(1)

Ochrona dzieci przed wszelkimi formami przemocy jest jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej. W art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) ustanowiono cel Unii polegający na wspieraniu ochrony praw dziecka. To prawo podstawowe należy do wartości, na których - zgodnie z art. 2 TUE - opiera się Unia. Zgodnie z art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”) z prawa tego wynika, że dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra, oraz że we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka. Zgodnie z art. 3 ust. 5 TUE taką ochronę należy zapewnić nie tylko w samej Unii, lecz również w jej stosunkach zewnętrznych.

(2)

Ochrona dziecka jest również zasadniczym celem Konwencji ONZ o prawach dziecka (1), europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPC) (2), a także innych międzynarodowych instrumentów prawnych (3) i instrumentów niewiążących prawnie na szczeblu ONZ (4) i Rady Europy (5).

(3)

Ochrona i przestrzeganie praw dziecka jest kluczowym elementem strategii UE na rzecz praw dziecka (6). We wspomnianej strategii Komisja zobowiązała się do „przedstawieni[a] inicjatywy mającej na celu wspieranie rozwoju i wzmocnienie zintegrowanych systemów ochrony dzieci” jako kluczowego narzędzia zwalczania wszelkich form przemocy wobec dzieci i zapewnienia dzieciom ochrony.

(4)

W swojej rezolucji w sprawie praw dziecka (7) z 2021 r. Parlament Europejski podkreślił znaczenie rozwijania i umacniania zintegrowanych krajowych i transnarodowych systemów ochrony dziecka, dysponujących zasobami oraz systemami wdrażania i monitorowania. W konkluzjach Rady w sprawie strategii UE na rzecz praw dziecka z czerwca 2022 r. wezwano ponadto państwa członkowskie do przyjęcia zintegrowanego (skoordynowanego i wielodyscyplinarnego) podejścia do ochrony dzieci (8). W swojej opinii (9) Komitet Regionów podkreślił również zasadniczą potrzebę wzmocnienia roli samorządów lokalnych i regionalnych w zintegrowanych systemach ochrony dziecka.

(5)

Konsultacje z ponad tysiącem dzieci dotyczące ich potrzeb w zakresie ochrony, przeprowadzone za pomocą nowej unijnej platformy uczestnictwa dzieci (10), dowodzą, że ochrona dziecka nadal nie jest oczywistością (11). W niniejszym zaleceniu uwzględniono również wyniki otwartych konsultacji publicznych oraz zaproszenia do zgłaszania uwag. Na wniosek Komisji Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) dokonała ponadto przeglądu krajowych systemów ochrony dziecka w Unii oraz funkcjonowania tych systemów (12). W opartym na dowodach dokumencie roboczym służb Komisji towarzyszącym niniejszemu zaleceniu przedstawiono najważniejsze wyzwania w tym zakresie.

(6)

Najważniejsze ustalenie wskazuje na zróżnicowanie krajowych systemów ochrony dziecka. Systemy te opracowano pod kątem szczególnych potrzeb i dostępnych zasobów, a o ich kształcie przesądziły konkretne czynniki kulturowe, społeczne i historyczne. Poziom decentralizacji tych systemów też jest zróżnicowany. Istnieją jednak pewne wspólne problemy, które dotyczą na przykład niewydolnych strategii prewencyjnych i systemów wczesnego wykrywania, braku terminowego i kompleksowego wsparcia dzieci (w tym psychospołecznego), zwłaszcza w zakresie potrzeb współwystępujących z innymi potrzebami w zakresie ochrony, oraz braku terminowego i kompleksowego monitorowania. Często brakuje mechanizmów koordynacji pomiędzy poszczególnymi ministerstwami oraz na różnych poziomach kompetencji, które umożliwiłyby skuteczną i wielodyscyplinarną reakcję. Kolejnym wyzwaniem jest dostępność i koordynacja zasobów ludzkich i finansowych. Wnioski płynące z tych konsultacji wskazują na wyraźną potrzebę wprowadzenia bardziej skutecznych i zintegrowanych systemów ochrony dziecka.

