjną zarządu nie może skutkować całkowitym pozbawieniem przysługujących mu uprawnień do prowadzenia spraw spółki, a w przypadku rady dyrektorów, także uprawnień do sprawowania nadzoru nad prowadzeniem spraw spółki.

Ograniczenia wyrażone w uchwałach walnego zgromadzenia mogą przejawiać się w szczególności w nakazie albo zakazie określonego działania. Uchwała walnego zgromadzenia może też przewidywać obowiązek konsultacji określonej sprawy. Wyłączenie związania członków zarządu (dyrektorów) postanowieniami uchwał akcjonariuszy niewątpliwie wzmacnia pozycję zarządu jako organu zarządczego względem walnego zgromadzenia w zakresie prowadzenia spraw spółki.

4.5.8.2. Zakaz konkurencji

Zarówno członek zarządu, jak i dyrektor nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi bez zgody spółki. Ustawa przewiduje trzy formy naruszenia zakazu konkurencji:

● zajmowanie się interesami konkurencyjnymi,

● uczestnictwo w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej, jako członek organu spółki kapitałowej lub innej osoby prawnej,

● uczestnictwo w konkurencyjnej spółce kapitałowej poprzez posiadanie co najmniej 10 ogólnej liczby głosów lub ogólnej liczby udziałów lub akcji, albo prawa powołania co najmniej jednego członka zarządu albo dyrektora (art. 300⁵⁵ § 3 k.s.h.).

Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi stanowić będzie działalność taką samą lub choćby zbliżoną do działalności faktycznie prowadzonej przez spółkę. Nie narusza zakazu prowadzenie działalności gospodarczej co do przedmiotu określonego w umowie spółki, jeśli spółka faktycznie takiej działalności nie prowadzi. Wystarczające dla stwierdzenia naruszenia drugiego z wymienionych zakazów będzie już samo posiadanie statusu wspólnika w spółce konkurencyjnej, niezależnie od tego, czy członek zarządu (dyrektor) rzeczywiście zajmuje się sprawami spółki konkurencyjnej. Także ostatni z wymienionych zakazów ma charakter formalny, tj. jest niezależny od efektywnego zajmowania się sprawami innego podmiotu.

Zakaz konkurencji może być modyfikowany w umowie spółki, np. przez rozszerzenie zakresu przedmiotowego czy też obniżenie procentowego udziału głosów w konkurencyjnej spółce kapitałowej.

Zgody na naruszenie zakazu konkurencji udziela organ uprawniony do powoływania członka organu.

4.6. Działania kontrolne rady nadzorczej

Rada nadzorcza w celu wykonywania swoich obowiązków polegających na sprawowaniu stałego nadzoru nad działalnością spółki może:

● badać wszystkie dokumenty spółki,

● dokonywać rewizji stanu majątku spółki,

● żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku,

● żądać od organów lub osób obowiązanych informacji, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółek zależnych oraz spółek powiązanych (art. 300⁷¹ § 1 k.s.h.).

Zatem jednym z organów obowiązanych do współpracy w tym zakresie z radą nadzorczą jest zarząd (rada dyrektorów) spółki. Żądane informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaś­nienia zarząd powinien przekazać radzie nadzorczej niezwłocznie. O ile w żądaniu nie okreś­lono dłuższego terminu, zadośćuczynienie żądaniu powinno nastąpić w ciągu 2 tygodni od jego zgłoszenia (art. 300⁷¹ § 11 k.s.h.). W praktyce tak określony termin może okazać się niewystarczający na przygotowanie rzetelnej odpowiedzi.

Zarząd nie może ograniczać członkom rady nadzorczej dostępu do żądanych przez nich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień (art. 300⁷¹ § 12 k.s.h.). Ponadto członkowie zarządu mogą zostać zobowiązani przez każdego z członków rady nadzorczej do przedstawienia radzie na najbliższym posiedzeniu określonych dokumentów, sprawozdań lub wyjaś­nień (art. 300⁷¹ § 2 k.s.h.). Ta ostatnia regulacja nakłada na członków zarządu obowiązek stawiennictwa na posiedzeniu rady nadzorczej i udzielenia niezbędnych, żądanych wyjaśnień.

4.7. Zakaz łączenia stanowisk

Członek zarządu nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej (art. 300⁷² § 1 k.s.h.). Ograniczenie to stanowi wyraz organizacyjnego rozdzielenie kompetencji zarządczych od nadzorczych w spółce. Zakaz dotyczy oczywiście tych spółek, w których przyjęto model dualistyczny. Sens regulacji jest oczywisty – sprawowanie przez tę samą osobę jednocześnie funkcji członka zarządu i członka rady nadzorczej podważałoby sens nadzoru nad zarządem. Taki członek zarządu – rady nadzorczej, realizując kompetencje nadzorcze, kontrolowałby sam siebie.

Członek zarządu nie może być także pełnomocnikiem na walnym zgromadzeniu (art. 300⁹⁵ § 3 k.s.h.). Zakaz udzielenia pełnomocnictwa członkowi zarządu nie wyklucza go od wykonywania prawa głosu z własnych akcji.

5. Obowiązki i uprawnienia zarządu w spółce akcyjnej

5.1. Wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta

Jeżeli w statucie spółki akcyjnej przewidziane są wkłady niepieniężne albo spółka nabywa mienie lub dokonuje zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przy jej powstaniu, założyciele spółki (tj. osoby podpisujące statut) mają obowiązek sporządzenia pisemnego sprawozdania (art. 311 § 1 k.s.h.). Sprawozdanie założycieli należy poddać badaniu jednego lub kilku biegłych rewidentów zakresie jego prawdziwości i rzetelności. Zadaniem biegłych jest również wydanie opinii, jaka jest wartość godziwa wkładów niepieniężnych, czy odpowiada co najmniej wartości nominalnej obejmowanych za nie akcji bądź wyższej cenie emisyjnej akcji, a także, czy wysokość przyznanego wynagrodzenia lub zapłaty jest uzasadniona (art. 312 § 1 k.s.h.). Rolą założycieli w tej procedurze jest wystąpienie do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie biegłego rewidenta.

Ustawa przewiduje też przypadki, w których nie ma obowiązku badania tych wkładów przez biegłego. Generalnie zwolnienie z obowiązku jest dopuszczalne, gdy istnieje możliwość oszacowania wartości w innym trybie niż przez biegłego. Mimo ogólnego zwolnienia z obowiązku badania (art. 312¹ § 1 k.s.h.), sprawozdanie podlega badaniu w odniesieniu do wkładów niepieniężnych, jeżeli:

● wystąpiły nadzwyczajne okoliczności, które wpłynęły na cenę zbywalnych papierów wartościowych lub instrumentów rynku pieniężnego w chwili ich wniesienia, w szczególności związane z utratą płynności obrotu na rynku regulowanym,

● wystąpiły nowe okoliczności, które mogły istotnie wpłynąć na wartość godziwą wkładów w chwili ich wniesienia (art. 312¹ § 2 k.s.h.).

Jeśli wystąpiły przesłanki odstąpienia od badania przez biegłego rewidenta wyceny wkładów, ale zajdą wspomniane okoliczności, zarząd ma obowiązek poddania badaniu wyceny wkładów. Obowiązek zarządu powstaje zatem, gdy odpada przesłanka pewności co do ustalenia wartości wkładów niepieniężnych. Jeśli okoliczności uzasadniające przeprowadzenie badania wystąpiły, a mimo to zarząd lub założyciele (też mają takie uprawnienie) nie wystąpili o jego przeprowadzenie, z żądaniem badania mogą wystąpić akcjonariusze reprezentujący co najmniej 5 kapitału zakładowego. Akcjonariusze kierują żądanie do zarządu. Uprawnienie to przysługuje tylko do dnia wniesienia wkładów (art. 312¹ § 3 k.s.h.). Zarząd (albo założyciele) powinien w takim przypadku złożyć w sądzie rejestrowym wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta w terminie 2 tygodni od dnia otrzymania wspomnianego żądania. Jeśli mimo tego zarząd nie złoży wniosku, prawo to przechodzi na akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 5 kapitału zakładowego.

5.2. Rejestracja spółki i zmiana danych

5.2.1. Zgłoszenie spółki do rejestru

Z chwilą objęcia wszystkich akcji następuje zawiązanie spółki akcyjnej w organizacji (art. 310 § 1 k.s.h.). Podpisanie statutu, inaczej niż jest to w przypadku zawarcia umowy spółki z o.o. (z tą chwilą powstaje spółka z o.o. w organizacji), nie wywołuje jeszcze takiego skutku. Spółka akcyjna w organizacji może powstać także już według określonego minimum przyjętego w statucie, nie mniej niż 100 000 zł. Statut może bowiem określać minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego, a zawiązanie spółki następuje w chwili objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, która jest określona na poziomie minimalnym, oraz złożenia przez zarząd, przed zgłoszeniem spółki do rejestru, oświadczenia w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego (art. 310 § 2 k.s.h.).

Tu rozpoczyna się ostatni proces tworzenia spółki – zgłoszenie do rejestru. Wykonanie tego obowiązku spoczywa na zarządzie (art. 316 § 1 k.s.h.). Zarząd zrealizuje go także wówczas, gdy zgłosi spółkę do rejestru, ale spółka z powodu braków nie zostanie zarejestrowana. Zgłoszenia dokonuje się w sądzie rejestrowym właściwym dla siedziby spółki. Zgłoszenie spółki do rejestru powinno zawierać elementy wymienione w art. 318 i art. 319 § 1 k.s.h., a ponadto załączniki określone w art. 320 k.s.h.

Wniosek o wpis musi zostać podpisany przez wszystkich członków zarządu (art. 316 § 1 k.s.h.).

Obowiązki zarządu związane z utworzeniem spółki nie kończą się z chwilą wpisu. Jeżeli przed zarejestrowaniem pokryto tylko część kapitału zakładowego, zarząd powinien zgłosić do sądu rejestrowego dokonanie każdego dalszego wkładu na kapitał zakładowy (art. 321 § 2 k.s.h.).

Zgłoszenie spółki do zarejestrowania powinno nastąpić w terminie 6 miesięcy od daty sporządzenia statutu. Podobnie jak w przypadku spółki z o.o., także zarząd spółki akcyjnej powinien dokonać likwidacji (chyba że dokonuje niezwłocznego zwrotu wszystkich wniesionych wkładów lub pokrywa w pełni wierzytelności osób trzecich) spółki niezgłoszonej do sądu rejestrowego w powyższym terminie, jak również, gdy postanowienie sądu odmawiające rejestracji stało się prawomocne (art. 326 § 1 k.s.h.). W braku zgłoszenia spółki do rejestru w terminie 6 miesięcy od daty sporządzenia statutu, ustawa nakłada jednak na zarząd spółki akcyjnej jeszcze dalsze obowiązki:

● niezwłocznego zawiadomienia osób mających interes prawny o fakcie niezgłoszenia do rejestru, przez ogłoszenie,

● zarządzenia zwrotu wpłaconych sum i wkładów niepieniężnych (art. 325 § 1 k.s.h.).

Osobami mającymi interes prawny są: wspólnicy, wierzyciele, spadkobiercy, założyciele. Ogłoszenia dokonuje się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, ewentualnie także według innych reguł określonych w statucie spółki.

5.2.2. Zgłaszanie zmiany danych

Zarząd powinien zgłosić do sądu rejestrowego, w celu wpisania do rejestru lub ujawnienia w aktach rejestrowych, wszelkie zmiany danych określonych w art. 318 i 319 k.s.h. (dane zawarte w zgłoszeniu spółki do rejestru; art. 321 § 1 k.s.h.). Zgłoszenie powinno być dokonane w terminie 7 dni od zdarzenia powodującego zmiany, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 22 ustawy o KRS). Przykładem przepisu szczególnego jest art. 325 § 1 k.s.h. – obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru w terminie 6 miesięcy od daty sporządzenia statutu.

5.3. Umarzanie akcji

Akcje mogą być umorzone, gdy możliwość taką przewidziano w statucie (art. 359 k.s.h.). Podobnie jak w przypadku spółki z o.o. także i w spółce akcyjnej umorzenie może być dobrowolne (tj. za zgodą akcjonariusza w drodze nabycia akcji przez spółkę) albo przymusowe (bez zgody akcjonariusza). W tym ostatnim przypadku statut powinien określać przesłanki i tryb umorzenia. Umorzenie akcji wymaga uchwały walnego zgromadzenia, którą to uchwałę zarząd spółki powinien ogłosić w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Uchwała o późniejszej zmianie statutu w zakresie umorzenia akcji wymaga umotywowania. Zmiana taka nie może ponadto dotyczyć akcji, które zostały objęte przed wpisem zmiany do rejestru.

Statut może również przewidywać umorzenie akcji w razie ziszczenia się określonego zdarzenia. Umorzenie następuje wówczas automatycznie, bez podejmowania uchwały przez walne zgromadzenie i stosuje się wówczas przepisy o umorzeniu przymusowym. W tym trybie zarząd ma obowiązek niezwłocznego podjęcia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego.

5.4. Nabywanie akcji własnych

Ustawa przewiduje zasadniczo zakaz nabywania przez spółkę wyemitowanych przez nią akcji, tj. akcji własnych (art. 362 k.s.h.). Przewidziano jednak jednocześnie sytuacje, w których powyższy zakaz nie obowiązuje. Biorąc pod uwagę obowiązki zarządu, zwróćmy uwagę na dwa przypadki wyłączające zakaz. Chodzi o:

● nabycie akcji w celu zapobieżenia zagrażającej spółce poważnej szkodzie,

● nabycie na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie, które powinno określać warunki nabycia, w tym maksymalną liczbę akcji do nabycia, okres upoważnienia, który nie może przekraczać 5 lat, oraz maksymalną i minimalną wysokość zapłaty za nabywane akcje, jeżeli nabycie następuje odpłatnie (art. 362 § 1 pkt 1 i 8 k.s.h.).

Nabycie akcji własnych przez spółkę w tych przypadkach jest dozwolone jedynie wówczas, gdy zostały jeszcze spełnione dodatkowe warunki:

1) nabyte akcje zostały w pełni pokryte,

2) łączna wartość nominalna nabytych akcji nie przekracza 20 kapitału zakładowego spółki (przy uwzględnieniu wartości nominalnej pozostałych akcji własnych niezbytych przez spółkę),

3) łączna cena nabycia akcji własnych, powiększona o koszty ich nabycia, nie jest wyższa od kapitału rezerwowego, utworzonego w tym celu z kwoty, która może być przeznaczona do podziału (art. 362 § 2 k.s.h.).

Jeśli spełnione zostaną wspomniane warunki, zarząd powinien powiadomić najbliższe walne zgromadzenie o przyczynach lub celu nabycia akcji własnych, liczbie i wartości nominalnej tych akcji, ich udziale w kapitale zakładowym, a także o wartości świadczenia spełnionego w zamian za nabyte akcje (art. 363 § 1 k.s.h.). Przepisy nie regulują, w jakiej formie to powiadomienie powinno być dokonane. Stąd można przyjąć za dopuszczalną zarówno formę pisemną, jak i formę prezentacji na posiedzeniu walnego zgromadzenia. Powiadomienie pisemne może być wcześniej przygotowane i rozesłane do wspólników albo zostać przekazane wspólnikom na posiedzeniu.

Jeśli akcje własne zostały nabyte przez spółkę bądź osobę działającą we własnym imieniu, lecz na rachunek spółki, zarząd sporządza sprawozdanie z działalności spółki i sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy, uwzględniając w nich:

1) uzasadnienie nabycia akcji własnych w danym roku obrotowym,

2) liczbę i wartość nominalną akcji nabytych lub zbytych w roku obrotowym,

3) określenie udziału procentowego, jaki akcje te reprezentują w kapitale zakładowym,

4) uzyskaną cenę lub wartość innego świadczenia wzajemnego (w przypadku nabycia lub zbycia odpłatnego),

5) liczbę oraz wartość nominalną nabytych i zatrzymanych akcji, jak również określenie ich procentowego udziału w kapitale zakładowym (art. 363 § 2 k.s.h.).

Nadmienić należy, iż rozporządzające czynności prawne dokonane z naruszeniem zakazów dotyczących nabywania akcji własnych są ważne.

5.5. Umowa o prowadzenie rejestru akcjonariuszy

Akcje w spółce akcyjnej nie mają formy dokumentu. Dematerializacja akcji, wprowadzona nowelizacją Kodeksu spółek handlowych z 30 sierpnia 2019 r., pociągnęła za sobą także zmiany zasad w zakresie prowadzenia ewidencji akcji. W miejsce dotychczasowego obowiązku prowadzenia przez zarząd księgi akcyjnej, ustawa nakazuje rejestrację akcji spółek niepublicznych w rejestrze akcjonariuszy (art. 328¹ § 1 k.s.h.).

Rejestr prowadzi podmiot uprawniony – na podstawie przepisów ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi – do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (art. 328¹ § 2 k.s.h.).

O ile wyboru podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy dokonuje walne zgromadzenie (art. 328¹ § 5 k.s.h.), o tyle zawarcie umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy z tak wybranym podmiotem należy do obowiązków zarządu spółki (art. 328² § 1 k.s.h.). Umowa powinna być zawarta niezwłocznie po dokonaniu wyboru podmiotu. Zwłoka może narazić spółkę na odpowiedzialność odszkodowawczą, a to z uwagi na uniemożliwienie wykonywania praw przez akcjonariuszy i zablokowanie obrotu akcjami.

Zawierając umowę o prowadzenie rejestru akcjonariuszy, zarząd spółki powinien zadbać o prawidłowe i szczegółowe określenie zakresu praw i obowiązków stron, zwłaszcza podmiotu prowadzącego rejestr. Istotne, z punktu widzenia interesów spółki, jest w szczególności określenie korzystnego (dla spółki) wynagrodzenia podmiotu prowadzącego rejestr i skonstruowanie postanowień umożliwiających spółce wypowiedzenie umowy o prowadzenie rejestru w razie nienależytego wykonywania obowiązków umownych przez ten podmiot.

Akcje spółki niebędącej spółką publiczną podlegają zarejestrowaniu w depozycie papierów wartościowych, jeśli uchwała walnego zgromadzenia tak stanowi (art. 328¹¹ § 1 k.s.h.). Wybór podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy i zawarcie z nim umowy wyklucza możliwość ewidencjonowania akcji w depozycie papierów wartościowych (i odwrotnie). Akcje tej samej spółki niepublicznej nie mogą być bowiem zarejestrowane jednocześnie w rejestrze akcjonariuszy i depozycie papierów wartościowych (art. 328¹² k.s.h.). Zakaz ten ma się przysłużyć wzmożeniu bezpieczeństwa obrotu.

5.6. Zwoływanie walnego zgromadzenia

5.6.1. Zasady zwoływania walnego zgromadzenia

Zwoływanie walnego zgromadzenia należy do obowiązków zarządu. Realizacja tego obowiązku następuje przez ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym dokonane co najmniej na 3 tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia (art. 402 k.s.h.). Ogłoszenie powinno zawierać:

● datę, godzinę i miejsce walnego zgromadzenia,

● szczegółowy porządek obrad,

● w przypadku zamierzonej zmiany statutu – dotychczas obowiązujące postanowienia i treść proponowanych zmian.

Ogłoszenie może zawierać projekt nowego tekstu jednolitego statutu wraz z wyliczeniem nowych lub zmienionych postanowień statutu, gdy jest to uzasadnione znacznym zakresem zamierzonych zmian.

Jeśli wszystkie akcje wyemitowane przez spółkę są imienne, zarząd może zwołać walne zgromadzenie za pomocą listów poleconych lub przesyłek nadanych pocztą kurierską, wysłanych co najmniej 2 tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia. Dzień wysłania listów uznaje się wówczas za dzień ogłoszenia. Jeśli akcjonariusz wyraził na to uprzednio zgodę (i wskazał adres poczty elektronicznej, na który zawiadomienie powinno być wysłane), zawiadomienie może być wysłane pocztą elektroniczną.

Inne są reguły zwoływania walnego zgromadzenia spółki publicznej. Tu ogłoszenie dokonywane jest co najmniej na 26 dni przed terminem walnego zgromadzenia na stronie internetowej spółki oraz w sposób określony dla przekazywania informacji bieżących zgodnie z przepisami o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych. Treść ogłoszenia o walnym zgromadzeniu spółki publicznej jest też dużo bardziej rozbudowana (art. 402² k.s.h.).

Pomimo braku formalnego zwołania walnego zgromadzenia, można powziąć uchwały, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia walnego zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad (art. 405 k.s.h.).

5.6.2. Zwyczajne walne zgromadzenie

Zwyczajne walne zgromadzenie powinno odbyć w terminie 6 miesięcy po upływie każdego roku obrotowego, z obligatoryjnym przedmiotem obrad jak w przypadku spółki z o.o. Wobec bierności zarządu i niezwołania walnego zgromadzenia w tym terminie (lub w terminie określonym w statucie), uprawnienie do zwołania zwyczajnego walnego zgromadzenia uzyskuje rada nadzorcza (art. 399 § 2 k.s.h.). Statut może ponadto upoważnić do zwołania walnego zgromadzenia inne jeszcze osoby, gdy zarząd nie zwoła go w terminie określonym w ustawie lub w statucie.

Przepisy umożliwiają akcjonariuszowi wystąpienie z żądaniem wydania dokumentów odpowiadających treścią sprawozdaniu zarządu z działalności spółki, sprawozdaniu finansowemu, sprawozdaniu rady nadzorczej lub sprawozdaniu z badania. Żądanie takie akcjonariusz powinien złożyć od dnia zwołania zwyczajnego walnego zgromadzenia. Dokumenty spółka powinna udostępnić niezwłocznie, nie później niż w terminie 2 dni powszednich od dnia zgłoszenia żądania, a na żądanie akcjonariusza – w postaci elektronicznej (art. 395 § 4 k.s.h.). Regulacja ta, która weszła w życie 9 lutego 2022 r., jest analogiczna jak w przypadku spółki z o.o., z tą różnicą, iż w przypadku tej ostatniej ustawa wyraźnie wskazuje adresata takiego żądania, tj. zarząd.

5.6.3. Obowiązek zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia

Zarząd zwołuje walne zgromadzenie w przypadkach określonych w ustawie lub w statucie, a także gdy zarząd (i inne organy lub osoby uprawnione do zwoływania walnych zgromadzeń) uzna to za wskazane (art. 398 k.s.h.). Prawo zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia przysługuje także:

● radzie nadzorczej, gdy uzna to za wskazane,

● akcjonariuszom reprezentującym co najmniej połowę kapitału zakładowego lub co najmniej połowę ogółu głosów w spółce,

● innym osobom, o ile zostały do tego upoważnione w statucie spółki (art. 399 k.s.h.).

Akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący co najmniej 1/20 kapitału zakładowego (albo mniej, o ile upoważnia do tego statut) mogą ponadto żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, jak i umieszczenia określonych spraw w porządku obrad tego zgromadzenia. Zarząd, po otrzymaniu takiego żądania na piśmie lub w postaci elektronicznej, powinien w terminie 2 tygodni zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie. Jeżeli tego nie uczyni, sąd rejestrowy może upoważnić do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy występujących z tym żądaniem (art. 400 k.s.h.).

Akcjonariusz lub akcjonariusze, którzy reprezentują co najmniej 1/20 kapitału zakładowego, mogą także żądać umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia, składając żądanie zarządowi nie później niż na 14 dni (21 dni w spółce publicznej) przed wyznaczonym terminem zgromadzenia, wraz z uzasadnieniem lub projektem uchwały. Zarząd jest obowiązany ogłosić zmiany w porządku obrad zgodnie z żądaniem ­akcjonariuszy nie później niż na 4 dni (18 dni w spółce publicznej) przed wyznaczonym terminem walnego zgromadzenia. Statut może upoważnić w powyższym zakresie akcjonariuszy reprezentujących mniej niż 1/20 kapitału zakładowego (art. 401 k.s.h.).

Zarząd ma obowiązek zwołać walne zgromadzenie, jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz jedną trzecią kapitału zakładowego. Celem takiego walnego zgromadzenia jest powzięcie uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki (art. 397 k.s.h.). Podjęcie takich działań ma chronić spółkę, akcjonariuszy i wierzycieli. Samo pojawienie się straty w określonej wysokości nie powoduje jeszcze konieczności zakończenia działalności spółki. Zarząd powinien przedstawić argumenty dla dalszego istnienia spółki albo przedłożyć wnioski proponujące jej likwidację. Obowiązek będzie zrealizowany, jeśli walne zgromadzenie odbędzie się bez zwoływania w trybie art. 405 k.s.h. (bez formalnego zwołania).

5.6.4. Udzielanie informacji akcjonariuszom

Akcjonariusz ma prawo do zasięgania informacji dotyczących spółki (art. 428 k.s.h.). Uprawnienie to może realizować podczas obrad walnego zgromadzenia albo zgłaszając wniosek poza walnym zgromadzeniem. Obowiązki w zakresie udzielania informacji spoczywają na zarządzie, choć z ograniczeniami wynikającymi z ustawy. Przede wszystkim akcjonariusz może żądać udzielenia informacji dotyczących spółki podczas obrad walnego zgromadzenia, jeżeli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad. Zarząd odmówi udzielenia informacji (bezwzględny obowiązek), jeżeli mogłoby to wyrządzić szkodę spółce, spółce z nią powiązanej albo spółce lub spółdzielni zależnej. Wyrządzenie szkody może wynikać w szczególności z ujawnienia tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa. Ponadto prawo odmowy udzielenia informacji przysługuje członkowi zarządu, gdy udzielenie informacji mogłoby stanowić podstawę jego odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej bądź administracyjnej.

Realizacja obowiązku udzielenia informacji może polegać na:

● udostępnieniu odpowiednich informacji na stronie internetowej spółki, w miejscu wydzielonym na zadawanie pytań przez akcjonariuszy i udzielanie im odpowiedzi,

● udzieleniu informacji poza walnym zgromadzeniem, na którym zgłoszono żądanie, jeśli przemawiają za tym ważne powody, w terminie 2 tygodni od dnia zgłoszenia żądania,

● udzieleniu informacji na piśmie na wniosek zgłoszony poza walnym zgromadzeniem (przy uwzględnieniu sytuacji obligujących do odmowy udzielenia informacji).

O wszystkich informacjach udzielonych akcjonariuszom poza walnym zgromadzeniem zarząd ma obowiązek zawiadomić najbliższe walne zgromadzenie, przedkładając stosowną dokumentację.

Zarząd, który odmówił udzielenia informacji, może zostać do tego zobowiązany przez sąd. Sąd działa na wniosek akcjonariusza, któremu odmówiono ujawnienia żądanej informacji podczas obrad walnego zgromadzenia i który zgłosił sprzeciw do protokołu. Wniosek powinien zostać złożony w terminie tygodnia od zakończenia walnego zgromadzenia (art. 429 k.s.h.).

5.7. Zmiana statutu, podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego

5.7.1. Zmiana statutu

Zmiana statutu spółki akcyjnej wymaga uchwały walnego zgromadzenia i wpisu do rejestru.

W związku ze zmianą statutu zarząd ma obowiązek:

● zgłosić zmianę statutu do sądu rejestrowego, w terminie 3 miesięcy od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie,

● zgłosić zmianę danych wymienionych w art. 318 i 319 k.s.h (art. 430 k.s.h.).

Dopiero od momentu zgłoszenia zmiany do rejestru uchwała walnego zgromadzenia o zmianie statutu jest skuteczna.

Artykuł 430 § 2 k.s.h. w zakresie, w jakim przewiduje 3-miesięczny termin na zgłoszenia zmiany statutu do rejestru, jest przepisem szczególnym wobec art. 22 ustawy o KRS (obowiązek zgłoszenia zmian w terminie 7 dni od zdarzenia powodującego zmiany).

5.7.2. Podwyższenie kapitału zakładowego

5.7.2.1. Subskrypcja akcji

Podwyższenie kapitału zakładowego w spółce akcyjnej wiąże się ze sformalizowanym trybem zmiany statutu spółki (art. 431 § 1 k.s.h.). Podwyższenie kapitału zakładowego dopuszczalne jest jedynie po całkowitym wpłaceniu co najmniej 9/10 dotychczasowego kapitału zakładowego (art. 431 § 3 k.s.h.) i może nastąpić w dwojaki sposób:

● przez emisję nowych akcji lub

● przez podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji (art. 431 § 1 k.s.h.).

Zarząd ma obowiązek zgłoszenia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego do sądu rejestrowego i ma na to zasadniczo 6 miesięcy od dnia jej powzięcia (art. 431 § 4 k.s.h.) – to odstępstwo od przewidzianego w art. 430 § 2 k.s.h. 3-miesięcznego terminu na zgłoszenie zmiany statutu. Po upływie 6-miesięcznego terminu uchwała traci moc. Jeśli zarząd nie dokonał zgłoszenia, podwyższenie będzie bezskuteczne, a jeżeli zgłoszenia dokonał po terminie – sąd oddali wniosek.

W odniesieniu do podwyższenia kapitału zakładowego spółki publicznej wymagania dotyczące terminu ulegają dalszym modyfikacjom. Termin ważności prospektu emisyjnego wynosi 12 miesięcy od dnia jego publikacji. W związku z tym zgłoszenie do sądu rejestrowego podwyższenia dokonanego w trybie emisji nowych akcji zostało ograniczone terminem 12 miesięcy od dnia zatwierdzenia prospektu emisyjnego albo memorandum informacyjnego oraz 12 miesięcy od dnia stwierdzenia równoważności informacji zawartych w memorandum informacyjnym z informacjami wymaganymi w prospekcie emisyjnym. Jednocześnie nie można dokonać zgłoszeń później niż po upływie miesiąca od dnia przydziału akcji, a wniosek o zatwierdzenie prospektu albo memorandum informacyjnego bądź wniosek o stwierdzenie równoważności informacji zawartych w memorandum informacyjnym z informacjami wymaganymi w prospekcie emisyjnym nie może zostać złożony po upływie 4 miesięcy od dnia powzięcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego (art. 431 § 4 k.s.h.).

Po odbyciu walnego zgromadzenia, na którym podjęto uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego, zarząd ma obowiązek dokonać ogłoszenia oferującego akcje. Ogłoszenie powinno zawierać elementy określone w art. 434 § 2 k.s.h., tj.:

1) datę powzięcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego,

2) sumę, o jaką kapitał zakładowy ma być podwyższony,

3) liczbę, rodzaj i wartość nominalną akcji podlegających prawu poboru,

4) cenę emisyjną akcji,

5) zasady przydziału akcji dotychczasowym akcjonariuszom,

6) miejsce i termin oraz wysokość wpłat na akcje, a także skutki niewykonania prawa poboru oraz nieuiszczenia należnych wpłat,

7) termin, z którego upływem zapisujący się na akcje przestaje być zapisem związany, jeżeli w tym czasie nowa emisja nie będzie zgłoszona do zarejestrowania,

8) termin (nie krótszy niż 3 tygodnie od dnia ogłoszenia), do którego akcjonariusze mogą wykonywać prawo poboru akcji,

9) termin ogłoszenia przydziału akcji.

