(1)

Jak stwierdzono w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), Unia opiera się na wartościach, jakimi są poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowaniu praw człowieka, zgodnie z tym, co zapisano w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”). Te podstawowe wartości, które zainspirowały powstanie Unii, a także powszechność i niepodzielność praw człowieka oraz poszanowanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych (ONZ) i prawa międzynarodowego powinny przyświecać działaniom Unii na arenie międzynarodowej. Takie działania obejmują wspieranie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, społecznego oraz środowiskowego krajów rozwijających się.

(2)

Zgodnie z art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości oraz propagowanie podstawowych wartości europejskich należą do priorytetów Unii, jak określono w komunikacie Komisji z 11 grudnia 2019 r. dotyczącym Europejskiego Zielonego Ładu. Cele te wymagają zaangażowania nie tylko organów publicznych, ale także podmiotów prywatnych, w szczególności przedsiębiorstw.

(3)

W komunikacie z 14 stycznia 2020 r.„Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji” Komisja zobowiązała się do udoskonalenia europejskiej społecznej gospodarki rynkowej w celu przeprowadzenia sprawiedliwej transformacji w stronę modelu zrównoważonego, przy jednoczesnym zapewnieniu, by nikt nie pozostał w tyle. Niniejsza dyrektywa przyczyni się również do realizacji Europejskiego filaru praw socjalnych, który wspiera prawa zapewniające uczciwe warunki pracy. Stanowi ona część polityk i strategii Unii związanych z propagowaniem godnej pracy na całym świecie, w tym w globalnych łańcuchach wartości, o czym mowa w komunikacie Komisji z 23 lutego 2022 r. w sprawie godnej pracy na całym świecie.

(4)

Kluczem do sukcesu w realizacji celów Unii w zakresie zrównoważonego rozwoju jest postępowanie przedsiębiorstw działających we wszystkich sektorach gospodarki, ponieważ przedsiębiorstwa unijne, zwłaszcza duże, polegają na globalnych łańcuchach wartości. Ochrona praw człowieka i ochrona środowiska leżą również w interesie przedsiębiorstw, w szczególności biorąc pod uwagę rosnącą świadomość konsumentów i inwestorów w tych obszarach. Na poziomie unijnym oraz krajowym istnieje już kilka inicjatyw wspierających przedsiębiorstwa działające na rzecz transformacji zorientowanej na wartości.

(5)

Istniejące normy międzynarodowe dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej stanowią, że przedsiębiorstwa powinny chronić prawa człowieka, i określają, w jaki sposób przedsiębiorstwa powinny uwzględniać ochronę środowiska we wszystkich swoich działaniach i łańcuchach wartości. W Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka („wytyczne ONZ”) stwierdzono, że przedsiębiorstwa odpowiadają za dochowanie należytej staranności w zakresie praw człowieka przez identyfikowanie niekorzystnych skutków ich działalności dla praw człowieka, zapobieganie tym skutkom i ich łagodzenie oraz przez rozliczanie się z tego, w jaki sposób zaradzają tym skutkom. Zgodnie z wytycznymi ONZ przedsiębiorstwa powinny unikać naruszania praw człowieka i zaradzać niekorzystnym skutkom dla praw człowieka, które to skutki te przedsiębiorstwa spowodowały, do których się przyczyniły lub z którymi są powiązane w ramach własnej działalności, działalności ich jednostek zależnych oraz za pośrednictwem swoich bezpośrednich i pośrednich relacji biznesowych.

(6)

Koncepcję należytej staranności w zakresie praw człowieka sprecyzowano i rozwinięto w Wytycznych MNE dla przedsiębiorstw międzynarodowych („wytyczne MNE”) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), w których rozszerzono stosowanie należytej staranności na kwestie związane ze środowiskiem i ładem korporacyjnym. Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności na rzecz odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej (wytyczne na rzecz odpowiedzialnej działalności gospodarczej) oraz wytyczne sektorowe stanowią uznane na arenie międzynarodowej ramy określające praktyczne kroki w zakresie należytej staranności, które mają pomóc przedsiębiorstwom w identyfikowaniu rzeczywistych i potencjalnych skutków w ramach ich działalności, łańcuchów dostaw i innych relacji biznesowych, zapobieganiu tym skutkom, łagodzeniu ich i rozliczaniu się z tego, jak tym skutkom zaradzają. Koncepcja należytej staranności stanowi również integralną część zaleceń zawartych w Trójstronnej deklaracji zasad dotyczących przedsiębiorstw międzynarodowych i polityki społecznej, przyjętej przez Międzynarodową Organizację Pracy.

(7)

Wszystkie przedsiębiorstwa mają obowiązek przestrzegać praw człowieka, które są powszechne, niepodzielne, współzależne i wzajemnie powiązane.

(8)

Cele ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju, przyjęte w 2015 r. przez wszystkie państwa członkowskie ONZ, obejmują cele służące promowaniu trwałego, inkluzywnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Unia zobowiązała się do realizacji celów ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju. Sektor prywatny przyczynia się do realizacji tych celów.

(9)

Szkodliwe skutki zagrożeń naturalnych i spowodowanych przez człowieka wpływają na globalne łańcuchy wartości, w szczególności łańcuchy wartości surowców krytycznych. Częstotliwość i skutki wstrząsów wiążących się z ryzykami dla krytycznych łańcuchów wartości prawdopodobnie wzrosną w przyszłości. Sektor prywatny może odegrać ważną rolę we wspieraniu trwałego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, unikając jednocześnie tworzenia zakłóceń równowagi na rynku wewnętrznym. Uwypukla to znaczenie zwiększenia odporności przedsiębiorstw na niekorzystne scenariusze związane z ich łańcuchami wartości, z uwzględnieniem efektów zewnętrznych, a także ryzyka społecznego, środowiskowego i związanego z zarządzaniem.

(10)

W porozumieniach międzynarodowych zawartych na podstawie Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu, których Unia i państwa członkowskie są stronami, takich jak porozumienie paryskie na podstawie Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu przyjęte 12 grudnia 2015 r. („porozumienie paryskie”) (3) i niedawny pakt klimatyczny z Glasgow, wskazano konkretne sposoby przeciwdziałania zmianie klimatu i utrzymania globalnego ocieplenia na poziomie nieprzekraczającym 1,5 oC. Oprócz konkretnych działań, których podjęcia oczekuje się od wszystkich sygnatariuszy, za kluczową dla osiągnięcia tych celów postrzega się także rolę sektora prywatnego, w szczególności jego strategii inwestycyjnych.

(11)

W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 (4) Unia zobowiązała się prawnie również do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz do zredukowania emisji o co najmniej 55 % do 2030 r. Oba te zobowiązania wymagają zmiany sposobu, w jaki przedsiębiorstwa prowadzą produkcję i zaopatrują się. W dokumencie roboczym służb Komisji towarzyszącym komunikatowi Komisji z 17 września 2020 r. pt. „Ambitniejszy cel klimatyczny Europy do 2030 r. Inwestowanie w przyszłość neutralną dla klimatu z korzyścią dla obywateli” (plan w zakresie celów klimatycznych na 2030 r.) przedstawiono modele obejmujące różne poziomy redukcji emisji wymagane w różnych sektorach gospodarki - chociaż we wszystkich scenariuszach należy osiągnąć znaczne redukcje we wszystkich sektorach, jeżeli Unia ma osiągnąć swoje cele klimatyczne. W planie tym podkreślono również, że „zmiany w zasadach i praktykach ładu korporacyjnego, w tym w zakresie zrównoważonych finansów, sprawią, że właściciele i kierownicy przedsiębiorstw będą w swoich działaniach i strategiach nadawać priorytetowe znaczenie celom w zakresie zrównoważonego rozwoju”. W komunikacie Komisji w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu określono, że wszystkie działania i polityki UE powinny zostać połączone, aby pomóc Unii w osiągnięciu pomyślnej i sprawiedliwej transformacji ku zrównoważonej przyszłości. Określono w nim również, że ramy ładu korporacyjnego powinny w większym stopniu uwzględniać zrównoważony charakter działalności. Unijne ramy działania w dziedzinie środowiska i klimatu określone w decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/591 (5) mają przyspieszyć transformację ekologiczną w kierunku neutralnej dla klimatu, zrównoważonej, nietoksycznej, zasobooszczędnej, opartej na energii ze źródeł odnawialnych, odpornej i konkurencyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym z zachowaniem sprawiedliwości, równości i inkluzywności, a także chronić, odbudowywać i poprawić stan środowiska, m.in. przez zatrzymanie i odwrócenie utraty różnorodności biologicznej.

(12)

Zgodnie z komunikatem Komisji z 24 lutego 2021 r. w sprawie budowania Europy odpornej na zmianę klimatu, w którym przedstawiono unijną strategię przystosowania do zmiany klimatu, nowe decyzje inwestycyjne i polityczne powinny być podejmowane z uwzględnieniem kwestii klimatu i dostosowane do przyszłych wyzwań, także w przypadku większych przedsiębiorstw zarządzających łańcuchami wartości. Niniejsza dyrektywa powinna być spójna z tą strategią. Należy również zapewnić spójność z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1619 (6), w której określono jasne wymogi dotyczące zasad zarządzania bankami, w tym wiedzy na temat ryzyk środowiskowych, społecznych i z zakresu ładu korporacyjnego na poziomie zarządu.

(13)

W komunikacie Komisji z 11 marca 2020 r. pt. „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy” (plan działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym), komunikacie Komisji z 20 marca 2020 r. pt. „Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030: Przywracanie przyrody do naszego życia (strategia na rzecz różnorodności biologicznej), komunikacie Komisji z 20 marca 2020 r. pt. „Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego (strategia „od pola do stołu”) oraz komunikacie Komisji z 14 października 2020 r. w sprawie strategii w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności na rzecz nietoksycznego środowiska (strategia w zakresie chemikaliów), komunikacie Komisji z 12 maja 2021 r. pt. „Plan działania UE na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby”, komunikacie Komisji z 5 maja 2021 r. pt. „Aktualizacja nowej strategii przemysłowej z 2020 r.: Tworzenie silniejszego jednolitego rynku sprzyjającego odbudowie Europy, podejście Komisji pod nazwą „przemysł 5.0”, komunikacie Komisji z 4 marca 2021 r. w sprawie planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych oraz komunikacie Komisji z 18 lutego 2021 r. pt. „Przegląd polityki handlowej: Otwarta, zrównoważona i asertywna polityka handlowa” wymienia się inicjatywę dotyczącą zrównoważonego ładu korporacyjnego. Wymogi należytej staranności przewidziane w niniejszej dyrektywie powinny przyczynić się do osiągnięcia celów wyznaczonych w planie działania UE na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby i dotyczących stworzenia nietoksycznego środowiska oraz ochrony zdrowia i dobrostanu ludzi, zwierząt i ekosystemów przed ryzykami i negatywnymi skutkami związanymi ze środowiskiem.

(14)

Niniejsza dyrektywa jest spójna ze wspólnym komunikatem Komisji w sprawie Planu działania UE dotyczącego praw człowieka i demokracji na lata 2020-2024. Jako jeden z priorytetów wskazano w nim zwiększenie zaangażowania Unii w aktywne promowanie globalnego wdrożenia wytycznych ONZ oraz innych odpowiednich wytycznych międzynarodowych, takich jak wytyczne MNE, m.in. przez propagowanie odpowiednich standardów należytej staranności.

(15)

W rezolucji z 10 marca 2021 r. zawierającej zalecenia dla Komisji dotyczące należytej staranności i odpowiedzialności przedsiębiorstw Parlament Europejski wezwał Komisję do zaproponowania unijnych przepisów dotyczących kompleksowych obowiązków przedsiębiorstw w zakresie należytej staranności powiązanych z konsekwencjami obejmującymi odpowiedzialność cywilną tych przedsiębiorstw, które powodują lub wspólnie powodują szkodę w wyniku niedochowania należytej staranności. W konkluzjach Rady z 1 grudnia 2020 r. w sprawie praw człowieka i godnej pracy w globalnych łańcuchach dostaw wezwano Komisję do przedstawienia wniosku dotyczącego unijnych ram prawnych w zakresie zrównoważonego ładu korporacyjnego, w tym międzysektorowych obowiązków przedsiębiorstw w zakresie należytej staranności w globalnych łańcuchach dostaw. Parlament Europejski wezwał do doprecyzowania obowiązków dyrektorów również w sprawozdaniu z własnej inicjatywy w sprawie zrównoważonego ładu korporacyjnego przyjętym 2 grudnia 2020 r. We wspólnej deklaracji z 21 grudnia 2021 r. dotyczącej priorytetów legislacyjnych UE na 2022 r. Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja zobowiązały się do stworzenia gospodarki służącej ludziom oraz do udoskonalenia ram regulacyjnych dotyczących zrównoważonego ładu korporacyjnego.

(16)

Niniejsza dyrektywa ma na celu zapewnienie, aby przedsiębiorstwa działające na rynku wewnętrznym przyczyniały się do zrównoważonego rozwoju i transformacji gospodarek i społeczeństw w stronę modelu zrównoważonego przez identyfikowanie oraz w razie potrzeby hierarchizowanie rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska związanych z działalnością własną przedsiębiorstw, działalnością ich jednostek zależnych i ich partnerów biznesowych w łańcuchach działalności przedsiębiorstw, przez zapobieganie tym skutkom, ich łagodzenie oraz usuwanie i minimalizowanie, a także zapewnienie stosownych środków zaradczych i przy zapewnieniu, by osoby dotknięte nieprzestrzeganiem tego obowiązku miały dostęp do wymiaru sprawiedliwości i środków ochrony prawnej. Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla spoczywającego na państwach członkowskich obowiązku poszanowania i ochrony praw człowieka i środowiska na mocy prawa międzynarodowego.

(17)

Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla obowiązków w dziedzinie praw człowieka, praw pracowniczych i praw socjalnych, ochrony środowiska i zmiany klimatu wynikających z innych aktów ustawodawczych Unii. Jeżeli przepisy niniejszej dyrektywy są sprzeczne z przepisami innego aktu ustawodawczego Unii służącego realizacji tych samych celów i przewidującego szerzej zakrojone lub precyzyjniej określone obowiązki, przepisy tego innego aktu ustawodawczego Unii powinny mieć pierwszeństwo w zakresie, w jakim taka sprzeczność występuje, i powinny mieć zastosowanie do tych określonych obowiązków. Przykłady tych obowiązków w aktach ustawodawczych Unii obejmują obowiązki określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/821 (7), rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1542 (8) lub rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 (9).

(18)

Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do instytucji emerytalno-rentowych prowadzących systemy zabezpieczenia społecznego na mocy prawa Unii. Jeżeli państwo członkowskie postanowi nie stosować dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2341 (10) w całości lub w części do instytucji pracowniczych programów emerytalnych zgodnie z art. 5 tej dyrektywy, niniejsza dyrektywa nie ma do tych instytucji zastosowania.

(19)

Przedsiębiorstwa powinny podjąć odpowiednie kroki w celu ustanowienia i stosowania środków należytej staranności w odniesieniu do własnej działalności, działalności ich jednostek zależnych, a także ich bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych w całym łańcuchu ich działalności zgodnie z niniejszą dyrektywą. Niniejsza dyrektywa nie powinna wymagać od przedsiębiorstw zagwarantowania, że - bez względu na sytuację - niekorzystne skutki nigdy nie wystąpią lub że zostaną zatrzymane. Przedsiębiorstwo może nie być w stanie osiągnąć takiego rezultatu na przykład w odniesieniu do partnerów biznesowych, gdy niekorzystny skutek jest wynikiem ingerencji państwa. Dlatego też główne obowiązki określone w niniejszej dyrektywie powinny być „zobowiązaniami starannego działania”. Przedsiębiorstwo powinno podjąć odpowiednie środki, które są w stanie osiągnąć cele w zakresie należytej staranności przez skuteczne zaradzanie niekorzystnym skutkom, w sposób współmierny do stopnia dotkliwości i prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnego skutku. Należy wziąć pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, charakter i zakres niekorzystnego skutku i odnośnych czynników ryzyka, w tym w zakresie zapobiegania niekorzystnym skutkom i ich minimalizowania, specyfikę działalności biznesowej danego przedsiębiorstwa i jego łańcucha działalności, sektor lub obszar geograficzny, w którym działają jego partnerzy biznesowi, możliwości wywierania przez przedsiębiorstwo wpływu na jego bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych oraz to, czy przedsiębiorstwo może zwiększyć swoje możliwości wywierania wpływu.

(20)

Procedura należytej staranności przedstawiona w niniejszej dyrektywie powinna obejmować sześć kroków określonych w wytycznych OECD na rzecz odpowiedzialnej działalności biznesowej, które obejmują środki należytej staranności stosowane przez przedsiębiorstwa w celu identyfikowania niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska oraz zaradzania tym skutkom. Proces ten obejmuje następujące etapy: (1) włączenie zasad należytej staranności do polityki i systemów zarządzania; (2) identyfikację i ocenę niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska; (3) zapobieganie rzeczywistym i potencjalnym niekorzystnym skutkom dla praw człowieka i środowiska oraz zatrzymanie lub zminimalizowanie tych skutków; (4) monitorowanie i ocenianie skuteczności środków; (5) komunikowanie i 6) zapewnianie środków zaradczych.

(21)

Aby zwiększyć skuteczność należytej staranności i zmniejszyć obciążenie przedsiębiorstw, należy uprawnić je do dzielenia się zasobami i informacjami w odnośnych grupach przedsiębiorstw i z innymi podmiotami prawnymi. Należy zezwolić jednostkom dominującym objętym zakresem niniejszej dyrektywy na wypełnianie niektórych obowiązków należytej staranności również w imieniu jej jednostek zależnych objętych zakresem niniejszej dyrektywy, jeżeli zapewnia to skuteczne przestrzeganie przepisów. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla faktu, że jednostki zależne podlegają wykonywaniu uprawnień organu nadzorczego, i dla odpowiedzialności cywilnej jednostek zależnych na mocy niniejszej dyrektywy. Gdy jednostka dominująca wypełnia obowiązki w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu w imieniu jednostki zależnej, jednostka zależna powinna wypełniać te obowiązki zgodnie z planem łagodzenia zmiany klimatu opracowanym przez jednostkę dominującą i dostosowanym odpowiednio do modelu biznesowego i strategii biznesowej jednostki zależnej. Jeżeli jednostka zależna nie jest objęta zakresem niniejszej dyrektywy, ponieważ nie ma obowiązków należytej staranności, jednostka dominująca powinna ująć działalność jednostki zależnej we własnych obowiązkach należytej staranności. Jeżeli jednostki zależne są objęte zakresem niniejszej dyrektywy, ale jednostka dominująca nie jest nim objęta, odnośne jednostki zależne nadal powinny móc dzielić się zasobami i informacjami w grupie przedsiębiorstw. Niemniej te jednostki zależne powinny być odpowiedzialne za wypełnianie obowiązków należytej staranności wynikających z niniejszej dyrektywy.

