Wyrok SN z dnia 12 lutego 2013 r., sygn. II PK 163/12

Przepis art. 18^3a § 1 k.p. nie definiuje przejawów dyskryminacji (naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu) w zamkniętym katalogu określonych przyczyn. Należy uznać, że przyczyną dyskryminacji w zatrudnieniu - choć bezpośrednio w art. 18^3a § 1 k.p. nie wymienioną - jest naruszenie statusu prawnego członka kolegium RIO i nieprzyznanie mu wynagrodzenia według zasad status prawny zabezpieczających.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Roman Kuczyński

SSN Krzysztof Staryk

w sprawie z powództwa W.O.

przeciwko Regionalnej Izbie Obrachunkowej w O.

o odszkodowanie z tytułu dyskryminacji,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lutego 2013 r.,

skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w O.

z dnia 2 lutego 2012 r., sygn. akt [...]

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 21 października 2011 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. - w sprawie z powództwa W.O. przeciwko Regionalnej Izbie Obrachunkowej w O. o odszkodowanie z tytułu dyskryminacji - zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 39.379,50 zł tytułem odszkodowania; umorzył postępowanie co do żądania dalej idącego wobec cofnięcia w części powództwa oraz zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu. Podstawę faktyczną wyroku Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia. Powód - na podstawie aktu powołania z dnia 2 września 1998 r. dokonanego przez Prezesa Rady Ministrów w trybie art. 15 ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych - od 10 września 1998 r. został zatrudniony w Regionalnej Izbie Obrachunkowej w O. na stanowisku członka kolegium. Etatowymi członkami kolegium pozwanej Regionalnej Izby Obrachunkowej są: powód W.O., A.T. oraz K.S. Do obowiązków etatowych członków kolegium należy kontrolowanie i badanie uchwał organów gmin oraz innych dokumentów gmin będących w kompetencjach nadzorczych kolegium w zakresie ich zgodności z prawem oraz współpraca z Wydziałem Analiz oraz Wydziałem Kontroli w zakresie prowadzonych prac analityczno-badawczych. Od członków kolegium wymaga się aktywnego uczestnictwa w działalności szkoleniowej i publikacyjnej prowadzonej przez izbę, sporządzania opinii prawnych i ekspertyz oraz udzielania konsultacji prawnych inspektorom izby. Powód W.O. ukończył Akademię Ekonomiczną, posiada tytuł magistra inżyniera ekonomiki i organizacji przemysłu chemicznego. W trakcie zatrudnienia u strony pozwanej ukończył szereg kursów w tym m.in. kurs "Rachunkowość podmiotów gospodarczych" przygotowujący do zawodu samodzielnego księgowania, uczestniczył w szkoleniu "Zasady orzekania i postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych". W.O. otrzymał dwie nagrody: jedną za 15 lat pracy w Regionalnej Izbie Obrachunkowej, drugą za wzorowe wykonywanie obowiązków pracowniczych, przejawianie inicjatywy w pracy oraz podnoszenie jej wydajności i jakości. A.T. jest prawnikiem, poza ukończeniem studiów prawniczych ukończył aplikację prokuratorską i złożył egzamin prokuratorski. Jest wpisany na listę radców prawnych przy OIRP w O. Ponadto jest doktorantem Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk Prawnych oraz Rzecznikiem Dyscypliny finansów publicznych. Jest specjalistą z zakresu finansów publicznych oraz współpracownikiem wydawnictw B., P. K.S. jest prawnikiem, wykładowcą Uniwersytetu [...] z zakresu systemu finansowo - budżetowego jednostek samorządu terytorialnego. Ukończyła m.in. cykl szkoleń organizowanych przez Ministerstwo Finansów uzyskując przygotowanie pedagogiczne do prowadzenia zajęć dydaktycznych dla pracowników administracji skarbowej, a także uczestniczyła w szkoleniu z zakresu podatków bezpośrednich. Ponadto pełni funkcje zastępcy Rzecznika Dyscypliny finansów publicznych oraz orzeka w Regionalnej Komisji Orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych; jest również członkiem Stowarzyszenie Prawa finansowego "A.". W okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. powodowi przekazano do badania 2. 274 uchwał i zarządzeń jednostek samorządu terytorialnego, w tym w okresie od 1 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. 1.229, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. 705 a od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2010 r. 340. A.T. za ten sam okres przekazano 2.407 uchwał i zarządzeń jednostek samorządu terytorialnego w tym w okresie od 1 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. 1. 227, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. 752 a od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2010 r. 378. K.S., która jest członkiem kolegium od 19 września 2008 r. - w okresie od 1 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. przekazano 232, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. 