(7)

Promowanie kultury zerowej tolerancji dla przemocy wobec dzieci wymaga zniwelowania różnic między normami międzynarodowymi, zobowiązaniami politycznymi i działaniami oraz mobilizacji wszystkich odpowiednich podmiotów w całym społeczeństwie (13). Powinno to obejmować wszelkie formy przemocy - w świecie rzeczywistym, w internecie lub w światach wirtualnych - czyli wszelkie formy przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych („przemoc wobec dzieci”). Przemoc ta obejmuje na przykład przemoc domową, handel ludźmi, niegodziwe traktowanie w celach seksualnych, przemoc ze względu na płeć (w tym okaleczanie żeńskich narządów płciowych i małżeństwa dzieci), a także wszelkie formy nękania i kar cielesnych. W związku z tym niniejsze zalecenie ma przede wszystkim na celu wspieranie rozwoju zintegrowanych systemów ochrony dziecka w państwach członkowskich oraz wzmocnienie ich funkcjonowania, a także promowanie ochrony dziecka jako priorytetu Unii w działaniach zewnętrznych.

(8)

Aby umożliwić skuteczniejsze reagowanie na poglądy i potrzeby dzieci, co jest zasadniczym elementem niniejszego zalecenia, krajowe systemy ochrony dziecka powinny być dostosowane do kontekstu i wdrażane na najbardziej odpowiednim poziomie sprawowania rządów, a ich priorytetem powinno być dobro dziecka. Państwa członkowskie powinny ułatwiać międzysektorową współpracę i koordynację między podmiotami prywatnymi, władzami lokalnymi, regionalnymi i krajowymi oraz instytucjami, organami i agencjami Unii, aby zapewnić równy dostęp do usług ochrony dzieci. Kwestią nadrzędną powinien być najlepszy interes dziecka. Należy przy tym wsłuchiwać się w poglądy dzieci. Zintegrowane podejście powinno również obejmować prewencję, wczesne ostrzeganie, mechanizmy zgłaszania, wsparcie międzysektorowe i monitorowanie.

(9)

Poszczególne obowiązki w zakresie ochrony dziecka przypisane są różnym podmiotom mającym różny poziom kompetencji i reprezentującym różne sektory. Dlatego niezbędne jest jasne określenie ról i ścisła koordynacja wszystkich właściwych podmiotów, w szczególności organów publicznych (na wszystkich szczeblach, zgodnie z ich kompetencjami), podmiotów prywatnych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Właściwi specjaliści i właściwe podmioty należą do różnych sektorów i branż, takich jak sektor kształcenia i szkolenia (nauczyciele, pedagodzy, służby wspierające na wszystkich poziomach, w tym na etapie wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem), opieka społeczna (np. pracownicy socjalni, usługodawcy, osoby sprawujące opiekę w placówkach oraz w ramach rodzinnej pieczy zastępczej), ochrona zdrowia (w tym zdrowia psychicznego), wymiar sprawiedliwości i organy ścigania (np. prawnicy, sędziowie, policjanci, specjaliści pracujący w zamkniętych lub częściowo zamkniętych placówkach), azyl i migracja, ochrona dyplomatyczna i konsularna, branża cyfrowa, sportowa, rekreacyjna i medialna, sektor kultury, sektor finansowy i biznesu, sektor ochrony środowiska, a także przywódcy tradycyjni i religijni. W ochronie dzieci kluczową rolę do odegrania mają rodziny i społeczności lokalne, a także same dzieci.

(10)

Szeroki wachlarz narzędzi, którymi dysponują państwa członkowskie, również na szczeblu Unii (środki prawne, polityczne i finansowe), może pomóc w uczynieniu systemów ochrony dziecka lepiej zintegrowanymi i bardziej solidnymi. W związku z tym niniejsze zalecenie opiera się na odpowiednim dorobku prawnym Unii w zakresie praw dziecka, a także na podjętych w tym zakresie działaniach nie mających wiążącego charakteru (14). Celem tego zalecenia jest przyjęcie całościowego i przekrojowego podejścia do ochrony dziecka, łączącego istniejące już przepisy i działania, aby systemy ochrony dzieci działały w bardziej zintegrowany sposób, a ich priorytetem było dobro dziecka.