(22)

Wypełnianie niektórych obowiązków należytej staranności na poziomie grupy powinno pozostawać bez uszczerbku dla odpowiedzialności cywilnej jednostek zależnych na mocy niniejszej dyrektywy wobec osób poszkodowanych. Jeżeli spełnione są przesłanki odpowiedzialności cywilnej, jednostka zależna może być pociągnięta do odpowiedzialności za powstałe szkody, niezależnie od tego, czy obowiązki należytej staranności wykonywała jednostka zależna, czy jednostka dominująca w jej imieniu.

(23)

Partnerzy biznesowi nie powinni być zobowiązani do ujawniania przedsiębiorstwu, które wypełnia obowiązki wynikające z niniejszej dyrektywy, informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa zgodnie z definicją w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 (11), bez uszczerbku dla ujawniania tożsamości bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych, lub istotnych informacji niezbędnych do zidentyfikowania rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków, jeżeli jest to konieczne i należycie uzasadnione w celu wypełnienia przez przedsiębiorstwo obowiązków należytej staranności. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla możliwości ochrony przez partnerów biznesowych swoich tajemnic przedsiębiorstwa za pomocą mechanizmów ustanowionych w dyrektywie (UE) 2016/943. Partnerzy biznesowi nigdy nie powinni być zobowiązani do ujawniania informacji niejawnych lub innych informacji, których ujawnienie stanowiłoby zagrożenie dla podstawowych interesów bezpieczeństwa państwa.

(24)

Niekorzystne skutki dla praw człowieka i środowiska mogą wystąpić we własnej działalności przedsiębiorstw, działalności ich jednostek zależnych oraz ich partnerów biznesowych w łańcuchach działalności przedsiębiorstw, w szczególności na poziomie pozyskiwania surowców oraz produkcji. Aby należyta staranność wywarła istotny wpływ, powinna obejmować niekorzystne skutki dla praw człowieka i środowiska powstające w przeważającej części cyklu życia produkcji, dystrybucji, transportu i przechowywania produktu lub świadczenia usług, na poziomie własnej działalności przedsiębiorstw, działalności ich jednostek zależnych oraz ich partnerów biznesowych w ich łańcuchach działalności.

(25)

Łańcuch działalności powinien obejmować działalność partnerów biznesowych przedsiębiorstwa działających na wyższym szczeblu łańcucha dostaw związaną z produkcją towarów lub świadczeniem usług przez przedsiębiorstwo, łącznie z projektowaniem, wydobywaniem, pozyskiwaniem, produkcją, transportem, przechowywaniem i dostarczaniem surowców, produktów lub części produktów i opracowywaniem produktu lub usługi, a także działalność partnerów biznesowych przedsiębiorstwa działających na niższym szczeblu łańcucha dostaw związaną z dystrybucją produktu, jego transportem i przechowywaniem, gdy partnerzy biznesowi prowadzą taką działalność na rzecz przedsiębiorstwa lub w jego imieniu. Niniejsza dyrektywa nie powinna obejmować usuwania produktu. Ponadto na mocy niniejszej dyrektywy łańcuch działalności nie powinien obejmować dystrybucji, transportu, przechowywania i usuwania produktu, który podlega kontroli wywozu przeprowadzanej przez państwo członkowskie, co oznacza albo kontrolę wywozu na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 (12), albo kontrolę wywozu broni, amunicji lub materiałów wojennych w ramach krajowej kontroli wywozu, po zezwoleniu na wywóz produktu. Uzupełnieniem niniejszej dyrektywy są inne akty ustawodawcze, które dotyczą również negatywnych niekorzystnych skutków w dziedzinie praw człowieka lub ochrony środowiska. W szczególności rozporządzenie (UE) 2021/821 ustanawia system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania, obejmujący między innymi oprogramowanie i technologie, które mogą być wykorzystywane do celów cyberinwigilacji. Na mocy tego systemu państwa członkowskie powinny w szczególności brać pod uwagę ryzyko użycia takich towarów w związku z wewnętrznymi represjami lub popełnianiem poważnych naruszeń praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego. Ponadto rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/125 (13), w zależności od przypadku, zakazuje wywozu towarów takich jak substancje chemiczne, które są lub mogą być używane do wykonywania kary śmierci lub do celów tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, lub reguluje wywóz takich towarów. Ponadto kilka innych inicjatyw ustawodawczych ma na celu złagodzenie wpływu produktów na środowisko w całym ich cyklu życia, w tym przez ustanowienie wymogów dotyczących ekoprojektu w oparciu o aspekty zrównoważonego rozwoju i obiegu zamkniętego produktów. Zgodność z niniejszą dyrektywą powinno ułatwić zachowanie zgodności z innymi przepisami i celami tych innych aktów ustawodawczych oraz z warunkami mających zastosowanie zezwoleń wdrożonych na ich mocy. Eksporterzy powinni uwzględniać wyniki swoich ustaleń dotyczących należytej staranności poczynionych na podstawie niniejszej dyrektywy przy zachowywaniu zgodności z tymi innymi aktami ustawodawczymi. Termin „łańcuch działalności” zdefiniowany w niniejszej dyrektywie pozostaje bez uszczerbku dla terminów „łańcuch wartości” lub „łańcuch dostaw” zdefiniowanych w innych przepisach Unii lub w rozumieniu tych przepisów.

(26)

Definicja terminu „łańcuch działalności” nie powinna obejmować działalności partnerów biznesowych przedsiębiorstwa działających na niższym szczeblu łańcucha dostaw, związanej z usługami przedsiębiorstwa. W przypadku regulowanych przedsiębiorstw finansowych definicja terminu „łańcuch działalności” nie powinna obejmować partnerów biznesowych działających na niższym szczeblu łańcucha dostaw, którzy otrzymują ich usługi i produkty. W związku z tym w odniesieniu do regulowanych przedsiębiorstw finansowych niniejsza dyrektywa obejmuje jedynie segment ich łańcuchów działalności na wyższym szczeblu, ale nie na niższym szczeblu łańcucha działalności.

(27)

Na mocy niniejszej dyrektywy przedsiębiorstwa utworzone zgodnie z prawem państwa członkowskiego powinny podlegać wymogom należytej staranności, gdy spełniają określone warunki, w tym próg przychodu ze sprzedaży i, w niektórych przypadkach, próg liczby pracowników. Chociaż warunki te wyraża się w odniesieniu do pojedynczych lat obrotowych, niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo spełniło je w każdym z ostatnich dwóch kolejnych lat obrotowych, i nie powinna już mieć zastosowania, gdy warunki te przestają być spełniane w odniesieniu do każdego z ostatnich dwóch odpowiednich lat obrotowych. Dotyczy to również przedsiębiorstw utworzonych zgodnie z prawem państwa trzeciego, które powinny spełniać odpowiednie unijne kryterium przychodu ze sprzedaży w każdym z ostatnich dwóch lat obrotowych. W celu zapewnienia jasności i uwzględniając stopniowe stosowanie dyrektywy, kryteria dotyczące zakresu muszą być spełnione zarówno przez przedsiębiorstwa z Unii, jak i spoza Unii przez dwa kolejne lata obrotowe poprzedzające odpowiednie daty rozpoczęcia stosowania ustanowione zgodnie z przepisami o transpozycji niniejszej dyrektywy. W odniesieniu do progów liczby pracowników przy obliczaniu liczby pracowników w przedsiębiorstwie będącym użytkownikiem należy uwzględniać pracowników tymczasowych i pracowników delegowanych na podstawie art. 1 ust. 3 lit. c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/71/WE (14). Pracownicy delegowani na podstawie art. 1 ust. 3 lit. a) i b) dyrektywy 96/71/WE powinni być uwzględniani wyłącznie przy obliczaniu liczby pracowników przedsiębiorstwa wysyłającego. Przy obliczaniu liczby pracowników należy również uwzględnić innych pracowników zatrudnionych w niestandardowych formach, o ile spełniają oni kryteria określania statusu pracownika ustanowione przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Pracownicy sezonowi powinni być uwzględniani przy obliczaniu liczby pracowników proporcjonalnie do liczby miesięcy, w których są zatrudnieni. Przy obliczaniu progów określonych w niniejszej dyrektywie należy uwzględnić liczbę pracowników i przychody oddziałów przedsiębiorstwa, które są prawnie zależnymi od przedsiębiorstwa miejscami prowadzenia działalności innymi niż jego siedziba główna, i w związku z tym są one uznawane za część przedsiębiorstwa, zgodnie z prawem Unii i prawem krajowym. Powinno to dotyczyć również przedsiębiorstw należących do grupy, gdy progi są obliczane na zasadzie skonsolidowanej. Jeżeli nie określono inaczej, progi wymienione w celu objęcia przedsiębiorstwa zakresem niniejszej dyrektywy należy rozumieć jako progi obliczane indywidualnie.

(28)

Do wypełniania obowiązków należytej staranności określonych w niniejszej dyrektywie powinny być zobowiązane przedsiębiorstwa, które mają siedzibę w Unii, zatrudniały średnio ponad 1 000 pracowników i osiągnęły przychody netto ze sprzedaży w skali światowej w wysokości ponad 450 000 000 EUR w ostatnim roku obrotowym, za który roczne sprawozdanie finansowe zostało lub powinno było zostać przyjęte. Obowiązki wynikające z niniejszej dyrektywy powinny spełniać również przedsiębiorstwa, które zawarły w Unii umowy franczyzowe lub licencyjne w zamian za opłaty licencyjne z niezależnymi przedsiębiorstwami zewnętrznymi, gdy umowy te zapewniają wspólną tożsamość, wspólną koncepcję biznesową i stosowanie jednolitych metod biznesowych oraz jeżeli te opłaty licencyjne wyniosły ponad 22 500 000 EUR w ostatnim roku obrotowym, za który roczne sprawozdanie finansowe zostało lub powinno było zostać przyjęte, i pod warunkiem że przedsiębiorstwo osiągnęło przychody netto ze sprzedaży w skali światowej w wysokości ponad 80 000 000 EUR w ostatnim roku obrotowym, za który roczne sprawozdanie finansowe zostało lub powinno było zostać przyjęte. To samo dotyczy jednostek dominujących najwyższego szczebla grup przedsiębiorstw, które łącznie spełniają te warunki. W odniesieniu do takich jednostek dominujących najwyższego szczebla obowiązki określone w niniejszej dyrektywie powinna spełniać jednostka dominująca najwyższego szczebla lub - gdy główną działalnością tej ostatniej jest posiadanie udziałów w operacyjnych jednostkach zależnych i nie uczestniczy ona w podejmowaniu decyzji zarządczych, operacyjnych lub finansowych mających wpływ na grupę lub co najmniej jedną z jej jednostek zależnych - zamiast tej jednostki dominującej najwyższego szczebla jedna operacyjna jednostka zależna mająca siedzibę w Unii, zgodnie z niniejszą dyrektywą.

(29)

Aby w pełni osiągnąć cele niniejszej dyrektywy dotyczące niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska w odniesieniu do działalności przedsiębiorstw, działalności ich jednostek zależnych i ich partnerów biznesowych w łańcuchach działalności przedsiębiorstw, należy objąć jej zakresem również przedsiębiorstwa z państw trzecich, które prowadzą znaczącą działalność w Unii. W szczególności niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie do przedsiębiorstw z państw trzecich, które osiągnęły w Unii przychody netto ze sprzedaży w wysokości co najmniej 450 000 000 EUR w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy. Obowiązki należytej staranności wynikające z niniejszej dyrektywy powinny również spełniać przedsiębiorstwa, które zawarły w Unii umowy franczyzowe lub licencyjne w zamian za opłaty licencyjne z niezależnymi przedsiębiorstwami zewnętrznymi, gdy umowy te zapewniają wspólną tożsamość, wspólną koncepcję biznesową i stosowanie jednolitych metod biznesowych oraz jeżeli te opłaty licencyjne wyniosły w Unii ponad 22 500 000 EUR w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy i pod warunkiem że przedsiębiorstwo osiągnęło w Unii przychody netto ze sprzedaży w skali światowej w wysokości ponad 80 000 000 EUR w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy. To samo dotyczy jednostek dominujących najwyższego szczebla grup przedsiębiorstw, które łącznie spełniają te warunki. W odniesieniu do takich jednostek dominujących najwyższego szczebla obowiązki określone w niniejszej dyrektywie powinna spełniać jednostka dominująca najwyższego szczebla lub - gdy główną działalnością tej ostatniej jest posiadanie udziałów w operacyjnych jednostkach zależnych i nie uczestniczy ona w podejmowaniu decyzji zarządczych, operacyjnych lub finansowych mających wpływ na grupę lub co najmniej jedną z jej jednostek zależnych - zamiast jednostki dominującej najwyższego szczebla jedna operacyjna jednostka zależna mająca siedzibę w Unii, zgodnie z niniejszą dyrektywą.

(30)

Do celu określenia zakresu stosowania niniejszej dyrektywy w odniesieniu do przedsiębiorstw z państw trzecich należy wybrać opisane kryterium przychodu, ponieważ tworzy ono terytorialny związek między przedsiębiorstwami z państw trzecich a terytorium Unii. Przychód stanowi wskaźnik zastępczy oddziaływań, jakie działalność tych przedsiębiorstw może mieć na rynku wewnętrznym. Zgodnie z prawem międzynarodowym takie oddziaływania uzasadniają stosowanie prawa Unii do przedsiębiorstw z państw trzecich. Aby zapewnić odpowiednie ustalenie przychodu odnośnych przedsiębiorstw, należy stosować metody obliczania przychodu netto ze sprzedaży dotyczące przedsiębiorstw z państw trzecich określone w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE (15). Jednocześnie aby zapewnić skuteczne egzekwowanie niniejszej dyrektywy, w celu określenia, które przedsiębiorstwa z państw trzecich są objęte niniejszą dyrektywą, nie należy stosować progu liczby pracowników, ponieważ pojęcie „pracowników” stosowane do celów niniejszej dyrektywy opiera się na prawie Unii i nie może być łatwo transponowane poza Unią. Wobec braku jasnej i spójnej metody - w tym w standardach rachunkowości - ustalania liczby pracowników przedsiębiorstw z państw trzecich, taki próg liczby pracowników skutkowałby więc brakiem pewności prawa i byłby trudny do zastosowania dla organów nadzorczych. Definicja terminu „przychód” powinna być oparta na dyrektywie 2013/34/UE, w której określono już metody obliczania przychodu netto ze sprzedaży dla przedsiębiorstw z państw trzecich, ponieważ w międzynarodowych standardach rachunkowości również stosuje się podobne definicje przychodu i dochodu. W celu zapewnienia, aby organ nadzorczy wiedział, które przedsiębiorstwa z państw trzecich osiągają w Unii przychód wymagany do objęcia zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, niniejsza dyrektywa powinna wymagać, aby upoważniony przedstawiciel przedsiębiorstwa z państwa trzeciego lub samo przedsiębiorstwo przekazali informację o tym, że dane przedsiębiorstwo jest przedsiębiorstwem wchodzącym w zakres stosowania niniejszej dyrektywy, organowi nadzorczemu w państwie członkowskim, w którym upoważniony przedstawiciel przedsiębiorstwa z państwa trzeciego ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, oraz, gdy jest to inny organ, organowi nadzorczemu w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorstwo osiągnęło największą część przychodów netto ze sprzedaży w Unii w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy. Jeżeli jest to konieczne do ustalenia, w którym państwie członkowskim przedsiębiorstwo z państwa trzeciego osiągnęło największą część przychodów netto ze sprzedaży w Unii, państwo członkowskie powinno móc zwrócić się do Komisji o informacje na temat przychodów netto ze sprzedaży osiągniętych przez dane przedsiębiorstwo z państwa trzeciego w Unii. Komisja powinna ustanowić system zapewniający taką wymianę informacji.

(31)

Niezbędne jest ustanowienie unijnych ram dotyczących odpowiedzialnego i zrównoważonego podejścia do globalnych łańcuchów wartości, biorąc pod uwagę znaczenie przedsiębiorstw jako filaru w budowaniu zrównoważonego społeczeństwa i gospodarki. Pojawienie się wiążących przepisów w kilku państwach członkowskich spowodowało konieczność zapewnienia przedsiębiorstwom równych warunków działania w celu uniknięcia fragmentacji oraz zapewnienia pewności prawa przedsiębiorstwom działającym na rynku wewnętrznym. Niniejsza dyrektywa nie powinna jednak uniemożliwiać państwom członkowskim wprowadzania bardziej rygorystycznych przepisów krajowych odbiegających od przepisów określonych w artykułach innych niż art. 8 ust. 1 i 2, art. 10 ust. 1 i art. 11 ust. 1, w tym gdy takie przepisy mogą pośrednio podnieść poziom ochrony określony w art. 8 ust. 1 i 2, art. 10 ust. 1 i art. 11 ust. 1, na przykład przepisów dotyczących zakresu, definicji, odpowiednich środków służących zaradzeniu rzeczywistym niekorzystnym skutkom, prowadzenia konstruktywnej współpracy z interesariuszami oraz odpowiedzialności cywilnej; ani też nie powinna uniemożliwiać państwom członkowskim wprowadzania przepisów krajowych bardziej szczegółowych pod względem celu lub dziedziny, której dotyczą, na przykład przepisów krajowych regulujących konkretne niekorzystne skutki lub konkretne sektory działalności, w celu osiągnięcia innego poziomu ochrony praw człowieka, praw pracowniczych i praw socjalnych, środowiska lub klimatu.

