Wyrok SN z dnia 16 stycznia 2018 r., sygn. III UK 16/17

Brak jest podstaw do przyjęcia, że w każdym przypadku prace wykonywane w wykopach o głębokości poniżej 3 m nie mogą być zaliczone jako wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu w warunkach szczególnych. W takich przypadkach konieczne jest rozstrzygnięcie czy praca w takich wykopach cechowała się znaczną szkodliwością dla zdrowia, znacznym stopniem uciążliwości lub wymagała wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Biuletyn SN Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych nr 2/2018

Warunkiem zaliczenia pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych jest zatrudnienie przy robotach wodnokanalizacyjnych oraz budowie rurociągów w głębokich wykopach.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Halina Kiryło (przewodniczący)

SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)

SSN Andrzej Wróbel

w sprawie z odwołania P. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. o prawo do emerytury, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 stycznia 2018 r., skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 27 września 2016 r., sygn. akt III AUa (...),

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu w (...).

Uzasadnienie

Decyzją z 23 lipca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, ponieważ pomimo udowodnienia do 1 stycznia 1999 r. wymaganego ustawą ogólnego stażu pracy, nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie zaliczył do tego okresu czasu zatrudnienia ubezpieczonego od 1 maja 1973 r. do 30 września 1995 r. w (...) Przedsiębiorstwie Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych S.A. w S. (dalej (...)PISiE) z uwagi na brak dokumentów.

Wyrokiem z 16 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił odwołanie ubezpieczonego. Sąd podkreślił, że w tej sprawie bezsporną okolicznością było to, że ubezpieczony urodzony 17 lipca 1955 r., na dzień wydania zaskarżonej decyzji, osiągnął wiek emerytalny uprawniający go do skorzystania z wcześniejszej emerytury, a na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił 28 lat i 16 dni okresów ubezpieczenia. Niespornym było również, że ubezpieczony był członkiem OFE, jednakże wniósł o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa. Przedmiotem sporu pozostawało czy wnioskodawca posiada wymagany 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze uprawniający do obniżenia wieku emerytalnego. Sąd Okręgowy, w wyniku analizy materiału dowodowego, stwierdził, że okresu zatrudnienia ubezpieczonego w (...)PISiE od 1 września 1970 r. do 30 września 1995 r. nie można uwzględnić do stażu pracy w szczególnych warunkach. Z dokonanych ustaleń faktycznych Sąd wywnioskował, że w spornym okresie ubezpieczony pracował na zewnątrz budynków przy wykonywaniu instalacji sanitarnych - instalacji wodociągowych, burzowych i gazowych oraz przy budowie -układaniu sieci wodociągowych, kanalizacyjnych oraz burzowych. Ubezpieczony układał w wykopach rury żeliwne, betonowe, kamionkowe, azbestowe. Rury instalacji kanalizacyjnej i burzowej były najczęściej kładzione w wykopach o głębokości 2-3 metry. Układanie rur instalacji wodnej odbywało się w wykopach do 1,5 metrów głębokości. Jednocześnie Sąd ten podkreślił, że do przyznania wnioskowanego świadczenia niewystarczającym jest wykonywanie ogólnych robót wodno-kanalizacyjnych, koniecznym jest wykonywanie robót wodno­kanalizacyjnych w głębokich wykopach. Natomiast definicja "głębokich wykopów" zawarta jest w licznych opracowaniach, między innymi w "Geotechnice" z 1987 r. prof. Zenona Wiłuna (inżyniera budownictwa lądowego, specjalisty z zakresu geotechniki), czy też w Zeszytach Instytutu Techniki Budowlanej ITB nr 427/2007: "Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych" części A "Roboty ziemne i budowlane". Według przedstawionej literatury, wykopy pod względem ich głębokości dzieli się na: 1) wykopy płytkie - o głębokości mniejszej niż 1 metr; 2) wykopy średnie - o głębokości od 1 do 3 metrów; 3) wykopy głębokie - o głębokości przekraczającej 3 metry. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uznał, że w sytuacji gdy praca świadczona jest w wykopie o głębokości 1,5 metra, to jest o głębokości nieprzekraczającej wzrostu dorosłego człowieka, nie sposób przyjąć, iż jest to praca w głębokim wykopie. Taka praca nie jest pracą w warunkach szczególnych wobec braku szczególnych uciążliwości w zakresie ograniczenia wentylacji, ograniczenia przestrzeni i obciążenia psychofizycznego pracownika wobec ryzyka zasypania w momencie układania instalacji na dnie wykopu. Roboty wodnokanalizacyjne uzyskują miano robót wykonywanych w warunkach szczególnych dopiero wówczas, gdy wykonywane są w "głębokich wykopach", zgodnie z klasyfikacją przedstawioną powyżej. Przy czym, Sąd pierwszej instancji wskazał, że taki pogląd ugruntowany został już w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z 14 listopada 2013 r., II UK 133/13, wskazał jednoznacznie, że wymóg uznania robót wodnokanalizacyjnych za prace wykonywane w szczególnych warunkach, będący warunkiem koniecznym do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, zostaje spełniony tylko wtedy, gdy takie roboty były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w głębokich wykopach (LEX nr 1399913). Podobny pogląd Sąd ten wyraził w wyroku z 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11 (LEX nr 1130388). W tych okolicznościach w oparciu o zebrane w sprawie dowody, w tym w oparciu o zeznania ubezpieczonego, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że sporny okres nie może być zaliczony ubezpieczonemu do stażu pracy w szczególnych warunkach, skoro robót wodnokanalizacyjnych w głębokich wykopach ubezpieczony nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.