(11)

Promowanie równości i włączenia społecznego jest ważnym narzędziem zapobiegania przemocy. Dzieci posiadające jedną z cech, które bywają powodem dyskryminacji, są bardziej narażone na nękanie. Na przykład w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami ryzyko, że padną ofiarą przemocy i nadużyć zarówno w środowisku domowym, jak i w instytucjach, jest wyższe (15). W ciągu pięciu lat poprzedzających badanie z 2019 r. 11 % dzieci LGBTI w wieku od 15 do 17 lat doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej z powodu bycia osobą LGBTI (16). Dzieci, które są świadkami aktów rasizmu lub dokonują autocenzury przy ujawnianiu swojej tożsamości, są bardziej narażone na problemy społeczno-emocjonalne niż dzieci, które tego nie doświadczyły. Dotyczy to w szczególności dzieci romskich, które w życiu codziennym często borykają się z dyskryminacją, antycyganizmem i wykluczeniem społeczno-ekonomicznym (17). Zintegrowane systemy ochrony dziecka muszą zatem być inkluzywne i zawsze zapewniać równe traktowanie dzieci bez narażania ich na dyskryminację, zgodnie z pięcioma strategiami Komisji na rzecz Unii równości (18), Strategią UE w sprawie zwalczania antysemityzmu i wspierania życia żydowskiego (19) oraz planem działania na rzecz integracji i włączenia społecznego (20). Wspólny komunikat pt.: „Europa zjednoczona przeciwko nienawiści” ma na celu zwiększenie unijnych wysiłków poświęconych walce z wszelkimi przejawami nienawiści (21).

(12)

Zdrowie psychiczne i wsparcie psychologiczne są zasadniczą kwestią na wszystkich etapach ochrony dziecka. W komunikacie Komisji w sprawie kompleksowego podejścia do zdrowia psychicznego (22) skoncentrowano się na poprawie zdrowia psychicznego dzieci. Komisja uznaje dzieciństwo za decydujący etap dla zachowania zdrowia psychicznego przez całe życie. Ogólnoszkolne podejście do dobrostanu zakłada, że zdrowie psychiczne i język pozbawiony przemocy mają kluczowe znaczenie dla zapobiegania - we współpracy ze specjalistami z zakresu zdrowia psychicznego i rodzinami - nękaniu, w tym cyberszykanowaniu, i przemocy. Zasadność tego założenia podkreśliła w szczególności grupa ekspertów Komisji ds. sprzyjających warunków nauki dla grup zagrożonych słabymi wynikami oraz wspierania dobrostanu w szkole (23), która pomaga w realizacji europejskiego obszaru edukacji (24) mającego powstać do 2025 r. Działania w tym zakresie wspierają również wdrażanie zalecenia Rady z 28 listopada 2022 r. w sprawie dróg do sukcesu szkolnego (25).

(13)

Jednym z głównych czynników warunkujących wykluczenie społeczne dzieci jest nierówny dostęp do najważniejszych usług. Usługi te mają zasadnicze znaczenie dla dobrostanu dzieci oraz rozwoju ich umiejętności społecznych, poznawczych i emocjonalnych. Zgodnie z zasadą 11 Europejskiego filaru praw socjalnych (26) dzieci mają prawo dostępu do przystępnych cenowo, wysokiej jakości usług wczesnej edukacji i opieki oraz prawo do ochrony przed ubóstwem, a dzieci pochodzące ze środowisk defaworyzowanych - dodatkowo prawo do szczególnych środków służących zwiększeniu równości szans. Ponadto w swoim zaleceniu w sprawie ustanowienia europejskiej gwarancji dla dzieci (27) Rada wzywa państwa członkowskie do zapobiegania wykluczeniu społecznemu i zwalczanie tego zjawiska przez zagwarantowanie potrzebującym dzieciom skutecznego dostępu do szeregu kluczowych usług, takich jak edukacja, opieka zdrowotna i mieszkalnictwo. Dotyczy to w szczególności dzieci z niestabilnych, przemocowych i abuzywnych środowisk rodzinnych. Europejski filar praw socjalnych, europejska gwarancja dla dzieci oraz europejska strategia w dziedzinie opieki (28) stanowią kompleksowe ramy unijnej polityki służące ochronie praw wszystkich dzieci i zapewnieniu dzieciom znajdującym się w trudnej sytuacji lub pochodzącym ze środowisk defaworyzowanych dostępu do podstawowych usług. Zalecenie Rady w sprawie wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem (29) również wspiera państwa członkowskie w wysiłkach na rzecz poprawy dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz poprawy jakości takiej edukacji i opieki. W strategii UE na rzecz młodzieży na lata 2019-2027 (30) wskazano, że jedna trzecia młodych ludzi w Europie jest zagrożona ubóstwem i wykluczeniem społecznym, co negatywnie wpływa na możliwość korzystania przez nich z przysługujących im praw socjalnych. Wielu młodych ludzi nadal spotyka się z różnymi formami dyskryminacji i pada ofiarą uprzedzeń i przestępstw z nienawiści. Należy zatem bezwzględnie zająć się nierównościami i dążyć do zapewnienia równych szans najmłodszym pokoleniom w Europie, w tym osobom najsilniej zmarginalizowanym i wykluczonym.