(32)

Niniejsza dyrektywa ma na celu kompleksowe uwzględnienie praw człowieka, w tym wszystkich pięciu podstawowych zasad i praw w pracy określonych w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy z 1998 r. Aby w znaczący sposób przyczynić się do transformacji w stronę modelu zrównoważonego, należytą staranność określoną w niniejszej dyrektywie należy stosować względem niekorzystnych skutków dla praw człowieka, które to skutki dotykają osób i wynikają z naruszenia jednego z praw zapisanych w instrumentach międzynarodowych wymienionych w części I sekcja 1 załącznika do niniejszej dyrektywy. Termin „naruszenie” należy interpretować zgodnie z międzynarodowym prawem dotyczącym praw człowieka. Aby zapewnić kompleksowe uwzględnienie praw człowieka, naruszenie prawa człowieka niewymienionego wyraźnie w części I sekcja 1 załącznika do niniejszej dyrektywy, którego to naruszenia może dopuścić się przedsiębiorstwo lub podmiot prawny i które bezpośrednio godzi w interes prawny chroniony instrumentami dotyczącymi praw człowieka i wymienionymi w części I sekcja 2 załącznika do niniejszej dyrektywy, powinno się również zaliczać do niekorzystnych skutków dla praw człowieka objętych zakresem niniejszej dyrektywy, pod warunkiem że dane przedsiębiorstwo mogło racjonalnie przewidzieć ryzyko takiego naruszenia praw człowieka, z uwzględnieniem wszystkich istotnych okoliczności konkretnego przypadku, w tym charakteru i zakresu działalności biznesowej przedsiębiorstwa i jego łańcucha działalności, sektora gospodarki oraz kontekstu geograficznego i operacyjnego. Należyta staranność powinna ponadto obejmować niekorzystne skutki dla środowiska wynikające z naruszenia jednego z zakazów i obowiązków wymienionych w części II załącznika do niniejszej dyrektywy, a także niekorzystne skutki wynikające z naruszenia jednego z zakazów wymienionych w pkt 15 i 16 części I załącznika do niniejszej dyrektywy, z uwzględnieniem przepisów krajowych związanych z przepisami instrumentów wymienionych w tym załączniku. Te zakazy i obowiązki należy interpretować i stosować zgodnie z międzynarodowymi i unijnymi ogólnymi zasadami prawa ochrony środowiska, jak określono w art. 191 TFUE. Zakazy te obejmują zakaz powodowania jakiejkolwiek wymiernej degradacji środowiska, takiej jak szkodliwa zmiana w glebie, zanieczyszczenie wody lub powietrza, szkodliwe emisje, nadmierne zużycie wody, degradacja gruntów lub inny wpływ na zasoby naturalne, taki jak wylesianie, który znacząco ogranicza zasoby naturalne potrzebne do zachowania i produkcji żywności lub powoduje, że ludzie tracą dostęp do bezpiecznej i czystej wody pitnej, lub utrudnia im dostęp do urządzeń sanitarnych lub je niszczy, lub który szkodzi ich zdrowiu, bezpieczeństwu, normalnemu użytkowaniu gruntów lub legalnie nabytemu mieniu, lub który w znacznym stopniu niekorzystnie wpływa na usługi ekosystemowe, za pośrednictwem których ekosystem przyczynia się bezpośrednio lub pośrednio do dobrostanu człowieka. Aby ocenić, czy szkoda w usługach ekosystemowych jest znacząca, w stosownych przypadkach należy wziąć pod uwagę następujące elementy: stan początkowy środowiska dotkniętego szkodą, fakt, czy szkoda jest długotrwała, średnioterminowa czy krótkoterminowa, rozprzestrzenianie się szkody oraz odwracalność szkody. Wymogi należytej staranności wynikające z niniejszej dyrektywy powinny zatem przyczynić się do zachowania i przywrócenia różnorodności biologicznej oraz poprawy stanu środowiska, w szczególności powietrza, wody i gleby, w tym do lepszej ochrony praw człowieka. Komisja powinna być uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych w celu zmiany załącznika do niniejszej dyrektywy do celów określonych w art. 3 ust. 2, w tym przez dodanie odniesienia, po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie, do Konwencji MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy z 1981 r. (nr 155) oraz do Konwencji MOP dotyczącej struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy z 2006 r. (nr 187), które należą do podstawowych instrumentów MOP.

(33)

W zależności od okoliczności przedsiębiorstwa mogą być zmuszone do rozważenia dodatkowych norm. Na przykład biorąc pod uwagę szczególne konteksty lub czynniki krzyżowe, w tym m.in. płeć, wiek, rasę, pochodzenie etniczne, klasę, kastę, wykształcenie, status migracyjny, niepełnosprawność, a także status społeczny i ekonomiczny, w podejściu do należytej staranności uwzględniającym aspekt płci i aspekt kulturowy, przedsiębiorstwa powinny zwracać szczególną uwagę na wszelkie konkretne niekorzystne skutki dla osób, które mogą być narażone na zwiększone ryzyko z powodu marginalizacji, podatności na zagrożenia lub innych okoliczności, indywidualnie lub jako członkowie niektórych grup lub społeczności, w tym dla ludności rdzennej, chronionej na mocy Deklaracji ONZ o prawach ludności rdzennej, w tym w odniesieniu do dobrowolnej, uprzedniej i świadomej zgody. W tym celu przedsiębiorstwa mogą być zmuszone do uwzględnienia w stosownych przypadkach instrumentów międzynarodowych, takich jak Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych.

(34)

Przedsiębiorstwa powinny być także odpowiedzialne za to, by wykorzystywać swój wpływ do przyczyniania się do odpowiedniego poziomu życia w łańcuchach działalności. Jest to rozumiane jako obejmujące płacę zapewniającą utrzymanie na minimalnym poziomie dla pracowników oraz dochód zapewniający utrzymanie na minimalnym poziomie dla osób prowadzących działalność na własny rachunek i małych gospodarstw rolnych, który te osoby i gospodarstwa otrzymują w zamian za swoją pracę i produkcję.

(35)

W niniejszej dyrektywie uwzględnia się podejście „Jedno zdrowie” - uznane przez Światową Organizację Zdrowia - które jest zintegrowane i jednolite i ma na celu trwałą równowagę i optymalizację zdrowia ludzi, zwierząt i ekosystemów. Podejście „Jedno zdrowie” opiera się na założeniu, że zdrowie ludzi, domowych i dzikich zwierząt, roślin oraz szeroko pojętego środowiska, w tym ekosystemów, jest ściśle powiązane i współzależne. Należy zatem ustalić, że należyta staranność w dziedzinie środowiska powinna obejmować unikanie degradacji środowiska prowadzącej do niekorzystnych skutków dla zdrowia, takich jak epidemie, oraz zapewniać przestrzeganie prawa do czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska.

(36)

Niekorzystne skutki dla praw człowieka i środowiska mogą być powiązane z takimi czynnikami jak korupcja i przekupstwo lub wynikać z tych czynników. W związku z tym może być konieczne, aby przedsiębiorstwa uwzględniały te czynniki, dochowując należytej staranności w zakresie praw człowieka i środowiska, zgodnie z Konwencją ONZ przeciwko korupcji.

(37)

Przy ocenie niekorzystnych skutków dla praw człowieka przedsiębiorstwa mają do dyspozycji wytyczne, w których przedstawiono, w jaki sposób działalność tych przedsiębiorstw może powodować skutki dla praw człowieka i jaka filozofia zarządzania przedsiębiorstwem jest zabroniona zgodnie z prawami człowieka uznawanymi na arenie międzynarodowej. Wytyczne takie zawarto na przykład w Ramach sprawozdawczości zgodnej z wytycznymi ONZ oraz w Podręczniku dotyczącym interpretacji wytycznych o odpowiedzialności przedsiębiorstw za poszanowanie praw człowieka.

(38)

Aby dochować należytej staranności w zakresie praw człowieka i środowiska w odniesieniu do swojej działalności, działalności swoich jednostek zależnych i działalności swoich partnerów biznesowych w łańcuchach działalności przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa objęte niniejszą dyrektywą powinny włączyć należytą staranność do swoich polityk i systemów zarządzania ryzykiem, identyfikować i oceniać oraz, w razie potrzeby, hierarchizować rzeczywiste i potencjalne niekorzystne skutki dla praw człowieka i środowiska, zapobiegać im i je łagodzić, a także usuwać je i minimalizować ich zasięg, zapewniać środki zaradcze względem rzeczywistych niekorzystnych skutków, prowadzić konstruktywną współpracę z interesariuszami, ustanowić i stosować mechanizm powiadamiania i procedurę dotyczącą skarg, monitorować skuteczność wprowadzonych środków zgodnie z wymogami określonymi w niniejszej dyrektywie i publicznie informować o stosowanej przez siebie należytej staranności. W celu zapewnienia przedsiębiorstwom jasności należy w niniejszej dyrektywie wyraźnie rozróżnić w szczególności kroki mające na celu zapobieganie potencjalnym niekorzystnym skutkom i ich łagodzenie oraz usuwanie lub, gdy nie jest to możliwe, minimalizowanie zasięgu rzeczywistych niekorzystnych skutków.

(39)

W celu zapewnienia, aby należyta staranność stanowiła część polityk przedsiębiorstw i ich systemów zarządzania ryzykiem, oraz zgodnie z odpowiednimi ramami międzynarodowymi przedsiębiorstwa powinny włączyć należytą staranność do swoich odnośnych polityk i systemów zarządzania ryzykiem, a także na wszystkich stosownych poziomach działania oraz wdrożyć politykę należytej staranności. Polityka należytej staranności powinna zostać opracowana po przeprowadzeniu uprzednich konsultacji z pracownikami przedsiębiorstwa i ich przedstawicielami oraz powinna zawierać opis podejścia przedsiębiorstwa do kwestii należytej staranności, w tym w perspektywie długoterminowej, kodeks postępowania opisujący reguły i zasady, które powinny być przestrzegane w całym przedsiębiorstwie i jego jednostkach zależnych oraz, w stosownych przypadkach, przez bezpośrednich lub pośrednich partnerów biznesowych przedsiębiorstwa, a także opis procesów wprowadzonych w celu włączenia należytej staranności do stosownych polityk i stosowania należytej staranności, w tym środków podjętych w celu weryfikacji przestrzegania kodeksu postępowania i rozszerzenia zakresu jego stosowania na partnerów biznesowych. Polityka należytej staranności powinna zapewniać należytą staranność opartą na analizie ryzyka. Kodeks postępowania powinien mieć zastosowanie do wszystkich odpowiednich funkcji i działań przedsiębiorstwa, w tym w odniesieniu do decyzji dotyczących zamówień, zatrudnienia i zakupów. Do celów niniejszej dyrektywy przez pracowników należy rozumieć również pracowników tymczasowych i innych pracowników zatrudnionych w niestandardowych formach, o ile spełniają oni kryteria określania statusu pracownika ustanowione przez Trybunał Sprawiedliwości.

(40)

W celu wypełnienia obowiązków w zakresie należytej staranności przedsiębiorstwa muszą zastosować odpowiednie środki w odniesieniu do identyfikowania niekorzystnych skutków, zapobiegania im, ich usuwania i minimalizowania oraz podejmowania względem nich środków zaradczych, a także prowadzenia konstruktywnej współpracy z interesariuszami w całym procesie należytej staranności. Termin „odpowiednie środki” powinien oznaczać środki, dzięki którym można osiągnąć cele należytej staranności przez skuteczne zaradzanie niekorzystnym skutkom w sposób współmierny do stopnia dotkliwości i prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnego skutku oraz które są racjonalnie dostępne dla przedsiębiorstwa, uwzględniając okoliczności konkretnego przypadku, w tym charakter i zasięg niekorzystnego skutku i odpowiednie czynniki ryzyka. Jeżeli niezbędnych informacji, w tym informacji uznanych za tajemnicę przedsiębiorstwa, nie można racjonalnie uzyskać ze względu na przeszkody faktyczne lub prawne, np. dlatego, że partner biznesowy odmawia udzielenia informacji i nie ma podstaw prawnych do wyegzekwowania takich informacji, okoliczności takie nie mogą obciążać przedsiębiorstwa, jednak przedsiębiorstwa powinny być w stanie wyjaśnić, dlaczego nie udało się uzyskać tych informacji, i powinny podjąć niezbędne i racjonalne kroki w celu ich jak najszybszego uzyskania.

(41)

Zgodnie z obowiązkami w zakresie należytej staranności przewidzianymi w niniejszej dyrektywie przedsiębiorstwo powinno identyfikować i oceniać rzeczywiste lub potencjalne niekorzystne skutki dla praw człowieka i środowiska. Aby umożliwić kompleksową identyfikację i ocenę niekorzystnych skutków, taka identyfikacja i ocena powinny się opierać na informacjach ilościowych i jakościowych, w tym na odpowiednich zdezagregowanych danych, które przedsiębiorstwo może racjonalnie uzyskać. Przedsiębiorstwa powinny korzystać z odpowiednich metod i zasobów, w tym ze sprawozdań publicznych. Na przykład jeśli chodzi o niekorzystne skutki dla środowiska, przedsiębiorstwo powinno uzyskać informacje na temat warunków początkowych w miejscach lub obiektach o podwyższonym ryzyku w jego łańcuchach działalności. W ramach obowiązku identyfikacji niekorzystnych skutków przedsiębiorstwa powinny wprowadzić odpowiednie środki w celu sporządzenia katalogu własnej działalności, działalności swoich jednostek zależnych oraz, jeżeli jest to związane z ich łańcuchami działalności, działalności swoich partnerów biznesowych, w celu zidentyfikowania ogólnych obszarów, w których wystąpienie niekorzystnych skutków jest najbardziej prawdopodobne i w których skutek, jaki mogą wywrzeć, będzie najbardziej dotkliwy. Na podstawie wyników takiego katalogu przedsiębiorstwa powinny przeprowadzić szczegółową ocenę własnej działalności, działalności swoich jednostek zależnych oraz, jeżeli jest to związane z ich łańcuchami działalności, działalności swoich partnerów biznesowych, w obszarach, w których stwierdzono największe prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych skutków i w których mogą być one najbardziej dotkliwe. Przy identyfikowaniu i ocenie niekorzystnych skutków przedsiębiorstwo powinno wziąć pod uwagę, w oparciu o ogólną ocenę, ewentualne istotne czynniki ryzyka, w tym czynniki ryzyka na poziomie przedsiębiorstwa, takie jak to, czy partner biznesowy nie jest przedsiębiorstwem objętym niniejszą dyrektywą; czynniki ryzyka związane z operacjami biznesowymi; geograficzne i kontekstowe czynniki ryzyka, takie jak poziom egzekwowania prawa w odniesieniu do danego rodzaju niekorzystnych skutków; czynniki ryzyka produktów i usług oraz sektorowe czynniki ryzyka. Identyfikując i oceniając niekorzystne skutki, przedsiębiorstwa powinny również zidentyfikować i ocenić wpływ modelu biznesowego i strategii biznesowych partnera biznesowego, w tym praktyk handlowych, praktyk dotyczących zamówień i praktyk cenowych. By zmniejszyć obciążenie mniejszych przedsiębiorstw wynikające z wniosków o udzielenie informacji, jeżeli informacje niezbędne do zidentyfikowania niekorzystnych skutków można uzyskać od partnerów biznesowych na różnych poziomach łańcucha działalności, przedsiębiorstwa powinny zachować powściągliwość wobec partnerów biznesowych, którzy sami nie stwarzają ryzyka niekorzystnych skutków, i raczej - w uzasadnionych przypadkach - występować bezpośrednio do partnerów biznesowych o bardziej szczegółowe informacje na poziomach łańcucha działalności, na których, na podstawie sporządzonego katalogu, istnieje największe prawdopodobieństwo wystąpienia rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków. Identyfikowanie niekorzystnych skutków powinno obejmować przeprowadzanie oceny kontekstu w zakresie praw człowieka i środowiska w sposób dynamiczny i w regularnych odstępach czasu: bez zbędnej zwłoki po wystąpieniu istotnej zmiany, a co najmniej raz na 12 miesiące przez cały okres trwania działalności lub relacji, i każdorazowo gdy istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że mogą się pojawić nowe ryzyka. Istotną zmianę należy rozumieć jako zmianę status quo w odniesieniu do własnej działalności przedsiębiorstwa, działalności jego jednostek zależnych lub partnerów biznesowych, otoczenia prawnego lub biznesowego lub wszelką inną znaczącą zmianę w stosunku do sytuacji przedsiębiorstwa lub kontekstu jej działalności. Przykładem istotnej zmiany mogą być przypadki, w których przedsiębiorstwo zaczyna prowadzić działalność w nowym sektorze gospodarki lub na nowym obszarze geograficznym, rozpoczyna produkcję nowych produktów lub zmienia sposób wytwarzania istniejących produktów z wykorzystaniem technologii o potencjalnie większych niekorzystnych skutkach lub zmienia swoją strukturę korporacyjną w drodze restrukturyzacji, połączeń lub przejęć. Uzasadnione podstawy, by sądzić, że istnieją nowe ryzyka, mogą pojawić się na różne sposoby, np. o niekorzystnym skutku można się dowiedzieć z publicznie dostępnych informacji, w wyniku współpracy z interesariuszami lub z powiadomień. Jeżeli mimo podjęcia odpowiednich środków w celu zidentyfikowania niekorzystnych skutków przedsiębiorstwa nie dysponują wszystkimi niezbędnymi informacjami dotyczącymi ich łańcuchów działalności, powinny być w stanie wyjaśnić, dlaczego nie udało się uzyskać tych informacji, i powinny podjąć niezbędne i racjonalne kroki w celu ich jak najszybszego uzyskania.

(42)

Na obszarach dotkniętych konfliktami i obszarach wysokiego ryzyka, zdefiniowanych zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2017/821, prawdopodobieństwo wystąpienia naruszeń praw człowieka jest większe, podobnie jak i to, że będą one dotkliwe. Przedsiębiorstwa powinny uwzględnić to przy włączaniu należytej staranności do swoich polityk i systemów zarządzania ryzykiem, z myślą o zapewnieniu, aby kodeksy postępowania i procesy wprowadzone w celu wdrożenia należytej staranności były dostosowane do obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka, zgodnie z międzynarodowym prawem humanitarnym, jak określono w konwencjach genewskich z 1949 r. i protokołach dodatkowych do nich. Przedsiębiorstwa powinny wziąć pod uwagę fakt, że sytuacje takie stanowią szczególne geograficzne i kontekstowe czynniki ryzyka przy przeprowadzaniu szczegółowych ocen w ramach procesu identyfikacji i oceny, podejmowaniu odpowiednich środków w celu zapobiegania zidentyfikowanym niekorzystnym skutkom, ich łagodzenia, usuwania i minimalizowania, a także w toku współpracy z interesariuszami. W tym celu przedsiębiorstwa mogą opierać się na wytycznych Komisji dotyczących oceny czynników ryzyka związanych z obszarami dotkniętymi konfliktami i obszarami wysokiego ryzyka, które to wytyczne powinny uwzględniać wytyczne Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju pt. „Heightened Human Rights Due Diligence for Business in Conflict Affected Contexts. A Guide”.