740, a od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2010 r. 432 spraw. A.T. przeprowadził w okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. dziesięć szkoleń z zakresu finansów publicznych a K.S. sześć. W tym samym okresie powód nie przeprowadził żadnego szkolenia. W okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. A. T. (także K.S.) wykonał i opublikował kilka prac analityczno badawczych z zakresu działalności regionalnych izb obrachunkowych. Powód w tym samym okresie nie wykonał oraz nie opublikował żadnej pracy analityczno badawczej z zakresu działalności regionalnych izb obrachunkowych. Wiedza i doświadczenie K. S. oraz A. T. są wyższe niż w przypadku powoda. Powód ma najdłuższy spośród wszystkich członków kolegium staż pracy (18 lat). Staż pracy A. T. jest krótszy od powoda o 5 lat, a K.S. o 12 lat. Powód otrzymywał najniższe wynagrodzenie wśród etatowych członków kolegium. Etatowi członkowie kolegium w okresie od 1 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2007 r. otrzymywali następujące wynagrodzenie zasadnicze: A.T.- 4.363,79 zł, W.O.- 3.412, 02 zł, w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. A.T. - 4.868,32 zł, W.O.- 3.857,91 zł, natomiast w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. A.T.- 4.965,68 zł, W.O.- 3.935,06 zł, K.S.- 4.647,12 zł. Dysproporcja w wysokości miesięcznych wynagrodzeń powoda i A.T. w okresie od 1 lipca 2007 do 31 stycznia 2007 r. wynosiła 951,77 zł, w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. - 1.010,41 zł, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. 1.030,62 zł, natomiast obecnie dysproporcja utrzymuje się również na poziomie 1.030,62 zł. W okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. różnica pomiędzy wynagrodzeniem zasadniczym A.T. a wynagrodzeniem powoda wyniosła 36.386,70 zł. W okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. W.O. wypłacono kwotę 27.010,64 zł tytułem dodatku stażowego, A.T. kwotę 17.835,67 zł a K.S. kwotę 11.371,43 zł. Gdyby wynagrodzenie zasadnicze powoda było ustalone w takiej samej kwocie jak w przypadku A. T., powód otrzymałby dodatkowo w okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. kwotę 11.739,10 zł tytułem dodatku stażowego, dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz nagrody jubileuszowej. Sąd Rejonowy stwierdził, że obowiązująca w stosunkach pracy zasada równego traktowania (zakaz dyskryminacji) znajduje umocowanie w przepisach prawa międzynarodowego, Konstytucji RP oraz Kodeksu pracy. Sąd Rejonowy powołał się na wyjaśnienia interpretacyjne Sądu Najwyższego, że dyskryminacja w sferze zatrudnienia rozumiana jest jako bezprawne pozbawienie lub ograniczenie praw wynikających ze stosunku pracy albo nierównomierne traktowanie pracowników ze względu na kryteria dyskryminacyjne, a także przyznawanie z tych względów niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których korzystają inni pracownicy, znajdujący się w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej. Nie narusza natomiast zasady równości usprawiedliwione i racjonalne zróżnicowanie (dyferencjacja) sytuacji prawnej podmiotów ze względu na różniącą je cechę istotną (relewantną). Dyferencjacja sytuacji prawnej pracownika może być usprawiedliwiona uzasadnioną, racjonalną cechą relewantną. Dyskryminacją jest bowiem tylko nierówne traktowanie pracownika znajdującego się w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej, które spowodowane jest zakazanym kryterium (wyrok SN z dnia 29 marca 2011 r., I PK 231/10, M.P. Pr. 2010/8/423). Zakaz dyskryminacji pracowników w zakresie wynagrodzenia za pracę wynika z art. 18 k.p. Pracownik dochodzący odszkodowania z tytułu naruszenia przez pracodawcę zasady równego traktowania pracowników w zakresie wynagrodzenia za pracę powinien wykazać, że wykonywał jednakową pracę lub pracę jednakowej wartości, co pracownik wynagradzany korzystniej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2006 r., I PK 97/06 - OSNP 2007/17-18/251). Pracodawca zaś, jeżeli chce się uwolnić od odpowiedzialności, powinien wykazać, że było to spowodowane niezależnymi od niego, zgodnymi z prawem i uzasadnionymi względami, które nie mają charakteru dyskryminacyjnego (art. 18 § 1 k.p.). W sprawie bezsporne było, że wynagrodzenie zasadnicze powoda było niższe niż wynagrodzenia pozostałych etatowych członków kolegium. W konsekwencji to na pracodawcy spoczął ciężar przeprowadzenia dowodu, że takie zróżnicowanie wynagrodzenia tych pracowników było uzasadnione w świetle dopuszczalnych i usprawiedliwionych kryteriów. Zasady wynagradzania etatowych pracowników Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej zostały uregulowane w ustawie z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.) ze zm.). Ustawa ta wskazuje w art. 26a ust. 5, że wynagrodzenie zasadnicze prezesa izby, jego zastępców i etatowych członków kolegium stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość określa ustawa budżetowa. Jednocześnie w zdaniu drugim tego przepisu ustawa stanowi, że wysokość wynagrodzenia różnicowana jest ze względu na staż i pełnioną funkcję oraz liczbę jednostek nadzorowanych przez daną regionalną izbę obrachunkową. Zgodnie z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 20 lutego 2004 r. w sprawie wielokrotności kwoty bazowej zasad wynagradzania pracowników regionalnych izb obrachunkowych, wymaganych kwalifikacji oraz zasad ustalania ryczałtu, diet i zwrotów kosztów podróży pozaetatowych członków kolegiów izb (Dz.U. Nr 85, poz. 428 ze zm.) wielokrotność kwoty bazowej dla ustalenia wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego dla prezesa, zastępcy prezesa i etatowych członków kolegium pokazuje tabela stanowiąca załącznik nr 1 do rozporządzenia. Z tabeli tej wynika, że wynagrodzenie zasadnicze etatowego członka kolegium może być kształtowane w przedziale według współczynnika od 2,1 do 3,4.