(14)

Niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych i wykorzystywanie seksualne dzieci to przestępstwa, do których coraz częściej dochodzi w Unii i których charakter ciągle się zmienia. W niniejszym zaleceniu odzwierciedlono wagę, jaką Unia przykłada do swojego zobowiązania na rzecz ochrony dzieci przed niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych, zarówno w internecie, jak i poza nim. W strategii UE na rzecz skuteczniejszej walki z niegodziwym traktowaniem dzieci w celach seksualnych (31) nakreślono ogólną perspektywę w stosunku do tego przestępstwa, wykorzystując wszystkie narzędzia dostępne na poziomie UE, zarówno ustawodawcze, jak i nieustawodawcze, w celu zapobiegania takim przestępstwom oraz zwalczania takich przestępstw, jak również w celu zapewnienia wsparcia ofiarom, oraz angażując wszystkie właściwe zainteresowane strony, od organów publicznych po podmioty z sektora prywatnego. W ramach tej strategii Komisja przyjęła wniosek w sprawie rozporządzenia dotyczącego zapobiegania niegodziwemu taktowaniu dzieci w celach seksualnych i jego zwalczania (32), zgodnie z którym dostawców usług online zobowiązano by do przeciwdziałania rozpowszechnianiu materiałów przedstawiających niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych oraz nagabywaniu dzieci w celach seksualnych. Dyrektywa w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych (33) zawiera definicje przestępstw i określa kary w odniesieniu do niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci, jak również precyzuje obowiązki państw członkowskich w zakresie zapobiegania takim przestępstwom oraz udzielania pomocy i wsparcia ofiarom. W ramach przywołanej strategii Komisja przyjęła wniosek dotyczący zmiany tej dyrektywy (34).

(15)

Dzieci muszą być chronione przed zagrożeniami takimi jak (cyber)szykanowanie i molestowanie zarówno w środowisku fizycznym, jak i cyfrowym. Podkreślono to w szczególności w konkluzjach Rady w sprawie upodmiotowienia cyfrowego z myślą o ochronie i egzekwowaniu praw podstawowych w erze cyfrowej (35) oraz w sprawie wspierania dobrostanu w edukacji cyfrowej (36). Europejska strategia na rzecz lepszego internetu dla dzieci (37) (BIK+) ma na celu zapewnienie dzieciom ochrony, szacunku i silniejszej pozycji w internecie w nowej dekadzie cyfrowej, natomiast ochrona nieletnich jest kwestią o zasadniczym znaczeniu w przypadku ram prawnych i politycznych takich jak akt o usługach cyfrowych (38), dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych (39), ogólne rozporządzenie o ochronie danych (40) i unijna inicjatywa w sprawie technologii Web 4.0 i światów wirtualnych (41). W ramach BIK+ Komisja kontynuuje walkę z cyberszykanowaniem, zwłaszcza za pośrednictwem współfinansowanej przez UE sieci centrów bezpieczniejszego internetu, które zapewniają telefony zaufania, a także szkolenia i zasoby, z których można korzystać do celów kształcenia formalnego i nieformalnego.

(16)

Krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich powinny uwzględniać potrzeby dzieci występujących w roli ofiary, podejrzanego, oskarżonego, skazanego, świadka lub innej strony postępowania sądowego, aby ułatwić im skuteczne wykonywanie ich praw. Dyrektywa o prawach ofiar (42), dyrektywa w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym (43) oraz strategia UE w zakresie praw ofiar na lata 2020-2025 (44) wyraźnie określają lub mają na celu promowanie konkretnych praw i gwarancji dla dzieci, których dotyczą wymienione akty. W przypadku ofiar przestępstw potrzebne jest ukierunkowane i zintegrowane podejście wielopodmiotowe do wspierania i ochrony dzieci będących ofiarami, obejmujące usługi dostosowane do wieku. W przypadku dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi należy przyjąć podejście wielodyscyplinarne, w szczególności w odniesieniu do indywidualnej oceny szczególnej sytuacji dziecka, jego potrzeb i podatności na zagrożenia. W niniejszym zaleceniu odzwierciedlono ponadto znaczenie rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych (45) i rozporządzenia Bruksela II ter (46) przez wzmocnienie w Unii transgranicznej współpracy sądowej w sprawach cywilnych dotyczących dzieci. Organy centralne wyznaczone na mocy rozporządzenia Bruksela II ter odgrywają rolę w udzielaniu pomocy w transgranicznych sprawach dotyczących ochrony dziecka. Dzieci są również ofiarami handlu ludźmi w odniesieniu do wszelkich form wyzysku (47). Dzieci będące ofiarami tego procederu uznaje się za szczególnie bezbronne w myśl dyrektywy w sprawie zwalczania handlu ludźmi (48); stanowią one też szczególny przedmiot unijnej strategii w dziedzinie zwalczania handlu ludźmi na lata 2021-2025. Pewną rolę w systemach ochrony dziecka odgrywają telefony zaufania dla dzieci (116 111), infolinie umożliwiające zgłaszanie przypadków zaginięcia dzieci (116 000) oraz inne krajowe telefony zaufania i infolinie (dot. dzieci).

(17)

Ochrona praw migrujących dzieci, w tym dzieci pozbawionych opieki i ubiegających się o ochronę międzynarodową, wymaga nieustannych wysiłków w celu zaradzenia problemom. Przemoc stanowi codzienne zagrożenie dla przemieszczających się dzieci, zwłaszcza tych, które podróżują bez opieki lub zostały odseparowane od rodziny (49). Dzieci będące migrantami i uchodźcami znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji i wymagają szczególnej i odpowiedniej ochrony, co podkreślono w komunikacie w sprawie ochrony migrujących dzieci (50). Podatność dzieci na zagrożenia jest jeszcze większa, jeśli pozostają bez opieki lub zostały odseparowane od rodziców. W następstwie rosyjskiej wojny napastniczej wymierzonej w Ukrainę Komisja zdecydowanie wspiera działania państw członkowskich na rzecz ochrony dzieci wysiedlonych z Ukrainy na terytorium UE (51). Obejmuje to wspieranie infolinii umożliwiających zgłaszanie przypadków zaginięcia dzieci oraz telefonów zaufania dla dzieci, pomoc w integracji dzieci w krajowych systemach edukacji oraz zapewnienie państwom członkowskim wytycznych ułatwiających szybkie objęcie wysiedlonych dzieci krajowymi systemami ochrony (52).

(18)

Pakt o migracji i azylu, oczekujący na ostateczne przyjęcie przez Radę (53), wprowadza dodatkowe środki i obowiązki w zakresie ochrony dziecka, których praktyczne aspekty będą musiały zostać wdrożone przed rozpoczęciem jego stosowania. Najlepszy interes dziecka pozostaje centralnym elementem dorobku prawnego UE w dziedzinie azylu, gdzie musi być traktowany jako kwestia nadrzędna. Państwa członkowskie muszą określić i uwzględnić wszelkie przepisy szczególne, których wymagać może sytuacja dzieci ubiegających się o azyl po przekroczeniu granicy, z uwzględnieniem ciągłości i stabilności opieki. W pakcie skrócono terminy wyznaczania przedstawicieli dzieci i zaostrzono standardy związane ze szkoleniem takich osób, ich kwalifikacjami oraz nadzorem, jakiemu podlegają, zapisano równocześnie konieczność uwzględnienia opinii dziecka oraz dostarczenia dziecku informacji w przyjaznej mu formie. Pakt skraca terminy związane z dostępem wszystkich dzieci do edukacji oraz rozszerza dostęp dzieci do opieki zdrowotnej, tak aby dzieci były objęte taką samą opieką zdrowotną jak opieka zapewniana małoletnim obywatelom danego kraju. Przewiduje też silniejsze gwarancje dla małoletnich w przypadku zatrzymania, doprecyzowując, że, co do zasady, nie należy zatrzymywać dzieci. Jak podkreślono w planie działania na rzecz integracji i włączenia społecznego (54), kolejnym istotnym aspektem, który należy uwzględnić w systemie ochrony dzieci, aby zapewnić jak najlepsze i najbardziej zrównoważone przygotowanie się do samodzielności, jest wsparcie w zakresie wchodzenia w dorosłość.