(43)

Niniejsza dyrektywa powinna pozostawać bez uszczerbku dla przepisów dotyczących tajemnicy zawodowej mających zastosowanie do prawników lub innych certyfikowanych specjalistów, którzy są upoważnieni do reprezentowania swoich klientów w postępowaniach sądowych, zgodnie z prawem Unii i prawem krajowym.

(44)

W przypadku gdy przedsiębiorstwo nie jest w stanie zapobiec wszystkim zidentyfikowanym rzeczywistym i potencjalnym niekorzystnym skutkom, złagodzić ich, usunąć lub zminimalizować ich zasięg w tym samym czasie w pełnym zakresie, powinno zhierarchizować niekorzystne skutki w oparciu o ich dotkliwość i prawdopodobieństwo wystąpienia. Dotkliwość niekorzystnych skutków należy oceniać w oparciu o skalę, zakres i nieodwracalny charakter niekorzystnego skutku, z uwzględnieniem jego powagi, w tym liczby osób, których dotyczy lub będzie dotyczyć, stopnia, w jakim środowisko jest lub może zostać zdegradowane lub może ulec degradacji bądź jest lub może zostać dotknięte szkodą w inny sposób, nieodwracalności tego skutku oraz ograniczeń zdolności do przywrócenia - w rozsądnym okresie - osobom lub środowisku, których dany skutek dotyczy, stanu sprzed jego wystąpienia. Po zaradzeniu w rozsądnym okresie najdotkliwszym i najbardziej prawdopodobnym niekorzystnym skutkom przedsiębiorstwo powinno się zająć mniej dotkliwymi i mniej prawdopodobnymi niekorzystnymi skutkami. Z drugiej strony, rzeczywisty lub potencjalny wpływ przedsiębiorstwa na jego partnerów biznesowych, stopień udziału przedsiębiorstwa w niekorzystnym skutku, bliskość jednostki zależnej lub partnera biznesowego lub potencjalna odpowiedzialność przedsiębiorstwa nie powinny być uznawane za istotne czynniki przy hierarchizowaniu niekorzystnych skutków.

(45)

Zgodnie z obowiązkami należytej staranności określonymi w niniejszej dyrektywie, jeżeli przedsiębiorstwo zidentyfikuje potencjalne niekorzystne skutki dla praw człowieka lub środowiska, powinno zastosować odpowiednie środki, aby zapobiec tym skutkom lub odpowiednio je złagodzić. Aby zapewnić przedsiębiorstwom jasność i pewność prawa, w niniejszej dyrektywie należy określić, podjęcia jakich działań powinno się oczekiwać od przedsiębiorstw, w stosownych przypadkach i w zależności od sytuacji, w celu zapobieżenia potencjalnym niekorzystnym skutkom i ich łagodzenia. Przy ocenie odpowiednich środków mających na celu zapobieżenie niekorzystnym skutkom lub ich odpowiednie łagodzenie należy stosownie uwzględnić tzw. „stopień udziału przedsiębiorstwa w niekorzystnym skutku”, zgodnie z ramami międzynarodowymi, oraz zdolność przedsiębiorstwa do wywarcia wpływu na partnera biznesowego, który powoduje lub wspólnie powoduje niekorzystny skutek. Przedsiębiorstwa powinny podejmować odpowiednie środki - w odniesieniu do niekorzystnych skutków, które powodują same (tzw. „powodowanie” niekorzystnego skutku, jak określono w międzynarodowych ramach) lub wspólnie ze swoimi jednostkami zależnymi lub partnerami biznesowymi (tzw. „przyczynianie się” do niekorzystnego skutku, jak określono w międzynarodowych ramach) - by zapobiegać tym niekorzystnym skutkom lub je łagodzić. Ma to zastosowanie niezależnie od tego, czy strony trzecie spoza łańcucha działalności przedsiębiorstwa również powodują niekorzystny skutek. Wspólne powodowanie niekorzystnego skutku nie ogranicza się do równego udziału przedsiębiorstwa i jego jednostki zależnej lub partnera biznesowego w niekorzystnym skutku, ale powinno obejmować wszystkie przypadki działań lub zaniechań przedsiębiorstwa powodujących niekorzystny skutek w połączeniu z działaniami lub zaniechaniami jednostek zależnych lub partnerów biznesowych, w tym gdy przedsiębiorstwo znacząco ułatwia partnerowi biznesowemu spowodowanie niekorzystnego skutku lub zachęca go do tego, z wyjątkiem drobnych lub błahych przypadków. W przypadku gdy przedsiębiorstwa nie powodują niekorzystnych skutków pojawiających się w ich łańcuchach działalności same ani wspólnie z innymi podmiotami prawnymi, ale niekorzystny skutek jest spowodowany wyłącznie przez ich partnera biznesowego w łańcuchach działalności przedsiębiorstw (tzw. „bezpośrednie powiązanie z” niekorzystnym skutkiem, jak określono w międzynarodowych ramach), przedsiębiorstwa te powinny mimo to dążyć do wykorzystania swojego wpływu, aby zapobiec niekorzystnemu skutkowi spowodowanemu przez ich partnerów biznesowych lub go złagodzić, lub do zwiększenia swojego wpływu w tym zakresie. Zastosowanie wyłącznie pojęcia „powodowania” niekorzystnego skutku zamiast wyżej wymienionych terminów stosowanych w międzynarodowych ramach pozwala uniknąć problemu rozróżnienia z terminami prawnymi istniejącymi w krajowych systemach prawnych, a jednocześnie obejmuje te same związki przyczynowe, które opisano w tych ramach. W tym kontekście, zgodnie z międzynarodowymi ramami, wpływ przedsiębiorstwa na partnera biznesowego powinien obejmować, z jednej strony, jego zdolność do przekonania partnera biznesowego do zapobieżenia niekorzystnym skutkom (na przykład, przy wykorzystaniu siły rynkowej, wymogów stosowanych przed wybraniem partnera lub powiązania zachęt biznesowych z wynikami w zakresie praw człowieka i środowiska) oraz, z drugiej strony, stopień wpływu lub siłę nacisku, jakie przedsiębiorstwo mogłoby w rozsądnym zakresie wywrzeć, na przykład przez współpracę z danym partnerem biznesowym lub współpracę z innym przedsiębiorstwem, które jest bezpośrednim partnerem biznesowym partnera biznesowego łączonego z danym niekorzystnym skutkiem.

(46)

Aby wypełnić obowiązek zapobiegania i łagodzenia na podstawie niniejszej dyrektywy, na przedsiębiorstwa należy nałożyć - w stosownych przypadkach - wymóg podjęcia następujących odpowiednich środków. W przypadku gdy wymaga tego złożoność środków zapobiegawczych, przedsiębiorstwa powinny opracować i wdrożyć plan działań zapobiegawczych. Przedsiębiorstwa powinny dążyć do uzyskania od bezpośredniego partnera biznesowego gwarancji umownych co do tego, że zapewni on przestrzeganie kodeksu postępowania i, stosownie do potrzeb, planu działań zapobiegawczych, w tym zwracając się do swoich partnerów o odpowiednie gwarancje umowne w zakresie, w jakim działalność tych partnerów stanowi część łańcuchów działalności przedsiębiorstwa. Gwarancje umowne powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby zapewnić odpowiedni podział obowiązków między przedsiębiorstwo i partnerów biznesowych. Gwarancjom umownym powinny towarzyszyć odpowiednie środki służące weryfikacji przestrzegania tych gwarancji. Przedsiębiorstwo powinno być jednak zobowiązane jedynie do zwracania się o gwarancje umowne, gdyż ich uzyskanie może zależeć od okoliczności. Aby zapewnić kompleksowe zapobieganie potencjalnym niekorzystnym skutkom, przedsiębiorstwa powinny także dokonywać inwestycji finansowych lub niefinansowych, dostosowań lub modernizacji, których celem jest zapobieganie niekorzystnym skutkom, oraz współpracować z innymi przedsiębiorstwami, zgodnie z prawem Unii. W stosownych przypadkach przedsiębiorstwa powinny dostosowywać plany biznesowe, ogólne strategie i operacje, w tym praktyki zakupowe, oraz opracowywać i stosować polityki zakupów, które przyczyniają się do zapewnienia ich dostawcom płacy i dochodów zapewniających utrzymanie na minimalnym poziomie i które nie sprzyjają potencjalnym niekorzystnym skutkom dla praw człowieka lub środowiska. Aby skutecznie i wydajnie zachować należytą staranność, przedsiębiorstwa powinny również wprowadzić niezbędne modyfikacje lub udoskonalenia w swoich praktykach projektowych i dystrybucyjnych w celu zaradzenia niekorzystnym skutkom występującym zarówno na wyższym, jak i na niższym szczeblu ich łańcuchów działalności, przed wytworzeniem produktu i po jego wytworzeniu. Przyjęcie i dostosowanie takich praktyk, stosownie do potrzeb, może być szczególnie istotne dla przedsiębiorstwa, aby w pierwszej kolejności uniknąć niekorzystnych skutków. Takie środki mogą być również istotne dla zaradzania niekorzystnym skutkom spowodowanym wspólnie przez przedsiębiorstwo i jego partnerów biznesowych, np. ze względu na terminy lub specyfikacje nałożone na tych partnerów przez przedsiębiorstwo. Ponadto dzięki lepszemu dzieleniu się wartością w całym łańcuchu działalności odpowiedzialne praktyki zakupowe lub dystrybucyjne przyczyniają się do zwalczania pracy dzieci, która często występuje w krajach lub na terytoriach o wysokim poziomie ubóstwa. Przedsiębiorstwa powinny również udzielać ukierunkowanego i proporcjonalnego wsparcia małemu lub średniemu przedsiębiorstwu (MŚP), które jest partnerem biznesowym przedsiębiorstwa, gdy jest to konieczne w świetle zasobów, wiedzy i ograniczeń MŚP, w tym przez zapewnianie lub umożliwianie dostępu do budowania zdolności, szkoleń lub modernizacji systemów zarządzania, oraz - gdy przestrzeganie kodeksu postępowania lub planu działań zapobiegawczych zagroziłoby rentowności MŚP - udzielanie ukierunkowanego i proporcjonalnego wsparcia finansowego, takiego jak finansowanie bezpośrednie, niskooprocentowane pożyczki, gwarancje ciągłości zaopatrzenia lub pomoc w zapewnianiu finansowania. Pojęcie „zagrożenia dla rentowności MŚP” należy interpretować jako potencjalnie powodujące upadłość MŚP lub stawiające je w sytuacji, w której upadłość jest nieuchronna.

(47)

Przeciwdziałanie szkodliwym praktykom zakupowym i presji cenowej na producentów, zwłaszcza na mniejsze podmioty, ma szczególne znaczenie w odniesieniu do sprzedaży produktów rolnych i spożywczych. Aby zaradzić nierównowadze sił w sektorze rolnym i zapewnić uczciwe ceny na wszystkich etapach łańcucha dostaw żywności oraz wzmocnić pozycję rolników, duże podmioty zajmujące się przetwórstwem i sprzedażą detaliczną żywności powinny dostosować swoje praktyki zakupowe oraz opracować i stosować polityki zakupów, które przyczyniają się do płac i dochodów zapewniających ich dostawcom utrzymanie na minimalnym poziomie. Ponieważ niniejsza dyrektywa ma zastosowanie wyłącznie do działalności gospodarczej największych podmiotów, tj. tych, których przychody netto ze sprzedaży w skali światowej przekraczają 450 000 000 EUR, powinna ona przynieść korzyści producentom rolnym o mniejszej sile przetargowej. Ponadto biorąc pod uwagę, że niniejszą dyrektywą objęte są również przedsiębiorstwa utworzone zgodnie z prawem państwa trzeciego, chroniłoby to producentów rolnych w Unii przed nieuczciwą konkurencją i szkodliwymi praktykami podmiotów mających siedzibę nie tylko w Unii, ale również poza nią.

(48)

Aby odzwierciedlić pełen zakres możliwości, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo, w przypadkach gdy potencjalnym niekorzystnym skutkom nie można było zaradzić za pomocą opisanych środków zapobiegawczych lub środków łagodzących, niniejsza dyrektywa powinna również odnosić się do możliwości dążenia przez przedsiębiorstwo do uzyskania od pośredniego partnera biznesowego gwarancji umownych, z myślą o osiągnięciu zgodności z kodeksem postępowania przedsiębiorstwa lub planem działań zapobiegawczych, oraz wprowadzenia odpowiednich środków służących weryfikacji przestrzegania przez pośredniego partnera biznesowego gwarancji umownych.

(49)

Możliwe, że zapobieganie potencjalnym niekorzystnym skutkom będzie wymagało współpracy z innym przedsiębiorstwem, np. na poziomie pośredniego partnera biznesowego z przedsiębiorstwem, które pozostaje w bezpośrednim stosunku umownym z danym pośrednim partnerem biznesowym. W niektórych przypadkach współpraca z innymi podmiotami może okazać się jedynym realistycznym sposobem zapobiegania potencjalnym niekorzystnym skutkom powodowanym nawet przez bezpośrednich partnerów biznesowych, jeżeli wpływ przedsiębiorstwa nie jest wystarczający. Przedsiębiorstwo powinno współpracować z podmiotem, który - sam lub wspólnie z przedsiębiorstwem lub innymi podmiotami prawnymi - jest w stanie najskuteczniej zapobiegać potencjalnym niekorzystnym skutkom lub je łagodzić, przy jednoczesnym poszanowaniu mającego zastosowanie prawa, w szczególności prawa konkurencji.

(50)

W celu zapewnienia skuteczności odpowiednich środków na potrzeby zapobiegania potencjalnym niekorzystnym skutkom i ich łagodzenia priorytetem dla przedsiębiorstw powinna być współpraca z partnerami biznesowymi w ich łańcuchach działalności, a nie zerwanie relacji biznesowych, co byłoby rozwiązaniem ostatecznym po bezskutecznych próbach zapobieżenia potencjalnym niekorzystnym skutkom i ich łagodzenia. Dyrektywa powinna jednak również - gdy potencjalnym niekorzystnym skutkom nie można było zaradzić za pomocą takich odpowiednich środków - odnosić się do obowiązku powstrzymania się, jako rozwiązanie ostateczne, przez przedsiębiorstwa od nawiązywania nowych lub rozszerzania istniejących relacji z danym partnerem, a także, gdy istnieją racjonalne perspektywy zmiany, przez wykorzystanie lub zwiększenie siły nacisku przedsiębiorstwa za pomocą tymczasowego zawieszenia ich relacji biznesowych w odniesieniu do danej działalności, przyjęcie i wdrożenie bez zbędnej zwłoki udoskonalonego planu działań zapobiegawczych na potrzeby konkretnego niekorzystnego skutku, w tym konkretnego i odpowiedniego harmonogram przyjęcia i realizacji wszystkich działań w tym planie przewidzianych, w którym to czasie przedsiębiorstwo może również szukać alternatywnych partnerów biznesowych. Czynniki decydujące o adekwatności harmonogramu przyjęcia i realizacji takich działań mogą obejmować dotkliwość niekorzystnego skutku, konieczność określenia i podjęcia kroków w celu zapobieżenia wszelkim dodatkowym niekorzystnym skutkom lub ich łagodzenia, a także skutki dla MŚP lub małych gospodarstw rolnych. Przedsiębiorstwa powinny zawiesić relacje biznesowe z partnerem biznesowym, co zwiększa ich siłę nacisku i szanse na zaradzenie skutkowi. W przypadku gdy nie można zasadnie oczekiwać, że te wysiłki odniosą sukces, np. w sytuacjach pracy przymusowej narzuconej przez państwo, lub gdy realizacja udoskonalonego planu działań zapobiegawczych nie pozwoliła zapobiec niekorzystnemu skutkowi ani go złagodzić, przedsiębiorstwo powinno być zobowiązane do zerwania relacji biznesowej w odniesieniu do danej działalności, jeżeli potencjalne niekorzystne skutki są dotkliwe. Aby umożliwić przedsiębiorstwom wywiązanie się z tego obowiązku, państwa członkowskie powinny przewidzieć możliwość zerwania relacji biznesowych nawiązanych na podstawie umów podlegających ich prawu. Podejmując decyzję o zerwaniu lub zawieszeniu relacji biznesowej, przedsiębiorstwo powinno ocenić, czy można zasadnie oczekiwać, że niekorzystne skutki tej decyzji będą wyraźnie bardziej dotkliwe niż niekorzystny skutek, któremu nie udało się zapobiec lub którego nie udało się odpowiednio złagodzić. Jeżeli przedsiębiorstwa czasowo zawieszają lub zrywają relacje biznesowe, powinny podjąć kroki mające na celu zapobieganie skutkom tego zawieszenia lub zerwania, łagodzenie ich lub usuwanie, poinformować o tym partnera biznesowego z odpowiednim wyprzedzeniem i monitorować efekty tej decyzji. Możliwe jest, że zapobieganie niekorzystnym skutkom na poziomie pośrednich relacji biznesowych będzie wymagało współpracy z innym podmiotem. W niektórych przypadkach współpraca z innym przedsiębiorstwem może być jedynym realistycznym sposobem zapobiegania niekorzystnym skutkom na poziomie pośrednich relacji biznesowych, zwłaszcza gdy pośredni partner biznesowy nie jest gotowy, aby zawrzeć umowę z przedsiębiorstwem.

(51)

Chociaż regulowane przedsiębiorstwa finansowe podlegają obowiązkom w zakresie należytej staranności jedynie w odniesieniu do segmentu ich łańcuchów działalności na wyższym szczeblu, specyfika usług finansowych oraz wytyczne MNE wskazują rodzaje środków, których podjęcie w procesach należytej staranności jest dla przedsiębiorstw finansowych odpowiednie i skuteczne. Jak podkreślono również w wytycznych MNE, należy uwzględnić specyfikę usług finansowych. Oczekuje się, że regulowane przedsiębiorstwa finansowe będą brały pod uwagę niekorzystne skutki oraz wykorzystają swoją siłę nacisku do wywierania wpływu na przedsiębiorstwa. Wykonywanie praw akcjonariuszy może być jednym ze sposobów na zastosowanie siły nacisku.