Zarząd może zrezygnować z dokonywania ogłoszeń, jeżeli wszystkie dotychczasowe akcje w spółce są akcjami imiennymi. W takiej sytuacji zarząd powinien poinformować wszystkich akcjonariuszy o treści ogłoszenia, wysyłając do nich listy polecone albo korespondencję na adresy do doręczeń elektronicznych. Jeżeli dotychczasowi akcjonariusze nie wykonali prawa poboru akcji w pierwszym terminie, zarząd zobowiązany jest ogłosić drugi – co najmniej 2-tygodniowy termin poboru pozostałych akcji przez wszystkich dotychczasowych akcjonariuszy.

Wniosek o rejestrację podwyższenia kapitału zakładowego jest podpisywany przez zarząd – zgodnie z zasadami reprezentacji spółki. W szczególności nie ma wymogu złożenia podpisu pod wnioskiem przez wszystkich członków zarządu. Do zgłoszenia podwyższenia kapitału zakładowego do sądu rejestrowego zarząd dołącza załączniki określone w art. 441 § 2 k.s.h., w tym m.in. oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na akcje zostały wniesione, a w przypadku gdy wniesienie wkładów niepieniężnych ma nastąpić po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału, że przejście tych wkładów na spółkę jest zapewnione w terminie określonym w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego, a także oświadczenie zarządu w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego w razie określenia minimalnej lub maksymalnej wysokości kapitału zakładowego, jeśli zarząd złożył takie oświadczenie (art. 441 § 2 k.s.h.). Podwyższenie kapitału zakładowego następuje z chwilą wpisania do rejestru.

5.7.2.2. Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki

Szczególnym sposobem podwyższenia kapitału zakładowego, realizowanym bez wnoszenia wkładów, jest podwyższenie z wykorzystaniem środków własnych spółki. Polega na przeksięgowaniu środków finansowych wykazanych w bilansie spółki pod pozycją kapitałów rezerwowych, utworzonych w celu podwyższenia kapitału zakładowego. Uchwała walnego zgromadzenia może zostać powzięta, jeżeli zatwierdzone sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk i sprawozdanie z badania nie zawiera istotnych zastrzeżeń dotyczących sytuacji finansowej spółki. Akcje przydzielane przysługują akcjonariuszom w stosunku do ich udziałów w dotychczasowym kapitale zakładowym. W przypadku podziału kwot przepisanych z kapitałów rezerwowych i zapasowych może się zdarzyć, że akcjonariuszom mogłyby przypaść części ułamkowe akcji. W takim przypadku walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o emisji dodatkowych akcji, pod warunkiem jednak, że akcjonariusze dopłacą do tych akcji część wartości nominalnej, albo uchwałę, na mocy której akcjonariuszom, którym przypadałyby części ułamkowe akcji, wypłaci się kwotę odpowiadającą tej części wartości nominalnej tych akcji, która jest pokryta ze środków spółki. Jeśli w pierwszym przypadku akcje nie zostaną objęte w całości, zarząd dokonuje stosownych wypłat na rzecz uprawnionych akcjonariuszy. Wypłaty nie mogą przewyższać 10% łącznej wartości nominalnej akcji przydzielonych akcjonariuszom.

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki powoduje konieczność aktualizacji dokumentów akcji. Stąd zarząd wzywa akcjonariuszy do ich złożenia w celu wymiany akcji. Złożenie dokumentów powinno nastąpić nie później niż miesiąc od dnia zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

5.7.3. Warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego

Istotą warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego jest przyznanie praw do akcji ściśle określonym wierzycielom spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego jest w tym przypadku warunkowe, gdyż zostało uzależnione od tego, czy osoby uprawnione, dla których emituje się akcje, skorzystają z prawa do objęcia akcji. Podwyższenie w tym trybie polega na sukcesywnym podwyższaniu kapitału zakładowego na podstawie tej samej uchwały, w miarę jak osoby uprawnione obejmują akcje. Na zarządzie spoczywa obowiązek zgłoszenia warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego do sądu rejestrowego.

Uchwała o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego musi być ogłoszona przez zarząd spółki najpóźniej w terminie 6 tygodni od dnia wpisu do rejestru podwyższenia. Ogłoszenia dokonuje się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Po zarejestrowaniu warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego zarząd wydaje dokumenty akcji zgodnie z uchwałą walnego zgromadzenia. Zarząd może jednak wydać dokumenty akcji tylko tym akcjonariuszom, którzy w całości opłacili lub wnieśli wkłady.

Proces wydawania akcji w następstwie warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego odbywa się na bieżąco, w miarę upływu czasu. Stąd spółka powinna aktualizować dane dotyczące dokonanych podwyższeń. Obowiązek ten realizuje zarząd, zgłaszając – w terminie 30 dni po upływie każdego roku kalendarzowego – wykaz akcji objętych w danym roku celem uaktualnienia wpisu kapitału zakładowego. Zarząd dołącza do zgłoszenia wykaz osób, które wykonały prawo objęcia akcji. Wykaz powinien zawierać:

1) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) akcjonariuszy,

2) liczbę objętych przez nich akcji,

3) wartość wniesionych przez każdego akcjonariusza wkładów.

Do zgłoszenia dołącza się oświadczenie zarządu, że akcje zostały wydane akcjonariuszom, którzy wnieśli pełne wkłady.

W spółce publicznej zarząd dokonuje wspomnianego zgłoszenia w terminie tygodnia po upływie każdego kolejnego miesiąca, licząc od dnia wydania pierwszego dokumentu akcji. Zarząd zawiadamia sąd także w razie niewydania akcji w trybie warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego w danym miesiącu.

5.8. Obniżenie kapitału zakładowego

Obniżenie kapitału zakładowego dokonywane jest w drodze zmiany, przez zmniejszenie wartości nominalnej akcji, połączenie akcji lub przez umorzenie części akcji oraz w przypadku podziału przez wydzielenie. Obniżenie kapitału zakładowego wiąże się z koniecznością wypełnienia ustawowych obowiązków przez zarząd spółki. Zarząd dokonuje zgłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego do sądu rejestrowego w terminie 6 miesięcy (wyjątek od 7-dniowego terminu określonego w art. 22 ustawy o KRS) liczonych od dnia:

● powzięcia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego,

● ustalonego zgodnie z art. 431 § 4 k.s.h., w przypadku gdy równocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie – co najmniej do pierwotnej wysokości w drodze nowej emisji akcji (art. 455 § 5 k.s.h.).

Do zgłoszenia obniżenia kapitału zakładowego należy dołączyć załączniki określone w art. 458 § 2 k.s.h., w tym oświadczenie wszystkich członków zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy zgłosili roszczenie wobec spółki, zostali zaspokojeni lub uzyskali zabezpieczenie.

Niezależnie od obowiązku zgłoszenia obniżenia kapitału zakładowego do sądu rejestrowego zarząd ogłasza o uchwale w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, wzywając wierzycieli do zgłoszenia roszczeń wobec spółki w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Wymagalne roszczenia wierzycieli zgłoszone w ww. terminie spółka zaspokaja. Natomiast roszczenia niewymagalne, powstałe przed dniem ogłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego i zgłoszone w 3-miesięcznym terminie, powinny być przez spółkę zabezpieczone, jeśli wierzycieli jednocześnie uprawdopodobnią, że obniżenie zagraża zaspokojeniu tych roszczeń oraz że nie otrzymali od spółki zabezpieczenia (art. 456 k.s.h.).

Ogłoszenia i wezwania wierzycieli nie dokonuje się, jeśli:

● pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się akcjonariuszom wniesionych wkładów na akcje ani nie zostają oni zwolnieni od wniesienia wkładów na kapitał zakładowy, a równocześnie z jego obniżeniem następuje podwyższenie kapitału zakładowego co najmniej do pierwotnej wysokości w drodze nowej emisji, w której akcje zostaną w całości opłacone,

● obniżenie kapitału zakładowego ma na celu wyrównanie poniesionych strat lub przeniesienie określonych kwot do kapitału rezerwowego,

● obniżenie kapitału zakładowego następuje w związku z umorzeniem akcji własnych niezbytych w terminach ustawowych (art. 457 § 1 k.s.h.).

5.9. Obowiązki związane z organizacją pracy zarządu

5.9.1. Protokołowanie uchwał

Protokół z prac zarządu powinien zawierać porządek obrad, imiona i nazwiska obecnych członków zarządu i liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały. Zaznacza się w nim ponadto zdanie odrębne zgłoszone przez członka zarządu wraz z ewentualnym umotywowaniem. Protokół taki powinien być podpisany co najmniej przez tego członka zarządu, który prowadzi posiedzenie lub zarządza głosowanie. Inne reguły mogą wynikać z umowy spółki lub regulaminu zarządu (art. 376 k.s.h.).

5.9.2. Staranność i lojalność członka zarządu

Obowiązek dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności został nałożony także na członków zarządu spółki akcyjnej. Podobnie jak w przypadku spółki z o.o. członkowie zarządu spółki akcyjnej obowiązani są do dochowania lojalności wobec spółki (art. 377¹ § 1 k.s.h.), a zakaz ujawniania tajemnic spółki trwa mimo wygaśnięcia mandatu (art. 377¹ § 2 k.s.h.).

5.9.3. Obowiązki informacyjne wobec rady nadzorczej

W uzasadnieniu projektu nowelizacji Kodeksu spółek handlowych (ustawa z 9 lutego 2022 r.) zwrócono uwagę na fakt, iż prawidłowe działanie rady nadzorczej oraz efektywne prowadzenie przez ten organ nadzoru wewnętrznego wymaga, aby posiadała ona bieżący dostęp do rzetelnych oraz kompletnych informacji o spółce. Odpowiedzią na ten postulat była zmiana wprowadzająca określone obowiązki informacyjne zarządu względem właśnie rady nadzorczej. Obowiązki te zostały sformułowane w sposób szeroki, co ma na celu skuteczną ochronę spółki. Z drugiej strony zwrócono uwagę na wątpliwość dotyczącą możliwości rzeczywistego wykonania tych obowiązków, zwłaszcza w dużych spółkach.

Zarząd jest zatem obowiązany do udzielenia radzie nadzorczej informacji o:

1) uchwałach zarządu i przedmiocie tych uchwał,

2) sytuacji spółki, w tym w zakresie jej majątku, istotnych okolicznościach z zakresu prowadzenia spraw spółki (szczególnie w obszarze operacyjnym, inwestycyjnym i kadrowym),

3) postępach w realizacji wyznaczonych kierunków rozwoju działalności spółki (ze wskazaniem na odstępstwa od wcześniej wyznaczonych kierunków i uzasadnieniem odstępstw),

4) transakcjach oraz innych zdarzeniach lub okolicznościach, które istotnie wpływają lub mogą wpływać na sytuację majątkową spółki, w tym na jej rentowność lub płynność,

5) zmianach uprzednio udzielonych radzie nadzorczej informacji, jeżeli zmiany te istotnie wpływają lub mogą wpływać na sytuację spółki (art. 380¹ § 1 k.s.h.).

Realizacja obowiązku w opisanym zakresie winna następować z inicjatywy zarządu i nie wymaga wezwania ze strony rady nadzorczej. Jest to uzasadnione tym, że rada nadzorcza przeważnie nie ma wiedzy o zajściu okoliczności, o których mowa powyżej. Realizacja wyliczonych obowiązków, za wyjątkiem określonego w pkt 1, obejmuje także posiadane przez zarząd informacje dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych (art. 380¹ § 2 k.s.h.).

Częstotliwość, z jaką zarząd powinien przekazywać informacje radzie nadzorczej, zależy od ich zakresu. Informacje o uchwałach zarządu, sytuacji spółki i postępach w realizacji kierunków rozwoju działalności spółki (pkt 1–3) powinny być przekazywane na każdym posiedzeniu rady nadzorczej, chyba że rada nadzorcza postanowi inaczej. Natomiast informacje o zdarzeniach i okolicznościach wymienionych w pkt 4 i 5 powinny być przekazywane niezwłocznie po ich wystąpieniu (art. 380¹ § 3 k.s.h.).

Zasadą jest pisemna forma przekazywania informacji. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której istnieje potrzeba natychmiastowego przekazania informacji radzie nadzorczej. Taka sytuacja uzasadnia odstępstwo od formy pisemnej, o ile zachowanie tej formy jest niemożliwe. Rada nadzorcza może też postanowić o dopuszczalności przekazywania informacji w innej formie (art. 381¹ § 4 k.s.h.).

Na poziomie statutu spółki można wyłączyć albo ograniczyć obowiązki informacyjne okreś­lone w art. 380¹ § 1 i 2 k.s.h. Wyłączenia i ograniczenia mogą zatem dotyczyć tylko obowiązku przekazywania informacji o określonych zdarzeniach przez zarząd, bez dodatkowego wez­wania. Statut nie może natomiast ingerować i wyłączać regulacji ustawowych dotyczących uprawnienia rady nadzorczej do sprawowania nadzoru nad działalnością zarządu.

5.10. Obowiązki członków zarządu jako likwidatorów

5.10.1. Likwidacja spółki w organizacji

Rozwiązanie spółki akcyjnej w organizacji powoduje konieczność rozliczenia się z wierzycielami i akcjonariuszami. Zasadą jest niezwłoczne rozliczenie. Jeśli jednak nie jest to możliwe, zarząd dokonuje likwidacji. W razie braku zarządu likwidatorów ustanawia walne zgromadzenie albo sąd rejestrowy. Likwidatorzy powinni ogłosić jednokrotnie o otwarciu likwidacji i wezwać wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Ogłoszenia dokonuje się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W przypadku likwidacji spółki w organizacji stosuje się odpowiednio przepisy o likwidacji spółki właściwej (art. 326 k.s.h.).

5.10.2. Likwidacja spółki właściwej

Otwarcie likwidacji spółki akcyjnej następuje z dniem:

● uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd,

● powzięcia przez walne zgromadzenie uchwały o rozwiązaniu spółki,

● zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania (art. 461 § 1 k.s.h.).

Likwidatorami są, co do zasady, członkowie zarządu. Do spółki w likwidacji stosuje się m.in. przepisy dotyczące organów spółki, a do likwidatorów – przepisy dotyczące członków zarządu. Spółka (czyli likwidatorzy) nie może w okresie likwidacji wypłacać akcjonariuszom zysków ani dokonywać podziału majątku spółki przed spłaceniem wszystkich zobowiązań. Każdy likwidator ma prawo i obowiązek zgłoszenia otwarcia likwidacji do sądu. Obowiązku nie wyłącza sytuacja, w której nie doszło do zmian w reprezentacji spółki,

tj. dotychczasowi członkowie zarządu zostają likwidatorami. Zgłoszenie obejmuje:

● otwarcie likwidacji,

● nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy albo adresy do doręczeń,

● sposób reprezentacji spółki przez likwidatorów.

Obowiązek zgłoszenia obejmuje także wszelkie zmiany danych w opisanym zakresie, a także uchylenie likwidacji. Likwidatorzy powinni dwukrotnie ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji. Ogłoszenie, dokonywane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, zawiera wezwanie wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie 6 miesięcy od dnia ostatniego ogłoszenia. Ogłoszeń dokonuje się w odstępie czasu nie krótszym niż 2 tygodnie i nie dłuższym niż miesiąc (art. 465 k.s.h.).

W toku likwidacji likwidatorzy realizują wiele obowiązków. W tym procesie powinni:

1) sporządzić bilans otwarcia likwidacji i złożyć do zatwierdzenia walnemu zgromadzeniu,

2) składać walnemu zgromadzeniu sprawozdanie ze swej działalności oraz sprawozdanie finansowe po upływie każdego roku obrotowego,

3) zakończyć bieżące interesy spółki,

4) ściągnąć wierzytelności,

5) wypełnić zobowiązania,

6) upłynnić majątek spółki,

7) stosować się do uchwał walnego zgromadzenia (zasada dotyczy likwidatorów, którzy byli członkami zarządu, nie obowiązuje zaś likwidatorów ustanowionych przez sąd),

8) ściągnąć od każdego akcjonariusza wpłaty należności w takiej wysokości, jakiej potrzeba do pokrycia zobowiązań w sytuacji, gdy kapitału zakładowego nie wpłacono całkowicie, a majątek spółki nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań,

9) ściągnąć od akcjonariuszy zwykłych dalsze wpłaty należności, gdy majątek spółki nie wystarcza na zwrot sum wpłaconych na akcje uprzywilejowane co do podziału majątku, a pozostałe akcje nie zostały w pełni pokryte,

10) złożyć do depozytu sądowego sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne,

11) dokonać podziału między akcjonariuszy majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli po upływie roku od dnia ostatniego ogłoszenia o otwarciu ­likwidacji i wezwaniu wierzycieli,

12) ogłosić w siedzibie spółki sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający podział między akcjonariuszy majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, po zatwierdzeniu przez walne zgromadzenie (bez zatwierdzenia mogą wykonać te czynności, jeśli walne zgromadzenie nie odbyło się z powodu braku kworum) i po zakończeniu likwidacji,

13) złożyć sprawozdanie finansowe sądowi rejestrowemu z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru.

W ramach czynności likwidacyjnych likwidatorzy mogą podejmować nowe interesy tylko wówczas, gdy jest to potrzebne do ukończenia spraw w toku. Nieruchomości są zbywane w drodze licytacji publicznej. Zbycie nieruchomości z wolnej ręki może nastąpić tylko na mocy uchwały walnego zgromadzenia (art. 467 i 468 § 1 k.s.h.).

5.11. Uprawnienia zarządu

5.11.1. Wyrażenie zgody na przeniesienie akcji

W zasadzie dopuszczalne jest zbywanie akcji przez akcjonariuszy. Statut może ograniczyć możliwość rozporządzenia akcjami imiennymi. Może też uzależnić rozporządzenie nimi od zgody spółki. Nie można natomiast wyłączyć ani ograniczyć zbywalności akcji na okaziciela.

W statucie można zdecydować nie tylko o samym wprowadzeniu wymogu uzyskania zgody spółki na zbycie akcji, ale także o sposobie jej udzielenia. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby statut uzależniał zbycie akcji od zgody udzielanej przez radę nadzorczą czy walne zgromadzenie. Jeśli jednak statut przewiduje wyłącznie konieczność uzyskania zgody spółki na zbycie akcji, lecz nie rozstrzyga o sposobie, w jaki spółka tej zgody udziela, stosuje się przepisy ustawowe. Zgodnie z tym zgody udziela zarząd w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 337 § 3 k.s.h.). Zarząd może odmówić zgody na przeniesienie akcji, ale powinien wówczas wskazać innego nabywcę. Statut powinien określać termin do wskazania nabywcy (nie dłuższy niż 2 miesiące od dnia zgłoszenia spółce zamiaru przeniesienia akcji), cenę albo sposób jej określenia oraz termin zapłaty. W przypadku braku tych postanowień akcja imienna może być zbyta bez ograniczenia.

Zbycie akcji w postępowaniu egzekucyjnym nie wymaga zgody spółki.

5.11.2. Wypłacanie zaliczek na poczet dywidendy

Akcjonariusze mają prawo do udziału w zysku wykazanym w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewidenta. Statut może upoważnić zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy. Nie ma możliwości upoważnienia w tym zakresie innego organu spółki. Zarząd może wypłacić zaliczkę, o ile spółka:

● posiada środki wystarczające na wypłatę,

● uzyska zgodę rady nadzorczej (art. 349 § 1 k.s.h.).

Jeśli zarząd planuje dokonanie wypłaty zaliczek na poczet dywidendy, musi przedtem ogłosić w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o zamierzonej wypłacie zaliczek. Ogłoszenie powinno nastąpić co najmniej na 4 tygodnie przed rozpoczęciem wypłat zaliczek. Powinno wskazywać dzień, na który sporządzone zostało sprawozdanie finansowe, wysokość kwoty przeznaczonej do wypłaty oraz dzień, według którego ustala się uprawnionych do zaliczek (powinien przypadać w okresie 7 dni przed dniem rozpoczęcia wypłat zaliczek).

5.11.3. Powołanie i odwołanie prokurenta

Podobnie jak w spółce z o.o., tak i w spółce akcyjnej powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu. Biorąc pod uwagę zakres uprawnień prokurenta (art. 109¹ § 1 k.c. – umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa), taki wymóg wydaje się całkowicie uzasadniony. Zrozumiałe jest też przyznanie każdemu członkowi zarządu uprawnienia do odwołania prokury. Zarząd powinien zgłosić fakt powołania prokurenta i wszelkie zmiany w tym zakresie do sądu rejestrowego w terminie 7 dni od powołania (zmiany). Sąd rejestrowy powinien przyjąć do wpisu prokurę, która jest prawidłowo udzielona, zgodnie z zasadami reprezentacji, i nie jest zobowiązany ustalać, czy uchwała w tej sprawie podjęta została jednomyślnie.

5.11.4. Żądanie zwołania rady nadzorczej

W spółce akcyjnej ustanawia się radę nadzorczą (art. 381 k.s.h.). Inaczej więc niż w spółce z o.o. (umowa może ustanowić radę nadzorczą, natomiast wymóg ustanowienia istnieje jedynie w spółkach, w których kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 000 zł, a wspólników jest więcej niż 25), w spółce akcyjnej istnieje bezwzględny obowiązek ustanowienia tego organu, a w przypadku jego braku sąd nie dokona rejestracji spółki.

Posiedzenia rady nadzorczej powinny być zwoływane w miarę potrzeb, nie rzadziej niż raz w każdym kwartale roku obrotowego. Prawo zwołania posiedzenia rady nadzorczej przysługuje m.in. zarządowi. Zarząd, realizując swoje uprawnienie, podaje proponowany porządek obrad. Przewodniczący rady nadzorczej zwołuje w takiej sytuacji posiedzenie w terminie 2 tygodni od dnia otrzymania żądania, z porządkiem obrad zgodnym z żądaniem, a jeśli tego zaniecha, uprawnienie przechodzi na występującego z żądaniem, czyli zarząd, który zwołując posiedzenie, podaje datę, miejsce i proponowany porządek obrad (art. 389 k.s.h.).

5.11.5. Uczestnictwo w walnym zgromadzeniu

Członkom zarządu (także rady nadzorczej) przysługuje prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu (art. 406⁶ k.s.h.). Jest to uprawnienie dotyczące aktualnych członków zarządu i odróżnić je należy od prawa byłych członków zarządu do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, przeglądania dokumentów oraz przedkładania uwag na piśmie (art. 395 § 3 k.s.h.). Statut nie może ograniczać prawa członków zarządu do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ani tego uprawnienia wyłączać.

5.11.6. Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia

Zarząd spółki akcyjnej może zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia, która jest sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i jednocześnie godzi w interes spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (art. 422 k.s.h.). Uprawnienie swoje zarząd realizuje w drodze powództwa przeciwko spółce o uchylenie uchwały. Powództwo należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia powzięcia uchwały. W przypadku spółki publicznej termin do wniesienia powództwa wynosi miesiąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż 3 miesiące od dnia powzięcia uchwały.

5.11.7. Powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały

Zarządowi przysługuje też prawo do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia sprzecznej z ustawą. Orzeczenie sądu stanowi urzędowe potwierdzenie bezskuteczności i nieważności uchwały. Nawet bez takiego potwierdzenia uchwała sprzeczna z ustawą jest bezwzględnie nieważna. Uchwała walnego zgromadzenia może zostać uznana za nieważną czynność prawną w szczególności gdy:

● walne zgromadzenie nie ma zdolności do podejmowania uchwał,

● nie została zachowana forma aktu notarialnego, która jest zastrzeżona dla uchwał pod rygorem nieważności,

● jest sprzeczna z ustawą,

● ma na celu obejście ustawy.

Każdy z podmiotów legitymowanych zgodnie z art. 425 § 1 w zw. z art. 422 § 2 k.s.h. (w tym oczywiście zarząd) może wnieść powództwo w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym uprawniony powziął wiadomość o uchwale, nie później jednak niż w ciągu 2 lat od dnia powzięcia uchwały (art. 425 § 2 k.s.h.). Termin do zaskarżenia uchwały walnego zgromadzenia z powodu nieważności w spółce publicznej wynosi 30 dni od dnia jej ogłoszenia (i nie później niż w terminie roku od dnia powzięcia uchwały).

5.11.8. Kapitał docelowy

Podwyższenie kapitału zakładowego może odbyć się w uproszczonej formie w oparciu o kapitał docelowy. Takie podwyższenie kapitału zakładowego wiąże się z możliwością przyznania w statucie zarządowi szczególnej kompetencji – dokonania podwyższenia właś­nie przez zarząd w okresie nie dłuższym niż 3 lata. Z uwagi na to, że podwyższenie kapitału zakładowego w oparciu o kapitał docelowy niesie pewne ryzyko dla dotychczasowych akcjonariuszy, ustawa przewiduje określone ograniczenia. Maksymalna wysokość podwyższenia w tym trybie wynosi 3/4 kapitału zakładowego na dzień upoważnienia zarządu. Ponadto zarząd może wydać akcje tylko w zamian za wkłady pieniężne, chyba że upoważnienie do podwyższenia kapitału zakładowego przewiduje możliwość objęcia akcji za wkłady niepieniężne. Zarząd nie może wydawać akcji uprzywilejowanych lub przyznawać osobistych uprawnień.

Podejmowana w formie aktu notarialnego uchwała zarządu, w granicach, w jakich upoważnia ją do tego statut, zastępuje uchwałę walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego. Uchwały zarządu w sprawach ustalenia ceny emisyjnej oraz przyznania akcji w zamian za wkłady niepieniężne wymagają zgody rady nadzorczej, chyba że statut stanowi inaczej (art. 446 k.s.h.).

5.12. Ograniczenia zarządu wobec spółki

5.12.1. Zasady ogólne

Członkowie zarządu spółki akcyjnej podlegają ograniczeniom, które wynikają z ustawy, statutu, regulaminu zarządu, a także uchwał rady nadzorczej i walnego zgromadzenia (art. 375 k.s.h.). Ograniczenia dotyczą tylko stosunków wewnętrznych i nie mają znaczenia w stosunkach wobec osób trzecich. Przewidziany w statucie podział kompetencji między poszczególnych członków zarządu nie ma znaczenia z punktu widzenia kontrahenta spółki. Może mieć jednak znaczenie wewnętrzne i prowadzić nawet do odpowiedzialności odszkodowawczej.

5.12.2. Sprzeczność interesów członka zarządu z interesami spółki

Członek zarządu, którego interesy są sprzeczne z interesami spółki, powinien ujawnić sprzeczność interesów oraz wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw. Może też żądać zaznaczenia tej okoliczności w protokole. Podobny obowiązek dotyczy członka zarządu w razie ujawnienia się sprzeczności interesów spółki z interesami współmałżonka członka zarządu, jego krewnych, powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście (art. 377 k.s.h.). Sprzeczność interesów będzie miała miejsce w szczególności, gdy zostaną podjęte działania ze szkodą dla interesów spółki, kosztem spółki lub na korzyść innych podmiotów. Członek zarządu jest osobą najlepiej poinformowaną o istnieniu sprzeczności interesów. Może też dojść do sytuacji, w której o potencjalnym zagrożeniu z tego tytułu zostanie on uprzedzony przez pozostałych członków zarządu, radę nadzorczą czy nawet przez akcjonariuszy.

Udokumentowanie ujawnienia sprzeczności interesów i powstrzymania się od rozstrzygania w sprawie w protokole ma znaczenie dowodowe. Chodzi o uniknięcie przez członka zarządu odpowiedzialności organizacyjnej i odszkodowawczej.

5.12.3. Reprezentacja spółki w umowie lub w sporze z członkiem zarządu

Generalna zasada reprezentacji spółki przez zarząd ulega zniesieniu w sytuacji, gdy spółka dokonuje czynności prawnej z członkami zarządu, jak również w razie wystąpienia sporu między spółką a członkiem zarządu. W takich przypadkach spółka jest reprezentowana przez radę nadzorczą albo pełnomocnika powołanego uchwałą walnego zgromadzenia (art. 379 § 1 k.s.h.). Inaczej sytuacja przedstawia się w spółce jednoosobowej, gdy jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu. Czynność prawna dokonana między tym akcjonariuszem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. Notariusz zawiadamia sąd rejestrowy o każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

5.12.4. Interesy konkurencyjne

Członek zarządu nie może bez zgody spółki:

● zajmować się interesami konkurencyjnymi,

● uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej,

● uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu (art. 380 § 1 k.s.h.).

Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi polegać może przede wszystkim na: indywidual­nym prowadzeniu działalności gospodarczej, byciu wspólnikiem w spółce konkurencyjnej, pełnieniu funkcji prokurenta, pełnomocnika. Uczestniczenie w innej spółce konkurencyjnej nie wymaga żadnej aktywności ze strony członka zarządu. Zakazane jest bowiem już samo bierne uczestnictwo. Konkurencyjną osobą prawną jest każda osoba prawna prowadząca działalność, która wiąże się z konkurencyjnym współdziałaniem na rynku. Mogą to być przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, instytuty naukowe. Zakaz dotyczy piastowania funkcji członka organu takich osób prawnych.

Zakaz konkurencji rozszerzony jest ponadto na konkurencyjne spółki kapitałowe i uczestnictwo w nich w charakterze wspólnika, który posiada co najmniej 10% udziałów lub akcji bądź posiada prawo do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

Zakaz nie jest bezwzględny i od woli spółki zależy jego uchylenie. Zezwolenia w imieniu spółki udziela organ powołany do ustanowienia zarządu. Zezwolenie powinno być udzielone przed podjęciem pierwszej czynności konkurencyjnej lub przed uzyskaniem statusu wspólnika spółki osobowej, członkostwa we władzach spółki kapitałowej, a także przed uzyskaniem statusu wspólnika w spółkach kapitałowych, który ma co najmniej 10% udziałów lub akcji albo uzyskał prawo do powołania co najmniej jednego członka zarządu takich spółek.

5.12.5. Zakaz łączenia stanowisk

W żadnym wypadku członek zarządu nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej. Nawet w razie dokonanego wyboru na członka rady nadzorczej osoby, która jest już członkiem zarządu, wybór ten będzie z mocy prawa nieważny. Jeśli zaś członek rady nadzorczej zostanie w trakcie pełnienia swej funkcji członkiem zarządu, ten pierwszy mandat wygaś­nie. Zakaz ma na celu niedopuszczenie do połączenia funkcji nadzoru i zarządzania, przede wszystkim z punktu widzenia rady nadzorczej.

