Wyrok SN z dnia 16 lipca 2020 r., sygn. III UK 73/19

Warunkiem (sine qua non) uznania zatrudnienia za pracę w szczególnych warunkach, jest wykonywanie takiej pracy stale i w pełnym wymiarze (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze). Warunek ten nie spełnia się wtedy, gdy zatrudniony wykonuje taką pracę nie w pełnym wymiarze, czyli nawet wtedy, gdy wykonuje ją w niemałej liczbie godzin, lecz nie odpowiadającej pełnemu (dziennemu) wymiarowi czasu pracy.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)

SSN Leszek Bielecki

SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)

w sprawie z odwołania K. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. o prawo do emerytury, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 16 lipca 2020 r., skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 10 października 2018 r., sygn. akt III AUa (...),

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu w (...) do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w (...) wyrokiem z 10 października 2018 r. oddalił apelację pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. od wyroku Sądu Okręgowego w L. z 17 stycznia 2018 r., który zmienił decyzję pozwanego z 30 sierpnia 2017 r. i przyznał wnioskodawcy K. P. prawo do wcześniejszej emerytury od 12 lipca 2017 r. z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Pozwany do pracy w szczególnych warunkach nie zaliczył zatrudnienia wnioskodawcy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w N. od 16 kwietnia do 27 października 1975 r. Sąd Okręgowy ustalił, iż wnioskodawca pracował wówczas jako "kierowca ciągnikowy". Zajmował się świadczeniem usług transportowych dla rolników oraz zakładów, jak również wykonywaniem prac polowych. Do prac polowych byli zatrudnieni inni traktorzyści, ale zdarzało się, gdy trzeba było kogoś zastąpić, że dyspozytor polecał wykonanie prac polowych ciągnikiem również wnioskodawcy. W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych określoną w wykazie A, dział VIII "W transporcie i łączności", poz. 3, tj. "Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych". Łącznie ma wymagane 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Podstawą zmiany decyzji pozwanego i przyznania emerytury były przepisy art. 184 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji organu rentowego stwierdził, że wnioskodawca w spornym okresie wykonywał pracę kierowcy ciągnika w transporcie publicznym, a jedynie sporadycznie, na polecenie dyspozytora, prace polowe. Twierdzenia przeciwne, prezentowane w apelacji, jakoby prace w polu należały do głównych obowiązków wnioskodawcy jako kierowcy ciągnika, nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym sprawy. Wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach, w ciągłym narażeniu na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Praca miała taki charakter zarówno przy wykonywaniu prac ściśle transportowych, jak i doraźnym wykonywaniu prac polowych polegających na orce, wykonywaniu oprysków nawozami, kultywacji czy talerzowaniu. Wnioskodawca przez cały czas pracował w hałasie i narażeniu na drgania oraz dodatkowo jeździł drogami publicznymi w celu dostarczenia transportowanych ładunków. Podczas wykonywania prac polowych poruszał się na nieutwardzonym podłożu, w zapyleniu i narażeniu na szkodliwe substancje. Prace kierowców ciągników i kombajnów nie zostały wymienione w dziale X (prace w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym) rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., tylko w dziale VIII pkt 3 rozporządzenia - w transporcie. Ciągniki i kombajny są wykorzystywane głównie w rolnictwie, nie służą stricte do transportu. Praca obsługujących je osób jest swoistym transportem związanym, wyłącznie lub przynajmniej na pewnych odcinakach, z uczestnictwem w ruchu publicznym oraz z transportowaniem różnych rzeczy, w tym również substancji szkodliwych dla zdrowia oraz obsługiwaniem dodatkowych urządzeń w narażeniu na ciągłe zapylenie i hałas. Wykonywana praca z uwagi na stopień jej szkodliwości i uciążliwości, mimo przyporządkowania jej do innego działu przemysłu, jeżeli była wykonywana stale i pełnym wymiarze czasy pracy, powinna zostać uznana z pracę w szczególnych warunkach. Niezależnie, w ocenie Sądu praca kierowcy ciągnika przy pracach polowych może być zaliczana do pracy w warunkach szczególnych. Istotne jest także, że praca wnioskodawcy była świadczona w okresie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów z 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników do pierwszej kategorii zatrudnienia. Rozporządzenie to zostało uchylone przez rozporządzenie z 4 maja 1979 r. w sprawie I kategorii zatrudnienia. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach, które nie zostały wskazane w nowym akcie prawnym (m.in. traktorzyści), którzy z tytułu zaliczenia ich pracy do pierwszej kategorii zatrudnienia nabyli uprawnienia na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, zachowali te uprawnienia na mocy § 9 rozporządzenia.