(52)

Jeżeli chodzi o bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych, inicjatywy branżowe i wielostronne mogą pomóc w stworzeniu dodatkowej siły nacisku w celu identyfikowania i łagodzenia niekorzystnych skutków oraz zapobiegania tym skutkom. W związku z tym przedsiębiorstwa powinny mieć możliwość uczestniczenia w takich inicjatywach w celu wsparcia realizacji obowiązków określonych w art. 7-16 niniejszej dyrektywy w zakresie, w jakim takie programy i inicjatywy są odpowiednie, aby wspierać wypełnianie tych obowiązków. Znaczenie terminu „inicjatywy” jest szerokie i obejmuje połączenie dobrowolnych procedur, narzędzi i mechanizmów należytej staranności - opracowanych i nadzorowanych przez rządy, stowarzyszenia branżowe, zainteresowane organizacje, w tym organizacje społeczeństwa obywatelskiego, bądź ich grupy lub połączenia - w którym mogłyby uczestniczyć przedsiębiorstwa w celu wspomagania realizacji obowiązków w zakresie należytej staranności. Przedsiębiorstwa mogłyby, po dokonaniu oceny ich stosowności, korzystać z odpowiedniej analizy ryzyka przeprowadzonej przez inicjatywy branżowe lub wielostronne lub przez członków tych inicjatyw lub też przyłączyć się do tej analizy, a także mogłyby podjąć odpowiednie środki lub przyłączyć się do nich za pomocą takich inicjatyw. Czyniąc to, przedsiębiorstwa powinny monitorować skuteczność takich środków oraz w razie potrzeby nadal podejmować odpowiednie środki w celu zapewnienia wypełnienia swoich obowiązków. W celu zapewnienia pełnych informacji o takich inicjatywach dyrektywa powinna także odnosić się do możliwości ułatwiania przez Komisję i państwa członkowskie rozpowszechniania informacji dotyczących takich programów lub inicjatyw i ich wyników. Komisja, we współpracy z państwami członkowskimi, powinna wydać wskazówki określające kryteria adekwatności i metodykę stosowaną przez przedsiębiorstwa w celu oceny adekwatności inicjatyw branżowych i wielostronnych. Przedsiębiorstwa mogłyby również korzystać z niezależnej weryfikacji zewnętrznej dotyczącej przedsiębiorstw w ich łańcuchach działalności lub od nich pochodzącej w celu wsparcia realizacji obowiązków należytej staranności, o ile taka weryfikacja jest odpowiednia do wspomagania wypełnienia stosownych obowiązków. Niezależną weryfikację zewnętrzną mogłyby przeprowadzać inne przedsiębiorstwa bądź inicjatywa branżowa lub wielostronna. Niezależni weryfikatorzy zewnętrzni powinni działać w sposób obiektywny i całkowicie niezależny od przedsiębiorstwa, być wolni od wszelkich konfliktów interesów, wpływów zewnętrznych - czy to bezpośrednich czy pośrednich - oraz powinni powstrzymywać się od wszelkich działań sprzecznych z ich niezależnością. Stosownie do charakteru niekorzystnego skutku powinni mieć doświadczenie i kompetencje w kwestiach dotyczących środowiska lub praw człowieka oraz odpowiadać za jakość i wiarygodność weryfikacji. Komisja we współpracy z państwami członkowskimi powinna wydać wskazówki określające kryteria adekwatności i metodykę stosowaną przez przedsiębiorstwa w celu oceny adekwatności weryfikatorów zewnętrznych, a także wskazówki na potrzeby monitorowania dokładności, skuteczności i integralności weryfikacji zewnętrznej. Wskazówki te mają zasadnicze znaczenie dla zaradzenia niedociągnięciom wynikającym z nieskutecznych audytów. W odniesieniu do przedsiębiorstw uczestniczących w inicjatywach branżowych lub wielostronnych lub korzystających z weryfikacji zewnętrznej lub klauzul umownych w celu wspomagania realizacji obowiązków w zakresie należytej staranności nadal powinna istnieć możliwość karania ich lub uznania ich za odpowiedzialne za naruszenia niniejszej dyrektywy i szkody poniesione w ich wyniku przez osoby poszkodowane.

(53)

Zgodnie z obowiązkami w zakresie należytej staranności określonymi w niniejszej dyrektywie, jeśli przedsiębiorstwo stwierdzi rzeczywiste niekorzystne skutki dla praw człowieka lub środowiska, powinno zastosować odpowiednie środki, aby zatrzymać te skutki. Można oczekiwać, że przedsiębiorstwo jest w stanie powstrzymać rzeczywiste niekorzystne skutki we własnej działalności oraz w działalności jednostek zależnych. Należy jednak wyjaśnić, że gdy nie można usunąć niekorzystnego skutku, przedsiębiorstwa powinny zminimalizować jego zasięg. Rezultat minimalizowania zasięgu niekorzystnego skutku powinien być możliwie najbliższy usunięciu niekorzystnego skutku. Przedsiębiorstwo powinno zatem okresowo ponownie oceniać okoliczności, które uniemożliwiły usunięcie niekorzystnego skutku, oraz możliwości usunięcia danego niekorzystnego skutku. Aby zapewnić przedsiębiorstwom jasność i pewność prawa, w niniejszej dyrektywie należy określić, jakich działań należy wymagać od przedsiębiorstw, w stosownych przypadkach i w zależności od sytuacji, w celu usunięcia rzeczywistych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska oraz zminimalizowania ich zasięgu. Przy ocenie odpowiednich środków mających na celu usunięcie niekorzystnych skutków lub zminimalizowanie ich zasięgu należy stosownie uwzględnić tzw. stopień udziału przedsiębiorstwa w niekorzystnym skutku, zgodnie z ramami międzynarodowymi, oraz zdolność przedsiębiorstwa do wywarcia wpływu na partnera biznesowego, który powoduje lub wspólnie powoduje niekorzystny skutek. Przedsiębiorstwa powinny podejmować odpowiednie środki - w odniesieniu do niekorzystnych skutków, które powodują same (tzw. „powodowanie” niekorzystnego skutku, jak określono w międzynarodowych ramach) lub wspólnie ze swoimi jednostkami zależnymi lub partnerami biznesowymi (tzw. „przyczynianie się” do niekorzystnego skutku, jak określono w międzynarodowych ramach) - w celu usuwania tych niekorzystnych skutków lub zminimalizowania ich zasięgu. Ma to zastosowanie niezależnie od tego, czy strony trzecie spoza łańcucha działalności przedsiębiorstwa również powodują niekorzystny skutek. Wspólne powodowanie niekorzystnego skutku nie ogranicza się do równego udziału przedsiębiorstwa i jego jednostki zależnej lub partnera biznesowego w niekorzystnym skutku, ale powinno obejmować wszystkie przypadki działań lub zaniechań przedsiębiorstwa powodujących niekorzystny skutek w połączeniu z działaniami lub zaniechaniami jednostek zależnych lub partnerów biznesowych, w tym gdy przedsiębiorstwo znacząco ułatwia partnerowi biznesowemu spowodowanie niekorzystnego skutku lub zachęca go do tego, z wyjątkiem drobnych lub błahych przypadków. Gdy przedsiębiorstwa nie powodują niekorzystnych skutków pojawiających się w ich łańcuchach działalności same ani wspólnie z innymi podmiotami prawnymi, ale niekorzystny skutek jest spowodowany wyłącznie przez ich partnera biznesowego w łańcuchach działalności przedsiębiorstw („bezpośrednie powiązanie z” niekorzystnym skutkiem, jak określono w międzynarodowych ramach), przedsiębiorstwa te powinny nadal dążyć do wykorzystania swojego wpływu, aby usunąć niekorzystny skutek spowodowany przez ich partnerów biznesowych lub zminimalizować jego zasięg, lub do zwiększenia swojego wpływu w tym zakresie. Zastosowanie wyłącznie pojęcia „powodowania” niekorzystnego skutku zamiast wyżej wymienionych terminów stosowanych w międzynarodowych ramach pozwala uniknąć problemu rozróżnienia z terminami prawnymi istniejącymi w krajowych systemach prawnych, a jednocześnie obejmuje te same związki przyczynowe, które opisano w tych ramach. W tym kontekście, zgodnie z międzynarodowymi ramami, wpływ przedsiębiorstwa na partnera biznesowego powinien obejmować z jednej strony jego zdolność do przekonania partnera biznesowego do usunięcia lub zminimalizowania zasięgu niekorzystnych skutków (na przykład przy wykorzystaniu siły rynkowej, wymogów stosowanych przed wybraniem partnera lub powiązania zachęt biznesowych z wynikami w zakresie praw człowieka i środowiska), a z drugiej strony stopień wpływu lub siłę nacisku, jakie przedsiębiorstwo może w rozsądnym zakresie wywrzeć, na przykład przez współpracę z danym partnerem biznesowym lub z innym przedsiębiorstwem, które jest bezpośrednim partnerem biznesowym partnera biznesowego łączonego z danym niekorzystnym skutkiem.

(54)

Aby wypełnić obowiązek usunięcia rzeczywistych niekorzystnych skutków i zminimalizowania ich zasięgu na podstawie niniejszej dyrektywy, od przedsiębiorstw należy w stosownych przypadkach oczekiwać podjęcia następujących odpowiednich środków. W razie potrzeby, ze względu na fakt, że niekorzystnych skutków nie można usunąć natychmiast, przedsiębiorstwa powinny opracować i wdrożyć plan działań naprawczych. Przedsiębiorstwa powinny dążyć do uzyskania od bezpośredniego partnera biznesowego gwarancji umownych co do tego, że zapewni on przestrzeganie kodeksu postępowania i, stosownie do potrzeb, planu działań naprawczych, w tym zwracając się do swoich partnerów o odpowiednie gwarancje umowne w zakresie, w jakim działalność tych partnerów stanowi część łańcuchów działalności przedsiębiorstwa. Gwarancje umowne powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby zapewnić odpowiedni podział obowiązków między przedsiębiorstwo i partnerów biznesowych. Gwarancjom umownym powinny towarzyszyć odpowiednie środki służące weryfikacji przestrzegania tych gwarancji. Przedsiębiorstwo powinno być jednak zobowiązane jedynie do zwracania się o gwarancje umowne, gdyż ich uzyskanie może zależeć od okoliczności. Przedsiębiorstwa powinny także dokonywać inwestycji finansowych lub niefinansowych, dostosowań lub modernizacji, których celem jest zatrzymanie niekorzystnych skutków lub zminimalizowanie ich zasięgu, oraz współpracować z innymi przedsiębiorstwami, zgodnie z prawem Unii. W stosownych przypadkach przedsiębiorstwa powinny dostosowywać plany biznesowe, ogólne strategie i operacje, w tym praktyki zakupowe, oraz opracowywać i stosować polityki zakupów, które przyczyniają się do zapewnienia ich dostawcom płacy i dochodów zapewniających utrzymanie na minimalnym poziomie i które nie sprzyjają rzeczywistym niekorzystnym skutkom dla praw człowieka lub środowiska. Aby zachować należytą staranność skutecznie i wydajnie, przedsiębiorstwa powinny również wprowadzać niezbędne modyfikacje lub udoskonalenia w swoich praktykach projektowych i dystrybucyjnych w celu zaradzenia niekorzystnym skutkom występującym zarówno na wyższym, jak i na niższym szczeblu ich łańcuchów działalności, przed wytworzeniem produktu i po jego wytworzeniu. Przyjęcie i dostosowanie takich praktyk, stosownie do potrzeb, może być szczególnie istotne dla przedsiębiorstwa, aby w pierwszej kolejności uniknąć niekorzystnych skutków. Takie środki mogą być również istotne dla zaradzania niekorzystnym skutkom spowodowanym wspólnie przez przedsiębiorstwo i jego partnerów biznesowych, np. ze względu na terminy lub specyfikacje nałożone na tych partnerów przez przedsiębiorstwo. Ponadto dzięki lepszemu dzieleniu się wartością w całym łańcuchu działalności odpowiedzialne praktyki zakupowe lub dystrybucyjne przyczyniają się do zwalczania pracy dzieci, która często występuje w krajach lub na terytoriach o wysokim poziomie ubóstwa. Przedsiębiorstwa powinny również udzielać ukierunkowanego i proporcjonalnego wsparcia MŚP, które jest partnerem biznesowym przedsiębiorstwa, gdy jest to konieczne w świetle zasobów, wiedzy i ograniczeń MŚP, w tym przez zapewnianie lub umożliwianie dostępu do budowania zdolności, szkoleń lub modernizacji systemów zarządzania, oraz - gdy przestrzeganie kodeksu postępowania lub planu działań naprawczych zagroziłoby rentowności MŚP - udzielanie ukierunkowanego i proporcjonalnego wsparcia finansowego, takiego jak finansowanie bezpośrednie, nisko oprocentowane pożyczki, gwarancje ciągłości zaopatrzenia lub pomoc w zapewnianiu finansowania. Pojęcie „zagrożenia dla rentowności MŚP” należy interpretować jako potencjalnie powodujące upadłość MŚP lub stawiające je w sytuacji, w której upadłość jest nieuchronna.

(55)

Aby odzwierciedlić pełen zakres możliwości, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo, gdy rzeczywistym niekorzystnym skutkom nie można było zaradzić za pomocą opisanych środków, niniejsza dyrektywa powinna również odnosić się do możliwości dążenia przez przedsiębiorstwo do uzyskania od pośredniego partnera biznesowego gwarancji umownych, z myślą o osiągnięciu zgodności z kodeksem postępowania przedsiębiorstwa lub planem działań naprawczych, oraz wprowadzenia odpowiednich środków służących weryfikacji przestrzegania przez pośredniego partnera biznesowego gwarancji umownych.

(56)

W przypadku uzyskiwania gwarancji umownych od MŚP, które jest pośrednim partnerem biznesowym, przedsiębiorstwa powinny ocenić, czy danym gwarancjom umownym powinny towarzyszyć odpowiednie środki dla MŚP. Gdy MŚP wnoszą o zapłacenie części kosztów lub na podstawie porozumienia z przedsiębiorstwem MŚP powinny móc udostępniać wyniki weryfikacji innym przedsiębiorstwom.

(57)

W celu zapewnienia skuteczności odpowiednich środków na potrzeby usunięcia rzeczywistych niekorzystnych skutków lub ich zminimalizowania priorytetem dla przedsiębiorstw powinna być współpraca z partnerami biznesowymi w ich łańcuchach działalności, a nie zerwanie relacji biznesowej, co jest rozwiązaniem ostatecznym po bezskutecznych próbach usunięcia rzeczywistych niekorzystnych skutków lub zminimalizowania ich zasięgu. Niniejsza dyrektywa powinna jednak również - gdy rzeczywistych niekorzystnych skutków nie udało się usunąć lub ich zasięgu adekwatnie zminimalizować za pomocą takich odpowiednich środków - odnosić się do obowiązku powstrzymania się, jako rozwiązania ostatecznego, przez przedsiębiorstwa od nawiązywania nowych lub rozszerzania istniejących relacji z danym partnerem, a gdy istnieją racjonalne perspektywy zmiany - także przez wykorzystanie lub zwiększenie siły nacisku przedsiębiorstwa za pomocą tymczasowego zawieszenia relacji biznesowych w odniesieniu do danej działalności, przyjęcie i wdrożenie bez zbędnej zwłoki udoskonalonego planu działań naprawczych na potrzeby konkretnego niekorzystnego skutku, w tym konkretnego i odpowiedniego harmonogramu przyjęcia i realizacji wszystkich działań w tym planie przewidzianych, w czasie którego przedsiębiorstwo może również szukać alternatywnych partnerów biznesowych. Czynniki decydujące o adekwatności harmonogramu przyjęcia i realizacji tych działań mogą obejmować dotkliwość niekorzystnego skutku, konieczność określenia i podjęcia kroków w celu usunięcia wszelkich dodatkowych niekorzystnych skutków lub zminimalizowania ich zasięgu, a także skutków dla MŚP lub małych gospodarstw rolnych. Przedsiębiorstwa powinny zawiesić relacje biznesowe z partnerem biznesowym, zwiększając siłę nacisku i szanse na zaradzenie skutkowi. Gdy nie można zasadnie oczekiwać, że te wysiłki odniosą sukces, np. w sytuacjach pracy przymusowej narzuconej przez państwo, lub gdy realizacja udoskonalonego planu działań naprawczych nie pozwoliła usunąć niekorzystnego skutku ani zminimalizować jego zasięgu, przedsiębiorstwo powinno być zobowiązane do zerwania relacji biznesowej w odniesieniu do danej działalności, jeżeli rzeczywiste niekorzystne skutki są dotkliwe. Aby umożliwić przedsiębiorstwom wywiązanie się z tego obowiązku, państwa członkowskie powinny przewidzieć możliwość zerwania relacji biznesowych nawiązanych na podstawie umów podlegających ich prawu. Podejmując decyzję o zerwaniu lub zawieszeniu relacji biznesowej, przedsiębiorstwo powinno ocenić, czy można zasadnie oczekiwać, że niekorzystne skutki tej decyzji będą wyraźnie bardziej dotkliwe niż niekorzystny skutek, którego nie udało się usunąć lub którego zasięgu nie udało się odpowiednio zminimalizować. Jeżeli przedsiębiorstwa czasowo zawieszają lub zrywają relacje biznesowe, powinny podjąć kroki mające na celu zapobieganie skutkom tego zawieszenia lub zerwania, łagodzenie ich lub usuwanie, poinformować o tym partnera biznesowego z odpowiednim wyprzedzeniem i monitorować efekty tej decyzji. Możliwe jest, że usunięcie niekorzystnych skutków na poziomie pośrednich relacji biznesowych będzie wymagało współpracy z innym podmiotem. W niektórych przypadkach współpraca z innym przedsiębiorstwem może być jedynym realistycznym sposobem usunięcia rzeczywistych niekorzystnych skutków na poziomie pośrednich relacji biznesowych, zwłaszcza gdy pośredni partner biznesowy nie jest gotowy, aby zawrzeć umowę z przedsiębiorstwem.