Prawidłowy będzie wybór do rady nadzorczej osoby pełniącej funkcję członka zarządu, o ile ta osoba przestanie pełnić funkcję członka zarządu przed objęciem stanowiska organu nadzoru. Członek zarządu może w takiej sytuacji zrezygnować z pełnienia funkcji nawet na posiedzeniu, na którym jest dokonywany wybór do rady nadzorczej. Zakaz dotyczy także innych osób podlegających bezpośrednio członkowi zarządu oraz członków zarządu spółki lub spółdzielni zależnej.

Ponadto członka zarządu obowiązuje bezwzględny zakaz uczestnictwa w walnym zgromadzeniu jako pełnomocnik akcjonariusza. Akcjonariusz może bowiem, co do zasady, uczestniczyć w walnym zgromadzeniu oraz wykonywać prawo głosu osobiście lub też przez pełnomocnika. Skutkiem naruszenia wspomnianego ograniczenia będzie nieważność pełnomocnictwa i wynikająca z tego nieważność głosu oddanego przez pełnomocnika albo nieważność głosu bez nieważności samego pełnomocnictwa.

5.12.6. Wymóg uzyskania zgody walnego zgromadzenia

Zarząd prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje. We wszystkich tych sprawach, w których ograniczeń nie przewiduje ustawa lub statut, zarząd może wykonywać czynności samodzielnie, nie potrzebując akceptacji innych organów spółki. Ograniczenia, jak wspomniano, wynikać mogą z ustawy, statutu, uchwał rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. Gdy chodzi o ograniczenia ustawowe, to ustawa wyraźnie wymienia sprawy, w których niezbędna jest akceptacja walnego zgromadzenia. Jeżeli chodzi o czynności podejmowane przez zarząd, to uchwały walnego zgromadzenia wymaga:

● postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,

● zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

● nabycie i zbycie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości, chyba że statut stanowi inaczej,

● emisja obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa i emisja warrantów subskrypcyjnych,

● nabycie własnych akcji w przypadku określonym w art. 362 § 1 pkt 2 oraz upoważnienie do ich nabywania w przypadku określonym w art. 362 § 1 pkt 8,

● zawarcie umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę (art. 393 pkt 2–7 k.s.h.),

● umowa o nabycie dla spółki jakiegokolwiek mienia, za cenę przewyższającą 10% kapitału zakładowego, od założyciela lub akcjonariusza albo dla spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela lub akcjonariusza spółki, zawarta przed upływem 2 lat od dnia zarejestrowania spółki (art. 394 § 1 k.s.h.).

5.12.7. Reprezentacja spółki w sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały walnego zgromadzenia wspólników

Zarząd reprezentuje spółkę co do zasady, reprezentuje też w sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały walnego zgromadzenia. Jeśli jednak to zarząd wytoczy powództwo przeciwko spółce, oczywiste jest, że nie powinien jej reprezentować. W takim przypadku należy ustanowić pełnomocnika. Podobna sytuacja następuje, gdy z powództwem występuje co najmniej jeden członek zarządu. Jeśli zarząd nie może działać za spółkę oraz nie został powołany pełnomocnik walnego zgromadzenia, sąd wyznacza kuratora.

6. Obowiązki związane z łączeniem, podziałem i przekształcaniem spółek

6.1. Łączenie spółek

Spółki kapitałowe mogą się łączyć, zarówno między sobą, jak i ze spółkami osobowymi, z tym zastrzeżeniem, że spółka osobowa nie może być spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną. Łączące się spółki dokonują w fazie przygotowawczej uzgodnień, których efektem jest plan połączenia. Jest on podstawą do dalszych czynności przygotowawczych. Na zarządzie każdej z łączących się spółek spoczywa obowiązek prawidłowego przygotowania dokumentów i samego planu połączenia (jego obowiązkową i minimalną treść określa art. 499 k.s.h.).

Zarząd każdej z łączących się spółek jest obowiązany zgłosić plan podziału do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki. Wraz ze zgłoszeniem należy złożyć wniosek o wyznaczenie biegłego w celu sprawdzenia planu połączenia pod względem poprawności i rzetelności. W przypadku łączenia spółek przez przejęcie jest to wspólny wniosek spółek inkorporowanej i inkorporującej. W przypadku zaś łączenia przez utworzenie nowej spółki wspólny wniosek dotyczy spółek łączących się i należy go złożyć do sądu właściwego miejscowo ze względu na planowaną siedzibę spółki zawiązywanej. Plan połączenia podlega ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nie później niż na miesiąc przed datą zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, na którym ma być podjęta uchwała o połączeniu. Z obowiązku ogłoszenia zwolniony jest zarząd spółki, która nie później niż na miesiąc przed dniem rozpoczęcia zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta uchwała o połączeniu, nieprzerwanie do dnia zakończenia zgromadzenia podejmującego uchwałę w sprawie połączenia bezpłatnie udostępni do publicznej wiadomości plan połączenia na swojej stronie internetowej.

Zarząd każdej z łączących się spółek jest również obowiązany do sporządzenia pisemnego sprawozdania uzasadniającego połączenie, jego podstawy prawne i uzasadnienie ekonomiczne. Zarząd każdej z łączących się spółek jest obowiązany też informować zarządy pozostałych spółek tak, aby mogły one poinformować zgromadzenia wspólników albo walne zgromadzenia o wszelkich istotnych zmianach w zakresie aktywów i pasywów, które nastąpiły między dniem sporządzenia planu połączenia a dniem powzięcia uchwały o połączeniu.

Plan połączenia poddaje się badaniu przez biegłego na wniosek, o którym mowa powyżej. Biegłego wyznacza sąd rejestrowy właściwy według siedziby spółki przejmującej albo spółki, która ma być zawiązana w miejsce łączących się spółek.

O zamiarze połączenia zarząd każdej z łączących się spółek powinien zawiadomić wspólników. Zawiadomienia dokonuje się dwukrotnie w sposób przewidziany dla zwoływania zgromadzeń wspólników lub walnych zgromadzeń (tj. co do zasady za pomocą listów poleconych lub przesyłek nadanych pocztą kurierską). Pierwszego zawiadomienia dokonuje się nie później niż na miesiąc przed planowanym dniem powzięcia uchwały o połączeniu, zaś drugiego – w odstępie nie krótszym niż 2 tygodnie od daty pierwszego zawiadomienia.

Po powzięciu uchwał przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie każdej z łączących się spółek zarządy tychże spółek powinny zgłosić do sądu rejestrowego wspomniane uchwały w celu wpisania do rejestru wzmianki o uchwale, czy łącząca się spółka jest spółką przejmującą czy przejmowaną. Zarząd spółki przejmującej albo spółki nowo zawiązanej dokonuje ogłoszenia o połączeniu spółek w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

6.2. Transgraniczne łączenie spółek

W przypadku planowanego transgranicznego połączenia spółek zarząd spółki powinien ogłosić plan połączenia nie później niż na miesiąc przed dniem zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia tej spółki, na którym ma być powzięta uchwała o połączeniu. Jeśli nie później niż na miesiąc przed dniem rozpoczęcia zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta uchwała o połączeniu, nieprzerwanie do dnia zakończenia zgromadzenia podejmującego uchwałę w sprawie połączenia, bezpłatnie udostęp­niony zostanie do publicznej wiadomości plan tego połączenia na stronie internetowej, zarząd spółki jest zwolniony od obowiązku ogłoszenia planu. Kolejnym krokiem jest przygotowanie pisemnego sprawozdania uzasadniającego połączenie. Plan połączenia powinien być zbadany przez biegłego. Biegłego wyznacza sąd rejestrowy na wniosek złożony przez zarząd spółki łączącej się. W celu racjonalizacji procesu łączenia łączące się spółki mogą występować ze wspólnym wnioskiem o wyznaczenie wspólnego biegłego lub biegłych w celu zbadania planu połączenia. Zarząd nie ma obowiązku zgłoszenia do sądu rejestrowego uchwały o połączeniu. Zamiast tego składa wniosek o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia transgranicznego w zakresie procedury podlegającej temu prawu. Do wniosku należy dołączyć:

● plan połączenia,

● sprawozdanie zarządu uzasadniające połączenie,

● opinię przedstawicieli pracowników, jeżeli zarząd otrzymał ją w odpowiednim czasie,

● opinię biegłego albo odpis zgody wszystkich wspólników łączących się spółek na odstąpienie od wymogu badania planu połączenia przez biegłego i sporządzenia przez niego opinii,

● dowód wyznaczenia wspólnego biegłego, jeżeli został wyznaczony,

● dowód zawiadomienia wspólników o zamiarze połączenia,

● odpis uchwały o połączeniu,

● oświadczenie podpisane przez wszystkich członków zarządu, że uchwała o połączeniu nie została zaskarżona w wyznaczonym terminie albo powództwo o jej zaskarżenie zostało prawomocnie oddalone bądź odrzucone, albo minął termin do wniesienia środka odwoławczego,

● odpis oświadczenia o zrzeczeniu się na piśmie przez wszystkich uprawnionych prawa ­zaskarżenia uchwały o połączeniu lub odpis postanowienia sądu, o którym mowa w art. 516¹⁸ k.s.h.,

● oświadczenie podpisane przez wszystkich członków zarządu o sposobie realizacji uprawnień wierzycieli i wspólników wynikających z przepisów prawa oraz uchwały o połączeniu.

Dopiero w następnej kolejności zarząd spółki przejmującej lub zarządy (albo organy administrujące) spółek łączących się w drodze zawiązania nowej spółki zgłaszają połączenie transgraniczne do sądu rejestrowego właściwego według siedziby spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej w celu wpisania do rejestru. Zarząd (zarządy) dołącza do zgłoszenia:

● zaświadczenia organów właściwych dla łączących się spółek o zgodności połączenia transgranicznego z prawem właściwym dla każdej z łączących się spółek w zakresie procedury podlegającej temu prawu, wydane nie wcześniej niż w terminie 6 miesięcy od dnia zgłoszenia,

● plan połączenia,

● odpisy uchwał o połączeniu,

● porozumienie określające warunki uczestnictwa pracowników, jeżeli jest ono wymagane.

6.3. Łączenie spółek z udziałem spółek osobowych

Obowiązki zarządu spółki kapitałowej, która łączy się ze spółką osobową, sprowadzają się do zgłoszenia do sądu rejestrowego połączenia spółek w celu wpisania do rejestru. Zgłoszenie odbywa się według zasad reprezentacji spółki. Ogłoszenie o połączeniu spółek dokonywane jest na wniosek spółki przejmującej albo spółki zawiązanej. Spółką przejmującą może być wyłącznie spółka kapitałowa, stąd ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym dokonuje się na wniosek zarządu spółki kapitałowej.

6.4. Podział spółek

Spółka kapitałowa może zostać podzielona na dwie albo więcej spółek kapitałowych (art. 528 § 1 k.s.h.). Podział może być dokonany:

● przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na inne spółki za udziały lub akcje spółki przejmującej, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej (podział przez przejęcie),

● przez zawiązanie nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej za udziały lub akcje nowych spółek (podział przez zawiązania nowych spółek),

● przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki (podział przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki),

● przez przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną (podział przez wydzielenie; art. 529 § 1 k.s.h.).

Zarządy spółki dzielonej i przejmującej dokonują pisemnego uzgodnienia, którego efektem jest plan podziału. W przypadku podziału przez zawiązanie nowej spółki plan podziału sporządza zarząd spółki dzielonej (art. 533 § 1 i 2 k.s.h.). Plan podziału polega przede wszystkim na przyporządkowaniu aktywów i pasywów spółkom przejmującym lub nowo zawiązanym. Plan podziału należy zgłosić do sądu rejestrowego spółki dzielonej lub spółki przejmującej, a w przypadku podziału przez zawiązanie nowej spółki – do sądu rejestrowego spółki dzielonej. Jednocześnie należy złożyć wniosek o wyznaczenie biegłego w celu poddania planu podziału badaniu w zakresie poprawności i rzetelności. Nie później niż na 6 tygodni przed dniem powzięcia uchwały w sprawie podziału należy ogłosić plan podziału. Nie ma obowiązku ogłoszenia, gdy spółka dzielona albo spółka przejmująca, nie później niż na 6 tygodni przed dniem rozpoczęcia zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta pierwsza uchwała w sprawie podziału, nieprzerwanie do dnia zakończenia zgromadzenia podejmującego uchwałę w sprawie podziału, bezpłatnie udostępni do publicznej wiadomości plan podziału na swojej stronie internetowej (art. 535 k.s.h.). Zarządy spółek (dzielonej i każdej przejmującej) sporządzają pisemne sprawozdanie uzasadniające podział spółki, jego podstawy prawne i ekonomiczne, a w razie szczególnych trudności związanych z wyceną udziałów albo akcji spółki dzielonej – także wskazujące na te trudności (art. 536 § 1 k.s.h.). Zarząd spółki dzielonej ma obowiązek zawiadomić zarządy każdej spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej w organizacji o wszelkich istotnych zmianach w zakresie składników majątkowych (tj. aktywów i pasywów), które nastąpiły między dniem sporządzenia planu podziału a dniem powzięcia uchwały o podziale (art. 536 § 4 k.s.h.). Plan podziału – jak wspomniano – należy poddać badaniu biegłego rewidenta w zakresie poprawności i rzetelności (art. 537 § 1 k.s.h.). Biegły może oczekiwać od zarządów spółek uczestniczących w podziale udzielania niezbędnych informacji. Na jego żądanie zarządy tych spółek obowiązane są przedłożyć mu dodatkowe wyjaśnienia lub dokumenty (art. 538 § 2 k.s.h.).

Zarządy uczestniczących w podziale spółek powinny zawiadomić wspólników o zamiarze dokonania podziału spółki dzielonej i przeniesienia jej majątku na spółki przejmujące bądź spółki nowo zawiązane, przy zachowaniu następujących zasad:

● zawiadomień dokonuje się dwukrotnie, w odstępie nie krótszym niż 2 tygodnie,

● zawiadomień dokonuje się w sposób przewidziany dla zwoływania zgromadzeń wspólników lub walnych zgromadzeń,

● zawiadomień dokonuje się nie później niż na 6 tygodni przed planowanym dniem powzięcia uchwały o podziale (art. 539 § 1 k.s.h.).

Po powzięciu uchwał o podziale zarząd każdej ze spółek uczestniczących w podziale powinien zgłosić do sądu rejestrowego uchwałę o podziale spółki w celu wpisania do rejestru wzmianki o takiej uchwale. Zgłoszenie powinno zawierać wskazanie, czy spółka uczestnicząca w podziale jest spółką dzieloną, przejmującą czy nowo zawiązaną (art. 542 § 1 k.s.h.). Spółka przejmująca lub spółka nowo zawiązana, a dokładnie zarząd takiej spółki, składa wniosek o ogłoszenie o podziale spółki w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 543 k.s.h.).

6.5. Przekształcanie spółek

Każda spółka handlowa może być przekształcona w inną spółkę handlową. W spółkę handlową (inną niż spółka jawna) może zostać także przekształcona spółka cywilna (art. 551 § 1 i 2 k.s.h.).

Zarząd spółki przekształcanej odpowiada za przygotowanie i sporządzenie w formie pisemnej pod rygorem nieważności (a w spółce jednoosobowej w formie aktu notarialnego) planu przekształcenia.

Zarząd spółki przekształcanej powinien złożyć w sądzie rejestrowym (właściwym według siedziby spółki przekształcanej) wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu przeprowadzenia obowiązkowego badania planu przekształcenia w spółkę akcyjną w zakresie poprawności i rzetelności oraz w celu ustalenia, czy wycena składników majątku (aktywów i pasywów) spółki przekształcanej jest rzetelna. W toku czynności biegłego rewidenta zarząd zobowiązany jest przedkładać mu na żądanie dodatkowe wyjaśnienia lub dokumenty (art. 559 § 1–3 k.s.h). Spółka (zarząd) zawiadamia wspólników o zamiarze podjęcia uchwały o przekształceniu, według następujących zasad:

● zawiadomienia dokonuje się dwukrotnie,

● pierwsze zawiadomienie powinno być dokonane nie później niż na miesiąc przed planowanym dniem podjęcia tej uchwały,

● drugie zawiadomienie powinno być dokonane w odstępie nie krótszym niż 2 tygodnie od daty pierwszego zawiadomienia,

● zawiadomień dokonuje się w sposób przewidziany dla zawiadamiania wspólników spółki przekształcanej (zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia; art. 560 § 1 k.s.h.).

Zawiadomienie powinno zawierać istotne elementy planu przekształcenia i opinii biegłego rewidenta z badania planu przekształcenia, jeżeli została sporządzona, określać, gdzie i kiedy wspólnicy spółki przekształcanej mogą zapoznać się z pełną treścią planu i załączników (projekt uchwały o przekształceniu, projekt umowy albo statutu spółki przekształconej), a także wspomnianą opinią biegłego rewidenta (jeśli została sporządzona). Wspólnicy powinni mieć możliwość zapoznania się z tymi dokumentami nie później niż na 2 tygodnie przed planowanym dniem podjęcia uchwały o przekształceniu (art. 560 § 2 k.s.h.).

Na koniec członkowie zarządu muszą zrealizować jeszcze dwa obowiązki:

● zgłosić do rejestru wniosek o wpis przekształcenia (wymóg podpisu przez wszystkich członków zarządu; art. 569 k.s.h.), do którego należy dołączyć oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wszystkie udziały albo akcje wspólników, którzy żądali odkupu, zos­tały odkupione,

● złożyć wniosek o ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o przekształceniu spółki (zgodnie z zasadami reprezentacji; art. 570 k.s.h.).

6.6. Obowiązki zarządu spółki kapitałowej związane z uczestnictwem w grupie spółek

6.6.1. Wykonanie wiążącego polecenia

Nowelizacja z 9 lutego 2022 r. (przepisy weszły w życie 13 października 2022 r.) wprowadziła do Kodeksu spółek handlowych regulację prawa holdingowego (prawo grupy spółek). Nowe przepisy regulują prywatno-prawne relacje między spółką dominującą a jej spółką zależną albo spółkami zależnymi. Mają przy tym uwzględniać interes wierzycieli, członków organów oraz mniejszościowych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej.

Grupę spółek można określić mianem kwalifikowanego stosunku dominacji i zależności między określonymi spółkami tworzącymi grupę spółek. Spółki te mają się kierować wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interesu grupy spółek), co uzasadnia sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi (art. 4 § 1 pkt 5¹ k.s.h.).

Podstawową instytucją prawną, która ma zapewniać spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek, jest wiążące polecenie kierowane przez spółkę dominującą do spółki zależnej. Wiążące polecenie, wydawane w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności, powinno wskazywać co najmniej:

● oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia,

● interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia,

● spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują,

● przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia (art. 212 § 2 i 3 k.s.h.).

Wydanie wiążącego polecenia powinno nastąpić w sposób właściwy dla reprezentacji spółki dominującej.

Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną nie następuje automatycznie, a zgoda tej spółki w tym zakresie została przez ustawę sformalizowana. Ma to na celu ochronę zarządców spółki zależnej. Wspomniana formalizacja sprowadza się do konieczności podjęcia stosownej uchwały przez zarząd, który – zależnie od okoliczności – może postąpić w dwojaki sposób.

Zarząd podejmuje uchwałę o wykonaniu wiążącego polecenia, jeśli nie zachodzą przesłanki negatywne, skutkujące odmową wykonania. Pozytywna uchwała powinna zawierać co najmniej elementy odpowiadające treści wiążącego polecenia. Po podjęciu uchwały zarząd spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek informuje spółkę dominującą o podjęciu uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia albo o odmowie wykonania wiążącego polecenia (art. 21³ k.s.h.).

Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek, a konkretnie zarząd takiej spółki, podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli:

● wykonanie wiążącego polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej (art. 21⁴ § 1 k.s.h.),

● istnieje uzasadniona obawa, że wykonanie wiążącego polecenia jest sprzeczne z interesem spółki zależnej (niebędącej spółką jednoosobową) i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie ­spółek w okresie 2 lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej (art. 21⁴ § 2 k.s.h.),

● występują przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia określone w umowie albo statucie spółki zależnej (art. 21³ § 3 k.s.h.).

Odmowa wykonania wiążącego polecenia (o którym mowa w art. 21⁴ § 1 lub § 2 k.s.h.) wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Uchwała powinna zawierać uzasadnienie (art. 21⁴ § 5 k.sh.).

Członek zarządu (dyrektor) spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia (art. 21⁵ § 1 k.s.h.).

6.6.2. Obowiązek udzielania informacji, udostępniania ksiąg i dokumentów

Sprawne zarzadzanie grupą spółek wymaga także udzielenia spółce dominującej dostępu do informacji o spółkach zależnych. Spółka dominująca może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Może też żądać on niej udzielenia informacji (art. 21⁶ § 1 k.s.h.). Wprowadzenie przepisu było konieczne, ponieważ w przeciwnym razie dostęp do informacji byłby wykluczony albo ograniczony na podstawie przepisów dotyczących spółki z o.o., prostej spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej. W związku z tym nowelizacja Kodeksu spółek handlowych wyłączyła – w zakresie dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych – przepisy regulujące kwestię dostępu do informacji w art. 212, art. 300⁹⁷ i art. 428 k.s.h. (art. 21⁶ § 2 k.s.h.). Co więcej, uprawnienie do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki zależnej oraz żądania od niej udzielenia informacji może być ograniczone na podstawie przepisów szczególnych. Ma to na celu dostosowanie się do specyfiki niektórych spółek zależnych, np. konieczności zachowania tajemnicy bankowej przez spółkę zależną.

Spółka zależna nie ma możliwości odmowy ani limitowania dostępu do ksiąg, dokumentów lub informacji udostępnianych spółce dominującej w ramach wykonywania przez nią prawa do kontroli. Ustawa przewiduje jednak tryb postępowania w sytuacji, w której spółce dominującej nie udostępniono ksiąg i dokumentów lub nie udzielono informacji. Spółka dominująca może wówczas złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu spółki zależnej do udostępnienia ksiąg i dokumentów lub udzielenia informacji (art. 21⁶ § 3 k.s.h.). Choć przepisy nie określają, do jakiego sądu należy zwrócić się z takim wnioskiem, należy przyjąć, że właściwy będzie sąd rejestrowy ze względu na siedzibę spółki zależnej. Wystąpienie z wnioskiem nie jest limitowane w czasie. Wniosek powinien określać, jakich dokumentów bądź udzielenia jakich informacji żąda spółka dominująca.

Kolejne przepisy z zakresu mechanizmów umożliwiających spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek określają uprawnienia rady nadzorczej i powiązane z nimi obowiązki zarządu spółki zależnej. Rada nadzorcza spółki dominującej sprawuje stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Odmienne postanowienia mogą wynikać zarówno z umowy albo statutu spółki dominującej, jak i spółki zależnej (art. 21⁷ § 1 k.s.h.). Na żądanie rady nadzorczej spółki dominującej zarząd spółki zależnej zobowiązany jest udostępnić księgi i dokumenty oraz udzielić informacji w odpowiednim zakresie. Także i w tym przypadku ograniczenia mogą wynikać z przepisów szczególnych (art. 21⁷ § 2 k.s.h.).

7. Obowiązki zarządu spółki kapitałowej określone w innych ustawach

7.1. Obowiązek zapewnienia, aby sprawozdania spełniały wymogi określone w ustawie o rachunkowości

Dla przybliżenia obowiązków zarządu spółki kapitałowej wynikających z przepisów ustawy o rachunkowości niezbędne jest wyjaśnienie podstawowych pojęć stosowanych w tej ustawie, a odnoszących się do zarządu. Przepisy ustawy stosuje się m.in. do mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej spółek handlowych (art. 2 ust. 1 pkt 1 u.rach.). Spółki handlowe (w tym oczywiście spółki kapitałowe) są jednostkami w rozumieniu ustawy o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 1 u.rach.). Członkami organów tych jednostek są osoby fizyczne pełniące m.in. funkcje członków zarządu, powołane do pełnienia funkcji zgodnie z postanowieniami umowy spółki, statutu lub innymi obowiązującymi jednostkę przepisami prawa (art. 3 ust. 1 pkt 5a u.rach.). Przez pojęcie „kierownika jednostki” rozumie się członka zarządu, a jeżeli organ jest wieloosobowy – wszystkich członków zarządu (art. 3 ust. 1 pkt 6 u.rach.).

Jednym z podstawowych obowiązków członków zarządu („kierownik jednostki”) jest zapewnienie, aby sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały wymagania przewidziane w ustawie o rachunkowości (art. 4a ust. 1 u.rach.). Spółki kapitałowe jako jednostki w rozumieniu przepisów u.rach. obowiązane są stosować przyjęte zasady rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy (art. 4 ust. 1 u.rach.).

Jednostka powinna kierować się zasadą istotności w tym sensie, że za istotne należy uznać te informacje, których pominięcie lub zniekształcenie w sprawozdaniach może wpływać na decyzje podejmowane na ich podstawie przez użytkowników tych sprawozdań (art. 4 ust. 4a u.rach.). Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły (art. 5 ust. 1 u.rach.). Określając zasady (politykę) rachunkowości, należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, przy zachowaniu jednocześnie zasady ostrożności (art. 8 ust. 1 u.rach.).

Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej (art. 9 u.rach.). Jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w języku polskim przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości (art. 10 ust. 1 u.rach.; szczegółowe wymienienie w pkt 1–4 tegoż przepisu). Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i bieżąco (art. 24 ust. 1 u.rach.).

Spełnienie wymienionych (przykładowo, choć wydaje się, że najistotniejszych) wymogów należy do obowiązków spółki kapitałowej.

7.2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych poza siedzibą spółki

Zasadą jest prowadzenie ksiąg rachunkowych przez jednostkę (spółkę kapitałową). Jednostka może jednak powierzyć prowadzenie ksiąg rachunkowych:

● przedsiębiorcy wykonującemu działalność w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych lub przedsiębiorcy prowadzącemu działalność w tym zakresie z innego państwa członkowskiego,

● w przypadku jednostek sektora finansów publicznych – innej jednostce sektora finansów publicznych, na zasadach określonych w przepisach odrębnych (art. 11 u.rach.).

Prowadzenie ksiąg rachunkowych poza siedzibą jednostki jest zatem dopuszczalne, ale wymaga od zarządu („kierownika jednostki”) wykonania obowiązków w zakresie:

● powiadomienia właściwego urzędu skarbowego o miejscu prowadzenia ksiąg rachunkowych w terminie 15 dni od dnia ich wydania,

● zapewnienia dostępności ksiąg rachunkowych wraz z dowodami księgowymi uprawnionym organom zewnętrznej kontroli lub nadzoru w siedzibie jednostki lub w miejscu sprawowania zarządu albo w innym miejscu – za zgodą organu kontroli lub nadzoru (art. 11a u.rach.).

Z sytuacją prowadzenia ksiąg rachunkowych poza siedzibą jednostki mamy do czynienia, gdy księgi rachunkowe są prowadzone wprawdzie przez jednostkę, ale w jej oddziale (zakładzie) lub biurze, bądź też zostały powierzone do prowadzenia przedsiębiorcy prowadzącemu działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.

7.3. Sporządzanie sprawozdań

Sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych, w postaci elektronicznej oraz opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym albo podpisem osobistym (art. 45 ust.1 i 1f u.rach.). Sprawozdanie finansowe składa się z:

● bilansu,

● rachunku zysków i strat,

● informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia (art. 45 ust. 2 u.rach.).

Wraz z rocznym sprawozdaniem finansowym zarząd spółki kapitałowej ma obowiązek sporządzić sprawozdanie z działalności jednostki. Sprawozdanie takie powinno obejmować istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej, w tym ocenę uzyskiwanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń. W szczególności zaś sprawozdanie z działalności powinno zawierać informacje o:

1) zdarzeniach istotnie wpływających na działalność jednostki, jakie nastąpiły w roku obrotowym, a także po jego zakończeniu, do dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego,

2) przewidywanym rozwoju jednostki,

3) ważniejszych osiągnięciach w dziedzinie badań i rozwoju,

4) aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej,

5) udziałach własnych,

6) posiadanych przez jednostkę oddziałach (zakładach),

7) instrumentach finansowych w zakresie:

a) ryzyka: zmiany cen, kredytowego, istotnych zakłóceń przepływów środków pieniężnych oraz utraty płynności finansowej, na jakie narażona jest jednostka,

b) przyjętych przez jednostkę celach i metodach zarządzania ryzykiem finansowym (art. 49 u.rach.).

Zarząd spółki odpowiada za sporządzenie rocznego sprawozdania finansowego w terminie 3 miesięcy od dnia bilansowego. Jeśli rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym, terminem granicznym będzie dzień 31 marca. Sprawozdanie finansowe powinno zostać podpisane (i oznaczone datą) przez osobę, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych i wszystkich członków zarządu albo co najmniej jedną osobę wchodzącą w skład organu. Odmowa podpisu sprawozdania finansowego wymaga sporządzenia pisemnego uzasadnienia dołączonego do sprawozdania finansowego (art. 52 ust. 2 u.rach.). Sąd Apelacyjny w Katowicach (wyrok z 5 maja 2017 r., I ACa 1152/16) wypowiedział się, co do skutków braku podpisów:

Przez podpisanie sprawozdania finansowego osoby, które tego dokonały, potwierdzają, iż spełnia ono wymagania przewidziane w ustawie (art. 52 ust. 2a u.rach.).

W przypadku zarządu wieloosobowego sprawozdanie finansowe może podpisać co najmniej jeden z jego członków. Wcześniej pozostali członkowie zarządu składają oświadczenia, że sprawozdanie finansowe spełnia wymagania przewidziane w ustawie o rachunkowości, albo odmawiają złożenia takich oświadczeń. Odmowa złożenia oświadczenia, która jest równoznaczna z odmową podpisu sprawozdania finansowego, wymaga sporządzenia pisemnego uzasadnienia przez tego członka zarządu, który odmówił złożenia oświadczenia. Oświadczenia, jak również odmowy dołącza się do sprawozdania finansowego (art. 52 ust. 2b u.rach.).

Odmowa podpisu sprawozdania finansowego, oświadczenie lub odmowa oświadczenia powinny wskazywać sprawozdanie finansowego, którego te dokumenty dotyczą. W szczególności podaje się datę i godzinę podpisania sprawozdania finansowego przez osobę, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych. Sporządza się je w postaci elektronicznej (opatrując kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym) albo w postaci papierowej (z własnoręcznym podpisem; art. 52 ust. 2c i 2d u.rach.).

Sporządzona w postaci papierowej odmowa podpisu sprawozdania finansowego (z własnoręcznym podpisem), oświadczenie lub odmowa złożenia oświadczenia w zarządzie wieloosobowym wymagają sporządzenia elektronicznych kopii tych dokumentów przez jednego z członków zarządu (art. 52 ust. 2e u.rach.).