(19)

Unia zapewnia szerokie możliwości finansowania, aby pomagać chronić dzieci przed wszelkimi formami przemocy. Z funduszy unijnych można wspierać działania na rzecz rozwoju i wzmocnienia zintegrowanych systemów ochrony dziecka w państwach członkowskich oraz inne odpowiednie środki. Aby ułatwić pozyskiwanie informacji o różnych programach, Komisja wprowadziła jednolity portal dla funduszy unijnych, który umożliwia użytkownikom znalezienie odpowiednich możliwości finansowania (55). Przy wdrażaniu finansowania unijnego jego beneficjenci mają obowiązek przestrzegać unijnych wartości, zasad i mających zastosowanie przepisów, jak również postanowień umownych. Komisja wprowadziła środki mające wspierać przestrzeganie przepisów i przeciwdziałać ewentualnym naruszeniom. Ponadto w przypadku funduszy UE objętych rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów (56)państwa członkowskie są zobowiązane do spełnienia horyzontalnych warunków podstawowych Karty praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”) oraz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych („Konwencja”). Oznacza to, że muszą wprowadzić skuteczne mechanizmy zapewniające zgodność kształtu i sposobu wdrażania programów wspieranych z tych funduszy unijnych z postanowieniami Karty i Konwencji.

(20)

W ramach komponentu Daphne programu „Obywatele, równość, prawa i wartości” (57) Komisja zapewnia też specjalne wsparcie finansowe na zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec dzieci, przemocy ze względu na płeć wobec dziewcząt i przemocy domowej, a także na ochronę ofiar takiej przemocy. W ramach komponentu „Równość, prawa i równość płci” tego programu udostępnia natomiast dalsze możliwości finansowania w celu promowania praw dzieci i uczestnictwa dzieci oraz zwalczania dyskryminacji, jakiej doświadczają niektóre grupy dzieci. Ochronę dziecka wspiera się też dzięki możliwościom finansowania w ramach programu „Sprawiedliwość” (58), zwłaszcza w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku.

(21)

Instrument Wsparcia Technicznego (59) zapewnia na życzenie dostosowaną do potrzeb fachową wiedzę techniczną przy opracowywaniu i wdrażaniu reform strukturalnych w państwach członkowskich, m.in. w dziedzinie edukacji, usług społecznych, migracji i zarządzania granicami, zdrowia i sprawiedliwości: wspiera na przykład wprowadzanie domów dzieci (zgodnie z modelem Barnahus (60)). Zintegrowane systemy ochrony dziecka stanowią również część przewodniej inicjatywy wsparcia technicznego z 2024 r. dotyczącej wzmocnienia demokracji i praworządności (61). Reformy międzysektorowe mogą służyć zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego dzieci w ramach inicjatywy przewodniej dotyczącej wdrażania europejskiej gwarancji dla dzieci, oferując jednocześnie wielokrajowe wsparcie techniczne.

(22)

Z szeregu innych programów unijnych można finansować inne szczególne kwestie związane z ochroną dziecka i jego dobrostanem. W szczególności działania w zakresie zdrowia psychicznego dzieci, szczepień oraz profilaktyki nowotworów i opieki onkologicznej wspiera się w ramach Programu UE dla zdrowia (62). Walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym dzieci finansuje się w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (63), walkę z handlem dziećmi i niegodziwym traktowaniem dzieci w celach seksualnych - w ramach Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (64), wsparcie związane z azylem, integracją lub powrotami ukierunkowane na dzieci z państw trzecich - w ramach Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (65), natomiast dostęp do wolnych od segregacji usług w zakresie edukacji, mieszkalnictwa, opieki społecznej i zdrowotnej oraz opieki nad dzieckiem - w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (66). Z kolei reformy, inwestycje i polityki na rzecz następnego pokolenia dzieci i młodzieży w obszarach takich jak edukacja i umiejętności mogą uzyskać wsparcie w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (67). Unia współfinansuje też centra bezpieczniejszego internetu w państwach członkowskich w celu zapewnienia działań informacyjnych i zasobów na temat bezpieczeństwa dzieci w internecie. Wspiera również dzieci, opiekunów i pedagogów przy pomocy telefonów zaufania i infolinii umożliwiających udzielanie porad i zgłaszanie materiałów przedstawiających niegodziwe traktowanie dzieci w celach seksualnych. Unijny program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” (68) również wspiera różne projekty związane z ochroną dziecka w danych obszarach tematycznych badań, m.in. zakresie zapobiegania wykorzystywaniu seksualnemu dzieci oraz przemocy domowej i seksualnej.

