Czy odstąpienie od umowy przedwstępnej za wynagrodzeniem jest opodatkowane VAT

Nie każde przysporzenie, jakie uzyskuje podatnik podatku od towarów i usług, automatycznie może być uznane za wynagrodzenie za usługę. Konieczne jest:

•  zidentyfikowanie czynności, zachowania – które miałoby stanowić tę usługę podlegającą opodatkowaniu,
• zidentyfikowanie konsumenta, tj. odbiorcy świadczenia odnoszącego z niego choćby potencjalną korzyść. 

Dopóki nie istnieje podmiot, który odnosiłby lub powinien odnosić konkretne korzyści o charakterze majątkowym związanym z danym świadczeniem, dopóty świadczenie to nie będzie usługą podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odstępne jako kwota należna za zerwanie kontraktu

Umowa o roboty budowlane nie została wykonana z winy inwestora. Wykonawcę i inwestora łączył kontrakt budowlany. Kwotą odstępnego jest kwota należna w razie zerwania kontraktu i tylko w razie zerwania kontraktu z określonej przyczyny. Gdyby kontrakt był realizowany, to inwestor musiałby zapłacić wynagrodzenie za wykonane usługi budowlane albo też nie musiałaby płacić wynagrodzenia – gdyby roboty nie zostały wykonane. Rozwiązanie stosunku prawnego (kontraktu budowlanego) powoduje powstanie uprawnienia do otrzymania określonej kwoty. Jednak wypłacona kwota ma charakter rekompensaty i nie jest ekwiwalentem za wykonaną usługę. 

Nie jest także wynagrodzeniem za żadną czynność opodatkowaną. Zaniechanie wykonania czynności na podstawie zawartej umowy nie jest bowiem zaniechaniem, które inwestorowi przynosi wymierną korzyść. Dlatego nie może być uznane za usługę. W rezultacie kwota należna wykonawcy od inwestora nie może stanowić wynagrodzenia za usługę. Inwestor nie płaci za to, że wykonawca odstąpił od wykonania robót, ale dlatego, że wykonawca odstąpił od wykonania umowy z przyczyn leżących po stronie inwestora. W opisanym stanie faktycznym nie ma mowy o wzajemności świadczeń, ale jest wyłącznie związek przyczynowy: skoro miało miejsce odstąpienie od umowy, to należy się kwota przewidziana w umowie przedwstępnej. 

Odstąpienie od umowy nie zastępuje świadczenia

W sytuacji odstąpienia od umowy przedwstępnej i wypłaty odstępnego brak jest nabycia towarów lub usług brak także jakiegokolwiek świadczenia, które byłoby dostawą lub usługą. Opodatkowanie odstępnego, które wynika z umowy przedwstępnej, miałoby charakter sztuczny i de facto prowadziłoby do opodatkowania świadczenia, które wynikało z umowy przedwstępnej, ale nie byłoby związane z dostawą towarów (usługą), o których mowa w tej umowie. Do zawarcia umowy przyrzeczonej w ogóle nie dochodzi. 

Pogląd ten znajduje umocowanie w dotychczasowym orzecznictwie, np. w wyroku NSA z 27 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I FSK 351/09) czy wyroku NSA z 29 maja 2012 r. (sygn. akt I FSK 1413/11), gdzie stwierdzono, że zapłatą za usługę objętą VAT nie jest świadczenie wypłacane podmiotowi, który odstąpił od umowy najmu z przyczyn leżących po stronie kontrahenta.

POWOŁANE WYROKI SĄDÓW:

- wyrok NSA z 29 maja 2012 r. (sygn. akt I FSK 1413/11)

- wyrok NSA z 27 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I FSK 351/09)

Ryszard Kubacki

doradca podatkowy, autor komentarzy książkowych i licznych publikacji z dziedziny podatków, prawa gospodarczego i karnego skarbowego