(58)

W przypadku gdy przedsiębiorstwo spowodowało lub wspólnie spowodowało rzeczywisty niekorzystny skutek, przedsiębiorstwo powinno zapewnić środki zaradcze. Termin „środki zaradcze” oznacza przywrócenie sytuacji osoby lub osób, społeczności lub środowiska, których dotyczy skutek, do stanu równoważnego lub możliwie najbliższego sytuacji, w jakiej by się te osoby, społeczności lub środowisko znajdowały, gdyby rzeczywisty niekorzystny skutek nie wystąpił; środki te są proporcjonalne do udziału przedsiębiorstwa w danym niekorzystnym skutku i obejmują rekompensatę finansową lub niefinansową zapewnianą przez przedsiębiorstwo na rzecz osoby lub osób, których dotyczy rzeczywisty niekorzystny skutek, oraz, w stosownych przypadkach, zwrot kosztów poniesionych przez organy publiczne w związku z wszelkimi niezbędnymi działaniami zaradczymi. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby interesariusze odczuwający niekorzystne skutki nie byli zobowiązani do korzystania z pozasądowych metod rozwiązywania sporów, zanim wniosą sprawę do sądu. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby w przypadku gdy przedsiębiorstwo nie zapewni środków zaradczych w sytuacji, gdy spowodowało lub wspólnie spowodowało rzeczywisty niekorzystny skutek, właściwy organ nadzorczy był uprawniony - z własnej inicjatywy lub w na podstawie uzasadnionych obaw zgłoszonych mu zgodnie z niniejszą dyrektywą - do nakazania przedsiębiorstwu, by zapewniło odpowiednie środki zaradcze. Pozostaje to w takiej sytuacji bez uszczerbku dla nakładania kar za naruszenie przepisów krajowych przyjętych na mocy niniejszej dyrektywy oraz dla dochodzenia odpowiedzialności cywilnej przed sądem krajowym. Jeżeli rzeczywisty niekorzystny skutek jest spowodowany wyłącznie przez partnera biznesowego przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo może zapewnić dobrowolne środki zaradcze. Przedsiębiorstwo może również wykorzystać swoją zdolność do wywierania wpływu na partnera biznesowego powodującego lub wspólnie powodującego niekorzystny skutek, aby umożliwić środki zaradcze.

(59)

Przedsiębiorstwa powinny zapewnić osobom i organizacjom możliwość bezpośredniego składania do nich skarg w przypadku uzasadnionych obaw dotyczących rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska. Wśród osób i organizacji mogących składać takie skargi powinni się znaleźć: osoby, których dotyczy niekorzystny skutek lub które mają uzasadnione podstawy, by sądzić, że może ich on dotyczyć, oraz upoważnieni przedstawiciele takich osób działający w ich imieniu, tacy jak organizacje społeczeństwa obywatelskiego i obrońcy praw człowieka; związki zawodowe i inni przedstawiciele pracowników reprezentujący osoby pracujące w danym łańcuchu działalności; organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające i mające doświadczenie w obszarach związanych z niekorzystnym skutkiem dla środowiska będącym przedmiotem skargi. Przedsiębiorstwa powinny ustanowić sprawiedliwą, publicznie i łatwo dostępną, przewidywalną i przejrzystą procedurę rozpatrywania tych skarg oraz informować odnośnych pracowników, związki zawodowe i innych przedstawicieli pracowników o takich procedurach. Przedsiębiorstwa powinny również ustanowić dostępny mechanizm składania powiadomień przez osoby i organizacje, jeżeli mają one informacje lub obawy dotyczące rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków. Aby zmniejszyć obciążenie przedsiębiorstw, powinny one móc uczestniczyć we wspólnych procedurach dotyczących skarg i mechanizmach powiadamiania, takich jak procedury i mechanizmy ustanowione wspólnie przez przedsiębiorstwa (np. przez grupę przedsiębiorstw), za pośrednictwem stowarzyszeń branżowych, inicjatyw interesariuszy lub globalnych umów ramowych. Złożenie powiadomienia lub skargi nie powinno być warunkiem uzyskania dostępu ani uniemożliwiać osobie, która je złożyła, dostępu do procedury dotyczącej uzasadnionych obaw ani do mechanizmów sądowych lub innych mechanizmów pozasądowych, takich jak krajowe punkty kontaktowe OECD, jeżeli takie istnieją. Przepisy o procedurze składania skarg i mechanizmie powiadamiania na mocy niniejszej dyrektywy powinny unikać sytuacji, w których dostęp do przedstawicieli przedsiębiorstwa prowadzi do wysuwania nieuzasadnionych roszczeń. Zgodnie z normami międzynarodowymi osoby składające skargi - jeżeli nie składają ich anonimowo - powinny mieć prawo do żądania od przedsiębiorstwa terminowego podjęcia odpowiednich działań następczych oraz do spotkania z przedstawicielami przedsiębiorstwa na odpowiednim szczeblu w celu omówienia potencjalnych lub rzeczywistych dotkliwych niekorzystnych skutków, które są przedmiotem skargi, oraz potencjalnych środków zaradczych, do otrzymania wyjaśnienia, czy skarga została uznana za zasadną czy bezzasadną, a jeżeli za zasadną - do otrzymania informacji na temat kroków i działań, które zostały lub zostaną podjęte przez przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwa powinny również podjąć racjonalnie dostępne środki, aby zapobiec wszelkim formom działań odwetowych przez zapewnienie poufności tożsamości osoby lub organizacji składających skargę lub powiadomienie, zgodnie z prawem krajowym. Termin „sprawiedliwa, publicznie i łatwo dostępna, przewidywalna i przejrzysta” należy rozumieć zgodnie z zasadą 31 wytycznych ONZ, która wymaga, by procedury były odpowiednio umocowane, dostępne, przewidywalne, sprawiedliwe, przejrzyste, zgodne z prawami oraz by były źródłem ciągłego doskonalenia się, o czym również mowa w komentarzu ogólnym nr 16 Komitetu Praw Dziecka ONZ. Pracownicy i ich przedstawiciele powinni także być odpowiednio chronieni, a wszelkie pozasądowe środki zaradcze powinny być bez uszczerbku dla zachęcania do rokowań zbiorowych i uznawania związków zawodowych oraz w żaden sposób nie powinny podważać roli legalnych związków zawodowych lub przedstawicieli pracowników w rozwiązywaniu sporów pracowniczych. Przedsiębiorstwa powinny zapewnić interesariuszom dostęp do mechanizmów powiadamiania i procedur dotyczących skarg, z należytym uwzględnieniem odnośnych barier.

(60)

Ze względu na szerszy wykaz osób lub organizacji uprawnionych do składania skarg oraz na szerszy zakres przedmiotowy skarg przewidzianą w niniejszej dyrektywie procedurę składania skarg należy prawnie rozumieć jako mechanizm odrębny od procedury zgłoszeń wewnętrznych ustanowionej przez przedsiębiorstwa zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 (16). Jeżeli naruszenie przepisów prawa Unii lub prawa krajowego wchodzących w zakres przedmiotowy tej dyrektywy można uznać za niekorzystny skutek, a osoba zgłaszająca jest pracownikiem przedsiębiorstwa i dotyczy jej bezpośrednio ten niekorzystny skutek, osoba ta może skorzystać z obu procedur: mechanizmu składania skarg zgodnie z niniejszą dyrektywą i procedury zgłoszeń wewnętrznych określonej zgodnie z dyrektywą (UE) 2019/1937. Jeżeli jednak jeden z powyższych warunków nie jest spełniony, dana osoba może skorzystać tylko z jednej z wymienionych procedur.

(61)

Przedsiębiorstwa powinny monitorować wdrażanie i skuteczność swoich środków w zakresie należytej staranności. Powinny one przeprowadzać okresowe oceny własnej działalności, działalności swoich jednostek zależnych oraz - jeżeli jest to związane z łańcuchem działalności przedsiębiorstwa - działalności swoich partnerów biznesowych, w celu ocenienia wdrożenia i w celu monitorowania adekwatności i skuteczności identyfikowania, minimalizowania, usuwania i łagodzenia niekorzystnych skutków oraz zapobiegania takim skutkom. W takich ocenach należy sprawdzić, czy właściwie zidentyfikowano niekorzystne skutki, czy wdrożono środki w zakresie należytej staranności i czy rzeczywiście zapobieżono niekorzystnym skutkom lub je powstrzymano. Aby zapewnić aktualność takich ocen, należy je przeprowadzać bez zbędnej zwłoki po wystąpieniu istotnej zmiany, a co najmniej raz na 12 miesięcy, a w międzyczasie poddawać je przeglądowi, jeśli istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że mogło pojawić się nowe ryzyko niekorzystnych skutków. Istotną zmianę należy rozumieć jako zmianę status quo we własnej działalności przedsiębiorstwa, działalności jego jednostek zależnych lub partnerów biznesowych, otoczeniu prawnym lub biznesowym lub wszelką inną znaczącą zmianę sytuacji przedsiębiorstwa lub kontekstu jej działalności. Przykładem istotnej zmiany mogą być przypadki, gdy przedsiębiorstwo zaczyna prowadzić działalność w nowym sektorze gospodarki lub na nowym obszarze geograficznym, rozpoczyna produkcję nowych produktów lub zmienia sposób wytwarzania istniejących produktów z wykorzystaniem technologii o potencjalnie większych niekorzystnych skutkach lub zmienia swoją strukturę korporacyjną w drodze restrukturyzacji, połączeń lub przejęć. Uzasadnione podstawy, by sądzić, że istnieją nowe ryzyka, mogą pojawić się na różne sposoby, np. o niekorzystnym skutku można się dowiedzieć z publicznie dostępnych informacji, w wyniku współpracy z interesariuszami lub z powiadomień. Przedsiębiorstwa powinny przechowywać dokumentację, która dowodzi spełniania przez nie tego wymogu, przez co najmniej pięć lat. Dokumentacja taka powinna w stosownych przypadkach obejmować co najmniej zidentyfikowane skutki i szczegółowe oceny zgodnie z art. 8, plan działań zapobiegawczych lub naprawczych zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. a) i art. 11 ust. 3 lit. b), postanowienia umowne uzyskane lub umowy zawarte zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. b), art. 10 ust. 4, art. 11 ust. 3 lit. c) i art. 11 ust. 5, weryfikacje zgodnie z art. 10 ust. 5 i art. 11 ust. 6, środki zaradcze, okresowe oceny w ramach obowiązku monitorowania spoczywającego na przedsiębiorstwie, a także powiadomienia i skargi. Przedsiębiorstwa finansowe powinny przeprowadzać okresową ocenę wyłącznie własnej działalności, działalności swoich jednostek zależnych oraz swoich partnerów biznesowych działających na wyższym szczeblu łańcucha działalności.

(62)

Podobnie jak w istniejących normach międzynarodowych ustanowionych w wytycznych ONZ oraz w ramach OECD częścią wymogu należytej staranności jest przekazywanie na zewnątrz istotnych informacji na temat strategii, procesów i działań w zakresie należytej staranności prowadzonych w celu zidentyfikowania rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków i zaradzenia im, w tym na temat ustaleń i wyników tych działań. W dyrektywie 2013/34/UE określono odpowiednie obowiązki sprawozdawcze dla przedsiębiorstw objętych niniejszą dyrektywą. Ponadto w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 (17) określono dalsze obowiązki sprawozdawcze dla przedsiębiorstw finansowych dotyczące ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych. Aby uniknąć powielania obowiązków sprawozdawczych, w niniejszej dyrektywie nie należy zatem wprowadzać żadnych nowych obowiązków sprawozdawczych poza obowiązkami wynikającymi z dyrektywy 2013/34/UE dla przedsiębiorstw nią objętych i standardami sprawozdawczości, które należy opracować na jej podstawie. Aby wywiązać się z obowiązku przekazywania informacji w ramach należytej staranności na podstawie niniejszej dyrektywy, przedsiębiorstwa powinny publikować na swojej stronie internetowej sprawozdanie roczne w co najmniej jednym z języków urzędowych Unii, w rozsądnym terminie, ale nie później niż 12 miesięcy po dniu bilansowym roku obrotowego, za który sporządzono sprawozdanie, chyba że przedsiębiorstwo podlega wymogom sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju określonym w dyrektywie 2013/34/UE. Jeżeli przedsiębiorstwo nie jest zobowiązane do składania sprawozdań zgodnie z art. 19a lub 29a dyrektywy 2013/34/UE, sprawozdanie powinno zostać opublikowane do dnia publikacji rocznego sprawozdania finansowego. Sprawozdanie roczne należy przedłożyć wyznaczonemu organowi zbierającemu dane w celu udostępnienia go w europejskim pojedynczym punkcie dostępu (ESAP), ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2859 (18). W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania przepisów dotyczących dostępności informacji w ESAP należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze. W celu zwiększenia pewności prawa należy zmienić załącznik do rozporządzenia (UE) 2023/2859 przez wprowadzenie odniesienia do niniejszej dyrektywy.

(63)

Wymóg nałożony na przedsiębiorstwa, które są objęte zakresem niniejszej dyrektywy i jednocześnie podlegają wymogom sprawozdawczości na mocy art. 19a, 29a i 40a dyrektywy 2013/34/UE, dotyczący składania sprawozdań na temat ich procesu należytej staranności zgodnie z art. 19a, 29a i 40a dyrektywy 2013/34/UE, należy rozumieć jako wymóg, zgodnie z którym przedsiębiorstwa muszą opisać, jak dochowują należytej staranności przewidzianej w niniejszej dyrektywie.

(64)

Celem niniejszej dyrektywy nie jest wymaganie od przedsiębiorstw, by ujawniały kapitał intelektualny, własność intelektualną, know-how lub wyniki innowacji kwalifikujące się jako tajemnice przedsiębiorstwa w rozumieniu dyrektywy (UE) 2016/943. Wymogi sprawozdawczości przewidziane w niniejszej dyrektywie powinny być zatem bez uszczerbku dla dyrektywy (UE) 2016/943. Niniejsza dyrektywa powinna również mieć zastosowanie bez uszczerbku dla rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 (19).

(65)

Aby rzetelnie dochować należytej staranności w zakresie praw człowieka i środowiska, przedsiębiorstwa powinny podejmować odpowiednie środki w celu prowadzenia skutecznej współpracy z interesariuszami w procesie realizowania działań w zakresie należytej staranności. Bez uszczerbku dla dyrektywy (UE) 2016/943 skuteczna współpraca powinna obejmować dostarczanie interesariuszom, z którymi prowadzone są konsultacje, stosownych i całościowych informacji, a także bieżące konsultacje umożliwiające rzeczywistą interakcję i dialog na odpowiednim poziomie, np. na poziomie projektu lub obiektu i z odpowiednią częstotliwością. Konstruktywna współpraca z interesariuszami, z którymi prowadzone są konsultacje, powinna należycie uwzględniać bariery utrudniające współpracę, chronić interesariuszy przed działaniami odwetowymi i karami, m.in. przez zachowanie poufności i anonimowości, a przedmiotem szczególnej uwagi powinny być potrzeby interesariuszy znajdujących się w trudnej sytuacji oraz nakładanie się podatności na zagrożenia i czynników krzyżowych, jak to ma np. miejsce w przypadku grup lub społeczności, których potencjalnie mogą dotyczyć skutki, np. grup lub społeczności chronionych na mocy Deklaracji ONZ o prawach ludności rdzennej oraz grup lub społeczności objętych Deklaracją ONZ o obrońcach praw człowieka. Istnieją sytuacje, w których konstruktywna współpraca z konsultowanymi interesariuszami nie będzie możliwa lub w których przydatna jest współpraca z dodatkowymi ekspertami, aby umożliwić przedsiębiorstwu pełne spełnienie wymogów niniejszej dyrektywy. W takich przypadkach przedsiębiorstwa powinny przeprowadzić dodatkowe konsultacje z ekspertami, takimi jak organizacje społeczeństwa obywatelskiego lub osoby fizyczne lub prawne broniące praw człowieka lub środowiska, aby uzyskać wiarygodne informacje o rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutkach. Konsultacje z pracownikami i ich przedstawicielami powinny być prowadzone zgodnie z odpowiednim prawem Unii, a w stosownych przypadkach z prawem krajowym i układami zbiorowymi oraz bez uszczerbku dla ich mających zastosowanie praw do informacji, konsultacji i partycypacji, w szczególności praw objętych odpowiednimi przepisami Unii w dziedzinie praw pracowniczych i praw socjalnych, w tym przepisami dyrektywy Rady 2001/86/WE (20) oraz dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/14/WE (21) i 2009/38/WE (22). Do celów niniejszej dyrektywy przez pracowników należy rozumieć również pracowników tymczasowych i innych pracowników zatrudnionych w niestandardowych formach, o ile spełniają oni kryteria określania statusu pracownika ustanowione przez Trybunał Sprawiedliwości. Podczas konsultacji przedsiębiorstwa powinny móc polegać na inicjatywach branżowych w zakresie, w jakim są one odpowiednie do wspierania skutecznej współpracy. Skorzystanie z inicjatyw branżowych lub wielostronnych nie jest samo w sobie wystarczające do wypełnienia obowiązku przeprowadzenia konsultacji z pracownikami i ich przedstawicielami.

(66)

Aby zapewnić przedsiębiorstwom narzędzia pomagające im w spełnieniu wymogów w zakresie należytej staranności w całych ich łańcuchach działalności, Komisja powinna w porozumieniu z państwami członkowskimi i interesariuszami przedstawić wskazówki dotyczące wzorcowych klauzul umownych, które przedsiębiorstwa mogą dobrowolnie stosować jako narzędzie pomagające im wypełnić obowiązki określone w art. 10 i 11. Wskazówki te powinny mieć na celu ułatwienie jasnego podziału zadań między umawiającymi się stronami i bieżącej współpracy, tak aby uniknąć przenoszenia obowiązków wynikających z niniejszej dyrektywy na partnera biznesowego i automatycznie unieważniać umowę w razie naruszenia. Wskazówki powinny odzwierciedlać zasadę, w myśl której samo zastosowanie gwarancji umownych nie może oznaczać spełnienia standardów należytej staranności określonych w niniejszej dyrektywie.