(23)

Zaangażowanie Unii na rzecz ochrony dziecka znajduje również odzwierciedlenie w jej działaniach zewnętrznych. W 2022 r. w strefie konfliktu mieszkało około 468 mln dzieci (więcej niż jedna szósta). W 2020 r. 160 mln dzieci (9,6 % wszystkich dzieci na świecie) zmuszanych było do pracy (69). Co 10 minut gdzieś na świecie w wyniku przemocy traci życie nastoletnia dziewczynka (70). Działania zewnętrzne Unii służące promowaniu praw dziecka i ochrony dziecka na świecie opierają się na sposobie, w jaki Unia wspiera i wzmacnia swoje podstawy demokratyczne i fundamenty w postaci praw podstawowych. Plan działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych UE (71) ma na celu promowanie znaczącego uczestnictwa i wzmocnienia pozycji dzieci i młodzieży w ramach działań unijnych działań zewnętrznych. Trzeci unijny plan działania w sprawie równości płci (72) ma na celu walkę z wszelkimi formami przemocy ze względu na płeć. Ochrona dziecka jest kluczowym celem wytycznych Unii w sprawie promowania i ochrony praw dziecka oraz w sprawie dzieci w konfliktach zbrojnych (73). W Planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji (2020-2024) (74) wezwano kraje partnerskie m.in. do stworzenia i wzmocnienia systemów ochrony dziecka oraz do przyjęcia polityki zerowej tolerancji wobec pracy dzieci, a realizacji tego celu ma służyć m.in. zaproponowane rozporządzenie w sprawie zakazu produktów wytwarzanych z wykorzystaniem pracy przymusowej na rynku unijnym. Zaangażowanie to znalazło również odzwierciedlenie w komunikacie w sprawie godnej pracy (75), który ma wspierać walkę z pracą dzieci.

(24)

Należy zdecydowanie chronić dzieci przed zmianą klimatu i zagrożeniami środowiskowymi, zarówno na terytorium UE, jak i na całym świecie. Dzieci znacznie częściej niż dorośli doznają poważnych krzywd, m.in. nieodwracalnych i odczuwalnych przez całe życie konsekwencji, a nawet śmierci, w wyniku degradacji środowiska, zmiany klimatu, zanieczyszczenia i utraty różnorodności biologicznej (76). Zwiększa to ryzyko poważnego naruszenia praw dzieci, szczególnie w konfliktach zbrojnych, z powodu przesiedleń, głodu i nasilenia przemocy (77). Należy zająć się zróżnicowanym wpływem zmiany klimatu i degradacji środowiska na kobiety, dzieci i grupy szczególnie wrażliwe (78). W wytycznych dotyczących strategii i planów państw członkowskich w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2023 r. (79) wskazano, że dzieci są jednymi z interesariuszy, których również należy uwzględnić w procesie przystosowania się do zmiany klimatu, jako że prawdopodobieństwo, że zmiana klimatu będzie miała na nie negatywny wpływ, jest wyższe. Działania mające na celu przeciwdziałanie zmianie klimatu należy podejmować z uwzględnieniem i poszanowaniem odpowiednich zobowiązań w zakresie praw człowieka, w tym praw dziecka; działania te powinny ponadto wspierać realizację tych zobowiązań (80). Ramy dotyczące globalnego celu w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu (81) przyjęte w trakcie COP28 zachęcają strony do zapewnienia równości międzypokoleniowej i sprawiedliwości społecznej, z uwzględnieniem grup szczególnie wrażliwych, w tym dzieci. Wymaga to również zapewnienia aktywnego uczestnictwa dzieci w podejmowaniu decyzji w kluczowych kwestiach mających wpływ na ochronę ich praw. Perspektywę dzieci i młodzieży uwzględniono również w działaniach podejmowanych w ramach Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu (82), w szczególności w ramach sieci ambasadorów i partnerów tego paktu.

(25)

Niniejsze zalecenie skierowane jest do państw członkowskich. Do kierowania się niniejszym zaleceniem zachęca się również kraje kandydujące, potencjalnych kandydatów do członkostwa w Unii, a także kraje europejskiej polityki sąsiedztwa,