Po sporządzeniu sprawozdania zarząd powinien przedstawić je właściwym organom (rada nadzorcza, komisja rewizyjna, zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie), zgodnie z obowiązującymi spółkę przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy (art. 52 ust. 1 u.rach.). Roczne sprawozdanie finansowe jednostki podlega zatwierdzeniu przez organ zatwierdzający (zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie) nie później niż 6 miesięcy od dnia bilansowego (art. 53 ust. 1 u.rach.)

Choć osoba, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych, jest obowiązana podpisać sprawozdanie finansowe, to nie ma obowiązku ani nawet prawa złożyć sprawozdania ­finansowego do rejestru sądowego. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 16 października 2014 r. (II KK 279/14):

7.4. Badanie sprawozdań finansowych

Roczne sprawozdania finansowe w pewnych sytuacjach podlegają badaniu biegłego rewidenta. Obowiązek dotyczy jednostek kontynuujących działalność. Bezwarunkowo obowiązek badania sprawozdań finansowych nałożono m.in. na spółki akcyjne (z wyłączeniem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji), a także na spółki przejmujące i nowo zawiązane (obowiązek badania dotyczy sprawozdania finansowego sporządzonego za rok, w którym nastąpiło połączenie). Ustawa wymienia ponadto jednostki, które obciążone są obowiązkiem badania warunkowo, tj. w związku z dodatkowym spełnieniem w roku obrotowym poprzedzającym rok obrotowy, za który sporządzono sprawozdania finansowe, co najmniej dwóch z następujących warunków:

● średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 50 osób,

● suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej 2 500 000 euro,

● przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro (art. 64 u.rach.).

Zadanie wyboru firmy audytorskiej do przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego należy do organu zatwierdzającego sprawozdanie finansowe jednostki (zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie), chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej. Wyboru nie może jednak dokonać zarząd (art. 66 ust. 4 u.rach.). Do obowiązków zarządu należy natomiast zawarcie z firmą audytorską umowy o badanie sprawozdania finansowego w terminie umożliwiającym firmie audytorskiej udział w inwentaryzacji znaczących składników majątkowych (art. 66 ust. 5 u.rach.). Zarząd jest obowiązany w zakresie niezbędnym do sporządzenia sprawozdania z badania:

● zapewnić biegłemu rewidentowi przeprowadzającemu badanie sprawozdania finansowego dostęp do ksiąg rachunkowych oraz dokumentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów oraz wszelkich innych dokumentów,

● udzielać wyczerpujących informacji, wyjaśnień i oświadczeń (art. 67 ust. 1 u.rach.).

7.5. Obowiązek złożenia sprawozdań do rejestru

W ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego zarząd ma obowiązek złożyć we właściwym rejestrze sądowym sprawozdanie finansowe oraz pakiet dodatkowych dokumentów:

● sprawozdania z badania, jeżeli podlegało ono badaniu,

● odpisu uchwały bądź postanowienia organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego i podziale zysku lub pokryciu straty,

● sprawozdania z działalności (art. 69 ust. 1 u.rach.).

Jeśli sprawozdanie finansowe nie zostało zatwierdzone w terminie 6 miesięcy od dnia bilansowego, należy je złożyć w rejestrze sądowym w ciągu 15 dni po tym terminie (art. 69 ust. 2 u.rach.).

7.6. Wniosek o ogłoszenie upadłości

Przepisy ustawy – Prawo upadłościowe stosuje się do przedsiębiorców (art. 5 ust. 1 Prawa upadłościowego), w tym do spółek kapitałowych, a także m.in. do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej (art. 5 ust. 2 Prawa upadłościowego). Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny (art. 10 Prawa upadłościowego). Kluczowym pojęciem jest tu pojęcie niewypłacalności i odnosi się je do dłużnika, który utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, tj.:

● opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące,

● zobowiązania pieniężne dłużnika będącego osobą prawną (także ułomną osobą prawną) przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 1, 1a i 2 Prawa upadłościowego).

Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 5 Prawa upadłościowego).

W tym kontekście na uwagę zasługuje wyrok NSA z 21 czerwca 2017 r. (I FSK 218/17), w którym stwierdzono, że:

Warto także przywołać wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 16 lutego 2011 r. (I SA/Bk 646/10):

Jeśli dłużnik stał się niewypłacalny, ma obowiązek zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Powinien to uczynić w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości (art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego). Powyższy 30-dniowy termin (poprzednio 2 tygodnie) obowiązuje od 1 stycznia 2016 r. i wprowadzony został ustawą z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 2309), przy czym, jak zauważył Sąd Apelacyjny z Poznaniu w wyroku z 8 stycznia 2014 r. (I ACa 1050/13):

Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo ułomna osoba prawna, powyższy obowiązek spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy – Prawo upadłościowe, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami (art. 21 ust. 2 Prawa upadłościowego). W odniesieniu do spółki z o.o. i spółki akcyjnej obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w razie osiągnięcia stanu niewypłacalności spoczywa na każdym członku zarządu.

Wzór 2. Wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości

Rozdział II. Odpowiedzialność zarządu wobec spółki

1. Odpowiedzialność zarządu za dokonanie czynności prawnej bez wymaganej przez umowę spółki albo statut zgody właściwego organu spółki

Kodeks spółek handlowych wprost określa czynności prawne, w których wymagana jest uchwała wspólników (art. 228–230 k.s.h.) albo walnego zgromadzenia (art. 300⁸⁰ k.s.h., art. 393 k.s.h.) bądź rady nadzorczej (art. 349 § 1 zdanie drugie k.s.h.). Zgoda może być wyrażona zarówno przed złożeniem oświadczenia przez spółkę, jak i po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna.

Umowa spółki albo statut mogą też określać inne czynności prawne, dla których dokonania wymagana jest zgoda właściwego organu spółki. W przypadku dokonania czynności prawnej bez zgody właściwego organu czynność prawna jest ważna i skuteczna. Nastąpienie powyższego skutku potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 25 maja 2005 r. (I PK 249/04), wskazując, że:

Jednak w takiej sytuacji członkowie zarządu poniosą wobec spółki odpowiedzialność. Będzie to przede wszystkim odpowiedzialność organizacyjna, której najdalej idącym przejawem może być odwołanie z funkcji członka zarządu. Spółka może wytoczyć powództwo przeciwko działającym członkom zarządu z tytułu naruszenia umowy spółki albo statutu. W grę wchodzi też odpowiedzialność odszkodowawcza na podstawie art. 293 lub art. 483 k.s.h., gdy zachowanie członka zarządu narazi spółkę na szkodę. W końcu nie jest wykluczone też przypisanie członkowi zarządu odpowiedzialności karnej (art. 296 k.k.).

Warto zwrócić uwagę na dość częstą praktykę recypowania do umów i statutów regulacji kodeksowych, w tym treści przepisów bezwzględnie obowiązujących. Zatem powtórzenie w umowie spółki albo statucie np. wymogu uzyskania uchwały wspólników w zakresie zwrotu dopłat i dokonanie tej czynności mimo braku wspomnianej uchwały powoduje w dalszym ciągu nieważność czynności.

Wzór 3. Uchwała zgromadzenia wspólników spółki z o.o. w sprawie wyrażenia zgody na dochodzenie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy sprawowaniu zarządu

2. Odpowiedzialność zarządu w spółce z o.o.

2.1. Obowiązek wyrównania spółce brakującej wartości w razie zawyżenia wartości wkładów niepieniężnych

Wkładem do spółki z o.o. w celu pokrycia udziału może być zarówno wkład pieniężny, jak i wkład niepieniężny (aport). Wyjątek stanowi sytuacja, w której umowę spółki zawarto przy wykorzystaniu wzorca umowy – tu wnosi się wyłącznie wkłady pieniężne. Umowa spółki, w której w całości lub części udziały zostały pokryte wkładami niepieniężnymi, powinna szczegółowo określać przedmiot wkładu, osobę wspólnika wnoszącego aport, a ponadto liczbę i wartość nominalną udziałów objętych w zamian (art. 158 k.s.h.). Fakt wniesienia wkładów niepieniężnych na pokrycie kapitału zakładowego powinien być wskazany w zgłoszeniu spółki do sądu rejestrowego (art. 166 k.s.h.).

W odróżnieniu od wnoszenia aportów do spółki akcyjnej, wniesienie wkładów niepieniężnych do spółki z o.o. jest odformalizowane. Sąd rejestrowy może badać, czy przedmiot wkładu ma zdolność aportową, ale już rzeczywista wartość wkładu pozostaje poza jego kontrolą. W związku z tym istnieje niebezpieczeństwo zawyżenia wartości aportu. Zawyżenie wartości aportu będzie miało miejsce, gdy przyjmie się dla określenia wartości pokrytego kapitału zakładowego wyższą wartość aportu niż ma on w rzeczywistości. Jednocześnie wspólnik wnoszący aport otrzyma za taki wkład nieadekwatną wartość udziałów w kapitale zakładowym. Ustawa przewiduje konsekwencje takiego zachowania. Jeśli łącznie zostaną spełnione następujące warunki:

● wartość aportów została znacznie zawyżona,

● sytuacja taka miała miejsce tylko w dniu zawarcia umowy lub w chwili podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego

– wspólnik, który wniósł taki wkład, oraz członkowie zarządu, którzy wiedząc o tym, zgłosili spółkę do rejestru, obowiązani są solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość (art. 175 k.s.h.).

Wartość aportu musi być zawyżona znacznie w stosunku do wartości zbywczej. Nie chodzi więc o każde, jakiekolwiek zawyżenie, czyli takie, które nie ma większego znaczenia z punktu widzenia relacji między spółką a wspólnikami. Znaczne zawyżenie ma miejsce, gdy wartość aportu jest zdecydowanie nadmierna i nie jest niczym usprawiedliwiona. Wartością zbywczą jest zwykła cena, jaką można uzyskać przy zbyciu przedmiotu aportu w dniu zawarcia umowy spółki. Ciężko oczywiście wyznaczyć granicę pomiędzy zwykłym a znacznym zawyżeniem wartości. Będzie to uzależnione zwłaszcza od przedmiotu wkładu.

Odpowiedzialność wspólnika, który wniósł wkład, i członków zarządu, którzy – wiedząc o wspomnianej okoliczności – zgłosili spółkę do rejestru, jest solidarna. Ogranicza się do wyrównania różnicy między wartością zbywczą a wartością przyjętą w umowie spółki. Obowiązek wyrównania spółce brakującej wartości jest obowiązkiem świadczenia pieniężnego, nie zaś obowiązkiem wniesienia jakiegoś aportu uzupełniającego. Odpowiedzialność, o której mowa w art. 175 k.s.h., jest odpowiedzialnością wobec spółki, a nie wobec wierzycieli czy wspólników. Dla odpowiedzialności członków zarządu w zaistniałej sytuacji nie ma znaczenia, czy powstała jakakolwiek szkoda. Nie trzeba wykazywać związku przyczynowego między ewentualną szkodą a działaniem, które spowodowało zawyżenie. Nie ma też znaczenia, czy zachowanie tych podmiotów było zawinione.

Odpowiedzialność członków zarządu (i wspólnika) ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Osoby odpowiedzialne nie mogą zostać zwolnione od obowiązku wyrównania spółce brakującej wartości, ani w umowie spółki, ani uchwałą wspólników. Członkowie zarządu (i wspólnicy) zobowiązani są wyrównać brakującą wartość na żądanie spółki. Obowiązek dotyczy obecnych i byłych członków zarządu, którzy dokonywali zgłoszenia do rejestru i mieli świadomość zawyżenia wartości aportu.

Sporna jest kwestia terminu przedawnienia. Można spotkać pogląd, że jest to roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w związku z czym termin przedawnienia jest 3-letni. Z drugiej strony niektórzy przedstawiciele doktryny przyjmują termin 10-letni, uznając, że roszczenie nie jest jednak związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wydaje się, że – o ile celem spółki jest prowadzenie działalności gospodarczej – prawidłowe jest pierwsze podejście.

2.2. Odpowiedzialność za zwrot spółce wypłaty udzielonej wspólnikowi

Kodeks spółek handlowych określa zasady dozwolonych wypłat wspólnikom z majątku spółki. Wynagrodzenia za usługi świadczone przy powstaniu spółki nie można wypłacać ze środków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego ani zaliczać na poczet wkładu wspólnika (art. 158 § 2 k.s.h.). W czasie trwania spółki nie wolno, co do zasady, zwracać wspólnikom wniesionych wkładów. Wspólnicy nie mogą też otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego (art. 189 k.s.h.) ani pobierać odsetek od wniesionych wkładów i od przysługujących im udziałów (art. 190 k.s.h.). Ustawa określa też granice, w jakich wspólnikom może być wypłacony zysk spółki. Dywidenda uprzywilejowana nie może przewyższać dywidendy przysługującej udziałom nieuprzywilejowanym więcej niż o połowę (art. 196 k.s.h.).

Każda wypłata na rzecz wspólnika dokonana przez spółkę wbrew wyżej wymienionym przepisom będzie bezprawna. Katalog zakazów może być też rozszerzony o te wszystkie, które wynikają z umowy spółki. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 16 lutego 2016 r. (I ACa 751/15) zauważył, że:

Wspólnicy, którzy wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki otrzymali wypłatę, mają obowiązek jej zwrotu. Wartość żądania skierowanego przez spółkę może być określona na poziomie pobranych wypłat, choć umowa spółki może przewidywać zwiększenie kwot rozliczenia np. o odsetki. Zobowiązany do zwrotu wypłaty jest nie tylko wspólnik, który ją otrzymał, ale także członkowie organów spółki, którzy ponoszą odpowiedzialność za taką wypłatę. Odpowiedzialność jest solidarna (art. 198 k.s.h.). Ustawodawca określił podmioty współodpowiedzialne jako „organy spółki”. Nie powinno być jednak wątpliwości, iż przeważnie będą to członkowie zarządu (choć niekiedy też członkowie rady nadzorczej bądź komisji rewizyjnej).

Odpowiedzialności nie ponoszą wszyscy członkowie zarządu, lecz tylko ci, którzy są odpowiedzialni za wypłatę. Podmiotem uprawnionym do żądania zwrotu jest zaś spółka. Możliwość pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności powinna być rozpatrywana pod kątem realizacji przez nich obowiązku dołożenia profesjonalnej, należytej staranności (art. 209¹ § 1 k.s.h.). Osoby odpowiedzialne nie mogą być zwolnione od odpowiedzialności.

Przepis art. 198 § 2 k.s.h. przewiduje też subsydiarną odpowiedzialność pozostałych wspólników. Jeśli zwrotu wypłaty nie można uzyskać od osób odpowiedzialnych za wypłatę, wówczas pozostali wspólnicy odpowiadają za ubytek w majątku spółki (wymagany do pełnego pokrycia kapitału zakładowego) w stosunku do swoich udziałów.

Roszczenia o zwrot wypłaty kierowane do członków zarządu przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od dnia wypłaty. Odpowiedzialni członkowie zarządu zostali w tym względzie potraktowani przez ustawodawcę mniej rygorystycznie niż wspólnik, który otrzymał wypłatę. Jeśli bowiem odbiorca działał w złej wierze i wiedział o bezprawności otrzymanej wypłaty, roszczenie przedawnia się z upływem 6 lat.

2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu

Każdy, kto brał udział w tworzeniu spółki i wyrządził, wbrew przepisom prawa, ze swojej winy szkodę spółce, jest obowiązany do jej naprawienia (art. 292 k.s.h.). Krąg podmiotów, które mogą uczestniczyć w tworzeniu spółki i ponosić potencjalną odpowiedzialność za wyrządzoną spółce szkodę przy okazji tego procesu, jest dość szeroki. Mogą to być: pełnomocnik wspólników, notariusz, radcowie prawni, biegli wyceniający aporty, a przede wszystkim członkowie zarządu.

Przesłanką odpowiedzialności jest postępowanie sprzeczne z przepisami prawa. Można wskazać na typowe przykłady bezprawnych działań: wypłaty z kapitału zakładowego w zamian za usługi świadczone podczas zawiązywania spółki, niewłaściwe sformułowanie umowy spółki, które uniemożliwiło jej zarejestrowanie, nieusunięcie braków, które spowodowało rozwiązanie spółki. Podkreślenia wymaga, iż odpowiedzialność oparta jest na przesłance zachowania wbrew przepisom prawa. Spółka musi zatem wykazać, jaki konkretnie przepis dana osoba złamała. Okoliczność, że członkowie zarządu powstającej spółki nie zlecili biegłemu wyceny przedmiotu aportu, przez co doszło do zawyżenia wartości tych wkładów niepieniężnych, nie pozwala na przypisanie odpowiedzialności z tego tytułu. Przepisy o spółce z o.o. nie nakładają przecież w ogóle obowiązku wyceny przedmiotu aportu.

Warunkiem odpowiedzialności jest też zawinienie, czyli możliwość przypisania pozwanemu winy umyślnej lub przynajmniej niedbalstwa. Nie tylko więc umyślne działanie zmierzające do wyrządzenia powstającej spółce szkody skutkować będzie poniesieniem odpowiedzialności, ale także niedopełnienie obowiązków spoczywających na konkretnej osobie.

Wyrządzenie szkody musi dotyczyć bezpośrednio spółki, nie zaś jej wspólników. Jeśli odpowiedzialność mają ponieść członkowie zarządu, to poszkodowaną spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą wspólników. Spółka musi wykazać wystąpienie łącznie wszystkich przesłanek warunkujących przypisanie odpowiedzialności.

W przypadku wyrządzenia szkody przy tworzeniu spółki przez kilka osób wspólnie, odpowiadają one solidarnie (art. 294 k.s.h.). Zatem spółka może dochodzić roszczeń od jednej z tych osób albo od wszystkich łącznie. W razie zaspokojenia roszczenia spółki pozostałe osoby są zwolnione od odpowiedzialności. Mogą natomiast domagać się zwrotu świadczenia od pozostałych osób w takich częściach, jakie wynikają ze stosunku prawnego łączącego współdłużników.

W razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 292 k.s.h. spółka, która chce dochodzić roszczeń o naprawienie szkody, musi jeszcze uzyskać zgodę wspólników. Wśród spraw, w których ustawa wymaga uchwały wspólników, znajduje się bowiem postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej m.in. przy zawiązaniu spółki właśnie (art. 228 pkt 2 k.s.h.). Postanowienia dotyczące roszczeń odszkodowawczych spółki odnosić się mogą zarówno do czynności procesowych, jak i czynności z zakresu prawa materialnego. Do czynności procesowych należy np. wytoczenie i popieranie powództwa, natomiast do tych ostatnich – zawarcie ugody. Podjęcie pozytywnej uchwały wspólników ma na celu potwierdzenie woli dochodzenia praw przez spółkę. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lipca 2012 r. (I CSK 635/11), stwierdzając, że:

Wytoczenie powództwa przeciwko członkowi zarządu bez zgody wyrażonej uchwałą wspólników skutkuje brakiem legitymacji procesowej czynnej spółki. Potwierdzenie znajdujemy w przywołanym wyżej wyroku Sądu Najwyższego z 4 lipca 2012 r. (I CSK 635/11):

Jeżeli jednak później, w toku procesu, zostanie podjęta uchwała wspólników wyrażająca zgodę na prowadzenie tego procesu, to wówczas brak w zakresie legitymacji procesowej został uzupełniony. Tym samym uchwała wspólników, wyrażająca zgodę na prowadzenie procesu, może być podjęta w dowolnej chwili, nawet po wytoczeniu powództwa. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 15 maja 2015 r. (IV CSK 417/14), uznając, że:

a także Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 12 kwietnia 2012 r. (I ACa 1024/11):

Brak uchwały wspólników nie oznacza definitywnie, że nie można dochodzić roszczeń od osób odpowiedzialnych za wyrządzenie szkody w procesie tworzenia spółki. Może się zdarzyć z różnych przyczyn, że powództwo o naprawienie szkody nie zostało przez spółkę wytoczone, czy to z uwagi na brak wspomnianej uchwały, czy to w wyniku zanied­bań członków organów spółki. W efekcie spółka pozostaje bezczynna. Nie trudno sobie wyobrazić patową sytuację w spółce, w której jest dwóch wspólników, mających po 50% udziałów i jednocześnie obaj ci wspólnicy są członkami zarządu. Mało prawdopodobne jest przy tym, by wspólnik zagłosował za przyjęciem uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności jego samego jako członka zarządu biorącego udział w tworzeniu spółki. Ustawa przewiduje rozwiązanie takiej patowej sytuacji. Jeśli więc spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy wspólnik może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce (art. 295 § 1 k.s.h.). Działalność wspólnika w tym zakresie jest działalnością na rzecz spółki, z tym że wspólnik występuje w imieniu własnym. Powództwo ma na celu ochronę interesów spółki, co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 24 lipca 2014 r. (II CSK 627/13):

Wspólnik działa w pewnym sensie jako zastępca spółki. W postanowieniu z 6 kwietnia 2018 r. (III CSK 317/17) Sąd Najwyższy słusznie przyjął, że:

Pozwany w trybie art. 295 § 1 k.s.h. członek zarządu może żądać przy pierwszej czynności procesowej złożenia kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody, która miałaby jemu samemu zagrozić (art. 295 § 2 k.s.h.). Sąd zdecyduje, czy nakazać powodowi złożenie kaucji, a jeśli tak – to jakiego rodzaju i w jakiej wysokości. Przyznanie wspomnianego uprawnienia pozwanemu służyć ma przeciwdziałaniu bezzasadnie składanym pozwom. Co więcej, jeśli powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód wniósł powództwo, działając w warunkach złej wiary lub co najmniej rażącego niedbalstwa, pozwany może żądać od niego naprawienia wyrządzonej szkody.

Wzór 4. Pozew o zapłatę odszkodowania

Wzór 5. Odpowiedź na pozew o zapłatę odszkodowania

2.4. Odpowiedzialność zarządu za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki

Obowiązki zarządu sformułowano w licznych przepisach Kodeksu spółek handlowych. Zostały one już wcześniej szczegółowo omówione, w tym miejscu dokonano jedynie ich skrótowego wyliczenia:

1) art. 164 k.s.h. – obowiązek zgłoszenia zawiązania spółki do sądu rejestrowego w celu wpisania jej do rejestru,

2) art. 168 k.s.h. – obowiązek zgłoszenia do sądu rejestrowego wszelkich zmian danych w celu wpisania do rejestru lub ujawnienia w aktach rejestrowych,

3) art. 188 k.s.h. – obowiązek prowadzenia księgi udziałów,

4) art. 201 k.s.h. – obowiązek prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej,

5) art. 208 k.s.h. – obowiązek przestrzegania zasad dotyczących wzajemnych stosunków członków zarządu,

5a) art. 208¹ k.s.h. – obowiązek zapewnienia protokołowania uchwał zarządu,

6) art. 209 k.s.h. – obowiązek ujawnienia sprzeczności interesów i wstrzymania się od udziału w rozstrzyganiu spraw, w których taka sprzeczność zachodzi,

6a) art. 209¹ § 1 k.s.h. – obowiązek dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności oraz dochowania lojalności wobec spółki,

6b) art. 209¹ § 2 k.s.h. – obowiązek zachowania tajemnic spółki także po wygaśnięciu mandatu,

7) art. 211 k.s.h. – ograniczenia w zakresie zajmowania się interesami konkurencyjnymi,

8) art. 212 k.s.h. – obowiązek poddania się kontroli wspólników,

9) art. 224 k.s.h. – obowiązek udzielania biegłemu rewidentowi żądanych wyjaśnień,

10) art. 231 § 1 k.s.h. – obowiązek zwołania zwyczajnego zgromadzenia wspólników,

11) art. 233 k.s.h. – obowiązek zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników,

12) art. 235 k.s.h. – obowiązek zwoływania zgromadzenia wspólników,

13) art. 255, 265 k.s.h. – obowiązek zgłoszenia do rejestru obniżenia kapitału zakładowego,

14) art. 256 k.s.h. – obowiązek zgłoszenia do sądu rejestrowego zmiany umowy spółki,

15) art. 262 k.s.h. – obowiązek zgłoszenia do sądu rejestrowego podwyższenia kapitału zakładowego,

16) art. 264 k.s.h. – obowiązek ogłoszenia o uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego,

17) art. 288 k.s.h. – obowiązek ogłoszenia sprawozdania likwidacyjnego i złożenia go w sądzie rejestrowym (gdy likwidatorami są członkowie zarządu).

Konsekwencją naruszenia tych obowiązków lub ich niewłaściwego wykonywania może być pociągnięcie członka zarządu do odpowiedzialności. Członek zarządu, podobnie jak członek rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator ponosi bowiem odpowiedzialność wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Odpowiedzialność jest jednak wyłączona, gdy członek zarządu nie ponosi winy (art. 293 § 1 k.s.h.).

Odpowiedzialność ma charakter odszkodowawczej odpowiedzialności kontraktowej, a to z uwagi na istniejącą między spółką a członkiem zarządu (czy innego organu) więź zobowiązaniową, której naruszenie skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Zachowanie członka zarządu musi łączyć się z naruszeniem przepisów obowiązującego prawa lub postanowień umowy spółki. Jeśli członek zarządu nie zastosuje się do uchwał i decyzji poszczególnych organów spółki, to odpowiedzialność jego jest uzasadniona na podstawie art. 293 k.s.h. tylko o tyle, o ile uchwały te lub decyzje mają umocowanie w przepisach obowiązującego prawa lub w umowie spółki. Z kolei nie jest uzasadnione pociągnięcie do odpowiedzialności członka zarządu, który nie wykonał uchwały lub decyzji organu, gdy zostały one wydane bez upoważnienia do tego w przepisach obowiązującego prawa lub w postanowieniach umowy spółki.

Pojęcie działań lub zaniechań sprzecznych z prawem nie ogranicza się tylko do przepisów Kodeksu spółek handlowych, zarówno tych wymienionych powyżej, jak i innych. Chodzi o uchybienie przepisom powszechnie obowiązującego prawa. Obowiązki członków zarządu wynikają bowiem także z innych aktów prawnych, m.in. ustawy o rachunkowości czy ustawy – Ordynacja podatkowa.

Odpowiedzialność na podstawie art. 293 k.s.h. powodują także działania i zaniechania, które pozostają w sprzeczności z umową spółki. Chodzi tu przede wszystkim o naruszenie – określonego w umowie spółki – obowiązku konsultowania podjęcia w imieniu spółki określonych czynności ze wskazanym w umowie organem. Naruszenie może się też wiązać z określonym w umowie spółki podziałem kompetencji pomiędzy organami spółki.

Warunkiem pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności jest wyrządzenie spółce szkody. Samo prawdopodobieństwo powstania szkody jest niewystarczające do skutecznego dochodzenia przez spółkę roszczeń. Potwierdzenie znajdujemy w wyroku Sądu Najwyższego z 9 lutego 2018 r. (I CSK 246/17):

Możliwość pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy rozpatrywana musi być z uwzględnieniem wymaganej od tych członków staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności (art. 209¹ § 1 k.s.h.). W odniesieniu do tych osób, przy ocenie ich postępowania, odejść należy od przeciętnej, ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju staranności. Przypomniał o tym Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 19 kwietnia 2018 r. (I AGa 63/2018):

Ponadto Sąd Apelacyjny w Rzeszowie podkreślił, z jakim ryzykiem musi się liczyć członek zarządu. W wyroku z 10 maja 2017 r. (III AUa 852/16) zauważył, że:

Istotny problem – choć na podstawie uchylonego już art. 293 § 2 k.s.h. – poruszył z kolei Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 15 stycznia 2016 r. (I ACa 1003/15), zwracając uwagę na kompetencje, jakich można oczekiwać od członków zarządu:

Pogląd powyższy zachowuje aktualność przy uwzględnieniu regulacji art. 209¹ § 1 k.s.h.

Można spotkać się z poglądem, że zachowanie członka zarządu nieodpowiadające wzorcowi staranności, prowadzące do wyrządzenia spółce szkody, stanowi już wystarczającą podstawę skierowania przez spółkę roszczeń odszkodowawczych. Nie ma wówczas potrzeby odrębnego wykazywania naruszenia prawa bądź postanowień umowy spółki.

Osoby pociągnięte do odpowiedzialności mają obowiązek kompletnego wyrównania uszczerbku, który zaistniał w sferze interesów majątkowych spółki. W procesie wytoczonym przeciwko członkowi zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.

Jeżeli szkodę wyrządziło kilku członków zarządu wspólnie, odpowiadają oni solidarnie za szkodę (art. 294 k.s.h.).

Dochodzenie przez spółkę roszczeń od członka zarządu o naprawienie szkody wyrządzonej działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki wymaga uchwały wspólników (art. 228 pkt 2 k.s.h.). Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy wspólnik może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce (art. 295 § 1 k.s.h.)³.

Z kwestią odpowiedzialności członka zarządu łączy się w sposób oczywisty kwestia udzielenia absolutorium. Udzielenie członkom organów spółki (w tym członkom zarządu) absolutorium z wykonania przez nich obowiązków stanowi jeden z obligatoryjnych punktów obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników (art. 231 § 2 pkt 3 k.s.h.). Samo pojęcie „absolutorium” odnosi się do pewnego rodzaju wewnętrznego aktu spółki, który ma na celu wykazanie, czy spółka, w której imieniu wypowiadają się wspólnicy uczestniczący w zgromadzeniu, jest zadowolona z dotychczasowych działań zarządu (i innych organów spółki). Uchwała absolutoryjna stanowi zatem, co powtórzył Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 8 grudnia 2016 r. (I ACa 923/16):

Udzielenie absolutorium powinno się odbywać przez głosowanie uchwały pozytywnej (kto jest za udzieleniem absolutorium, a nie przeciwko). Absolutorium powinno zostać udzielone poszczególnym indywidualnym członkom zarządu, nie zaś zarządowi jako całości, za ostatni rok obrotowy. Powinno być podjętych tyle osobnych uchwał, ilu jest członków zarządu. Można jednakże, za zgodą wszystkich wspólników obecnych na zgromadzeniu, udzielić absolutorium wszystkim imiennie wskazanym członkom zarządu w ramach jednej uchwały. Głosowanie dotyczy aktualnych i przeszłych (z ostatniego roku obrotowego) członków zarządu. Skutkiem indywidualnego głosowania co do każdego członka zarządu, niektórzy członkowie zarządu mogą otrzymać absolutorium, a inni nie.