(67)

W celu zapewnienia przedsiębiorstwom lub organom państw członkowskich wsparcia i praktycznych narzędzi w odniesieniu do sposobu, w jaki przedsiębiorstwa powinny w praktyce wypełniać swoje obowiązki w zakresie należytej staranności, oraz w celu udzielenia wsparcia interesariuszom Komisja - wykorzystując jako punkt odniesienia odpowiednie międzynarodowe wytyczne i normy oraz w porozumieniu z państwami członkowskimi i interesariuszami, Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Europejską Agencją Środowiska, Europejskim Urzędem ds. Pracy i, w stosownych przypadkach, z organizacjami międzynarodowymi i innymi organami mającymi wiedzę specjalistyczną w zakresie należytej staranności - powinna wydać wytyczne, w tym wytyczne ogólne i wytyczne dotyczące konkretnych sektorów lub konkretnych niekorzystnych skutków oraz wzajemnych zależności między niniejszą dyrektywą a innymi aktami ustawodawczymi Unii służącymi realizacji tych samych celów i przewidującymi szerzej zakrojone lub precyzyjniej określone obowiązki.

(68)

Narzędzia i technologie cyfrowe, takie jak narzędzia i technologie wykorzystywane do monitorowania, nadzorowania lub śledzenia surowców, towarów i produktów w całych łańcuchach wartości (np. satelity, drony, radary lub rozwiązania oparte na platformach), mogłyby wspierać i zmniejszać koszty gromadzenia danych na potrzeby zarządzania łańcuchem wartości, w tym identyfikowanie i ocenę niekorzystnych skutków, zapobieganie i łagodzenie oraz monitorowanie skuteczności środków należytej staranności. Aby wspomóc przedsiębiorstwa w wypełnianiu obowiązków należytej staranności w całym ich łańcuchu wartości, należy wspierać i promować wykorzystywanie takich narzędzi i technologii. W tym celu Komisja powinna wydać wytyczne zawierające przydatne informacje i odniesienia do odpowiednich zasobów. Korzystając z narzędzi i technologii cyfrowych, przedsiębiorstwa powinny uwzględniać możliwe związane z nimi ryzyka i odpowiednio im przeciwdziałać, a także wprowadzić mechanizmy weryfikacji adekwatności uzyskanych informacji.

(69)

Chociaż MŚP nie są objęte zakresem niniejszej dyrektywy, jej przepisy mogą mieć na nie wpływ jako na wykonawców lub podwykonawców przedsiębiorstw objętych jej zakresem. Celem jest jednak ograniczenie obciążenia finansowego lub administracyjnego dla MŚP, z których wiele już ma trudności w kontekście globalnego kryzysu gospodarczego i zdrowotnego. Aby wspierać MŚP, państwa członkowskie powinny przy wsparciu Komisji stworzyć i prowadzić, indywidualnie albo wspólnie, specjalne przyjazne użytkownikowi strony internetowe, portale lub platformy dostarczające informacji przedsiębiorstwom i wspierające je; państwa członkowskie mogą również wspierać finansowo MŚP i pomagać im w budowaniu zdolności. Takie wsparcie można również udostępnić podmiotom gospodarczym działającym na wyższym szczeblu łańcucha dostaw w państwach trzecich, a w razie potrzeby dostosować do tych podmiotów i na nie rozszerzyć. Przedsiębiorstwa, których partnerami biznesowymi są MŚP, zachęca się również do wspierania ich w przestrzeganiu środków należytej staranności oraz do stosowania sprawiedliwych, rozsądnych, niedyskryminujących i proporcjonalnych wymogów w stosunku do MŚP.

(70)

Komisja powinna ustanowić pojedynczy punkt informacyjny ds. należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. Ten pojedynczy punkt informacyjny powinien móc współpracować z odpowiednimi organami krajowymi w każdym państwie członkowskim i zwracać się do nich o informacje, co dotyczy również krajowych punktów informacyjnych, o ile takie istnieją, np. z myślą o wsparciu w dostosowaniu informacji i wskazówek do okoliczności krajowych i w rozpowszechnianiu tych informacji i wskazówek, bez uszczerbku dla podziału funkcji i uprawnień między organami w systemach krajowych. Pojedynczy punkt informacyjny i odpowiednie organy krajowe powinny również kontaktować się ze sobą w celu zapewnienia współpracy transgranicznej.

(71)

Aby uzupełnić wsparcie państw członkowskich dla przedsiębiorstw, w tym MŚP, we wdrażaniu obowiązków należytej staranności, Komisja może oprzeć się na istniejących narzędziach, projektach i innych działaniach Unii pomagających we wdrażaniu należytej staranności w Unii i w państwach trzecich. Może ustanowić nowe środki wsparcia, które zapewnią przedsiębiorstwom, w tym MŚP, pomoc dotyczącą wymogów należytej staranności, w tym obserwatorium przejrzystości łańcucha działalności i ułatwianie wspólnych inicjatyw branżowych lub wielostronnych.

(72)

Komisja może uzupełnić środki wsparcia wprowadzone przez państwa członkowskie, bazując na istniejących działaniach Unii, aby wspierać podmioty gospodarcze działające na wyższym szczeblu łańcucha dostaw w budowaniu zdolności do skutecznego zapobiegania niekorzystnym skutkom ich działalności i relacji biznesowych dla praw człowieka i środowiska oraz łagodzenia tych skutków, zwracając szczególną uwagę na wyzwania stojące przed małymi gospodarstwami rolnymi. Zachęca się Unię i państwa członkowskie, by w ramach swoich odnośnych kompetencji wykorzystywały swoje instrumenty sąsiedztwa, rozwoju i współpracy międzynarodowej, w tym umowy handlowe, do wspierania rządów państw trzecich i podmiotów gospodarczych działających na wyższym szczeblu łańcucha dostaw w państwach trzecich w zaradzaniu niekorzystnym skutkom ich działalności i relacji biznesowych na wyższym szczeblu łańcucha dostaw dla praw człowieka i środowiska. Działania te mogłyby obejmować współpracę z rządami krajów partnerskich, lokalnym sektorem prywatnym i interesariuszami w zakresie zaradzania podstawowym przyczynom niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska.

(73)

Niniejsza dyrektywa jest ważnym narzędziem legislacyjnym zapewniającym transformację przedsiębiorstw w stronę gospodarki zrównoważonej, w tym zmniejszenie egzystencjalnych szkód i kosztów zmiany klimatu, zapewniającym dostosowanie do globalnego poziomu zerowego netto do 2050 r., pozwalającym uniknąć wszelkich wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących takiego dostosowania oraz powstrzymującym pseudoekologiczny marketing, dezinformację i ekspansję paliw kopalnych na całym świecie, aby osiągnąć międzynarodowe i europejskie cele klimatyczne. W celu zapewnienia, aby niniejsza dyrektywa skutecznie przyczyniała się do przeciwdziałania zmianie klimatu, przedsiębiorstwa powinny przyjąć i wdrożyć plan transformacji na rzecz łagodzenia zmiany klimatu, służący zapewnieniu - w drodze starannego działania - zgodności modelu biznesowego i strategii biznesowej przedsiębiorstwa z transformacją w stronę gospodarki zrównoważonej oraz z celem polegającym na ograniczeniu globalnego ocieplenia do 1,5 oC zgodnie z porozumieniem paryskim i celem osiągnięcia neutralności klimatycznej ustanowionym w rozporządzeniu (UE) 2021/1119, w tym jego celami pośrednimi i celami w zakresie neutralności klimatycznej do 2050 r. Ten plan powinien w stosownych przypadkach obejmować kwestie ekspozycji przedsiębiorstwa na działalność związaną z węglem, ropą naftową i gazem. Wymogi takie należy rozumieć jako zobowiązanie starannego działania, a nie zobowiązanie rezultatu. Ze względu na to, że chodzi o zobowiązanie starannego działania, należy odpowiednio uwzględnić postępy czynione przez przedsiębiorstwa oraz złożoność i zmieniający się charakter transformacji klimatycznej. Chociaż przedsiębiorstwa powinny dążyć do osiągnięcia celów redukcji emisji gazów cieplarnianych zawartych w ich planach, szczególne okoliczności mogą prowadzić do tego, że przedsiębiorstwa nie będą w stanie osiągnąć tych celów, gdy przestaje to być racjonalne. Plan powinien zawierać określone w czasie związane ze zmianą klimatu cele na 2030 r. na kolejne pięcioletnie etapy do 2050 r., oparte na rozstrzygających dowodach naukowych oraz, w stosownych przypadkach, bezwzględne cele redukcji emisji gazów cieplarnianych dla zakresów 1, 2 i 3. W planie tym należy opracować działania wykonawcze służące osiągnięciu celów klimatycznych przedsiębiorstwa i bazujące na rozstrzygających dowodach naukowych, tj. dowodach niezależnie zweryfikowanych naukowo, spójnych z ograniczeniem globalnego ocieplenia do 1,5 oC zgodnie z definicją Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) oraz z uwzględnieniem zaleceń europejskiego naukowego komitetu doradczego ds. zmiany klimatu. Organy nadzorcze powinny być zobowiązane co najmniej do nadzorowania przyjęcia i opracowywania planu oraz jego aktualizacji, zgodnie z wymogami określonymi w niniejszej dyrektywie. Ponieważ treść planu transformacji na rzecz łagodzenia zmiany klimatu powinna być zgodna z wymogami sprawozdawczości określonymi w dyrektywie 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, należy uznać, że przedsiębiorstwa, które zgłaszają taki plan na podstawie dyrektywy 2013/34/UE, wypełniły szczególny obowiązek, jakim jest przyjęcie planu na mocy niniejszej dyrektywy. Chociaż obowiązek przyjęcia zostanie uznany za spełniony, przedsiębiorstwa powinny nadal być zobowiązane do realizacji tego planu transformacji na rzecz łagodzenia zmiany klimatu i do aktualizowania do co 12 miesięcy, by ocenić postępy w osiąganiu jego celów.

(74)

W celu umożliwienia skutecznego nadzoru nad wykonywaniem niniejszej dyrektywy oraz, w razie potrzeby, jej egzekwowania w odniesieniu do przedsiębiorstw z państw trzecich przedsiębiorstwa te powinny wyznaczyć odpowiednio umocowanego upoważnionego przedstawiciela w Unii oraz przekazać informacje dotyczące swoich upoważnionych przedstawicieli. Upoważniony przedstawiciel powinien mieć możliwość pełnienia również funkcji punktu kontaktowego, pod warunkiem że spełniono odpowiednie wymogi niniejszej dyrektywy. Jeżeli przedsiębiorstwo z państwa trzeciego nie wyznaczy upoważnionego przedstawiciela, wszystkie państwa członkowskie, w których przedsiębiorstwo to prowadzi działalność, powinny być właściwe do egzekwowania wypełnienia tego obowiązku, w szczególności do wyznaczenia osoby fizycznej lub prawnej w jednym z państw członkowskich, w których dane przedsiębiorstwo prowadzi działalność, zgodnie z ramami egzekwowania prawa określonymi w prawie krajowym. Państwa członkowskie inicjujące takie egzekwowanie przepisów powinny poinformować organy nadzorcze innych państw członkowskich za pośrednictwem Europejskiej Sieci Organów Nadzorczych, tak aby inne państwa członkowskie nie egzekwowały tych przepisów.

(75)

W celu zapewnienia monitorowania prawidłowego wypełniania przez przedsiębiorstwa obowiązków w zakresie należytej staranności oraz zapewnienia właściwego egzekwowania niniejszej dyrektywy państwa członkowskie powinny wyznaczyć co najmniej jeden krajowy organ nadzorczy. Te organy nadzorcze powinny mieć charakter publiczny, być niezależne od przedsiębiorstw objętych zakresem niniejszej dyrektywy lub innych interesów rynkowych oraz wolne od konfliktów interesów i wpływów zewnętrznych, czy to bezpośrednich, czy pośrednich. Aby wykonywać swoje uprawnienia w sposób bezstronny, te organy nadzorcze nie powinny zwracać się do nikogo o instrukcje ani ich od nikogo przyjmować. Zgodnie z prawem krajowym państwa członkowskie powinny zapewnić, aby każdy organ nadzorczy dysponował zasobami ludzkimi i finansowymi niezbędnymi do skutecznego wykonywania jego zadań i uprawnień. Organy te powinny być uprawnione do prowadzenia postępowań wyjaśniających z własnej inicjatywy lub na podstawie uzasadnionych obaw zgłoszonych na mocy niniejszej dyrektywy. Te postępowania wyjaśniające mogą w stosownych przypadkach obejmować kontrole na miejscu oraz wysłuchanie odpowiednich interesariuszy. W przypadku istnienia właściwych organów utworzonych na podstawie przepisów sektorowych państwa członkowskie mogłyby wskazać te organy jako odpowiedzialne za stosowanie niniejszej dyrektywy w obszarach ich kompetencji. Organy nadzorcze powinny publikować i udostępniać na stronie internetowej roczne sprawozdanie ze swojej wcześniejszej działalności, obejmujące m.in. najpoważniejsze stwierdzone naruszenia. Państwa członkowskie powinny ustanowić dostępny mechanizm otrzymywania uzasadnionych obaw, bezpłatnie lub za opłatą ograniczoną wyłącznie do pokrywania kosztów administracyjnych, i zapewnić publiczne udostępnianie praktycznych informacji na temat sposobu korzystania z tego prawa.

(76)

Aby zapewnić skuteczne egzekwowanie przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę, państwa członkowskie powinny przewidzieć odstraszające, proporcjonalne i skuteczne kary za naruszanie tych środków. Aby taki system kar był skuteczny, kary nakładane przez krajowe organy nadzorcze powinny obejmować kary pieniężne i publiczne oświadczenie wskazujące odpowiedzialne przedsiębiorstwo i charakter naruszenia, jeżeli przedsiębiorstwo nie zastosuje się do decyzji nakładającej karę pieniężną w mającym zastosowanie terminie. Ten system kar pozostaje bez uszczerbku dla uprawnienia do wycofania i zakazania wprowadzania do obrotu, udostępniania na rynku i wywozu produktów na mocy innych aktów ustawodawczych Unii przewidujących szersze lub bardziej szczegółowe obowiązki w zakresie należytej staranności, takich jak rozporządzenie (UE) 2023/1115. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby w momencie jej nakładania kara pieniężna była proporcjonalna do osiągniętych przez przedsiębiorstwo przychodów netto ze sprzedaży w skali światowej. Nie powinno to jednak zobowiązywać państw członkowskich do tego, by w każdym przypadku opierały karę pieniężną wyłącznie na przychodach netto ze sprzedaży osiągniętych przez dane przedsiębiorstwo. Państwa członkowskie powinny zdecydować zgodnie z prawem krajowym, czy kary powinny być nakładane bezpośrednio przez organy nadzorcze, we współpracy z innymi organami, czy też na wniosek do właściwych organów sądowych. Aby zapewnić publiczny nadzór nad stosowaniem przepisów określonych w niniejszej dyrektywie, decyzje organów nadzorczych o nałożeniu kar na przedsiębiorstwa za nieprzestrzeganie przepisów prawa krajowego transponujących niniejszą dyrektywę powinny być publikowane, przesyłane Europejskiej Sieci Organów Nadzorczych i publicznie dostępne przez co najmniej trzy lata. Opublikowana decyzja nie powinna zawierać żadnych danych osobowych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (23). Publikacja nazwy przedsiębiorstwa powinna być dozwolona, nawet jeśli zawiera ona nazwisko osoby fizycznej.

(77)

Aby zapobiec sztucznemu zmniejszaniu potencjalnych grzywien administracyjnych, państwa członkowskie powinny zapewnić, aby przy nakładaniu kary pieniężnej na przedsiębiorstwo należące do grupy kary takie były obliczane z uwzględnieniem skonsolidowanych przychodów ze sprzedaży obliczonych na poziomie jednostki dominującej najwyższego szczebla.

(78)

W celu zapewnienia spójnego stosowania i egzekwowania przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą krajowe organy nadzorcze powinny współpracować i koordynować swoje działania. W tym celu Komisja powinna utworzyć Europejską Sieć Organów Nadzorczych, a organy nadzorcze powinny się wzajemnie wspierać w wykonywaniu swoich zadań oraz świadczyć sobie wzajemną pomoc.

(79)

Aby zapewnić osobom poszkodowanym w wyniku niekorzystnego skutku skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości i rekompensatę, państwa członkowskie należy zobowiązać do ustanowienia przepisów regulujących odpowiedzialność cywilną przedsiębiorstw za szkodę wyrządzoną osobie fizycznej lub prawnej, pod warunkiem że przedsiębiorstwo umyślnie lub w wyniku zaniedbania nie zapobiegło potencjalnym niekorzystnym skutkom lub ich nie złagodziło lub nie usunęło rzeczywistych skutków i nie zminimalizowało ich zasięgu, w wyniku czego osobie fizycznej lub prawnej została wyrządzona szkoda. Szkodę wyrządzoną chronionym interesom prawnym danej osoby należy rozumieć zgodnie z prawem krajowym, np. śmierć, uraz fizyczny lub psychiczny, pozbawienie wolności osobistej, utratę godności ludzkiej lub szkodę na mieniu danej osoby. Warunek polegający na tym, że szkoda musi zostać wyrządzona danej osobie w wyniku niewypełnienia przez przedsiębiorstwo obowiązku zaradzenia niekorzystnemu skutkowi, w przypadku gdy prawo, zakaz lub obowiązek wymienione w załączniku do niniejszej dyrektywy, których naruszenie wywołuje niekorzystny skutek, któremu należało zaradzić, mają chronić osobę fizyczną lub prawną, której szkoda została wyrządzona, należy rozumieć tak, że nie obejmuje on szkody pochodnej (wyrządzonej pośrednio innym osobom, które nie są osobami poszkodowanymi w wyniku niekorzystnego skutku i nie są chronione prawami, zakazami lub obowiązkami wymienionymi w załączniku do niniejszej dyrektywy). Na przykład jeżeli pracownik przedsiębiorstwa poniósł szkodę z powodu naruszenia przez przedsiębiorstwo norm bezpieczeństwa w miejscu pracy, właściciel mieszkania, które wynajmuje pracownik, nie powinien móc wystąpić z roszczeniem przeciwko przedsiębiorstwu z tytułu straty ekonomicznej spowodowanej tym, że pracownik nie był w stanie zapłacić czynszu. Niniejsza dyrektywa nie reguluje związku przyczynowego w rozumieniu odpowiedzialności cywilnej, z wyjątkiem tego, że przedsiębiorstwa nie powinny ponosić odpowiedzialności na mocy niniejszej dyrektywy, jeżeli szkoda została wyrządzona wyłącznie przez partnerów biznesowych w łańcuchach działalności przedsiębiorstw (tzw. „bezpośrednie powiązanie z”, o którym mowa w ramach międzynarodowych). Osoby poszkodowane powinny mieć prawo do pełnej rekompensaty za szkodę spowodowaną zgodnie z prawem krajowym i zgodnie z taką wspólną zasadą. Odstraszanie przez odszkodowania (odszkodowania karne) lub wszelkie inne formy nadmiernej rekompensaty powinny być zakazane.

