RPO pyta NSA czy nabywcom roszczeń dekretowych nie przysługują uprawnienia w administracyjnych sprawach reprywatyzacyjnych

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich poinformowało o skierowaniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego pytania czy nabywcy roszczeń dekretowych mają uprawnienia w administracyjnych sprawach reprywatyzacyjnych. Rzecznik wnosi o szczególnie wnikliwe rozważenie aspektów konstytucyjnych problemu, zwłaszcza w zakresie, w jakim bezpośrednio dotyczą one tych praw jednostek, które podlegają ochronie w demokratycznym państwie prawa realizującym zasady sprawiedliwości społecznej.

Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek w obszernym uzasadnieniu swojego pytania wyjaśnia:

• pytanie jest pokłosiem kilku głośnych, zeszłorocznych orzeczeń NSA, w których sąd ten wskazywał, że nabycie roszczeń reprywatyzacyjnych nie musi skutkować uprawnieniami takiego nabywcy w procedurze administracyjnej, NSA zmienił wtedy wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w których wcześniej WSA uchylił decyzje komisji weryfikacyjnej dotyczące warszawskiej reprywatyzacji, natomiast NSA uchylił wyroki WSA i oddalił skargi na decyzje komisji;
• NSA uznał, że nie zawsze skutki czynności cywilnoprawnej powodują powstanie praw podmiotowych w sferze prawa administracyjnego, dzieje się tak tylko wtedy, gdy ustawodawca wyraźnie to unormował, a skoro ustawodawca zadeklarował w dekrecie zrekompensowanie właścicielom gruntów warszawskich pozbawienia ich prawa własności przyznaniem praw określonych w powołanym dekrecie, to podmioty tego uprawnienia nie mogą w wyniku własnej woli zmienić woli prawodawcy i wskazać innego adresata tego uprawnienia;
• te wyroki były zmianą wcześniejszej linii orzeczniczej sądów administracyjnych i NSA, która nie wykluczała uprawnień w procedurze administracyjnej dla nabywców roszczeń spoza grupy spadkobierców;
• chociaż sam dekret rzeczywiście nie brał pod uwagę obrotu roszczeniami i budynkami na uspołecznionych gruntach, to przepisy prawne z ostatnich dekad, co do zasady nie kwestionowały obrotu roszczeniami, na przykład zapisy ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa;
• w tych przepisach określono przypadki, w których organy mogą odmówić oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na wniosek podmiotów, które nabyły prawo lub roszczenie do nich w sposób postrzegany za niewłaściwy, czyli np. od niewłaściwie ustanowionego kuratora, istnieje też przepis przewidujący prawo pierwokupu m.st. Warszawy w przypadku sprzedaży roszczeń o ustanowienie użytkowania wieczystego na gruncie objętym działaniem dekretu;
• skoro zatem istnieją regulacje wskazujące na niedopuszczalność niektórych form obrotu prawami i roszczeniami czy też na szczególne uprawnienia samorządów w tym zakresie, to logicznym jest, że w innych przypadkach obrót taki jest dopuszczalny przez prawo, gdyby ustawodawca rzeczywiście chciał definitywnie wykluczyć obrót uprawnieniami wynikającymi z dekretu, to uczyniłby to wprost;
• do eliminacji nieprawidłowości w sprawach reprywatyzacyjnych, także w zakresie handlu roszczeniami, została powołana właśnie komisja weryfikacyjna, to ten nadzwyczajny organ, o wyjątkowych uprawnieniach i działający na podstawie własnej ustawy specjalnej, został wyposażony w kompetencje do oceny, czy w konkretnej sprawie nie doszło do nadużyć, niesprawiedliwości, czy rażącego naruszenia interesu publicznego, i to nie tylko przy wydawaniu decyzji dekretowej, ale jeżeli chodzi o ewentualne niekorzystne skutki społeczne także w późniejszym czasie;
• dlatego, wykraczanie poza granice zakreślone ustawą, nawet w celu eliminacji zjawisk niesłusznych, nie wydaje się w tej sytuacji uprawnione.

Redakcja INFORLEX (na podstawie komunikatu PAP)