Udzielenie absolutorium członkowi zarządu w zasadzie powinno wykluczać jego odpowiedzialność i przeciwdziałać roszczeniu z art. 293 k.s.h., ale tylko wówczas, gdy absolutorium obejmowało wyraźnie określone czynności, które spowodowały szkodę. W pewnych jednak sytuacjach otrzymanie przez członka zarządu absolutorium nie wyłącza jego odpowiedzialności. Będzie tak wtedy, gdy przepisy wyraźnie przewidują, że członek zarządu nie może być od pewnego obowiązku lub odpowiedzialności zwolniony:

● art. 175 k.s.h. – członkowie zarządu, którzy wiedzą o znacznym zawyżeniu wartości wkładów niepieniężnych, a mimo to zgłosili spółkę do rejestru, obowiązani są solidarnie ze wspólnikiem, który wkład taki wniósł, wyrównać spółce brakującą wartość, a od obowiązku tego nie mogą być zwolnieni;

● art. 198 k.s.h. – członkowie organów spółki, którzy ponoszą odpowiedzialność za wypłatę wspólnikowi wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki, odpowiadają (solidarnie z odbiorcą) za taką wypłatę i nie mogą być zwolnieni od odpowiedzialności;

a także, gdy:

● uchwała o zatwierdzeniu sprawozdań została podjęta w następstwie czynności, które wprowadziły w błąd wspólników na podstawie nierzetelnych danych, nieprawdziwych lub niepełnych informacji;

● wobec spółki zostanie ogłoszona upadłość;

● zachodzą warunki określone w przepisach art. 291–294 k.s.h., a zgromadzenie wspólników w momencie podjęcia uchwał nie miało informacji o zaistniałych faktach uzasadniających odpowiedzialność.

W końcu, jeśli z powództwem o naprawienie wyrządzonej spółce szkody wystąpił wspólnik, w warunkach określonych w art. 295 k.s.h., członek zarządu także nie może powoływać się na uchwałę wspólników udzielającą mu absolutorium.

Wzór 6. Pozew o zapłatę odszkodowania

3. Odpowiedzialność zarządu w prostej spółce akcyjnej

3.1. Odpowiedzialność za podanie fałszywych danych

Zarząd zgłasza zawiązanie prostej spółki akcyjnej do rejestru. Ustawa określa (w art. 300¹² § 2 i § 3 k.s.h.) obowiązkową treść zgłoszenia oraz załączniki. Do zgłoszenia spółki do rejestru należy dołączyć m.in. oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie akcji zostały wniesione w części przewidzianej w umowie spółki (art. 300¹² § 3 pkt 3 k.s.h.). Obligatoryjnemu zgłoszeniu do rejestru podlega ponadto emisja akcji (art. 300¹⁰⁷ k.s.h.). I w tym przypadku zarząd powinien dołączyć oświadczenie wszystkich członków organu, że wkłady na pokrycie nowych akcji zostały wniesione w części przewidzianej w uchwale o emisji akcji lub umowach objęcia akcji (art. 300¹⁰⁷ § 2 pkt 3 k.s.h.). Podanie fałszywych danych w tych oświadczeniach powoduje odpowiedzialność członków zarządu wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką. Przesłanką odpowiedzialności jest wina, przy tym do przypisania członkowi zarządu odpowiedzialności wystarczy najlżejszy stopień winy. Tym samym członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za podanie fałszywych danych tak umyślnie, jak i przez niedbalstwo.

Celem regulacji jest zapewnienie, by prosta spółka akcyjna została faktycznie wyposażona w mienie przewidziane jako kapitał początkowy w umowie spółki albo mienie, jakie powinno zostać wniesione na pokrycie akcji nowej emisji. Ma także zapewnić zgodność informacji o wysokości kapitału akcyjnego ujawnionej w rejestrze z wartością mienia rzeczywiście wniesionego do spółki na pokrycie akcji.

Odpowiedzialność członków zarządu ograniczona jest czasowo, do 3 lat od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania emisji nowych akcji.

3.2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce w procesie jej tworzenia ponoszą osoby, które brały udział w tworzeniu spółki w określonej roli (art. 300¹²⁴ k.s.h.). W grę wchodzi odpowiedzialność wspólników, członków zarządu, ewentualnie pełnomocników. Prosta spółka akcyjna w organizacji reprezentowana jest co do zasady przez zarząd, a przez pełnomocnika (powołanego jednomyślną uchwałą akcjonariuszy) tylko do czasu ustanowienia organu zarządzającego (art. 300¹¹ § 2 k.s.h.). Do zaistnienia odpowiedzialności konieczne jest łączne wystąpienie:

● działania lub zaniechania osoby biorącej udział w tworzeniu spółki, które było sprzeczne z prawem i zawinione,

● szkody wyrządzonej spółce,

● związku przyczynowego między zachowaniem wyżej wymienionej osoby a szkodą.

W razie zaistnienia wspomnianych przesłanek spółka uzyskuje roszczenie o naprawienie szkody. Roszczenie to ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jeśli szkoda została wyrządzona przez kilka osób wspólnie, ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 300¹²⁶ w zw. z art. 300¹²⁴ k.s.h.).

3.3. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków

Członek zarządu (dyrektor) zobowiązany jest, przy wykonywaniu swoich obowiązków, dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki (art. 300⁵⁴ k.s.h.). Członek organu, który nie sprostał tym wymogom, jak również w inny sposób wyrządził spółce szkodę wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, zobowiązany jest do jej naprawienia. Podstawową okolicznością wyłączającą odpowiedzialność jest brak winy (art. 300¹²⁵ § 1 k.s.h.). Przesłankami odpowiedzialności są zatem:

● niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku,

● szkoda wyrządzona spółce,

● istnienie związku przyczynowego między opisanym zachowaniem członka organu a szkodą.

Roszczenie spółki o naprawienie szkody przedawnia się po 3 latach od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jeżeli szkodę wyrządziło kilka osób wspólnie, ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 300¹²⁶ w zw. z art. 300¹²⁵ § 1 k.s.h.).

Ustawa wprowadziła, jako okoliczność wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu (dyrektora), tzw. zasadę biznesowej oceny sytuacji. Jeśli członek organu postępuje lojalnie wobec spółki i działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, to wówczas nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności. Członek zarządu (dyrektor) powinien posługiwać się informacjami, analizami i opiniami, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny (art. 300¹²⁵ § 2 k.s.h.). Opisywana zasada kładzie nacisk na prawidłowość procesu podejmowania decyzji biznesowych. Jeśli proces ten był prawidłowy, to członkowie zarządu mogą się uwolnić od odpowiedzialności, mimo że ich decyzja okazała się niekorzystna dla spółki. Z podjęciem każdej decyzji biznesowej łączy się pewne ryzyko niepowodzenia i strat dla spółki. Jednocześnie obawa przed podejmowaniem ryzykownych decyzji biznesowych i poniesieniem z tego tytułu konsekwencji może hamować rozwój przedsiębiorstwa i osiągnięcia sukcesu gospodarczego. Wszystkie przesłanki wymienione w treści przepisu art. 300¹²⁵ § 2 k.sh. muszą być spełnione łącznie. Oznacza to, że członek zarządu nie będzie mógł się powołać na zasadę biznesowej oceny sytuacji, gdy – przykładowo – nie dokona starannej oceny ryzyka lub naruszy obowiązek lojalności wobec spółki.

Nie można z góry określić jednolitego dla wszystkich spółek i wszystkich członków zarządu (dyrektorów) miernika staranności. W związku z tym zakres stosowania wspomnianej zasady wymaga indywidualizacji i odmiennej oceny w każdym przypadku, z uwzględnieniem w szczególności wielkości spółki, przedmiotu działalności, wagi potencjalnych skutków decyzji i okoliczności, w jakich członkowie zarządu dokonali kwestionowanej decyzji.

Z uwagi na domniemanie winy, to na członku zarządu spoczywać będzie ciężar dowodu, że nie można mu przypisać odpowiedzialności i postawić zarzutu uchybienia standardom starannego i lojalnego wykonywania obowiązków.

3.4. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki

Członkowie zarządu (dyrektorzy) prostej spółki akcyjnej ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna (art. 300¹³² § 1 k.s.h.). Regulację tę należy odczytywać jako pewną sankcję za nieprawidłowe zarządzanie spółką. Wierzyciel spółki, dochodząc roszczenia, nie musi wykazywać, że poniósł określoną stratę lub utracił korzyść. Odpowiedzialność obejmuje zarówno zobowiązania prywatnoprawne, jak i publicznoprawne. Nie ma też znaczenia źródło powstania zobowiązania, może ono wynikać z umowy, czynu niedozwolonego czy też z bezpodstawnego wzbogacenia. Odpowiedzialność obejmuje zobowiązania powstałe przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Odpowiedzialność ponoszą nie tylko aktualni, ale także byli członkowie zarządu (dyrektorzy, likwidatorzy). Obejmuje ona wszystkie osoby, które pełniły jedną z wymienionych powyżej funkcji od momentu powstania zobowiązania spółki. Jednocześnie odpowiedzialność ta dotyczy tylko tych osób, które pełniły funkcje w czasie, w którym powinien być zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości.

Istnienie zobowiązania, będącego podstawą zastosowania omawianej regulacji, powinno być stwierdzone tytułem egzekucyjnym. Jeśli chodzi o przesłanki bezskuteczności egzekucji, to musi ona odnosić się do całego majątku spółki. Nie oznacza to jednak, że konieczne jest skierowanie egzekucji do każdego składnika majątkowego. Wystarczające w tym względzie będą ustalenia organu egzekucyjnego w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Potwierdzeniem wystąpienia bezskuteczności egzekucji będzie najczęściej postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z tejże przyczyny. Przesłankę tę wierzyciel może jednak wykazać także za pomocą innych dowodów, np. wykazu majątku.

Opisywana odpowiedzialność w pewnych przypadkach będzie wyłączona. Stanie się tak, jeśli:

● we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości,

● we właściwym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,

● niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie nastąpiło z winy członka zarządu albo dyrektora,

● mimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody (art. 300¹³² § 2 k.s.h.).

3.4.1. Odpowiedzialność za zawyżenie aportu

Zasady dotyczące odpowiedzialności członków zarządu (dyrektorów) w prostej spółce akcyjnej zostały sformułowane w odpowiednim rozdziale Kodeksu spółek handlowych dotyczącym odpowiedzialności cywilnoprawnej, ale wynikają także – podobnie jak to jest w odniesieniu do pozostałych spółek kapitałowych – z przepisów dotyczących powstania spółki, praw i obowiązków akcjonariuszy, a także dotyczących umarzania i nabywania akcji włas­nych przez spółkę.

Z kwestią odpowiedzialności członków zarządu spotkać się możemy już na początkowym etapie funkcjonowania spółki. Akcje w prostej spółce akcyjnej mogą być nabywane, co do zasady, za wkłady pieniężne lub niepieniężne, przy czym wkładem niepieniężnym (aportem) może być wszelki wkład mający wartość majątkową, w szczególności świadczenie pracy lub usług (art. 300² § 1 i 2 k.s.h.). Wniesienie aportu do prostej spółki akcyjnej niesie za sobą ryzyko przeszacowania jego wartości. W takich warunkach akcjonariusz, który wniósł taki wkład, jest obowiązany wyrównać spółce brakującą wartość. Kodeks spółek handlowych przewiduje odpowiedzialność tylko w przypadku, gdy wartość takiego wkładu niepieniężnego została zawyżona w stopniu znacznym i tylko wtedy, gdy wkłady są przeznaczone na kapitał akcyjny.

Pojęcie „znacznego zawyżenia” jest niewątpliwie pojęciem nieostrym, co może powodować ryzyko nadużyć. Przyjąć należy, iż znaczne zawyżenie wartości będzie miało miejsce, gdy zadeklarowana wartość aportu w sposób istotny odbiega od jego wartości zbywczej. Granica znacznego przewyższenia powinna być określana w każdym indywidualnym przypadku.

Solidarną odpowiedzialność z takim akcjonariuszem ponoszą członkowie zarządu, chyba że nie ponoszą winy (art. 300¹⁰ § 1 k.s.h.).

Ustawa przewiduje bezwzględny zakaz zwolnienia akcjonariusza i członków zarządu z obowiązku wyrównania brakującej wartości wkładu (art. 300¹⁰ § 2 k.s.h.). Dlatego też ani spółka, ani wierzyciele spółki nie mogą dokonać zwolnienia.

3.4.2. Odpowiedzialność za zwrot bezprawnej wypłaty

Akcjonariusz, który otrzymał wypłatę dokonaną wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki, jest obowiązany do jej zwrotu (art. 300²² § 1 k.s.h.). Solidarną odpowiedzialność z akcjonariuszem ponoszą członkowie organów spółki, przy czym jest to odpowiedzialność za zwrot otrzymanej przez akcjonariusza wypłaty. Od obowiązku tego członkowie organu mogą się uwolnić, jeśli nie ponoszą winy za wypłatę (art. 300²² § 2 k.s.h.).

Zakresem zastosowania wspomnianej regulacji są wszelkie wypłaty otrzymane przez akcjonariusza, nie zaś tylko ze stosunku spółki. Może się też pojawić wątpliwość o naruszenie jakich przepisów chodzi, czy tylko przepisów prawa spółek, czy też dotyczy wszelkich świadczeń otrzymanych z naruszeniem prawa. Przychylić należy się do tej drugiej opcji.

Postanowienia umowy spółki przewidujące zwolnienia akcjonariusza lub członka zarządu z odpowiedzialności są bezwzględnie nieważne.

3.4.3. Odpowiedzialność za objęcie akcji własnych

Prosta spółka akcyjna nie może nabywać ani obejmować akcji własnych. Zakazane jest też obejmowanie akcji spółki dominującej przez spółkę lub spółdzielnię zależną (art. 300⁴⁷ § 1 i art. 300⁴⁸ § 1 k.s.h.). Skutkiem objęcia akcji z naruszeniem wspomnianego zakazu będzie odpowiedzialność członka zarządu na zasadzie solidarności z osobą, która objęła akcje, za pełne wniesienie wkładu. Odpowiedzialność członka zarządu będzie wyłączona, gdy nie ponosi on winy (art. 300⁴⁸ § 3 k.s.h.). Objęcie akcji własnych z naruszeniem wspomnianego zakazu jest ważne, jednak skutkuje odpowiedzialnością członka zarządu.

4. Odpowiedzialność zarządu w spółce akcyjnej

4.1. Odpowiedzialność za pełne wniesienie wkładu

Ustawa przewiduje zakaz obejmowania przez spółkę akcyjną własnych akcji (art. 366 § 1 k.s.h.). Chodzi przy tym zarówno o obejmowanie emitowanych przez spółkę akcji przy zawiązaniu spółki, jak i w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego. Zakaz dotyczy również obejmowania akcji spółki przez spółkę lub spółdzielnię zależną.

Naruszenie tych zakazów nie prowadzi do nieważności objęcia akcji. W razie objęcia akcji przez osoby trzecie, działające na rachunek spółki, obejmującego uważa się za działającego na własny rachunek. Tym samym czynność prawna dokonana pomiędzy obejmującym akcje a spółką, której treścią było zlecenie objęcia akcji na rachunek spółki, nie odniesie skutku prawnego. Niedoszły pośrednik jest obowiązany pokryć akcje bez prawa żądania od zleceniodawcy zwrotu tych wydatków. Nie może też liczyć na wynagrodzenie za objęcie akcji na rachunek spółki. Podobne skutki nastąpią w razie działania na rachunek spółki lub spółdzielni zależnej. Konsekwencją naruszenia zakazu obejmowania przez spółkę akcyjną własnych akcji jest solidarna odpowiedzialność członka zarządu, który dopuścił do takiego objęcia, wraz z osobą, która objęła akcje. Odpowiedzialność odnosi się do pełnego wniesienia wkładu i jest solidarna między członkami zarządu, którzy ponoszą winę za objęcie akcji wbrew zakazowi. Członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności, gdy nie można mu przypisać winy.

Objęcie akcji z naruszeniem art. 366 § 1 k.s.h. jest ważne, ale stanowi naruszenie prawa (wspomnianego przepisu). Sąd rejestrowy powinien więc podjąć interwencję na etapie rejestrowania spółki bądź podwyższenia kapitału zakładowego. W tym celu sąd powinien wez­wać spółkę do usunięcia braków pod rygorem odmowy wpisu. Braki zgłoszenia polegają w tym przypadku właśnie na objęciu akcji z naruszeniem art. 366 § 1 k.s.h. i uzupełnione powinny być przez objęcie akcji zgodnie z prawem. Można spotkać jednak też pogląd przeciwny, że sąd – wobec przyjęcia w ustawie, że objęcie wbrew zakazowi jest ważne – w istocie będzie zwolniony od badania, czy akcje nie zostały objęte przez spółkę.

4.2. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przy tworzeniu spółki

Analogicznie jak w przypadku spółki z o.o., także w odniesieniu do spółki akcyjnej osoby biorące udział w jej tworzeniu odpowiadają za szkody wyrządzone spółce w tym procesie, o ile można im przypisać winę. Dodatkowym warunkiem przypisania odpowiedzialności jest działanie wbrew przepisom prawa (art. 480 § 1 k.s.h.). Ustawodawca – w odniesieniu do tworzenia spółki akcyjnej – zdecydował się na przykładowe wymienienie („w szczególności”) nieprawidłowych czynności skutkujących przypisaniem odpowiedzialności. Na tej podstawie odpowiada ten, kto:

● zamieścił lub współdziałał w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub dane te w inny sposób rozpowszechniał,

● pominął lub współdziałał w pominięciu w tych dokumentach danych istotnych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepieniężnych, nabycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzyści,

● współdziałał w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie dokumentu zawierającego fałszywe dane (art. 480 § 2 k.s.h.).

Krąg podmiotów biorących udział w tworzeniu spółki, a w konsekwencji tych, które mogą ponosić odpowiedzialność za szkody, jest dość szeroki. W pierwszym rzędzie obejmuje wszystkie osoby, które pełniły funkcję członka zarządu. Odpowiedzialność mogą ponosić również: pełnomocnik założycieli, założyciele (w spółce w organizacji), pozostałe organy spółki, notariusz, radcowie prawni, adwokaci, doradcy inwestycyjni, biegli wyceniający aporty.

Do przypisania odpowiedzialności członkom zarządu (ewentualnie też innym osobom biorącym udział w procesie tworzenia spółki) niezbędne jest wykazanie:

● postępowania sprzecznego z przepisami prawa,

● zawinienia (umyślność lub co najmniej niedołożenie należytej staranności),

● wyrządzenia spółce szkody.

Wyrządzenie szkody polega na spowodowaniu – właśnie na etapie tworzenia spółki – jakiegokolwiek uszczerbku dotyczącego prawnie chronionych interesów spółki.

Wyrządzenie szkody musi dotyczyć spółki, nie zaś wspólników. Działanie osoby odpowiedzialnej wbrew statutowi spółki, dobrym obyczajom, które jednocześnie narusza interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika, nie jest wystarczające do przypisania odpowiedzialności członkowi zarządu, gdy zachowanie jego – mimo wystąpienia powyższych przesłanek – nie spowodowało szkody. Odpowiedzialność jest niezależna od tego, czy ostatecznie doszło do zarejestrowania spółki. Istotne znaczenie ma bowiem już samo współdziałanie w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki.

W razie pozwania zarządu z tytułu szkody wyrządzonej przy tworzeniu spółki, powodową spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.

Dochodzenie roszczeń z tytułu szkody wyrządzonej przy tworzeniu spółki należy do spraw, w których spółka musi uzyskać zgodę walnego zgromadzenia (art. 393 pkt 2 k.s.h.). Uchwała dotycząca roszczeń o naprawienie szkody powstałej przy zawiązywaniu spółki powinna być podjęta w głosowaniu tajnym (art. 420 § 2 k.s.h.). Zasady dochodzenia roszczeń, z uwzględnieniem zgody wspólników, a także mimo braku takiej zgody (możliwość wytoczenia powództwa przez akcjonariusza, art. 486 § 1 k.s.h.), są podobne do tych, które obowiązują w spółce z o.o.⁴.

Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, w każdym jednak przypadku – z upływem 5 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 488 k.s.h.).

Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom zarządu spółki wytacza się według miejs­ca siedziby spółki (art. 489 k.s.h.).

4.3. Uzyskanie nadmiernych korzyści

Ustawa przewiduje konsekwencje prawne nadużyć mogących powstać przy tworzeniu spółki albo przy podwyższaniu jej kapitału zakładowego. Możliwość przypisania odpowiedzialności zaistnieje w razie łącznego spełnienia poniższych przesłanek:

1) członek zarządu (lub inna osoba odpowiedzialna) zapewnia sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną ponad wartość zbywczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia lub wynagrodzenie albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami,

2) zachowanie pozostaje w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego,

3) zachowanie jest zawinione,

4) skutkiem jest wyrządzenie spółce szkody,

5) istnieje związek przyczynowy między szkodą a działaniem (art. 481 k.s.h.).

W razie zaistnienia tych wszystkich przesłanek osoba odpowiedzialna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej spółce. Osobami, do których odnosi się przepis art. 481 k.s.h., są przede wszystkim członkowie zarządu i założyciele spółki.

Istotne dla przypisania odpowiedzialności, a w konsekwencji kierowania żądania naprawienia szkody, jest ustalenie zbywczej wartości wkładów, nabywanego mienia czy świadczonych usług. Nawet wysoka zapłata w stosunku do zbywczej wartości wkładów (nabywanego mienia, świadczonych usług) nie stanowi podstaw do przypisania odpowiedzialności. Zawyżenie musi być tak znaczne, by można określić je jako „nadmiernie wygórowane”. Podobnie nie ma podstaw do stosowania konsekwencji z art. 481 k.s.h., gdy członek zarządu zapewnia kontrahentowi spółki zapłatę nadmiernie wygórowaną za mienie nabywane dla spółki, ale nie w związku z jej powstaniem czy podwyższeniem kapitału zakładowego, ale później, w toku działalności spółki (w grę wchodzi natomiast przypisanie odpowiedzialności na podstawie art. 483 § 1 k.s.h.). Odpowiedzialność obejmuje rzeczywistą szkodę i utracone korzyści. Ponosi ją ten, kto zapewnił uzyskanie przez osobę trzecią nadmiernej zapłaty bądź niewspółmiernego wynagrodzenia. Od osoby trzeciej, która tę korzyść odniosła, spółka może dochodzić zwrotu na zasadach ogólnych.

Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, w każdym jednak przypadku – z upływem 5 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 488 k.s.h.).

Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom zarządu spółki wytacza się według miejsca siedziby spółki (art. 489 k.s.h.).

4.4. Zawinione czyny członków zarządu

Spółka akcyjna może dochodzić roszczeń od członka zarządu (także członka rady nadzorczej i likwidatora) w razie szkody wyrządzonej spółce działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy (art. 483 § 1 k.s.h.). Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w wyroku z 29 lipca 2014 r. (V ACa 781/13), zwrócił w tym kontekście uwagę na fakt, iż:

Działaniami lub zaniechaniami sprzecznymi z prawem są uchybienia względem przepisów powszechnie obowiązującego prawa (nie tylko Kodeksu spółek handlowych). Obowiązki zarządu wynikają oczywiście z przepisów Kodeksu spółek handlowych i innych przepisów szczególnych. Sprzeczność z prawem może polegać zatem na naruszeniu nakazów lub zakazów przewidzianych w regulacjach prawnych. Wiele przepisów reguluje pozycję prawną zarządu w spółce akcyjnej, a ich naruszenie (np. niewykonanie mimo istniejącego nakazu działania albo wykonanie mimo zakazu) może powodować odpowiedzialność członków zarządu, o ile wyrządziło spółce szkodę. Wymieńmy przykładowe sytuacje, z którymi wiąże się odpowiedzialność członków zarządu⁵. I tak, członek zarządu ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem w związku z naruszeniem m.in.:

1) art. 325 k.s.h. – niezgłoszenie spółki do rejestru w terminie 6 miesięcy do daty sporządzenia statutu,

2) art. 346 k.s.h. – wypłacenie akcjonariuszowi odsetek od wniesionych wkładów oraz od posiadanych akcji,

3) art. 350 k.s.h. – wypłacanie akcjonariuszowi wbrew przepisom prawa jakichkolwiek świadczeń od spółki,

4) art. 363 k.s.h. – niewykonanie obowiązku zawiadomienia walnego zgromadzenia w związku z nabyciem akcji własnych,

5) art. 375 k.s.h. – dokonanie czynności mimo istnienia ustawowego ograniczenia,

6) art. 377 k.s.h. – nieujawnienie i niepowstrzymanie się od udziału w sprawie mimo istnienia sprzeczności interesów członka zarządu z interesami spółki,

7) art. 377¹ § 1 k.s.h. – niedochowanie obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności, niedochowanie lojalności wobec spółki,

8) art. 377¹ § 2 k.s.h. – ujawnienie tajemnic spółki także po wygaśnięciu mandatu,

9) art. 380 k.s.h. – zajmowanie się interesami konkurencyjnymi, uczestnictwo w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej, uczestnictwo w innej konkurencyjnej osobie prawnej – bez zgody spółki,

10) art. 380¹ § 1 k.s.h. – niedochowanie obowiązku informacyjnego wobec rady nadzorczej,

11) art. 395, 397, 399 k.s.h. – niezwołanie walnego zgromadzenia w przypadkach wymaganych przez ustawę,

12) art. 402 k.s.h. – wadliwe zwołanie walnego zgromadzenia,

13) art. 430 k.s.h. – niezgłoszenie zmiany statutu do rejestru,

14) art. 441 k.s.h. – niezgłoszenie podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru.

Odpowiedzialność powodują również działania i zaniechania, które stoją w sprzeczności ze statutem spółki. Odnieść to należy przede wszystkim do zapisu w statucie dotyczącego obowiązku konsultowania określonych czynności podejmowanych w imieniu spółki ze wskazanym organem czy gremium. Zachowaniem sprzecznym z postanowieniami statutu będzie także dokonywanie czynności z naruszeniem przewidzianego podziału kompetencji. Postanowienia statutu mogą być formułowane w oparciu o dyspozytywną treść niektórych przepisów. Na tej podstawie można wskazać przykłady naruszeń postanowień statutu, znajdujących jednocześnie uzasadnienie w przepisach:

● art. 350 k.s.h. – wypłacenie akcjonariuszowi jakichkolwiek świadczeń od spółki wbrew postanowieniom statutu,

● art. 375 k.s.h. – dokonanie czynności mimo istnienia ograniczenia przewidzianego w statucie.

Ustalenie bezprawności w rozumieniu art. 483 k.s.h. nie może ograniczać się jedynie do ogólnikowego stwierdzenia, że działanie lub zaniechanie było sprzeczne z prawem lub statutem spółki. Powinno natomiast wskazywać na czym polegała sprzeczność zachowania członka zarządu z oznaczonym przepisem prawa czy postanowieniem statutu spółki. Powinno też wskazywać konkretne naruszone przepisy prawa lub postanowienia statutu.

Odpowiedzialność dotyczy działania i zaniechania. Jest solidarna między członkami zarządu, jeżeli powstała w związku z działaniem lub zaniechaniem kilku (wszystkich) członków zarządu. Na odpowiedzialność członków zarządu może mieć wpływ udzielenie im absolutorium⁶, które w zasadzie zwalnia od odpowiedzialności.

Dochodzenie roszczeń z tytułu szkody wyrządzonej przy sprawowaniu zarządu należy do spraw, w których spółka musi uzyskać zgodę walnego zgromadzenia (art. 393 pkt 2 k.s.h.). Uchwała dotycząca roszczeń o naprawienie szkody powinna być podjęta w głosowaniu tajnym (art. 420 § 2 k.s.h.). Jeśli spółka nie wytoczyła powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce (art. 486 § 1 k.s.h.; zasady dochodzenia roszczeń – zarówno na podstawie uchwały walnego zgromadzenia, jak i bez tej zgody – są podobne jak w przypadku spółki z o.o.⁷).

W sytuacji wytoczenia powództwa na podstawie art. 486 § 1 k.s.h. odpowiedzialny za szkodę członek zarządu nie może powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą mu absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie (art. 487 k.s.h.).

Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, w każdym jednak przypadku – z upływem 5 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 488 k.s.h.).

Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom zarządu spółki wytacza się według miejsca siedziby spółki (art. 489 k.s.h.).

4.5. Rozpowszechnianie fałszywych danych

Źródłem odpowiedzialności, o której mowa w art. 484 k.s.h., jest – najogólniej mówiąc – doprowadzenie do fałszu, rozpowszechnianie fałszu i zatajenie. Członek zarządu poniesie odpowiedzialność, jeśli zostaną łącznie spełnione poniższe warunki:

1) współdziałał w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku,

2) zamieścił w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane lub w inny sposób dane te rozpowszechniał albo, podając dane o stanie majątkowym spółki, zataił okoliczności, które powinny być ujawnione zgodnie z obowiązującymi przepisami,

3) wyrządził szkodę spółce czynnościami wymienionymi w punktach 1 i 2,

4) zachodzi związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem a wyrządzoną szkodą.

Członek zarządu, odpowiedzialny w powyższym zakresie, ponosi odpowiedzialność w stosunku do wszystkich, którzy doznali szkody, w tym – w stosunku do spółki. Chodzi tu o czynności dotyczące akcji, obligacji, imiennych świadectw tymczasowych, imiennych świadectw założycielskich, a w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego w trybie warunkowego podwyższenia – obligacji zamiennych, jak i z prawem pierwszeństwa. Członek zarządu poniesie odpowiedzialność na omawianej podstawie nie tylko, gdy występuje jako sprawca, autor samodzielnego działania, ale także jako podżegacz lub pomocnik. Jeśli szkodę wyrządziło kilka osób wspólnie, odpowiadają za szkodę solidarnie (art. 485 k.s.h.).

Dochodzenie roszczeń z tytułu szkody należy do spraw, w których spółka musi uzyskać zgodę walnego zgromadzenia (art. 393 pkt 2 k.s.h.). Uchwała dotycząca roszczeń o naprawienie szkody powinna być podjęta w głosowaniu tajnym (art. 420 § 2 k.s.h.). Jeśli spółka nie wytoczyła powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce (art. 486 § 1 k.s.h.; zasady dochodzenia roszczeń – zarówno na podstawie uchwały walnego zgromadzenia, jak i bez tej zgody – są podobne jak w przypadku spółki z o.o.⁸.

W sytuacji wytoczenia powództwa na podstawie art. 486 § 1 k.s.h. odpowiedzialny za szkodę członek zarządu nie może powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą mu absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie (art. 487 k.s.h.).

Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, w każdym jednak przypadku – z upływem 5 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 488 k.s.h.). Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom zarządu spółki wytacza się według miejsca siedziby spółki (art. 489 k.s.h.).

5. Wspólne zasady odpowiedzialności

5.1. Szkody wyrządzone przy przekształceniu spółki

Osoby działające za spółkę przekształcaną odpowiadają solidarnie wobec spółki za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy lub statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy (art. 568 § 1 k.s.h.)⁹.