(80)

Ponieważ niekorzystne skutki należy hierarchizować według dotkliwości i prawdopodobieństwa wystąpienia oraz stopniowo im zaradzać, jeżeli nie można zaradzić jednocześnie w pełnym zakresie wszystkim zidentyfikowanym niekorzystnym skutkom, przedsiębiorstwo nie powinno ponosić odpowiedzialności na mocy niniejszej dyrektywy za żadne szkody wynikające z jakichkolwiek mniej znaczących niekorzystnych skutków, którym jeszcze nie zaradzono. Prawidłowość zhierarchizowania przez przedsiębiorstwo niekorzystnych skutków należy jednak ocenić przy ustalaniu, czy spełnione zostały warunki pociągnięcia przedsiębiorstwa do odpowiedzialności, w ramach oceny, czy przedsiębiorstwo naruszyło obowiązek odpowiedniego zaradzenia niekorzystnym skutkom, które zidentyfikowało.

(81)

System odpowiedzialności nie reguluje, kto powinien udowodnić, że warunki poniesienia odpowiedzialności zostały spełnione na podstawie okoliczności danego przypadku, lub na podstawie których warunków można wszcząć postępowanie cywilne, dlatego kwestie te pozostawiono w gestii prawa krajowego.

(82)

Aby zapewnić prawo do skutecznego środka prawnego, jak zapisano w art. 2 ust. 3 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, art. 8 Powszechnej deklaracji praw człowieka i art. 9 ust. 3 Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (konwencja z Aarhus), niniejsza dyrektywa odnosi się do niektórych praktycznych i proceduralnych barier w dostępie do wymiaru sprawiedliwości dla osób poszkodowanych w wyniku niekorzystnych skutków, takich jak trudności w dostępie do dowodów, ograniczony okres przedawnienia, brak odpowiednich mechanizmów powództw przedstawicielskich oraz zaporowe koszty postępowań w sprawie odpowiedzialności cywilnej.

(83)

Jeżeli strona skarżąca przedstawi umotywowane uzasadnienie zawierające racjonalnie dostępne fakty i dowody wystarczające do potwierdzenia wiarygodności jej roszczenia o odszkodowanie i wskazania, że dodatkowe dowody znajdują się pod kontrolą przedsiębiorstwa, państwa członkowskie powinny zapewnić, aby sądy mogły nakazać ujawnienie takich dowodów przez przedsiębiorstwo zgodnie z krajowym prawem procesowym, ograniczając jednocześnie takie ujawnienie do tego, co jest konieczne i proporcjonalne. W tym celu sądy krajowe powinny rozważyć, w jakim stopniu roszczenie lub obrona są poparte dostępnymi faktami i dowodami uzasadniającymi wniosek o ujawnienie; zakres i koszt ujawnienia, a także uzasadnione interesy wszystkich zainteresowanych stron, w tym po to, by zapobiec ogólnemu wyszukiwaniu informacji, które prawdopodobnie nie byłyby istotne dla stron postępowania. W przypadku gdy takie dowody zawierają informacje poufne, sądy krajowe powinny mieć możliwość nakazania ich ujawnienia tylko wtedy, gdy uznają je za istotne dla powództwa o odszkodowanie, i wprowadzenia skutecznych środków w celu ochrony takich informacji.

(84)

Państwa członkowskie powinny ustanowić rozsądne warunki, na jakich domniemana strona poszkodowana powinna mieć możliwość upoważnienia związku zawodowego, pozarządowej organizacji działającej na rzecz praw człowieka lub środowiska lub innej organizacji pozarządowej oraz - zgodnie z prawem krajowym - krajowych instytucji praw człowieka, mających siedzibę w dowolnym państwie członkowskim, do wniesienia powództwa z tytułu odpowiedzialności cywilnej w celu egzekwowania praw osób poszkodowanych, w przypadku gdy podmioty takie spełniają wymogi określone w prawie krajowym, np. gdy utrzymują one swoją stałą obecność i - zgodnie ze swoim statutem - nie są zaangażowane komercyjnie i nie tylko tymczasowo w realizację praw chronionych na mocy niniejszej dyrektywy lub odpowiadających im praw w prawie krajowym. Cel ten można osiągnąć za pomocą przepisów krajowego postępowania cywilnego dotyczących upoważnienia do reprezentowania osoby poszkodowanej w kontekście interwencji strony trzeciej, w oparciu o wyraźną zgodę domniemanej strony poszkodowanej, i nie należy go interpretować jako zobowiązującego państwa członkowskie do rozszerzenia ich przepisów krajowych dotyczących powództw przedstawicielskich zdefiniowanych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 (24).

(85)

Terminy przedawnienia roszczeń o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności cywilnej powinny wynosić co najmniej pięć lat, a w każdym razie nie powinny być krótsze niż termin przedawnienia określony w ogólnych krajowych systemach odpowiedzialności cywilnej. Przepisy krajowe dotyczące początku, czasu trwania, zawieszenia lub przerwania biegu terminu przedawnienia nie powinny nadmiernie utrudniać wnoszenia powództw o odszkodowanie, a w żadnym razie nie powinny być bardziej restrykcyjne niż przepisy dotyczące krajowych ogólnych systemów odpowiedzialności cywilnej.

(86)

Ponadto aby zapewnić środki ochrony prawnej, strony skarżące powinny móc ubiegać się o zastosowanie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk w formie środka ostatecznego lub tymczasowego w celu zaprzestania naruszeń przepisów krajowych przyjętych na podstawie niniejszej dyrektywy przez podjęcie działania lub zaprzestanie zachowania.

(87)

Jeżeli chodzi o zasady odpowiedzialności cywilnej, odpowiedzialność cywilna przedsiębiorstwa za szkody powstałe w wyniku niedochowania w odpowiednim stopniu należytej staranności powinna pozostawać bez uszczerbku dla odpowiedzialności cywilnej jego jednostek zależnych oraz odpowiedzialności cywilnej bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych w jego łańcuchu działalności. Gdy przedsiębiorstwo wyrządziło szkodę wspólnie ze swoją jednostką zależną lub partnerem biznesowym, powinno ponosić solidarną odpowiedzialność wraz z odnośną jednostką zależną lub partnerem biznesowym. Powinno to być zgodne z prawem krajowym dotyczącym warunków odpowiedzialności solidarnej oraz pozostawać bez uszczerbku dla wszelkich przepisów krajowych lub unijnych dotyczących odpowiedzialności solidarnej, a także z prawem regresu w odniesieniu do pełnej rekompensaty wypłacanej przez jedną solidarnie odpowiedzialną stronę.

(88)

Zasady odpowiedzialności cywilnej wynikające z niniejszej dyrektywy powinny pozostawać bez uszczerbku dla unijnych lub krajowych przepisów dotyczących odpowiedzialności cywilnej związanej z niekorzystnymi skutkami dla praw człowieka lub niekorzystnymi skutkami dla środowiska, które przewidują odpowiedzialność w sytuacjach nieobjętych niniejszą dyrektywą lub przewidujących bardziej rygorystyczny zakres odpowiedzialności niż niniejsza dyrektywa. Bardziej rygorystyczny system odpowiedzialności należy również rozumieć jako krajowy system odpowiedzialności cywilnej, który przewiduje odpowiedzialność także w przypadkach, gdy zastosowanie przepisów dotyczących odpowiedzialności na podstawie niniejszej dyrektywy nie skutkowałoby odpowiedzialnością przedsiębiorstwa.

(89)

Jeżeli chodzi o odpowiedzialność cywilną wynikającą z niekorzystnych skutków dla środowiska, osoby, które ponoszą szkodę, mogą dochodzić rekompensaty na podstawie niniejszej dyrektywy, nawet jeśli ich roszczenia pokrywają się z roszczeniami związanymi z prawami człowieka.

(90)

W celu zapewnienia osobom poszkodowanym w zakresie praw człowieka i środowiska możliwości wniesienia powództwa o odszkodowanie i dochodzenia rekompensaty z tytułu szkody wyrządzonej, gdy przedsiębiorstwo umyślnie lub w wyniku zaniedbania nie wypełniło obowiązków w zakresie należytej staranności wynikających z niniejszej dyrektywy, w niniejszej dyrektywie należy zobowiązać państwa członkowskie do zapewnienia, aby przepisy krajowe transponujące system odpowiedzialności cywilnej przewidziany w niniejszej dyrektywie miały nadrzędne, bezwzględnie obowiązujące zastosowanie w przypadkach, gdy prawo właściwe dla takich roszczeń nie jest prawem państwa członkowskiego, co może się na przykład zdarzyć zgodnie z zasadami międzynarodowego prawa prywatnego, gdy szkoda ma miejsce w państwie trzecim. Oznacza to, że państwa członkowskie powinny również zapewnić, aby wymogi dotyczące tego, które osoby fizyczne lub prawne mogą wystąpić z roszczeniem, terminy przedawnienia i ujawnianie dowodów miały charakter bezwzględnie wiążący. Dokonując transpozycji systemu odpowiedzialności cywilnej przewidzianego w niniejszej dyrektywie i wybierając metody osiągnięcia takich rezultatów, państwa członkowskie powinny też móc wziąć pod uwagę wszystkie powiązane przepisy krajowe w zakresie, w jakim przepisy te są niezbędne do zapewnienia ochrony osób poszkodowanych i kluczowe dla ochrony interesów publicznych państw członkowskich, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza danego państwa członkowskiego.

(91)

System odpowiedzialności cywilnej przewidziany w niniejszej dyrektywie powinien pozostawać bez uszczerbku dla dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (25). Niniejsza dyrektywa nie powinna uniemożliwiać państwom członkowskim nakładania dalszych, bardziej rygorystycznych obowiązków na przedsiębiorstwa lub wprowadzania w inny sposób dalszych środków mających te same cele co dyrektywa 2004/35/WE.

(92)

Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby wypełnianie obowiązków wynikających z przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę lub ich dobrowolne wdrożenie kwalifikowały się jako aspekt lub element środowiskowy lub społeczny, które instytucje zamawiające mogą - zgodnie z dyrektywami Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE (26), 2014/24/UE (27) i 2014/25/UE (28) - uwzględnić jako część kryteriów udzielania zamówień publicznych i koncesji lub ustanowić w związku z realizacją takich zamówień. Instytucje zamawiające i podmioty zamawiające mogą wykluczyć dowolnego wykonawcę z udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia, w tym w postępowaniu o udzielenie koncesji, stosownie do przypadku, lub zostać zobowiązane przez państwa członkowskie do wykluczenia takiego wykonawcy z udziału w takich postępowaniach, jeżeli instytucja zamawiająca lub podmiot zamawiający mogą za pomocą dowolnych stosownych środków wykazać, że naruszone zostały mające zastosowanie obowiązki w dziedzinie prawa ochrony środowiska, prawa socjalnego i prawa pracy, w tym obowiązki wynikające z niektórych umów międzynarodowych ratyfikowanych przez wszystkie państwa członkowskie i wymienionych w tych dyrektywach, lub że wykonawca jest winny poważnego wykroczenia zawodowego, które podaje w wątpliwość jego uczciwość. Aby zapewnić spójność prawodawstwa Unii i wesprzeć wdrażanie, Komisja powinna przeanalizować, czy należy zaktualizować którąkolwiek z tych dyrektyw, w szczególności w odniesieniu do wymogów i środków, które państwa członkowskie mają przyjąć w celu zapewnienia zgodności z obowiązkami w zakresie zrównoważonego rozwoju i należytej staranności w całym procesie udzielania zamówień i koncesji.

(93)

Osoby pracujące dla przedsiębiorstw podlegających obowiązkom należytej staranności wynikającym z niniejszej dyrektywy lub mające kontakt z takimi przedsiębiorstwami w swojej działalności zawodowej mogą odegrać kluczową rolę w ujawnianiu naruszeń przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę. Mogą one zatem przyczynić się do zapobiegania takim naruszeniom i zniechęcania do ich popełniania oraz do wzmocnienia egzekwowania niniejszej dyrektywy. W odniesieniu do zgłaszania wszystkich naruszeń przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę oraz do ochrony osób zgłaszających takie naruszenia zastosowanie powinny mieć zatem przepisy dyrektywy (UE) 2019/1937.

(94)

Aby zwiększyć pewność prawa, w dyrektywie (UE) 2019/1937 należy odzwierciedlić stosowanie - na mocy niniejszej dyrektywy - dyrektywy (UE) 2019/1937 do zgłoszeń naruszeń przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę oraz do ochrony osób zgłaszających takie naruszenia. Należy zatem odpowiednio zmienić załącznik do dyrektywy (UE) 2019/1937. Do państw członkowskich należy zapewnienie, aby zmiana ta znalazła odzwierciedlenie w ich środkach transpozycji przyjętych zgodnie z dyrektywą (UE) 2019/1937.

(95)

W celu określenia informacji, które przedsiębiorstwa niepodlegające wymogom sprawozdawczości na podstawie przepisów dotyczących sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju zgodnie z dyrektywą 2013/34/UE powinny przekazywać w kwestiach objętych niniejszą dyrektywą, należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do określania dodatkowych przepisów dotyczących treści i kryteriów takiej sprawozdawczości, określających informacje odnoszące się do opisu należytej staranności, rzeczywistych i potencjalnych skutków oraz działań podjętych w związku z nimi. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (29). W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.

(96)

Niniejszą dyrektywę należy stosować zgodnie z prawem Unii w dziedzinie ochrony danych oraz z prawem do ochrony prywatności i danych osobowych zapisanymi w art. 7 i 8 Karty. Wszelkie przetwarzanie danych osobowych na podstawie niniejszej dyrektywy ma się odbywać zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679, w tym z wymogami dotyczącymi ograniczenia celu, minimalizacji danych i ograniczenia przechowywania.

(97)

Zgodnie z art. 28 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1725 (30) skonsultowano się z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych, który wydał opinię 17 marca 2022 r.

(98)

Komisja powinna składać Parlamentowi Europejskiemu i Radzie okresowe sprawozdania z wdrażania niniejszej dyrektywy i skuteczności w osiąganiu jej celów, w szczególności w zakresie zaradzania niekorzystnym skutkom. Pierwsze sprawozdanie powinno obejmować m.in. następujące kwestie: wpływ dyrektywy na MŚP, zakres stosowania niniejszej dyrektywy pod kątem objętych nią przedsiębiorstw, czy należy zmienić definicję terminu „łańcucha działalności”, czy należy wprowadzić zmiany w załączniku do niniejszej dyrektywy oraz w wykazie odpowiednich konwencji międzynarodowych, o których mowa w niniejszej dyrektywie, w szczególności w świetle rozwoju sytuacji międzynarodowej, czy należy zmienić przepisy dotyczące przeciwdziałania zmianie klimatu i uprawnień organów nadzorczych związanych z tymi przepisami, kwestię skuteczności mechanizmów egzekwowania wprowadzonych na szczeblu krajowym, kar i przepisów dotyczących odpowiedzialności cywilnej, a także kwestię tego, czy niezbędne są zmiany w poziomie harmonizacji niniejszej dyrektywy w celu zapewnienia równych warunków działania dla przedsiębiorstw na rynku wewnętrznym. Jak najszybciej po wejściu w życie niniejszej dyrektywy, ale nie później niż dwa lata po tej dacie Komisja powinna również przedłożyć Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie na temat konieczności ustanowienia dodatkowych wymogów należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju dostosowanych do regulowanych przedsiębiorstw finansowych w odniesieniu do świadczenia usług finansowych i działalności inwestycyjnej oraz wariantów takich wymogów należytej staranności, a także ich skutków, zgodnie z celami niniejszej dyrektywy, z jednoczesnym uwzględnieniem innych aktów ustawodawczych Unii mających zastosowanie do regulowanych przedsiębiorstw finansowych. W stosownych przypadkach sprawozdaniu powinien towarzyszyć wniosek ustawodawczy.

(99)

Ponieważ cele niniejszej dyrektywy, a mianowicie lepsze wykorzystanie potencjału jednolitego rynku w zakresie przyczynienia się do przejścia na zrównoważoną gospodarkę i przyczynienia się do zrównoważonego rozwoju poprzez zapobieganie rzeczywistym lub potencjalnym niekorzystnym skutkom dla praw człowieka i środowiska w łańcuchach działalności przedsiębiorstw oraz łagodzenie tych skutków, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary i skutki działania, w szczególności fakt, że problemy i przyczyny tych problemów, których dotyczy niniejsza dyrektywa, mają wymiar ponadnarodowy, ponieważ wiele przedsiębiorstw prowadzi działalność w całej Unii lub na całym świecie, a ich łańcuchy wartości rozciągają się na inne państwa członkowskie i państwa trzecie, a fakt, że środki poszczególnych państw członkowskich mogą być nieskuteczne i prowadzić do fragmentacji rynku wewnętrznego, mogą zostać lepiej zrealizowane na poziomie Unii, Unia może podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu,

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

interpretowany zgodnie z art. 6 ust. 1 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych oraz art. 11 i 12 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych.

16.

-

Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych;

-

Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych;

-

Konwencja o prawach dziecka;

-

Główne/podstawowe konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy:

-

Konwencja dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 1948 r. (nr 87);

-

Konwencja dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych z 1949 r. (nr 98);

-

Konwencja dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej z 1930 r. (nr 29) i protokół do niej z 2014 r.;

-

Konwencja dotycząca zniesienia pracy przymusowej z 1957 r. (nr 105);

-

Konwencja dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia z 1973 r. (nr 138);

-

Konwencja dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci z 1999 r. (nr 182);

-

Konwencja dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości z 1951 r. (nr 100);

-

Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 1958 r. (nr 111).

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.