Wyrok SN z dnia 5 października 2011 r., sygn. IV CSK 11/11

Do partnerów z konkubinatu nie mogą być stosowane przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odnoszące się do osób pozostających w związku małżeńskim. Jednak nie można wykluczyć w konkretnych okolicznościach sprawy, że stosunki majątkowe pomiędzy konkubentami mogły być ukształtowane w ten sposób, że gospodarowali oni "ze wspólnego portfela", nie rozliczając wnoszonych dochodów i ponoszonych wydatków, które traktowane były jako jednakowe. Jest to jednak wynik konkretnych ustaleń faktycznych. Nie mogą ich zastąpić funkcjonujące na gruncie prawa małżeńskiego domniemanie równości udziałów w majątku lub też konsekwencje związane ze wspólnością majątkową. Takie ukształtowanie stosunków majątkowych pomiędzy konkubentami przekłada się na zakres i sposób dowodzenia w sprawie z powództwa konkubenta domagającego się zwrotu kwot wyłożonych na majątek drugiego, zwłaszcza w okresie długoletniego związku.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Wojciech Katner

SSA Roman Dziczek

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Elżbiety R.

przeciwko Zdzisławowi R., Romanowi R. i Alicji R.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 5 października 2011 r.,

skargi kasacyjnej powódki

od wyroku Sądu Apelacyjnego w L.

z dnia 9 września 2010 r., uchylił zaskarżony wyrok w punktach od I do V i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w L. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powódka Elżbieta R. wniosła o zasądzenie od pozwanego Zdzisława R. a także dopozwanych, jego rodziców Alicji i Romana małżonków R., kwoty 182.700 złotych tytułem zwrotu nakładów poniesionych na majątek pozwanego albo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Wyrokiem z dnia 16 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w L. uwzględnił powództwo wobec Zdzisława R. do kwoty 155.140 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 16 marca 2010 r. do dnia zapłaty i oddalił je w pozostałej części wobec tego pozwanego, a wobec innych pozwanych sąd oddalił powództwo w całości. Rozstrzygnięcie to zostało oparte na następujących ustaleniach: Elżbieta R. i Zdzisław R. pozostawali w nieformalnym związku od września 1976 r. do lipca 1995 r. z przerwą od grudnia 1976 r. do marca 1977 r., zamieszkiwali w mieszkaniu powódki przy ul. T. w L. Oboje w podobnym czasie w 1982 r. przeszli na emeryturę. W okresie od 1 lutego 1993 r. do 15 września 1995 r. powódka prowadziła własną działalność gospodarczą w postaci małej gastronomii. Pozwany Zdzisław R. w 1976 r. rozpoczął hodowlę lisów i prowadził ją później razem z powódką na wydzierżawionej w S. nieruchomości. W 1977 r. przerejestrował tę działalność na powódkę. Strony postanowiły wybudować dom i w 1982 r. pozwany Zdzisław R. nabył od Gminy L. użytkowanie wieczyste działki przy ul. W. w L. Dom został wybudowany w latach 1985 - 1990 ze środków pochodzących z hodowli lisów i tchórzofretek, a nakłady powódki na dom i przyłącza wyniosły 155.104 złotych. Faktury na materiały były wystawiane głównie na pozwanego. Od listopada 1990 r. cały dom, poza parterem, był wynajmowany. W kwietniu 1982 r. pozwany Zdzisław R. zawarł umowę dzierżawę terenu przy ul. K., gdzie wybudował garaż, który sprzedał w dniu 24 września 1992 r. W 1994 r. Zdzisław R. kupił samodzielny lokal mieszkalny we wsi O. Powódka i Zdzisław R. zerwali kontakty we wrześniu 1995 r. W kwietniu 1996 r. powódka złożyła wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości przy ul. W. i ruchomości. W maju 1996 r. pozwany darował synowi Romanowi R. oraz synowej Alicji R. prawo wieczystego użytkowania wymienionej działki oraz prawo własności położonego na niej budynku. Zarówno wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości jak i powództwo powódki o uznanie bezskuteczności darowizny zostały prawomocnie oddalone. Zdaniem Sądu Okręgowego, pomimo odmiennych ustaleń odnośnie ustania konkubinatu (1992 r.) w postępowaniu o zniesienie współwłasności, za przyjęciem daty późniejszej w lipcu 1995 r. przemawiają więzi gospodarcze, fizyczne i wspólne zamieszkiwanie po 1992 r. W czerwcu 1995 r. powódka była ze Zdzisławem R. na ślubie jej córki. Pozwany wybudował dom ze środków pochodzących z prowadzonej wspólnie działalności gospodarczej, zatem nastąpiło przesunięcie między majątkami stron bez podstawy prawnej. Udział każdej ze stron przy finansowaniu budowy był równy i wyniósł po 155.104 złotych. Zdaniem sądu, powódka nie udowodniła, aby budowa garażu oraz ogrodzenie posesji zostały sfinansowane w ten sam sposób. Żądanie zwrotu opłaty za wieczyste użytkowanie sąd uznał za nieuzasadnione ze względu na brak wzbogacenia po stronie pozwanego. W dacie dokonywania darowizny, kiedy trwało postępowanie o zniesienie współwłasności między innymi domu, pozwany powinien był liczyć się z możliwością zwrotu korzyści. Dlatego Sąd Okręgowy uwzględnił na podstawie art. 405 k.c. wobec Zdzisława R. powództwo co do kwoty 155.104 złotych i oddalił je w pozostałej części a wobec pozostałych pozwanych w całości.