Odpowiedzialność na podstawie art. 568 § 1 k.s.h. ogranicza się do osób uczestniczących w postępowaniu przekształceniowym, jeśli jednocześnie działają za spółkę. To zaś wprost należy odnieść do organów zarządzających spółki, w tym, zwłaszcza – do zarządu. Członek zarządu odpowiada zatem za wyrządzoną spółce szkodę, ale tylko taką, która jest wynikiem naruszenia prawa lub umowy spółki albo statutu. Ponadto szkoda musi być wyrządzona wprost w związku z procesem transformacji spółki. Ocenie podlegają zdarzenia sprzed dnia przekształcenia. W praktyce chodzi o wszelkie uchybienia obowiązkom względem wspólników (akcjonariuszy), a w szczególności niewykonanie praw informacyjnych wspólników. W grę wchodzić mogą również uchybienia obowiązkom kontraktowym, jeśli umowa nakłada na spółkę szczególne obowiązki związane z transformacją.

Ustawodawca ustanowił dla odpowiedzialności członków zarządu domniemanie winy. Członek zarządu może wykazać, że nie ponosi winy w wyrządzeniu szkody wynikającej z czynności, o których mowa w art. 568 § 1 k.s.h. Z uwagi na podwyższony wymóg należytej staranności (art. 209¹ § 1, art. 377¹ § 1 k.s.h.) członek zarządu będzie musiał przy tym wykazać, że nawet przy zachowaniu szczególnej staranności nie mógł zapobiec powstaniu szkody. Odpowiedzialność jest solidarna.

Roszczenia spółki przeciwko członkowi zarządu przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od dnia przekształcenia (art. 568 § 2 k.s.h.).

Powództwo wnosi się przed sąd właściwy, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Wniesienie powództwa nie jest uzależnione od skutecznego zakończenia procedury przekształceniowej. Żądanie odszkodowania może pojawić się nawet w razie niedojścia przekształcenia do skutku.

Dochodzenie roszczeń z tytułu szkody należy do spraw, w których spółka musi uzyskać zgodę walnego zgromadzenia (art. 393 pkt 2 k.s.h.). Uchwała dotycząca roszczeń o naprawienie szkody powinna być podjęta w głosowaniu tajnym (art. 420 § 2 k.s.h.). Jeśli spółka nie wytoczyła powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce (art. 486 § 1 k.s.h.; zasady dochodzenia roszczeń – zarówno na podstawie uchwały walnego zgromadzenia, jak i bez tej zgody – są podobne jak w przypadku spółki z o.o.¹⁰.

W przypadku wytoczenia powództwa na podstawie art. 486 § 1 k.s.h. odpowiedzialny za szkodę członek zarządu nie może powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą mu absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie (art. 487 k.s.h.).

5.2. Realizacja obowiązków w zakresie rachunkowości

Księgi rachunkowe, co do zasady, są prowadzone przez spółkę. Ustawa o rachunkowości dopuszcza jednak powierzenie prowadzenia ksiąg rachunkowych:

● przedsiębiorcy wykonującemu działalność w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych lub przedsiębiorcy prowadzącemu działalność w tym zakresie z innego państwa członkowskiego,

● w przypadku jednostek sektora finansów publicznych – innej jednostce sektora finansów publicznych, na zasadach określonych w przepisach odrębnych (art. 11 u.rach.).

W każdym jednak przypadku zarząd („kierownik jednostki”) ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości. Do podstawowych obowiązków zarządu w zakresie rachunkowości należy:

1) zapewnienie możliwości sporządzenia sprawozdania w odpowiednich terminach i przedstawienia go do zatwierdzenia odpowiednim organom spółki (art. 52 ust. 1 u.rach.);

2) złożenie sprawozdania finansowego do rejestru sądowego w terminie 15 dni od dnia jego zatwierdzenia, wraz z odpisem uchwały o jego zatwierdzeniu i podziale zysku albo pokryciu straty, a ponadto – o ile sprawozdanie finansowe podlegało badaniu – ze sprawozdaniem z badania oraz sprawozdaniem z działalności (art. 69 ust. 1 u.rach.);

3) złożenie wniosku o ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zatwierdzonego sprawozdania finansowego wraz z odpisem uchwały o jego zatwierdzeniu oraz podziale zysku lub pokryciu straty (art. 69 ust. 1, art. 70 u.rach.);

4) powiadomienie właściwego urzędu skarbowego o miejscu prowadzenia ksiąg rachunkowych, jeżeli nie są one prowadzone w siedzibie jednostki lub miejscu sprawowania zarządu, a ponadto zapewnienie dostępności ksiąg rachunkowych – wraz z dowodami księgowymi – uprawnionym organom zewnętrznej kontroli lub nadzoru w siedzibie jednostki lub w miejscu sprawowania zarządu albo w innym miejscu za zgodą organu kontroli lub nadzoru (art. 11a u.rach.);

5) ustalenie w formie pisemnej dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości (art. 10 ust. 1 u.rach.);

6) przechowywanie dokumentów księgowych i sprawozdań finansowych (art. 73 i 74 u.rach.).

Powierzenie wykonywania określonych obowiązków w zakresie rachunkowości innym podmiotom nie zwalnia członków zarządu z odpowiedzialności. Odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie zarządu. Odpowiedzialności tej nie można wyłączyć ani przenieść na inne osoby.

Członkowie zarządu są ponadto obowiązani do zapewnienia, aby sprawozdania spełniały wymagania przewidziane w ustawie o rachunkowości. Obowiązki w tym zakresie członkowie zarządu realizują wraz z członkami rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego.

Jeśli w wyniku działania lub zaniechania stanowiącego naruszenie wyżej wymienionego obowiązku spółce została wyrządzona szkoda, członkowie zarządu (podobnie jak członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki) odpowiadają solidarnie wobec spółki. By uniknąć odpowiedzialności, zarząd powinien dokonać wszelkich starań, by zapewnić rzetelność sprawozdań finansowych. Niewłaściwa realizacja obowiązków wynikających z ustawy może polegać na celowym lub niecelowym zniekształceniu obrazu sytuacji finansowej i dokonań spółki. Działania te mogą być zarówno wynikiem celowego działania ukierunkowanego na wprowadzenia w błąd użytkownika sprawozdań finansowych, jak również skutkiem nienależytego wykonania obowiązków nałożonych ustawą.

Dochodzenie roszczeń z tytułu szkody należy do spraw, w których spółka musi uzyskać zgodę walnego zgromadzenia (art. 393 pkt 2 k.s.h.). Uchwała dotycząca roszczeń o naprawienie szkody powinna być podjęta w głosowaniu tajnym (art. 420 § 2 k.s.h.). Jeśli spółka nie wytoczyła powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce (art. 486 § 1 k.s.h.; zasady dochodzenia roszczeń – zarówno na podstawie uchwały walnego zgromadzenia, jak i bez tej zgody – są podobne jak w przypadku spółki z o.o.¹¹.

W przypadku wytoczenia powództwa na podstawie art. 486 § 1 k.s.h., odpowiedzialny za szkodę członek zarządu nie może powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą mu absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie (art. 487 k.s.h.).

Rozdział III. Odpowiedzialność zarządu wobec osób trzecich

1. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki w organizacji

W przypadku spółki w organizacji, czy to spółki z o.o. czy spółki akcyjnej w tej fazie tworzenia, za jej zobowiązania odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu (art. 13 § 1 k.s.h.). W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji może działać zarząd albo pełnomocnik powołany jednomyślną uchwałą wspólników (art. 161 § 2 k.s.h.), w spółce akcyjnej zaś – zarząd, a do czasu jego ustanowienia jest ona reprezentowana przez założycieli występujących łącznie albo przez pełnomocnika ustanowionego jednomyślną uchwałą założycieli (art. 323 § 2 k.s.h.).

Odpowiedzialność obejmuje wszelkie zobowiązania o charakterze prywatnoprawnym i publicznoprawnym, które powstały w toku funkcjonowania spółki w organizacji. Z natury rzeczy prowadzenie działalności gospodarczej przez spółkę w organizacji niesie za sobą zwiększone możliwości powstawania zobowiązań – z uwagi na powstawanie kosztów związanych z organizowaniem tejże działalności.

Z chwilą wpisu spółki w organizacji do rejestru staje się ona właściwą spółką z o.o. albo akcyjną, uzyskuje od tego momentu osobowość prawną, staje się podmiotem praw i obowiązków, które należy łączyć z zobowiązaniami wobec osób trzecich. Zobowiązania spółki w organizacji przechodzą na spółkę właściwą. Choć odpowiedzialność osób, o których mowa w art. 13 § 1 k.s.h., ustaje wobec spółki z chwilą zatwierdzenia ich czynności przez zgromadzenie wspólników (art. 161 § 3 k.s.h.) albo walne zgromadzenie (art. 323 § 3 k.s.h.), nie ma to znaczenia dla odpowiedzialności tych osób w stosunku do osób trzecich za zaciągnięte zobowiązania. Zatwierdzenie wywołuje bowiem wyłącznie skutki wew­nątrz spółki.

2. Odpowiedzialność zarządu w spółce z o.o.

2.1. Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki za podanie fałszywych danych w oświadczeniach

Kodeks spółek handlowych wymaga w określonych sytuacjach złożenia przez członków zarządu pewnych oświadczeń, mających na celu potwierdzenie i przyjęcie przez nich odpowiedzialności za istnienie określonego stanu faktycznego.

Zarząd obowiązany jest zgłosić zawiązanie spółki z o.o. do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki w celu wpisania spółki do rejestru (art. 164 § 1 k.s.h.). Ustawa szczegółowo wskazuje obowiązkową treść zgłoszenia (art. 166 k.s.h.), jak i załączników do zgłoszenia (art. 167 § 1 i 2 k.s.h.). W kontekście odpowiedzialności szczególne znaczenie ma oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady zostały wniesione w całości przez wszystkich wspólników (art. 167 § 1 pkt 2 k.s.h.). Pokrycie w pełni kapitału zakładowego jest jednym z warunków powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Na członkach zarządu spółki w organizacji spoczywa obowiązek upewnienia się, czy w zgłaszanej do zarejestrowania spółce znajdują się wartości ekonomiczne, które wskazane zostały w umowie spółki. Wykonanie tego obowiązku członkowie zarządu potwierdzają, składając podpisy pod wspomnianym oświadczeniem. Oświadczenie stanowi wyłączny dowód na okoliczność stwierdzaną w treści oświadczenia i nie może być zastąpione żadnym innym dowodem.

Obowiązek złożenia podobnego oświadczenia spoczywa również na zarządzie w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Zarząd składa wtedy, jako załącznik do zgłoszenia, oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na podwyższony kapitał zakładowy zostały w całości wniesione (art. 262 § 2 pkt 3 k.s.h.). W tej sytuacji oświadczenie członków zarządu jest jedynym sposobem wykazania w postępowaniu rejes­trowym faktu rzeczywistego wniesienia wkładów na dokonanie podwyższenia. Nie może zostać zastąpione żadnym innym dowodem. Brak takiego oświadczenia będzie skutkował zwrotem wniosku o rejestrację zmiany, w konsekwencji nie dojdzie do podwyższenia kapitału zakładowego.

Członkowie zarządu powinni przywiązywać szczególną wagę do prawdziwości stanu rzeczy, który w jednym z wymienionych oświadczeń potwierdzają. Za podanie fałszywych danych ponoszą bowiem odpowiedzialność. Podstawą poniesienia odpowiedzialności będzie nie tylko umyślność (rozumiana jako zły zamiar, rozmyślne podanie nieprawdziwych informacji), ale wystarczające będzie także niedbalstwo. Formalne złożenie podpisu, bez próby ustalenia, czy poświadczone fakty miały miejsce, będzie skutkowało przypisaniem członkowi zarządu odpowiedzialności.

Niezgodność oświadczenia o wniesieniu w całości wkładów na podwyższony kapitał zakładowy polegać może na tym, że wkłady zostały wniesione częściowo, nie zostały w ogóle wniesione, wniesiono zawyżone aporty albo wniesiono wkłady pozorne. Późniejsza wpłata, rzeczywiste wniesienie aportu, wyrównanie brakującej części aportu nie będą miały już wpływu na odpowiedzialność członków zarządu.

Skutkiem podania fałszywych danych we wspomnianych oświadczeniach jest solidarna odpowiedzialność członków zarządu ze spółką. Odpowiadają oni wobec wierzycieli spółki przez okres 3 lat od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego. Odpowiedzialność uwarunkowana jest wyłącznie faktem podania (umyślnie lub przez niedbalstwo) fałszywych danych w oświadczeniu. Nie ma znaczenia fakt ewentualnego poniesienia szkody przez wierzyciela. Nie musi on takiej szkody wykazywać.

Członek zarządu może zwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że nawet przy dołożeniu należytej staranności nie mógłby rozpoznać, że dane zawarte w stosownym oświadczeniu są nieprawdzie. W praktyce będzie to niezwykle trudne. Członek zarządu nie może bronić się tym, że działał w zaufaniu do księgowego czy do innych członków zarządu, ma natomiast obowiązek osobiście sprawdzić, czy wszystkie wkłady i wpłaty na kapitał zakładowy lub na podwyższenie kapitału zakładowego zostały wniesione. Niewątpliwie też członków zarządu należy oceniać według wyższego standardu staranności, uwzględniającego zawodowy charakter działalności.

2.2. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki w razie bezskuteczności egzekucji

Członkowie zarządu spółki z o.o. ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jeżeli:

1) istnieje niezaspokojone zobowiązanie spółki,

2) egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna (art. 299 § 1 k.s.h.).

Odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna i wchodzi w grę, gdy zostaną łącznie spełnione powyższe przesłanki. Poddanie członków zarządu surowej odpowiedzialności znajduje uzasadnienie w przyjętej konstrukcji spółki z o.o., uprawnieniach wspólników i podziale kompetencji. Wspólnicy są przecież wyłączeni od prowadzenia spraw spółki, a prawo i obowiązek w tym zakresie powierzono zarządowi. Stąd to członkowie zarządu mogą w pewnych sytuacjach ponosić odpowiedzialność. Członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania spółki, nie zaś za wyrządzoną szkodę. Od chwili powołania do zarządu jego członkowie odpowiadają za prowadzenie spraw spółki. Od tego też momentu mogą ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. O ponoszeniu odpowiedzialności nie decyduje to, czy członek zarządu został wpisany do rejestru, a to z uwagi na deklaratoryjny charakter wpisu. Istotny jest natomiast sam fakt powołania w skład organu.

Członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki istniejące w czasie pełnienia przez niego funkcji, o ile w tym czasie wystąpiły przesłanki upadłości, a nie zgłoszono wniosku o jej ogłoszenie. Stanowisko takie przyjął Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 6 marca 2018 r. (V AGa 72/2018):

Można też spotkać pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji określonego zobowiązania z majątku spółki ponoszą osoby będące członkami jej zarządu w czasie istnienia tego zobowiązania (niezależnie od tego, czy wystąpiły już przesłanki upadłości). W każdym razie członek zarządu może dowodzić, że w czasie pełnienia przez niego funkcji nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Okoliczność tę jednak pozwany członek zarządu powinien udowodnić. Potwierdza to wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 25 maja 2018 r. (V AGa 157/2018):

Wierzyciel w postępowaniu opartym na art. 299 k.s.h. nie musi udowadniać ani powstania stanu wymagalności dochodzonego roszczenia w czasie pełnienia przez pozwanych członków zarządu ich obowiązków, ani powstania takich należności w okresie pełnienia przez pozwanych funkcji członków zarządu w niewypłacalnej spółce. Ponadto, z uwagi na treść przepisu art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego (30-dniowy termin na zgłoszenie wniosku), do słusznego wniosku doszedł Sąd Apelacyjny w Warszawie, uznając w wyroku z 11 kwietnia 2017 r. (VI ACa 79/16), że:

Odpowiedzialność członka zarządu z tytułu art. 299 k.s.h. nie jest ograniczona tylko do należności głównej. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 grudnia 2017 r. (I ACa 97/16):

Ten sam sąd, w wyroku z 29 września 2017 r. (I ACa 940/16), rozszerzył zakres odpowiedzialności o:

Warunkiem poniesienia odpowiedzialności przez członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. jest bezskuteczność egzekucji. Ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela. Potwierdza to teza powołanego powyżej wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 września 2017 r. (I ACa 940/16):

Ciężar udowodnienia bezskuteczności egzekucji, podobnie jak i samego istnienia zobowiązania, obciąża wierzyciela. W tym celu wierzyciel może przedstawić jeden z dowodów wymienionych w poniższym przykładzie.

W pewnych sytuacjach sąd weźmie pod uwagę okoliczności leżące po stronie wierzyciela, mające wpływ na ustalenie, czy egzekucja przeciwko spółce faktycznie okazała się bezskuteczna. Na podstawie okoliczności danej sprawy może pojawić się kwestia przyczynienia się przez wierzyciela (przez zaniechanie) do bezskuteczności egzekucji czy też możliwości faktycznego zaspokojenia wierzyciela na podstawie egzekucji z innych składników majątkowych, czego nie podjęto. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 29 listopada 2017 r. (I ACa 144/17) uznał, że:

Istotne jest w tym zakresie obciążenie pozwanego ciężarem dowodu. W tym kontekście warto też przytoczyć uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 20 lipca 2018 r. (V AGa 383/2018):

Wobec udowodnienia przez wierzyciela istnienia zobowiązania i bezskuteczności egzekucji, członek zarządu może się bronić przed pociągnięciem do odpowiedzialności, wykazując, że:

● we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,

● niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,

● pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody (art. 299 § 2 k.s.h.),

● wierzytelność stwierdzona orzeczeniem, na podstawie którego wszczęto przeciwko spółce bezskuteczną egzekucję, nie istnieje.

Ciężar dowodu wystąpienia jednej z powyższych okoliczności spoczywa na pozwanym członku zarządu. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 27 marca 2018 r. (I AGa 12/2018) zwrócił uwagę na słuszność takiego podejścia:

Jeśli chodzi o ostatnią przesłankę, wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu, zwrócić uwagę należy na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 kwietnia 2023 r., (P 5/19), w którym czytamy:

Jeśli spółka z o.o. stała się niewypłacalna, ma obowiązek zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości, w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia. Obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa na każdym członku zarządu.

Członek zarządu nie musi wykazywać, że to on wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Wystarczy wykazanie, że zgłoszenie nastąpiło we właściwym czasie. Odpowiedzialność wyłącza także samodzielnie złożony wniosek członka zarządu o ogłoszenie upadłości, nawet mimo obowiązującej w danym przypadku reprezentacji łącznej. Ustalenie „czasu właściwego” – dnia, w którym spółka stała się niewypłacalna, wymaga bieżącego orientowania się w stanie interesów i majątku spółki. Obiektywnie można przyjąć, za Sądem Apelacyjnym w Katowicach (wyrok z 18 maja 2018 r., V AGa 142/2018), że jest to czas:

Członek zarządu może próbować uwolnić się od odpowiedzialności, wykazując, że nie ponosi winy w niezłożeniu lub opóźnionym złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Brak winy może w tym przypadku wynikać np. z dłuższej nieobecności członka zarządu, obejmującej czas, w którym wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być złożony, a w konsekwencji z braku kontaktu z finansami spółki.

O szkodzie w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. można mówić, gdy zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wydanie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu spowodowałoby zaspokojenie wierzyciela w części większej niż w przypadku zaniechania dokonanego przez członka zarządu.

Ponadto członkowie zarządu nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji (art. 299 § 4 k.s.h.).

3. Odpowiedzialność zarządu w spółce akcyjnej

3.1. Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki za podanie fałszywych danych w oświadczeniach

Podobnie jak członkowie zarządu spółki z o.o., tak i członkowie zarządu spółki akcyjnej mogą ponieść konsekwencje podania fałszywych danych w oświadczeniach wymaganych w przypadkach wskazanych w ustawie. Chodzi o oświadczenia, o których mowa w:

● art. 320 § 1 pkt 3 k.s.h. – dołączane do zgłoszenia spółki do rejestru oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem,

● art. 320 § 1 pkt 4 k.s.h. – dołączane do zgłoszenia spółki do rejestru (gdy statut przewiduje pokrycie kapitału zakładowego wkładami niepieniężnymi po dokonaniu rejestracji) oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wniesienie wkładów niepieniężnych do spółki jest zapewnione zgodnie z postanowieniami statutu przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki,

● art. 441 § 2 pkt 5 k.s.h. – dołączane do zgłoszenia do rejestru zmiany statutu polegającej na podwyższeniu kapitału zakładowego oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na akcje zostały wniesione, a w przypadku gdy wniesienie wkładów niepieniężnych ma nastąpić po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału, że przejście tych wkładów na spółkę jest zapewnione w terminie określonym w uchwale o podwyższeniu kapitału.

Jeśli zatem członkowie zarządu podali w tych oświadczeniach fałszywe dane i uczynili to umyślnie lub przez niedbalstwo, odpowiadają – solidarnie ze spółką – wobec wierzycieli przez 3 lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego (art. 479 k.s.h.)¹².

3.2. Fałszywe dane w ogłoszeniach przy wydawaniu akcji

Członek zarządu spółki akcyjnej ponosi też, niezależnie od odpowiedzialności z tego tytułu wobec spółki, odpowiedzialność wobec wierzycieli, jeśli współdziałał – bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich – w wydaniu akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo w podziale majątku i jednocześnie zamieścił w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane lub w inny sposób dane te rozpowszechniał albo, podając dane o stanie majątkowym spółki, zataił okoliczności, które powinny być ujawnione zgodnie z obowiązującymi przepisami, a ponadto tylko wtedy, gdy swoim zachowaniem wyrządził szkodę (art. 484 k.s.h.).

4. Wspólne zasady odpowiedzialności

4.1. Szkody wyrządzone wspólnikom przy łączeniu spółek kapitałowych

Osoby biorące udział w postępowaniu łączeniowym spółek mogą ponosić odpowiedzialność wobec wspólników. Dotyczy to członków zarządu, ale także rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatorów. Ich odpowiedzialność jest solidarna. Odpowiedzialność wobec wspólników wchodzi w grę, jeśli łącznie zostaną spełnione warunki:

1) doszło do działania lub zaniechania sprzecznego z prawem lub postanowieniami umowy albo statutu spółki,

2) wyrządzono szkodę wspólnikom,

3) zachodzi związek przyczynowy pomiędzy działaniem lub zaniechaniem a szkodą,

4) odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy (art. 512 § 1 k.s.h.).

Roszczenia wspólników z tytułu naprawienia szkody przedawniają się z upływem 3 lat od dnia ogłoszenia o połączeniu.

Ustawodawca sformułował szczegółowe reguły odpowiedzialności odszkodowawczej przez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów. W związku z tym obowiązują następujące zasady:

● sąd dokona oceny zachowania członka zarządu z uwzględnieniem wymogu dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności (art. 293 § 2, art. 483 § 2 k.s.h.);

● pozwany członek zarządu może zgłosić przy pierwszej czynności procesowej żądanie złożenia przez powoda kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu. Na kaucji tej służy pozwanemu pierwszeństwo zaspokojenia roszczenia przed wszystkimi wierzycielami powoda. Jeśli zaś powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód wnosząc je, działał w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa, obowiązany jest naprawić szkodę wyrządzoną pozwanemu (art. 295 § 2–4, art. 486 § 2–4 k.s.h.);

● pozwany członek zarządu nie może powoływać się na uchwałę wspólników udzielającą mu absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenia się roszczeń o odszkodowanie (art. 296 k.s.h.);

● powództwo wytacza się według miejsca siedziby spółki (art. 298 i 489 k.s.h.);

● wspólnik może, niezależnie od powództwa wytoczonego na podstawie art. 512 k.s.h., dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych (art. 300 i 490 k.s.h.).

4.2. Szkody wyrządzone wspólnikom przy łączeniu się spółki kapitałowej ze spółką osobową

Członkowie zarządu (podobnie jak: członkowie rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorzy) łączącej się – ze spółką osobową – spółki kapitałowej odpowiadają wobec wspólników spółki za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy albo statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy. Odpowiedzialność jest solidarna (art. 526 § 1 k.s.h.).

Roszczenia o naprawienie szkody przedawniają się z upływem 3 lat od dnia ogłoszenia o połączeniu.

W przypadku odpowiedzialności z tytułu szkody wyrządzonej wspólnikom w procesie łączenia spółek kapitałowych ustawodawca sformułował reguły tej odpowiedzialności przez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów. Podobnie uczynił w odniesieniu do odpowiedzialności odszkodowawczej wyrządzonej przy okazji łączenia spółki kapitałowej z osobową. W związku z tym stosuje się tu odpowiednio przepisy: art. 295 § 2–4, art. 296, art. 298, art. 300, art. 484, art. 486 § 2–4, art. 489 i 490 k.s.h.

4.3. Szkody wyrządzone wspólnikom przy podziale spółek

Na podobnej zasadzie jak w przypadku łączenia spółek, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność wobec wspólników za szkody wyrządzone w procesie podziału spółek. Zasady odpowiedzialności są zatem następujące:

● odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, likwidatorów spółek uczestniczących w podziale,

● odpowiedzialność wynika z działania lub zaniechania sprzecznego z prawem lub postanowień umowy albo statutu spółki,

● zachowanie osoby odpowiedzialnej musi pozostawać w związku z przygotowaniem i przeprowadzeniem procedury podziału,

● zachowanie osoby odpowiedzialnej wyrządziło wspólnikom szkodę,

● zachodzi związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem a szkodą,

● odpowiedzialność osób odpowiedzialnych jest solidarna,

● odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy,

● roszczenia z tytułu naprawienia szkody przedawniają się z upływem 3 lat od ogłoszenia o podziale,

● szczegółowe reguły odpowiedzialności sformułowano przez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów: art. 295 § 2–4, art. 296, art. 298, art. 300, art. 484, art. 486 § 2–4, art. 489 i 490 k.s.h. (art. 548 k.s.h.)¹³.

4.4. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy przekształcaniu spółek

Osoby, które działały za spółkę przekształcaną, ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z tym procesem. W związku z tym, że działanie za spółkę przynależne jest organom spółki, odpowiedzialnością objęci są przede wszystkim członkowie zarządu (także członkowie rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorzy). Odpowiedzialność związana jest z działaniem lub zaniechaniem, które są sprzeczne z prawem albo postanowieniami umowy lub statutu spółki. Członkowie zarządu (ewentualnie inne osoby działające za spółkę) ponoszą odpowiedzialność wobec wspólników oraz osób trzecich (także wobec spółki), o ile wspomnianymi działaniem lub zaniechaniem wyrządzona została szkoda. Wymienione osoby odpowiadają solidarnie. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy. Roszczenia przedawniają się w okresie 3 lat, licząc od dnia przekształcenia (art. 568 k.s.h.). Członek zarządu może bronić się przed pociągnięciem do odpowiedzialności, wykazując, że nie ponosi winy.

4.5. Odpowiedzialność za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Zarząd spółki kapitałowej obowiązany jest zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła przyczyna do ogłoszenia upadłości (art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego), tj. spółka stała się niewypłacalna. Obowiązek zgłoszenia spoczywa na każdym członku zarządu, niezależnie od przyjętego sposobu reprezentacji. Kodeks spółek handlowych wymaga bowiem złożenia wniosku dotyczącego osoby prawnej od każdej osoby, która na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami (art. 21 ust. 2 Prawa upadłościowego). Potwierdził to również Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 19 grudnia 2013 r. (VI ACa 716/13):

W razie niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek właśnie niezłożenia wnios­ku w terminie. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy (art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego). Jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 1 sierpnia 2017 r. (I SA/Gd 523/17):

Ciężar dowodu dla wykazania braku winy spoczywa na osobie pozwanej – zobowiązanej do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Może się oczywiście zdarzyć, że osoba zostaje powołana w skład zarządu już po zaistnieniu stanu niewypłacalności. Stąd może pojawić się wątpliwość, czy – a jeśli tak, to od kiedy – osoba taka ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Odpowiedź na to pytanie można znaleźć w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 marca 2013 r. (I FSK 862/12):

Jednocześnie, na co zwrócił uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 19 kwietnia 2018 r. (III SA/Łd 860/17):

Termin 30 dni na zgłoszenie wniosku liczy się od obiektywnego wystąpienia stanu niewypłacalności, a nie od powzięcia wiadomości o tym stanie przez członka zarządu. Ta ostatnia okoliczność może mieć ewentualnie znaczenie w kontekście przesłanki winy, z uwzględnieniem obowiązującego domniemania, że niezłożenie wniosku nastąpiło z winy dłużnika lub jego reprezentantów.

Powód – osoba poszkodowana w wyniku niezłożenia przez zarząd danej spółki wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie – nie musi wykazywać winy pozwanego (jest ona domniemana). Nie ma też potrzeby wykazywania związku przyczynowego między szkodą a niezłożeniem w terminie stosownego wniosku. Szkoda bowiem powstaje przez samo zaniechanie złożenia wniosku, co potwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 28 grudnia 2016 r. (I ACa 1068/16) :

Powód powinien natomiast wskazać na brak wniosku o ogłoszenie upadłości, mimo zaistniałego stanu niewypłacalności, bądź wskazać na naruszenie terminu w odniesieniu do wnios­ku, który został zgłoszony. Musi w końcu wykazać istnienie niezaspokojonej wierzytelności.

W przypadku dochodzenia odszkodowania przez niewypłacalnego dłużnika domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Pozwany może przedstawić dowód przeciwny i wykazać, że szkoda jest mniejsza niż wysokość niezaspokojonej wierzytelności. Pozwany członek zarządu może wykazać ponadto, że nawet gdyby złożył wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie, to i tak wierzytelność nie uległaby zaspokojeniu. Nie ponosi wówczas odpowiedzialności za szkodę. W pewnych okolicznościach członek zarządu może bronić się przez wykazanie należytej staranności w swoim działaniu. Odniósł się do tego Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 26 czerwca 2018 r. (I SA/Gd 407/2018):

Należy mieć przy tym na uwadze, iż członek zarządu będzie oceniany z uwzględnieniem podwyższonego miernika staranności, uwzględniającego zawodowy charakter jego działalności.

Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności także wtedy, gdy wykaże, w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła przyczyna do ogłoszenia upadłości, że otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu (art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego). Osoby zobowiązane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie ponoszą ponadto odpowiedzialności za niezłożenie wniosku w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.

Orzeczenie sądu w przedmiocie odpowiedzialności członka zarządu ma charakter deklaratywny. Stwierdza bowiem w istocie istniejącą już odpowiedzialność z tego względu, że dotyczy zobowiązań, jakie istnieją od momentu ziszczenia się przesłanek określonych w przepisach Prawa upadłościowego.

Rozdział IV. Odpowiedzialność karna

1. Przepisy regulujące odpowiedzialność karną w Kodeksie spółek handlowych

1.1. Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Zarząd spółki kapitałowej obowiązany jest zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła przyczyna do ogłoszenia upadłości (art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego). Obowiązek w tym zakresie, jak już wspomniano, dotyczy każdego członka zarządu spółki, niezależnie od przyjętego sposobu reprezentacji. Niewywiązanie się z tej powinności skutkuje powstaniem odpowiedzialności członka zarządu i to na kilku płaszczyznach. Członek zarządu poniesie bowiem odpowiedzialność na podstawie:

1) art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego – odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości,

2) art. 293 k.s.h. – odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem (tj. niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości zgodnie z art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego),

3) art. 299 k.s.h. – solidarna odpowiedzialność członków zarządu w razie bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce.

Zaniedbania w zakresie zgłoszenia wniosku o upadłość spółki kapitałowej mogą także wiązać się z poniesieniem odpowiedzialności karnej przez członków zarządu. Odpowiedzialności karnej podlega każdy członek zarządu (także likwidator), który nie zgłosił wniosku o upadłość spółki pomimo powstania warunków uzasadniających upadłość spółki, stosownie do przepisów Prawa upadłościowego (art. 586 k.s.h.). Przestępstwo określone w art. 586 k.s.h. można popełnić tylko umyślnie. Linia obrony członka zarządu może zatem polegać przede wszystkim na wykazaniu, że pozostawał w błędzie co do tego, że zachodzą prawnie określone przesłanki zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Odpowiedzialność karną wyłącza nawet okoliczność, że błąd był zawiniony. Czyn niezgłoszenia upadłości jest karalny przez sam fakt zaniechania wykonania obowiązku przez członka zarządu, nie zależy od wyrządzenia komukolwiek jakiejkolwiek szkody ani tym bardziej jedynie niebezpieczeństwa powstania takiej szkody.

Stan taki znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 grudnia 2016 r. (II AKa 292/16):

Podobnie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 7 listopada 2016 r. (II AKa 94/16) stwierdzono, że:

Przestępstwo zagrożone jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.

1.2. Ogłaszanie nieprawdziwych danych

Interes uprawnionych podmiotów, prawo do uzyskiwania rzetelnych i zgodnych ze stanem rzeczywistym informacji na temat funkcjonowania spółki uzasadniają penalizację czynu polegającego na:

● ogłaszaniu danych nieprawdziwych,

● przedstawianiu nieprawdziwych danych organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji (art. 587 § 1 k.s.h.).

Odpowiedzialności karnej przewidzianej w tym przepisie podlega każdy, kto dokonał jednej z wymienionych czynności przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w tytule III („spółki kapitałowe”) i IV („łączenie, podział i przekształcanie spółek”). Potencjalnie odpowiedzialnym podmiotem może być przede wszystkim każdy członek zarządu, ale także likwidatorzy, założyciele, członkowie organów nadzorczych i kontrolnych. Krąg podmiotów, które mogą popełnić przestępstwo określone w art. 587 k.s.h., jest zatem mocno ograniczony, na co zwrócił uwagę również Sąd Apelacyjny w wyroku z 23 grudnia 2002 r. (II AKa 310/02):

Przestępstwo można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Czynności w zakresie ogłoszeń będą karalne zarówno wtedy, gdy osoba odpowiedzialna dokonuje ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, jak i wtedy, gdy ogłoszenia dokonywane są w innej formie, jeżeli obowiązek taki przewidziano w umowie spółki z o.o. lub w statucie spółki akcyjnej.

Obowiązek dokonywania ogłoszeń wynika zarówno z przepisów k.s.h. (art. 5), jak i z przepisów ustawy o KRS (art. 13). Jeśli umowa lub statut spółki wskazują pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki (niezależnie od obowiązku publikacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym), należy tę okoliczność ujawnić w zgłoszeniu spółki do rejestru (art. 166 § 1 pkt 1, art. 318 pkt 11 k.s.h.). Wiele przepisów Kodeksu spółek handlowych przewiduje obowiązek dokonywania ogłoszeń. Wymieńmy przykładowo:

1) art. 170 § 3 – ogłoszenie o otwarciu likwidacji spółki z o.o. w organizacji,

2) art. 179 § 2 – ogłoszenie o zamierzonym zwrocie dopłat w spółce z o.o.,

3) art. 264 § 1 – ogłoszenie o uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego spółki z o.o.,

4) art. 279 – ogłoszenie o rozwiązaniu spółki z o.o. i otwarciu likwidacji,

5) art. 288 § 1 – ogłoszenie sprawozdania likwidacyjnego spółki z o.o.,

6) art. 300¹²¹ § 1 – ogłoszenie o rozwiązaniu prostej spółki akcyjnej i otwarciu likwidacji,

7) art. 312 § 1 – ogłoszenie o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym przed dniem zarejestrowania spółki akcyjnej,

8) art. 325 § 1 – ogłoszenie o niezarejestrowaniu spółki akcyjnej w organizacji,

9) art. 326 § 3 – ogłoszenie o otwarciu likwidacji spółki akcyjnej w organizacji,

10) art. 330 – ogłoszenie wezwania o dokonanie wpłat,

11) art. 345 § 7 – ogłoszenie sprawozdania w przedmiocie finansowania przez spółkę akcyjną nabycia lub objęcia emitowanych przez nią akcji,

12) art. 349 § 4 – ogłoszenie o planowanej wypłacie zaliczek na dywidendy,

13) art. 358 § 3 – ogłoszenie wykazu unieważnionych dokumentów akcji,

14) art. 447¹ – ogłoszenie o podwyższeniu kapitału zakładowego w granicach kapitału docelowego, jeżeli odstąpiono od badania wkładów niepieniężnych przez biegłego rewidenta,

15) art. 456 § 1 – ogłoszenie o uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego spółki akcyjnej,

16) art. 465 – ogłoszenie o rozwiązaniu spółki akcyjnej i otwarciu likwidacji,

17) art. 500 § 1 – ogłoszenie planu połączenia spółek,

18) art. 508 – ogłoszenie o połączeniu spółek,

19) art. 516⁴ – ogłoszenie planu połączenia transgranicznego,

20) art. 535 § 3 – ogłoszenie planu podziału spółki,

21) art. 543 – ogłoszenie o podziale spółki,

22) art. 570 – ogłoszenie o przekształceniu spółki.

Przepis art. 587 k.s.h. penalizuje również przedstawianie nieprawdziwych danych:

● organom spółki – dotyczy w szczególności przedstawiania przez zarząd dokumentacji organowi nadzoru lub zgromadzeniu wspólników (walnemu zgromadzeniu),

● władzom państwowym – dotyczy udostępniania nieprawdziwych danych jakiemukolwiek organowi władzy państwowej, np. sądom lub urzędom skarbowym,

● osobie powołanej do rewizji – przede wszystkim biegłemu rewidentowi badającemu sprawozdania lub dokumentację związaną z przekształceniem.

Danymi nieprawdziwymi, o których mowa w przepisie art. 587 k.s.h., są dane fałszywe, niekompletne, niezupełne. Dane nieprawdziwe mają na celu budowanie u odbiorcy mylnego przekonania co do faktycznego stanu rzeczy. Skutek, jaki ogłoszenie bądź przekazanie tych danych spowodowało, pozostaje bez znaczenia dla odpowiedzialności karnej.

Skazany za przestępstwo określone w art. 587 § 1 k.s.h. podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. Jeśli popełnił przestępstwo nieumyślnie, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 587 § 2 k.s.h.).

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 587 k.s.h. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.). Jednakże w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywanie zakazu. Uprawnienie to nie przysługuje sprawcom przestępstw umyślnych (art. 18 § 4 k.s.h.). Warto zauważyć, że członek zarządu odzyskuje swoje uprawnienia także w razie uchylenia wyroku skazującego i wznowienia ­postępowania karnego. Jak bowiem wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 28 maja 2015 r. (III CSK 283/14):

1.3. Nieprzekazanie informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień

Odpowiedzialnością karną zagrożony jest czyn polegający na zaniechaniu wykonania obowiązków określonych w przepisach art. 219 § 4 i 4¹, art. 300⁷¹ § 1–2, art. 300⁷⁶ § 5 albo art. 382 § 4 i 5 k.s.h. Penalizacji podlega zachowanie polegające na:

● nieprzekazaniu informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień w terminie,

● przekazaniu informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień niezgodnych ze stanem faktycznym,

● zatajeniu danych wpływających w istotny sposób na treść tych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień.

Opisywane czyny zagrożone są karą grzywny nie niższej niż 20 000 zł i nie wyższej niż 50 000 zł albo karą ograniczenia wolności (art. 587¹ § 1 k.s.h.).

Czyn mniejszej wagi, związany z działaniem przez sprawcę w warunkach nieumyślności, zagrożony jest karą grzywny nie niższą niż 6000 zł i nie wyższą niż 20 000 zł (art. 587¹ § 2 k.s.h.).

Istotą tego przestępstwa jest naruszenie określonych obowiązków informacyjnych na rzecz nadzoru w spółkach kapitałowych. Sprawcą przestępstwa może być osoba fizyczna, będąca adresatem zindywidualizowanego obowiązku informacyjnego. W pierwszej kolejności obowiązki te odnieść należy do członków zarządu i oni też odpowiadają – pod rygorem wspomnianej odpowiedzialności karnej – za prawidłowe wykonanie obowiązków wynikających z art. 219 § 4 i 4¹, art. 300⁷¹ § 1–2, art. 300⁷⁶ § 5 albo art. 382 § 4 i 5 k.s.h.

1.4. Utrudnianie dostępu do dokumentów i nieudzielanie informacji

Zarząd spółki z o.o. zobowiązany jest zapewnić doradcy rady nadzorczej dostęp do dokumentów i udzielać mu żądanych informacji (art. 219² § 3 k.s.h.). Taka sama powinność ciąży na zarządzie prostej spółki akcyjnej (art. 300^71ak.s.h.). Z kolei rada nadzorcza spółki akcyjnej może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonego zagadnienia dotyczącego działalności spółki lub jej stanu majątkowego przez wybranego doradcę. W związku z tym zarząd winien zapewnić doradcy rady nadzorczej dostęp do dokumentów i udzielać informacji stanowiących podstawę badania (art. 382¹ § 4³ k.s.h.). Każdy, kto wbrew opisanym powyżej obowiązkom doprowadzi do tego, że zarząd:

● nie zapewnia doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów,

● nie udziela doradcy rady nadzorczej żądnych informacji,

● przekazuje doradcy rady nadzorczej informacje niezgodne ze stanem faktycznym,

● zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji lub dokumentów

podlega odpowiedzialności karnej. Podmiotem niewykonującym opisanych obowiązków sprawozdawczych może być w szczególności każdy członek zarządu spółki kapitałowej.

Czyn zagrożony jest karą grzywny nie niższą niż 20 000 zł i nie wyższą niż 50 000 zł albo karą ograniczenia wolności (art. 587² § 1 k.s.h.). Jeśli sprawca działał nieumyślnie, może zostać ukarany karą grzywny nie niższą niż 6000 zł i nie wyższą niż 20 000 zł (art. 587² § 2 k.s.h.).

1.5. Dopuszczenie do nabycia przez spółkę własnych udziałów lub akcji

Spółka z o.o. nie może obejmować lub nabywać ani także przyjmować w zastaw własnych udziałów. Zakaz dotyczy również obejmowania lub nabywania udziałów bądź przyjmowania ich w zastaw przez spółkę albo spółdzielnię zależną (art. 200 § 1 k.s.h.). Wyjątkowo spółka z o.o. może nabyć własne udziały:

● w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika,

● w celu umorzenia udziałów,

● w innych przypadkach przewidzianych w ustawie (art. 200 § 1 k.s.h.).

Spółka akcyjna nie może, co do zasady, nabywać wyemitowanych przez nią akcji (akcje własne). I w tym przypadku ustawa przewiduje wyjątki. Zakaz bowiem nie dotyczy:

1) nabycia akcji w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie,

2) nabycia akcji, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom zatrudnionym w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej 3 lat,

3) spółki publicznej, nabywającej akcje w celu wypełnienia zobowiązań wynikających z instrumentów dłużnych zamiennych na akcje,

4) nabycia akcji w drodze sukcesji uniwersalnej,

5) instytucji finansowej, która nabywa za wynagrodzeniem w pełni pokryte akcje na cudzy rachunek, celem ich dalszej odsprzedaży,

6) nabycia akcji w celu ich umorzenia,

7) nabycia w pełni pokrytych akcji w drodze egzekucji, celem zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza,

8) nabycia w pełni pokrytych akcji nieodpłatnie,

9) nabycia na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie,

10) nabycia akcji w innych przypadkach przewidzianych w ustawie (art. 362 § 1 k.s.h.).

Nabycie własnych udziałów lub akcji albo branie ich w zastaw stanowi występek, o ile wspomniane czynności nie mieszczą się w zakresie wymienionych wyjątków. Czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Przestępstwo jest dokonane z chwilą nabycia akcji własnych przez spółkę, a więc z chwilą nastąpienia skutku rozporządzającego czynności prawnej.

Przedmiotem ochrony są dobra prawne wspólników lub akcjonariuszy, wierzycieli spółki oraz samej spółki, a ponadto innych podmiotów zaangażowanych kapitałowo w funkcjonowanie spółki, a także zasady prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego. Chodzi też o zabezpieczenie prawidłowych relacji między zarządem spółki a jej wspólnikami. Nabywanie udziałów własnych stanowi bowiem istotne zagrożenie dla obrotu.

Karze podlega tylko członek zarządu lub likwidator. Inne osoby, choćby miały wpływ na dokonanie czynności polegających na zabronionym nabyciu własnych udziałów, nie ponoszą odpowiedzialności przewidzianej w art. 588 k.s.h. Nie ma znaczenia, czy nabycie przez spółkę jest następstwem własnego działania członka zarządu lub likwidatora, czy też cały zarząd, wiedząc o takich czynnościach, nie sprzeciwił się ich dokonaniu. Przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie. Jeśli natomiast sprawca pozostaje w błędzie co do tego, że zachodzi któryś z przypadków wyłączających zakaz, umyślność zostaje wyłączona, a w konsekwencji nie ponosi odpowiedzialności i to niezależnie od tego, czy błąd był zawiniony.

1.6. Dopuszczenie do wydania przez spółkę dokumentów imiennych

Na udziały lub prawa do zysku w spółce z o.o. nie mogą być wystawiane dokumenty na okaziciela, jak również dokumenty imienne lub na zlecenie (art. 174 § 6 k.s.h.). Naruszenie wspomnianego zakazu zostało obwarowane odpowiedzialnością karną (art. 589 k.s.h.). Zakres podmiotowy został ograniczony do członków zarządu i likwidatorów spółki z o.o., którzy dopuścili do dokonania zakazanej czynności. Przepis ma na celu ochronę prawidłowego funkcjonowania spółki z o.o. i prawidłowego obrotu. Przestępstwo można popełnić tylko umyślnie. Dla przypisania sprawcy umyślności nie ma znaczenia, czy działał w szczególnym celu. Czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

1.7. Bezprawne wydanie tytułów uczestnictwa

Członek zarządu (likwidator) prostej spółki akcyjnej nie może dopuścić do wydania przez spółkę dokumentów na akcje, warranty subskrypcyjne lub na inne tytułu uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki. Zakaz ten jest konsekwencją ustanowienia wymogu podjęcia uchwały zgromadzenia akcjonariuszy w sprawach dotyczących dokumentów na akcje, warrantów subskrypcyjnych lub innych tytułach uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki.

Naruszenie tego zakazu skutkuje odpowiedzialnością karną. Czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy (art. 589¹ k.s.h.). Przestępstwo to może popełnić wyłącznie jeden z wymienionych w przepisie członków organu jednego tylko typu spółki kapitałowej, a mianowicie prostej spółki akcyjnej. Uzasadnieniem dla takiego ograniczenia jest charakter prostej spółki akcyjnej – spółki kapitałowej przeznaczonej dla innowacyjnych przedsięwzięć. W prostej spółce akcyjnej dopuszczalne jest wnoszenie różnego rodzaju wkładów, które nie jest łatwo wycenić, w tym w postaci świadczenia usług lub pracy. To zaś pociąga za sobą konieczność zachowania niepublicznego charakteru spółki. Jej akcje nie powinny być wprowadzane ani dopuszczane do zorganizowanego obrotu, w szczególności na rynku regulowanym.

1.8. Dopuszczenie do wydania dokumentów akcji

Ustawa, mając na względzie zabezpieczenie interesów spółki, zakazuje wydawania przez spółkę dokumentów na akcje, warranty subskrypcyjne, świadectwa użytkowe, świadectwa założycielskie lub na inne tytułu uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki. Naruszenie tego zakazu stanowi przestępstwo zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Odpowiedzialność karna dotyczy osoby, która:

● jest uprawniona samodzielnie lub łącznie z innymi osobami na podstawie k.s.h. lub statutu do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki akcyjnej (a także spółki komandytowo-akcyjnej) i jednocześnie

● dopuszcza do wydania przez spółkę ww. dokumentów (art. 589² k.s.h.).

Zakaz ten wynika z przepisów dotyczących funkcjonowania spółki akcyjnej (i komandytowo-akcyjnej). Sprawcą przestępstwa w przypadku spółki akcyjnej może być członek zarządu lub kilku jego członków.

1.9. Bezprawne głosowanie na walnym zgromadzeniu lub bezprawne wykonywanie praw mniejszości

Odpowiedzialności karnej podlega każdy (członek zarządu, likwidator, osoba użyczająca akcji nieuprawniającej do głosowania, zastawnik lub użytkownik akcji, którym nie przysługuje już prawo głosu), kto:

1) wystawia fałszywe zaświadczenie o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania lub fałszywe świadectwo rejestrowe,

2) użycza innemu dokumentu akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania,

3) wystawia fałszywe zaświadczenie o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej,

4) przekazuje lub udostępnia fałszywy wykaz akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej

– o ile działa w celu bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości (art. 590 k.s.h.).

Oczywiście już z treści przepisu wynika, że dotyczy on wyłącznie spółki akcyjnej. Przepis odnosi się do działań, które mają znamiona bezprawności przy podejmowaniu czynności na walnym zgromadzeniu lub w związku z jego obradami. Bezprawnością objęta jest również sytuacja wykonywania innych praw mniejszości na walnym zgromadzeniu. Czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 590 k.s.h. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

1.10. Bezprawne wydanie akcji

Przepis art. 592 k.s.h. przewiduje odpowiedzialność karną związaną z nieprawidłowym wydaniem akcji (rozumianych jako dokument, papier wartościowy), odnosi się zatem wyłącznie do spółki akcyjnej. Tylko członek zarządu może być sprawcą czynu polegającego na dopuszczeniu do wydania dokumentów akcji:

● niedostatecznie opłaconych,

● przed zarejestrowaniem spółki,

● w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – przed zarejestrowaniem podwyższenia.

Funkcja przepisu polega na zabezpieczeniu porządku legitymacyjnego w spółce oraz bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

Wydanie dokumentów akcji, które nie są dostatecznie opłacone, może spowodować niemożność wyegzekwowania wpłat na akcje. Wydanie akcji w tej sytuacji powoduje zagrożenie dla obrotu. Zakaz dotyczy jednak wyłącznie dokumentów akcji na okaziciela (art. 335 § 1 k.s.h.). Wprowadzenie zakazu wydania dokumentów akcji przed zarejestrowaniem spółki lub przed zarejestrowaniem podwyższenia zapobiegać ma sytuacji, w której w obrocie prawnym znalazłyby się dokumenty posiadające atrybuty akcji, ale faktycznie niebędące akcjami w znaczeniu papieru wartościowego, bądź też akcje, co do których istnieją ograniczenia w wykonywaniu prawa głosu.

Przestępstwo zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku może być popełnione wyłącznie umyślnie. Sprawca – członek zarządu – musi mieć świadomość, że nie doszło do pełnego pokrycia akcji albo że nie dokonano jeszcze właściwej rejestracji, albo co najmniej godzić się na wydanie dokumentów akcji w takiej sytuacji. Błąd sprawcy, także zawiniony, wyłącza umyślność, a w konsekwencji możliwość przypisania popełnienia tego czynu. Członek zarządu nie musi działać w jakimś konkretnie sprecyzowanym celu, np. w celu osiągnięcia korzyści materialnej albo wyrządzenia spółce szkody.

Tej samej karze podlegać będzie członek zarządu, który dopuszcza do zarejestrowania akcji w rejestrze akcjonariuszy przed:

1) zarejestrowaniem spółki akcyjnej,

2) w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – przed zarejestrowaniem podwyższenia (art. 592 § 2 k.s.h.),

3) zarejestrowaniem prostej spółki akcyjnej,

4) wpisem do rejestru zmiany liczby akcji – w przypadku emisji nowych akcji prostej spółki akcyjnej (art. 592 § 3 k.s.h.).

1.11. Inne czyny niedozwolone

Przepis art. 594 § 1 k.s.h. wymienia czyny, które nie stanowią przestępstw, lecz delikty, zagrożone wyłącznie grzywną do 20 000 zł, nakładaną przez sąd rejestrowy. Sprawcą deliktu może być tylko członek zarządu (albo likwidator), który wbrew obowiązkowi dopuścił do tego, że określonych w przepisie czynności – wymaganych przez prawo – nie wykonuje zarząd jako organ spółki.

Odpowiedzialność na podstawie art. 594 § 1 k.s.h. ponosi członek zarządu, który dopuszcza do tego, że zarząd:

1) nie składa sądowi rejestrowemu listy wspólników albo listy akcjonariuszy,

2) nie prowadzi księgi udziałów zgodnie z przepisami art. 188 § 1 albo nie prowadzi księgi akcyjnej zgodnie z art. 341 § 1 k.s.h., albo dopuszcza do nieprowadzenia rejestru akcjonariuszy zgodnie z przepisami ustawy lub nierejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych,

3) nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia,

4) odmawia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub nie dopuszcza jej do pełnienia obowiązków,

5) nie przedstawia sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów,

6) nie ogłasza wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym zgodnie z przepisem art. 312 § 7 k.s.h.

Pierwszy z wymienionych powyżej czynów polega na niezłożeniu sądowi nowej listy wspólników, gdy wymaga tego przepis prawa (art. 188 § 3 k.s.h.). Złożenie listy wspólników, która jest niekompletna lub zawiera fałszywe dane, nie pozwala do pociągnięcia do odpowiedzialności na podstawie art. 594 § 1, co nie wyklucza odpowiedzialności karnej na podstawie art. 587 k.s.h.

Zarząd spółki z o.o. obowiązany jest prowadzić księgę udziałów, do której wpisuje się nazwisko i imię albo firmę (nazwę) i siedzibę każdego wspólnika, adres, liczbę i wartość nominalną jego udziałów oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania i wykonywanie prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika, a także wszelkie zmiany dotyczące wspólników i przysługujących im udziałów (art. 188 § 1 k.s.h.). Zarząd spółki akcyjnej obowiązany jest prowadzić księgę akcji imiennych i świadectw tymczasowych, tj. księgę akcyjną, do której należy wpisywać nazwisko i imię albo firmę (nazwę) oraz siedzibę i adres akcjonariusza albo adres do doręczeń, wysokość dokonanych wpłat, a także – na wniosek osoby uprawnionej – wpis o przeniesieniu akcji na inną osobę wraz z datą wpisu (art. 341 § 1 k.s.h.). Członkowie zarządu spółki kapitałowej, który nie wykonują powyższego obowiązku, ponoszą odpowiedzialność na podstawie art. 594 § 1 pkt 2 k.s.h. Podobny skutek nastąpi, gdy treść księgi nie odpowiada wymaganiom określonym odpowiednio w art. 188 § 1 lub art. 341 § 1 k.s.h. lub gdy zarząd nie wpisze nabywcy udziałów (akcji) do księgi udziałów (akcyjnej).

Obowiązek zwołania zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia może wynikać z:

● przepisu prawa (art. 231 § 1, art. 233, art. 300⁸² § 1, art. 395 § 1, art. 397 k.s.h.),

● wniosku mniejszości (art. 236, 300⁸⁵ i 400 k.s.h.),

● żądania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej (art. 235 § 2, art. 300⁸⁴ § 2 i art. 399 § 2 k.s.h.),

● zapisów umowy spółki bądź statutu.

Jeśli zarząd nie zwołuje zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w przypadkach wskazanych powyżej, każdy z jego członków ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 594 § 1 pkt 3 k.s.h., chyba że zachodziły uzasadnione powody, dla których w danym przypadku zarząd nie zwołał zgromadzenia.

Osobą powołaną do rewizji może być w konkretnym przypadku zarówno biegły rewident, jak i członek rady nadzorczej bądź komisji rewizyjnej. Obowiązki zarządu w zakresie udzielania wyjaśnień „osobie powołanej do rewizji” wynikają z przepisów ustawy:

● art. 219 § 4, art. 382 § 3 k.s.h. – w celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki,

● art. 300⁷¹ § 1 k.s.h. – w celu wykonywania swoich obowiązków rada nadzorcza prostej spółki akcyjnej może badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień,

● art. 559 § 3 k.s.h. – na pisemne żądanie biegłego rewidenta badającemu plan przekształcenia spółki, zarząd ma obowiązek przedłożyć dodatkowe wyjaśnienia lub dokumenty.

Opisane tu naruszenia trzeba jednak rozpatrywać z uwzględnieniem – w wielu przypadkach – wymogu współdziałania wszystkich członków zarządu (np. złożenie sądowi rejestrowemu nowej listy wspólników zgodnie z art. 188 § 3 k.s.h.) albo co najmniej współdziałania zgodnie z zasadami reprezentacji (np. złożenie wniosku do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta). W takich przypadkach członek zarządu nie będzie miał możliwości wyegzekwowania wykonania obowiązku wobec bierności pozostałych członków zarządu. W związku z tym odpowiedzialność członka zarządu musi być rozpatrywana pod kątem jego indywidualnych czynności i zależy od oceny, czy zrobił wszystko, co do niego należało.

Sprawozdanie założycieli spółki akcyjnej należy poddać badaniu jednego albo kilku biegłych rewidentów w zakresie jego prawdziwości i rzetelności (art. 312 § 1 k.s.h.). Biegłego rewidenta wyznacza sąd rejestrowy właściwy ze względu na siedzibę spółki (art. 312 § 2 k.s.h.), na wniosek założycieli albo zarządu (art. 312¹ § 4 k.s.h.). W razie niewykonania tego obowiązku, członkowie zarządu podlegają odpowiedzialności, o której mowa w art. 594 § 1 pkt 5 k.s.h.

Wzmiankę o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym zarząd spółki akcyjnej powinien ogłosić przed dniem zarejestrowania spółki (art. 312 § 7 k.s.h.). Zaniechanie skutkuje odpowiedzialnością, o której mowa w art. 594 § 1 pkt 6 k.s.h.

Członek zarządu ponosi ponadto odpowiedzialność związaną z nieprawidłowym składem rady nadzorczej. Ta składa się co najmniej z trzech członków (art. 215 § 1, art. 385 § 1 k.s.h.), a w spółkach publicznych co najmniej z pięciu członków (art. 385 § 1 k.s.h.). W przypadku takiej liczby wakatów w radzie nadzorczej, że obsadzony skład osobowy jest mniejszy niż ustawowe minimum, zarząd powinien niezwłocznie zadbać o uzupełnienie składu. Zasadą jest powoływanie członków rady nadzorczej uchwałą wspólników (przez walne zgromadzenie). Zadaniem zarządu w takich okolicznościach jest niezwłoczne zwołanie zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w celu uzupełnienia składu osobowego rady nadzorczej. Jeśli spółka przez czas dłuższy niż 3 miesiące pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie, członek zarządu, który do tego dopuszcza, podlega grzywnie do 20 000 zł (art. 594 § 2 k.s.h.).

1.12. Nieprawidłowa treść pism i zamówień handlowych

Kodeks spółek handlowych określa obowiązkową treść każdego pisma i zamówienia handlowego składanego przez spółkę kapitałową, zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej. Powinny one zawierać co najmniej:

1) firmę spółki (nazwę), jej siedzibę i adres,

2) oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki oraz numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru,

3) NIP,

4) wysokość kapitału zakładowego, a dla spółki, której umowę zawarto przy wykorzystaniu wzorca umowy, do czasu pokrycia kapitału zakładowego, także informację, że wymagane wkłady na kapitał zakładowy nie zostały wniesione (art. 206 § 1 k.s.h.) – w przypadku spółki z o.o. albo

5) wysokość kapitału zakładowego i kapitału wpłaconego (art. 374 § 1 k.s.h.) – w przypadku spółki akcyjnej.

Tę minimalną treść powinny także zawierać informacje na stronach internetowych spółki. Niedopełnienie obowiązku zagrożone jest sankcją karną. Członek zarządu spółki kapitałowej, który dopuszcza do tego, że pisma i zamówienia handlowe nie zawierają danych, o których tu mowa, podlega karze grzywny do 5000 zł (art. 595 § 1 k.s.h.). Karę nakłada sąd rejestrowy. Sprawca może dokonać czynu zabronionego przez działanie (podanie danych nieprawdziwych), jak i przez zaniechanie (spółka w ogóle nie zamieszcza wymaganych informacji). W tym pierwszym przypadku w grę wchodzić może także odpowiedzialność karna na podstawie art. 587 k.s.h.

2. Odpowiedzialność karna członków zarządu według Kodeksu karnego

2.1. Naruszenie tajemnicy służbowej

Czyn naruszenia tajemnicy służbowej (art. 266 § 1 k.k.) jest przestępstwem, którego sprawcą może być m.in. członek zarządu spółki kapitałowej. Popełnia go osoba, która wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznała się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Przepis ma na celu ochronę prawa zachowania określonych informacji w tajemnicy. Sprawcą jest osoba, na której ciążył obowiązek zachowania informacji w tajemnicy lub zakaz jej wykorzystania. Osobą taką może być członek zarządu – z racji pełnionej funkcji, niekiedy skonkretyzowanej umową o pracę, pozostającej w związku z działalnością gospodarczą. Odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 266 k.k. najczęściej będzie rozpatrywana z uwzględnieniem podjęcia przez niego działalności konkurencyjnej. W takich okolicznościach najczęściej dochodzić będzie do ujawniania lub wykorzys­tywania informacji dotyczących spółki, w której dana osoba pełni funkcję członka zarządu.

Za popełnienie występku, o którym mowa w art. 266 § 1 k.k., grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 266 § 1 k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

2.2. Nadużycie zaufania

Sprawcą czynu określonego w art. 296 k.k., określanego mianem niegospodarności, może być każdy, kto zajmuje się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą (osoba posiadająca określone kwalifikacje, np. członek zarządu) osoby fizycznej, prawnej (np. spółki kapitałowej) albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Obowiązek wykonywania tych czynności wynikać może z przepisów ustaw, decyzji właściwego organu lub umowy.

W wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 12 września 2018 r. (II AKa 179/2018) wyjaśniono, że:

Nietrudno wskazać przepis ustawy określający obowiązek zarządu w powyższym zakresie – to art. 201 § 1, art. 300⁶² § 1 i art. 368 § 1 k.s.h. („Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę”). Jeśli członek zarządu, obowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi i działalnością gospodarczą spółki kapitałowej, wyrządza spółce znaczną szkodę majątkową przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub przez niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 296 § 1 k.k.). Przepis chroni interesy majątkowe podmiotów, które powierzyły innym osobom prowadzenie swoich interesów. Wyrządzenie szkody musi nastąpić przez:

● nadużycie uprawnień – tj. zachowanie przekraczające uprawnienia bądź podjęte niezgodnie z celem, dla którego uprawnienia zostały nadane, lub

● niedopełnienie obowiązków – tj. zachowanie polegające na bierności w sytuacji, gdy podjęcie działania było konieczne, albo na podjęciu działań niewystarczających dla prawidłowego wywiązania się z obowiązków.

Do wzajemnego stosunku obu pojęć odniósł się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 21 grudnia 2018 r. (II AKa 397/2018), który stwierdził, że:

By członek zarządu mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności, skutkiem jego zachowania musi być szkoda, rozumiana jako rzeczywisty uszczerbek w majątku spółki, jak i utracone korzyści. Szkoda znacznej wartości to taka, której wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 zł (art. 115 § 7 w zw. z § 5 k.k.). Co więcej, konieczne jest wykazanie, że uszczuplenie majątkowe jest normalnym następstwem działań lub zaniechań, a nie następstwem szczególnego, nieprzewidywalnego zbiegu okoliczności.

Pokrzywdzonym w wyniku przestępstwa określonego w art. 296 k.k. jest spółka, nie zaś inne podmioty. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z 6 marca 2014 r. (II AKz 70/14):

Kodeks karny przewiduje typ uprzywilejowany, jak i typy kwalifikowane przestępstwa nadużycia zaufania. Łagodniej (zagrożenie karą pozbawienia wolności do 3 lat) zostanie potraktowany sprawca, który, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, jedynie sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej (art. 296 § 1a k.k.). Ściganie w takim przypadku następuje – o ile pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa – na wniosek pokrzywdzonego, wspólnika, akcjonariusza lub udziałowca pokrzywdzonej spółki (art. 296 § 4a k.k.).

Z kolei zagrożenie wyższą karą uzasadnione jest:

● szczególną motywacją sprawcy – gdy działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat (art. 296 § 2 k.k.),

● wielkością szkody – gdy sprawca wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach (tj. powyżej 1 000 000 zł; art. 115 § 7a w zw. z § 6 k.k.) podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat (art. 296 § 3 k.k.).

Jeśli sprawca czynów, o których mowa w art. 296 § 1 lub § 3, działał nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.

Przypisanie cech przestępnych, określonych w art. 296 k.k., członkowi zarządu może okazać się skomplikowanym zabiegiem, a to z uwagi na konieczność uwzględnienia całej złożoności specyficznych warunków obrotu gospodarczego. Członek zarządu może się zatem bronić, w szczególności wykazując, że działał w granicach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego. Co oczywiste organy ścigania dokonają oceny zachowania członka zarządu z uwzględnieniem podwyższonego standardu staranności, uwzględniającego zawodowy charakter jego działalności. W tym kontekście na uwagę zasługuję wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 11 grudnia 2014 r. (II AKa 362/14).

Sprawca, który przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę, nie podlega karze (art. 296 § 5 k.k.).

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 296 k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.). Jednak w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywanie zakazu. Uprawnienie to nie przysługuje sprawcom przestępstw umyślnych (art. 18 § 4 k.s.h.).

2.3. Przekupstwa menedżerskie

Osoba posiadająca specjalne kwalifikacje, pełniąca funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 296a k.k. Osobą taką jest np. członek zarządu spółki kapitałowej. Indywidualizacja podmiotu sprowadza się w tym przepisie do określenia go jako osoby pełniącej funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub pozostającej z nią w stosunku pracy. Karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat podlega osoba (spełniająca powyższe warunki), która żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, jeśli jednocześnie:

● może wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo

● stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, albo

● stanowi niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia (art. 296a § 1 k.k.)

Tej samej karze podlega druga strona czynności – tj. ten, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej (art. 296a § 2 k.k.). Do zaistnienia tego czynu wystarcza samo złożenie obietnicy, niezależnie od dalszych zamiarów sprawcy. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lutego 2016 r. (V KK 277/15):

Sprawca przestępstwa, który zawiadomił o przyjęciu korzyści majątkowej lub osobistej albo ich obietnicy organy ścigania i jednocześnie ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, nie podlega karze. Dodatkowym warunkiem jest „wyprzedzenie” organu ścigania, nim ten się o popełnieniu przestępstwa dowiedział. Nie podlega karze także sprawca czynu okreś­lonego w art. 296 § 3 k.k., przy zachowaniu opisanych tu warunków.

W typie uprzywilejowanym sprawca podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, jeśli zachodzi wypadek mniejszej wagi (art. 296a § 3 k.k.). Surowiej (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat) zostanie potraktowany z kolei sprawca czynu określonego w § 1, jeśli wyrządza znaczną szkodę majątkową.

Przepis art. 296a ma chronić jednostkę organizacyjną (np. spółkę kapitałową) przed bezprawnymi działaniami na jej niekorzyść, zapewniać ma również prawidłowe sprawowanie funkcji kierowniczej w tejże jednostce.

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 296a k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

2.4. Utrudnianie dochodzenia roszczeń

Członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność karną za nieuczciwe zachowania zmierzające do uniemożliwienia wierzycielom zaspokojenia ich roszczeń. Dotyczy to tych spółek, którym grozi niewypłacalność lub upadłość. Zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 lat czynności polegają na: usuwaniu, ukrywaniu, zbywaniu, darowaniu, niszczeniu, obciążaniu (rzeczywiście lub pozornie), uszkadzaniu składników majątku. Wszystkie te zachowania nakierowane muszą być na udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela (art. 300 § 1 k.k.). Przepis odnosi się do dłużnika, czyli np. spółki kapitałowej. Członek zarządu zaś poniesie odpowiedzialność na podstawie art. 300 k.k. z uwzględnieniem treści przepisu art. 308 k.k. („jak dłużnik odpowiada, kto na podstawie przepisu prawnego, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania, zajmuje się sprawami majątkowymi innej osoby prawnej, fizycznej, grupy osób lub podmiotu niemającego osobowości prawnej”). Ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, o ile nie jest nim Skarb Państwa (art. 300 § 4 k.k.). Jeśli opisane zachowanie wyrządziło szkodę wielu wierzycielom, sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat (art. 300 § 3 k.k.).

Surowsza kara (od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności) grozi temu, kto dokonuje powyższych czynności (w odniesieniu do składników majątku zajętych lub zagrożonych zajęciem), a ponadto usuwa znaki zajęcia, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego (art. 300 § 2 k.k.). Istnienie orzeczenia sądu lub innego organu państwowego nie jest jednak konieczne do popełnienia tego czynu, a można się go również dopuścić także wtedy, gdy egzekucja dopiero dłużnikowi grozi (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 marca 2016 r., II AKa 27/16).

Przez udaremnienie zaspokojenia wierzyciela należy rozumieć całkowite wyłączenie możliwości zaspokojenia, uszczupleniem zaspokojenia jest natomiast zmniejszenie należności. Pod określeniem czynności wymienionych w treści przepisu mieścić się mogą rozmaite zachowania, a mianowicie:

● usuwanie – zachowanie polegające na zmianie miejsca przechowywania składników majątkowych, uniemożliwienie dokonania zajęcia;

● ukrywanie – umieszczenie rzeczy w miejscu nieznanym dla wierzyciela, utrudnienie jego odnalezienia, uniemożliwienie dokonania zajęcia, także oświadczenie złożone organowi egzekucyjnemu, z którego wynika, że dłużnik nie posiada majątku;

● zbywanie – rozporządzenie rzeczą lub prawem majątkowym;

● darowanie – nieodpłatne przekazanie rzeczy;

● obciążanie – przyjęcie przez dłużnika zobowiązań majątkowych, zabezpieczenie już istniejących zobowiązań na składnikach majątku (obciążenie rzeczywiste), podejmowanie fikcyjnych czynności, na mocy których majątek zostaje obciążony (obciążenie pozorne);

● usuwanie znaków zajęcia – zdjęcie ich z zajętego przedmiotu, zniszczenie;

● czynności niszczenia i uszkadzania (nie wymagają bliższego wyjaśniania).

Dla stwierdzenia przestępstwa nie jest konieczne nastąpienie skutku w postaci upadłości lub niewypłacalności dłużnika. Wystarczający jest stan zagrożenia nimi. Z drugiej strony, podejmowanie przez członków zarządu czynności polegających np. na usuwaniu czy darowaniu majątku, w czasie gdy niewypłacalność lub upadłość jeszcze nie groziła albo już ten stan nastąpił, nie stanowi przestępstwa. Takie stanowisko przyjął również Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 28 listopada 2018 r. (II AKa 377/17):

Przepis ma chronić z jednej strony interesy uprawnionych wierzycieli, z drugiej zaś – dobro wymiaru sprawiedliwości, np. przez prawidłowe przeprowadzenie postępowania upadłościowego. Trzeba mieć przy tym na uwadze, iż nie każde rozporządzenie składnikiem majątku w czasie grożącej dłużnej spółce kapitałowej niewypłacalności lub upadłości będzie ­podstawą do pociągnięcia członków zarządu tej spółki do odpowiedzialności. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 11 grudnia 2017 r. (II AKa 251/17):

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 300 k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

2.5. Pozorne bankructwo

Przestępstwem skierowanym przeciwko interesom wierzycieli jest też czyn stypizowany w art. 301 k.k., przy czym ponownie członek zarządu może odpowiadać za jego popełnienie w związku z zastosowaniem art. 308 k.k.

Przestępstwo pozornego bankructwa może popełnić tylko członek zarządu spółki kapitałowej (dłużnika), która posiada kilku wierzycieli (co najmniej trzech). Jeśli taka jednostka udaremnia lub ogranicza zaspokojenie należności tych wierzycieli w taki sposób, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku, sprawcy takiego działania podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 301 § 1 k.k.). Nową jednostką gospodarczą nie musi być kolejna spółka kapitałowa. Chodzi bowiem o każdą formę organizacyjną prowadzenia działalności gospodarczej. Jeśli inna jednostka organizacyjna już istnieje, a spółka przenosi na nią majątek, członkowie zarządu nie ponoszą odpowiedzialności na podstawie art. 301 k.k.

Podobnej karze podlega (na podstawie art. 308 w zw. z art. 301 § 2 k.k.) członek zarządu spółki, która będąc dłużnikiem kilku wierzycieli, doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności. Sam fakt niewypłacalności nie może jeszcze uzasadniać penalizacji. Niepowodzenie aktywności gospodarczej nie jest niczym dziwnym w realiach wolnego rynku. Karalne natomiast jest umyślne doprowadzenie do swojej upadłości albo spowodowanie takiego skutku w wyniku świadomej nieudolności prowadzenia działalności gospodarczej. Zadaniem oskarżyciela będzie wykazanie związku przyczynowego między postępowaniem członków zarządu spółki a niewypłacalnością, przy uwzględnieniu innych możliwych przyczyn niewypłacalności.

Łagodniej potraktował ustawodawca sprawcę czynu określonego w art. 301 § 3 k.k. Zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat jest zachowanie polegające w szczególności na trwonieniu części składowych majątku, zaciąganiu zobowiązań lub zawieraniu transakcji – oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania – dokonane w warunkach lekkomyślności. Sprawcą czynu może być członek zarządu spółki będącej dłużnikiem kilku wierzycieli (art. 308 w zw. z art. 301 § 3 k.k.). Wspomniane czynności będą karalne, o ile sprawca doprowadził w ten sposób do swojej upadłości lub niewypłacalności. W ocenie Sądu Najwyższego (wyrok z 8 marca 2012 r., III CSK 238/11):

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 301 k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

2.6. Dowolne zaspokajanie wierzycieli

Członek zarządu spółki kapitałowej odpowiada na podstawie art. 308 w zw. z art. 302 § 1 k.k., jeśli łącznie są spełnione przesłanki:

1) spółce grozi niewypłacalność lub upadłość,

2) spółka nie może zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli,

3) spółka spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych spośród wierzycieli,

4) spółka, spłacając lub zabezpieczających niektórych wierzycieli, jednocześnie działa na szkodę pozostałych.

Jest to kolejny z przepisów mających na celu ochronę interesów wierzycieli. Nie jest konieczne, by pokrzywdzeni wierzyciele faktycznie ponieśli jakąkolwiek szkodę. Czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Dla jego zaistnienia wystarcza sytuacja, w której spółka spłaca choćby jednego wierzyciela kosztem pozostałych, w całości albo w części. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 grudnia 2016 r. (II AKa 297/16):

W pewnych sytuacjach członek zarządu nie poniesie odpowiedzialności, mimo że spółka faworyzuje i spłaca tylko niektórych wierzycieli. Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 29 czerwca 2017 r. (II AKa 36/17) orzekł, że:

Karalne jest udzielenie wierzycielowi korzyści majątkowej lub jej obietnicy za działanie na szkodę innych wierzycieli w związku z postępowaniem upadłościowym lub zmierzającym do zapobiegnięcia upadłości. Czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności do 3 lat (art. 302 § 2 k.s.h.). Podobnej karze podlega wierzyciel, który przyjmuje korzyść za działanie na szkodę innych wierzycieli, jak również wierzyciel, który takiej korzyści żąda (art. 302 § 3 k.k.). Dla bytu wymienionych powyżej aktów korupcyjnych (§ 2 i 3) konieczne jest wykazanie związku korzyści majątkowej z postępowaniem upadłościowym lub restrukturyzacyjnym, które się toczy lub ma być dopiero wszczęte.

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 302 k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

2.7. Nierzetelna dokumentacja

Odpowiedzialności karnej podlega:

1) nieprowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej,

2) nierzetelne lub

3) niezgodne z prawdą prowadzenie tej dokumentacji

– jeśli skutkiem tego jest wyrządzenie szkody majątkowej osobie fizycznej, prawnej albo jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej (art. 303 § 1 k.k.).

Przepis wylicza przykładowe działania mieszczące się pod powyższymi pojęciami, tj. niszczenie, usuwanie, ukrywanie, przerabianie, podrabianie dokumentów dotyczących tej działalności.

Nieprawdziwa jest taka dokumentacja, która potwierdza nieprawdę. Z kolei dokumentacja jest prowadzona w sposób nierzetelny, gdy utrudnia lub uniemożliwia odtworzenie na jej podstawie rzeczywistego stanu interesów danego podmiotu. Przepis dotyczy wszelkiej dokumentacji związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej. Próby rozwinięcia pojęcia dokonał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2 lutego 2009 r. (V KK 330/08), stwierdzając, iż:

Celem przepisu jest ochrona interesów majątkowych wierzycieli przedsiębiorcy (np. spółki kapitałowej) w zakresie związanym z koniecznością rzetelnego prowadzenia dokumentacji gospodarczej. Przestępstwo można popełnić wyłącznie umyślnie. Grozi za nie kara pozbawienia wolności do 3 lat.

W razie wyrządzenia znacznej szkody majątkowej grozi surowsza odpowiedzialność – od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (art. 303 § 2 k.k.). Łagodniejszą karę – grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku – przewidział ustawodawca w przypadku mniejszej wagi (art. 303 § 3 k.k.). Ściganie wszystkich powyższych typów przestępstwa określonego w art. 303 k.k. następuje na wniosek pokrzywdzonego, chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa (art. 303 § 4 k.k.).

Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 302 k.k. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem (art. 18 § 2 k.s.h.). Zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania (art. 18 § 3 k.s.h.).

3. Odpowiedzialność karna określona w innych przepisach

3.1. Podanie we wniosku o ogłoszenie upadłości nieprawdziwych danych

Ustawa – Prawo upadłościowe przewiduje obowiązkową treść wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 22 i 23 Prawa upadłościowego). Wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnik (tj. zarząd spółki kapitałowej) jest obowiązany złożyć oświadczenie na piśmie co do prawdziwości danych zawartych we wniosku (art. 25 ust. 1 Prawa upadłościowego). Członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nieprawdziwych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 25 ust. 2 Prawa upadłościowego). Jednocześnie ponoszą odpowiedzialność karną z tytułu podania nieprawdziwych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości. Odpowiedzialność ponosi – w odniesieniu do spółki kapitałowej – osoba uprawniona do reprezentowania dłużnika, tj. członkowie zarządu. Czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 522 ust. 1 Prawa upadłościowego). Przestępstwo to jest popełnione w chwili złożenia wniosku w sądzie upadłościowym lub w chwili nadania na adres sądu w placówce pocztowej.

Taką samą karę przewidziano za czyn polegający na podaniu sądowi nieprawdziwych informacji co do stanu majątku dłużnika (spółki kapitałowej; art. 522 ust. 2 Prawa upadłościowego).

3.2. Nieujawnianie ksiąg rachunkowych

Osoba uprawniona do reprezentowania upadłego, który jest osobą prawną – członek zarządu – ponosi odpowiedzialność karną, jeśli:

● nie wydaje syndykowi całego majątku wchodzącego do masy upadłości, ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów dotyczących jego majątku (art. 523 § 1 Prawa upadłościowego),

● nie udziela syndykowi lub sędziemu-komisarzowi informacji dotyczących majątku upadłego,

● nie udostępnia syndykowi posiadanych przez siebie danych lub dokumentów pozwalających na wykonanie obowiązku określonego w przepisach ustawy z 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (art. 523 § 2 Prawa upadłościowego).

Sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 523 § 1 Prawa upadłościowego). Postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest wykonalne i skuteczne z dniem jego wydania, w związku z tym nie ma znaczenia dla ustalenia odpowiedzialności okoliczność, że postanowienie nie jest prawomocne.

3.3. Udzielanie nieprawdziwych informacji w toku postępowania restrukturyzacyjnego

Członek zarządu jako osoba uprawniona do reprezentowania dłużnika popełnia przestępstwo zagrożone sankcją do 3 lat pozbawienia wolności, jeśli:

● dostarcza nadzorcy, zarządcy lub sędziemu-komisarzowi nieprawdziwych informacji w celu ich wykorzystania w postępowaniu restrukturyzacyjnemu,

● zataja przed nadzorcą, zarządcą lub sędzią-komisarzem informacje mające istotne znaczenie dla przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego,

● nie udostępnia posiadanych przez siebie danych lub dokumentów pozwalających na wykonanie obowiązku określonego w przepisach ustawy z 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (art. 399 Prawa restrukturyzacyjnego).

Przepis ma na celu ochronę interesu wierzycieli jako uczestników obrotu gospodarczego. Członek zarządu, jako reprezentant spółki kapitałowej, przez wprowadzenie w błąd sądowych i pozasądowych organów postępowania szkodzi interesowi wierzycieli.

3.4. Niewydanie dokumentów dotyczących majątku

Na członkach zarządu spółki kapitałowej w upadłości ciąży też obowiązek wydania zarządcy ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów dotyczących jego majątku. Naruszenie tej powinności skutkuje odpowiedzialnością karną na podstawie art. 400 Prawa restrukturyzacyjnego. Czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Przestępstwo to może zostać popełnione wyłącznie w przyspieszonym postępowaniu układowym, postępowaniu układowym oraz w postępowaniu sanacyjnym.

3.5. Dopuszczenie do nieprowadzenia ksiąg i niesporządzania sprawozdań

Odpowiedzialnością karną obwarowane są obowiązki określone w ustawie o rachunkowości. Przepisy tej ustawy stosuje się m.in. do spółek kapitałowych. Za wykonanie obowiązków w zakresie rachunkowości wynikających z ustawy o rachunkowości odpowiedzialny jest kierownik jednostki, tj. członek zarządu lub innego organu zarządzającego, a jeżeli organ jest wieloosobowy – członkowie zarządu uprawnieni do zarządzania jednostką. Kierownik jednostki, tj. wspomniany członek albo członkowie zarządu, ponosi odpowiedzialność za wykonanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych przywołaną tu ustawą, w tym z tytułu nadzoru, także wtedy, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości powierzone zostały innej osobie lub przedsiębiorcy, o których mowa w art. 11 ust. 2 u.rach. W związku z tym członek zarządu poniesie odpowiedzialność na podstawie art. 77 u.rach., jeśli wbrew przepisom tej ustawy dopuści do:

● nieprowadzenia ksiąg rachunkowych, prowadzenia ich wbrew przepisom ustawy lub podawania w tych księgach nierzetelnych danych,

● niesporządzania wymaganych sprawozdań, w tym sprawozdania finansowego i z działalności, sporządzenia ich niezgodnie z przepisami ustawy lub zawarcia w nich nierzetelnych danych.

Sprawca podlega karze grzywny lub pozbawienia wolności do 2 lat albo łącznie obu wymienionym karom.

Mając na uwadze wymienione obowiązki i skutki ich niewykonania, warto przypomnieć, iż o pełnieniu funkcji członka zarządu decyduje powołanie na to stanowisko, nie zaś – wyłącznie deklaratywny – wpis do rejestru. O skutkach takiego podejścia wypowiedział się Sąd Okręgowy we Wrocławiu w wyroku z 4 września 2013 r. (IV Ka 309/13), który zauważył, że:

Naruszeniem przepisów ustawy o rachunkowości, mieszczącym się w kategorii „niesporządzania sprawozdań”, będzie sytuacja, w której na sprawozdaniu finansowym nie umieszczono podpisu osoby, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych i członków zarządu, a także, gdy – w razie odmowy podpisu – brak jest pisemnego uzasadnienia tej odmowy. Omawiany czyn można popełnić wyłącznie umyślnie.

3.6. Inne uchybienia rachunkowe

W ustawie o rachunkowości wyliczono także inne nieprawidłowości związane z wykonywaniem obowiązku z zakresu rachunkowości. Odpowiedzialności karnej (art. 79 u.rach.) podlega członek zarządu spółki kapitałowej, który wbrew przepisom ustawy o rachunkowości:

1) nie poddaje sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta – badaniu podlegają roczne sprawozdania finansowe spółek akcyjnych (art. 64 ust. 1 pkt 3 u.rach.) oraz wszystkich spółek kapitałowych po spełnieniu dodatkowych wymogów (co najmniej dwóch) odnośnie średniorocznego zatrudnienia, sumy aktywów, przychodów netto (art. 64 ust. 1 pkt 4 u.rach.); umowa o badanie sprawozdania finansowego powinna być zawarta w terminie umożliwiającym biegłemu rewidentowi udział w inwentaryzacji znaczących składników majątku

2) nie udziela lub udziela niezgodnych ze stanem faktycznym informacji, wyjaśnień, oświadczeń biegłemu rewidentowi albo nie dopuszcza go do pełnienia obowiązków,

3) nie składa sprawozdania finansowego do ogłoszenia – sprawozdania finansowe podlegają obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym,

4) nie składa sprawozdań, w tym sprawozdania finansowego i sprawozdania z działalności, we właściwym rejestrze sądowy – członkowie zarządu mają obowiązek złożenia w rejestrze sądowym rocznego sprawozdania finansowego, opinii biegłego rewidenta (jeśli podlegało badaniu), odpisu uchwały organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego i podziale zysku lub pokryciu straty w ciągu 15 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego,

5) nie zamiesza na stronie internetowej dokumentów, o których mowa w art. 49b ust. 9, art. 55 ust. 2c, art. 69 ust. 5 u.rach.,

6) nie udostępnia sprawozdania finansowego i innych dokumentów, o których mowa w art. 68 u.rach.– sprawozdanie finansowe i sprawozdanie z działalności, a także opinię z raportem biegłego rewidenta (jeśli sprawozdanie podlegało obowiązkowi badania) należy udostępnić wspólnikom lub akcjonariuszom najpóźniej na 15 dni przed zgromadzeniem wspólników lub walnym zgromadzeniem,

7) rozwiązuje umowę o badanie sprawozdania finansowego bez uzasadnionej podstawy lub nie informuje Krajowej Rady Biegłych Rewidentów, a w odpowiednich przypadkach – Komisji Nadzoru Finansowego, o rozwiązaniu tej umowy,

8) zawiera z firmą audytorską umowę o badanie ustawowe w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy o biegłych rewidentach, na okres krótszy niż 2 lata,

9) stosuje klauzule umowne, o których mowa w art. 66 ust. 5a u.rach. – klauzule umowne, które ograniczałyby możliwość wyboru firmy audytorskiej przez organ dokonujący wyboru firmy audytorskiej, są nieważne.

Czyny wymienione w punktach 1–9 zagrożone są karą grzywny albo ograniczenia wolności.

Rozdział V. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe

W określonych w ustawie – Ordynacja podatkowa przypadkach i w przewidzianym tam zakresie, za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem, solidarnie z podatnikiem, również osoby trzecie (art. 107 § 1 Ordynacji podatkowej). Osoby trzecie odpowiadają także, co do zasady, za:

1) podatki niepobrane oraz pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów,

2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych,

3) niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek,

4) koszty postępowania egzekucyjnego (art. 107 § 2 Ordynacji podatkowej).

Organ podatkowy orzeka o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej w drodze decyzji. Postępowanie nie może być jednak wszczęte przed:

1) upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania;

2) dniem doręczenia decyzji:

a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,

b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,

c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,

d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę,

e) określającej wysokość zaległości podatkowej;

3) dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego (w razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji);

4) dniem odstąpienia od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych, zgodnie z przepisami o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 108 § 2 Ordynacji podatkowej).

W dalszej części przepisy wyraźnie precyzują, kto ponosi odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki z o.o., spółki z o.o. w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji i na jakich warunkach. Odpowiedzialność tę ponoszą członkowie zarządu przy zachowaniu poniższych warunków:

● odpowiedzialność jest solidarna,

● odpowiadają całym swoim majątkiem,

● odpowiedzialność wchodzi w grę, jeśli egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna.

Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, jeśli:

● wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo

● wykazał, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy,

● wskazał mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części (art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej).

Dla odpowiedzialności członków zarządu nie ma znaczenia ewentualny podział kompetencyjny. Zatem wszyscy członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania spółki bez względu na zakres powierzonych im wewnętrznie obowiązków. Obowiązki dowodowe zostają rozdzielone pomiędzy organ podatkowy i zarząd. Na specyficzne w tym przypadku odwrócenie ciężaru dowodu zwrócił uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 10 stycznia 2019 r. (I SA/Sz 554/2018):

Jeśli chodzi o bezskuteczność egzekucji może być ona stwierdzona na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu. Nie należy się przy tym ograniczać wyłącznie do postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Wypowiedział się w tej kwestii Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 22 listopada 2018 r. (I SA/Gl 657/2018):

Jednocześnie jednak, na co zwrócił uwagę NSA (w wyroku z 29 sierpnia 2018 r., II FSK 2431/16):

Organ nie może jednak przyjąć, że egzekucja była bezskuteczna tylko z tego powodu, że w jej wyniku nie doszło do zaspokojenia wierzyciela w całości, jak również z tego powodu, że organ uznał subiektywnie o niecelowości niektórych sposobów egzekucji. Konieczne jest jeszcze udowodnienie, że do zaspokojenia wierzyciela nie doszło pomimo wyczerpania dostępnych sposobów egzekucji. Pojęcie bezskuteczności egzekucji spróbował zdefiniować też Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z 23 października 2018 r. (I SA/Bd 617/2018):

Sposób sformułowania „zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości” przesądza o tym, że nie ma znaczenia dla wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu spółki, kto zgłosił żądanie ogłoszenia upadłości. Jedynym warunkiem w tym przypadku jest zgłoszenie wniosku we właściwym czasie.

Ocena, czy członek zarządu nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, musi być dokonana w oparciu „o obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony należycie dbającej o swoje interesy” (por. wyrok NSA z 20 grudnia 2018 r., II FSK 2531/2018). O braku winy członka zarządu można ponadto mówić, gdy przy zachowaniu należytej staranności podczas prowadzenia spraw spółki, członek zarządu nie złożył wniosku z przyczyn od niego niezależnych. Członek zarządu nie może powoływać się na okoliczność braku winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, wskazując jako przyczynę niezgłoszenia stosownego wniosku nieznajomość stanu finansów spółki. Jak bowiem orzekł NSA w wyroku z 2 października 2018 r. (I FSK 2116/16):

Obowiązek wskazania mienia spółki uważa się za spełniony, gdy wskazane zostanie mienie o egzekwowalnej wartości, które jednocześnie spełnia przesłankę „znaczności” w porównaniu z wysokością zaległości podatkowych spółki.

Przyjmuje się, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy członka zarządu, jeśli obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał i istniał wyłącznie w czasie, gdy prowadzona była egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 116 § 1a Ordynacji podatkowej).

Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe:

● z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu,

● wymienione w art. 52 i 52a powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu (art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej).

Trzeba pamiętać też o tym, że były (formalnie) członek zarządu, który po złożeniu rezygnacji z pełnienia funkcji członka zarządu w spółce kapitałowej, faktycznie wykonuje w dalszym ciągu obowiązki członka zarządu, podlega odpowiedzialności podatkowej zgodnie z art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej. Rozstrzygnięcie, czy dana osoba pełniła obowiązku członka zarządu, jest też ciekawe pod kątem treści art. 202 § 1 k.s.h. („jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowego za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu”) i treści wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 sierpnia 2018 r. (III AUa 1285/16), który uznał, że:

Członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po likwidacji spółki, za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin upływał po likwidacji spółki, oraz za zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a, o ile pełnili w tym czasie obowiązki członka zarządu (art. 116 § 2a Ordynacji podatkowej).

Adam Sroga

¹ Obecnie art. 209¹ § 1 k.s.h., mimo zmiany przepisów wyrok jest aktualny.

² Obecnie art. 209¹ § 1 k.s.h., mimo zmiany przepisów wyrok jest aktualny.

³ Szerzej ten temat został omówiony w niniejszym rozdziale, w punkcie 2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu.

⁴ Zob. w niniejszym rozdziale punkt 2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu.

⁵ Szerzej obowiązki członków zarządu zostały omówione w rozdziale I.

⁶ Szerzej temat absolutorium został omówiony w niniejszym rozdziale w punkcie 2.4. Odpowiedzialność zarządu za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki.

⁷ Zob. w niniejszym rozdziale dotyczący spółki z o.o. punkt 2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu.

⁸ Zob. w niniejszym rozdziale punkt 2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu.

⁹ Szerzej kompetencje zarządu w procesie przekształcania spółek zostały omówione w rozdziale I w punkcie 5.5. Przekształcanie spółek.

¹⁰ Zob. w niniejszym rozdziale punkt 2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu.

¹¹ Zob. w niniejszym rozdziale punkt 2.3. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej spółce przy jej tworzeniu.

¹² Z uwagi na podobną regulację – zob. szerzej w niniejszym rozdziale dotyczący spółki z o.o. punkt 2.1. Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki za podanie fałszywych danych w oświadczeniach.

¹³ Szerzej zob. w niniejszym rozdziale punkt 4.1. Szkody wyrządzone wspólnikom przy łączeniu spółek kapitałowych.