Wyrok SN z dnia 13 lutego 2014 r., sygn. I UK 316/13

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Józef Iwulski

SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec

w sprawie z odwołania R. B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 lutego 2014 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 26 marca 2013 r.,

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny wyrokiem z 26 marca 2013 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w N. z 5 lipca 2012 r. i oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji pozwanego z 25 listopada 2011 r., odmawiającej mu prawa do emerytury wobec niewykazania 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Sporna była praca w szczególnych warunkach od 15 lutego 1984 r. do 31 października 1994 r. w Fabryce Maszyn "G." w G. Wnioskodawca pracował wówczas jako specjalista ds. energetycznych i instalacyjnych, kierownik robót - koordynator rozbudowy elektrociepłowni, zastępca kierownika działu - koordynatora rozbudowy elektrociepłowni, specjalista ds. inwestycji. Od 15 lutego 1984 r. do 31 maja 1985 r. wnioskodawca zatrudniony był na stanowisku specjalisty ds. energetycznych i instalacyjnych i w tym czasie zajmował się przygotowaniem dokumentacji technicznej robót inwestycyjnych i remontowych oraz nadzorem technicznym nad realizacją rzeczową robót wykonywanych w zakresie instalacji i urządzeń energetycznych w wydziale elektrociepłowni i w wydziale głównego energetyka. Od 1 czerwca 1985 r. do 31 października 1985 r. pracował na stanowisku kierownika robót - koordynatora rozbudowy elektrociepłowni, koordynując prace wykonawców z różnych branż, budowlano - montażowych, instalacyjnych, zaopatrzenia materiałowego w trakcie realizacji inwestycji związanej z rozbudową elektrociepłowni. Wnioskodawca zajmował się nadzorem nad pracą wykonawców inwestycji. Od 1 listopada 1985 r. do 1 kwietnia 1990 r. pracował na stanowisku zastępcy kierownika działu - koordynatora rozbudowy elektrociepłowni i zajmował się tak jak poprzednio koordynacją pracy służb technicznych, nadzoru inwestycyjnego, zaopatrzenia materiałowego, wykonawców inwestycji. Od 2 kwietnia 1990 r. do 31 października 1994 r. pracował na stanowisku specjalisty ds. inwestycji w zakresie energetyki, nadzoru inwestycyjnego nad realizacją rzeczową inwestycji energetycznych, w tym na potrzeby elektrociepłowni, a także inwestycji na wydziałach fabryki. Przez cały okres zatrudnienia od 15 lutego 1984 r. do 31 października 1994 r. wnioskodawca wykonywał prace koordynatora robót budowlanych, inwestycyjnych i montażowych, przy czym zmieniały się nazwy jego stanowisk pracy. Czynności te wykonywał w dziale inwestycji, który składał się z działu przygotowania dokumentacji, działu zakupów, rozliczeń oraz wykonywania robót. Wnioskodawca nie był pracownikiem biurowym, wszystkie prace wykonywał w terenie na rozbudowanych obiektach. Do 1992 r. pracował wyłącznie przy rozbudowie elektrociepłowni, później również przy dobudowie, rozbudowie i remontach na innych obiektach fabryki, tj. kuźni, odlewni, wydziale konstrukcji stalowych, galwanizerni. W zakresie rozbudowy elektrociepłowni zajmował się koordynacją pracy między biurem projektowym, wykonawcami i użytkownikiem - elektrociepłownią, która w tym czasie pracowała. Zajmował się inwestycjami budowlanymi i instalacyjnymi, wycinkowych zakresów obiektu, tj. dokonywał konkretnych obmiarów, aby udzielić stosowanych informacji wykonawcy lub pracownikom biura projektowego. Na placu budowy pracowało kilku wykonawców jednocześnie, których pracę koordynował. Sprawdzał zgodność realizacji harmonogramu robót z postępem prac, ilości robót i stanu technicznego, dokonywał częściowych odbiorów robót, dopuszczał kolejną branżę do dalszych prac (nie było wówczas wymogu nadzoru budowlanego prowadzonego przez inspektora nadzoru). Wnioskodawca przez cały dzień przebywał na budowie dozorując wymienione prace i czyniąc uzgodnienia z wykonawcami, biurem projektowym i użytkownikiem. Podczas rozbudowy elektrociepłowni koordynował wszelkie prace budowlane, np. związane z wykopami, roboty wodno-kanalizacyjne, budowę rurociągów, prace zbrojarsko-betoniarskie, prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości, prace malarskie na wysokości, prace dekarskie, prace spawalnicze, montaż urządzeń technologicznych, np. kotłów, orurowania, montaż taśmociągów. W tym czasie przebywał na budowie na terenie elektrociepłowni. Wszyscy pracownicy zatrudnieni w elektrociepłowni (za wyjątkiem personelu administracyjnego) pracowali w warunkach szczególnych, m.in. palacze, maszyniści, operatorzy odżużlania. W elektrociepłowni panowało duże zapylenie, opary dwutlenku siarki, tlenku azotu, bardzo wysoka temperatura. Stanowisko kierownicze (zastępca kierownika działu), które zajmował wnioskodawca w latach 1985-1990 nie miało wpływu na charakter jego pracy, albowiem zakres jego obowiązków był przez cały czas taki sam. W latach 1992 -1993 zakres prac przy rozbudowie elektrociepłowni stopniowo się zmniejszał, wobec czego kierownictwo fabryki przydzieliło wnioskodawcy dodatkowo koordynację zadań inwestycyjnych na innych wydziałach fabryki. Prowadził koordynację i nadzór prac związanych z modernizacją galwanizerni. Prace te polegały na wymianie wanien galwanicznych (w tym wymiana rur, posadzek). Wnioskodawca nadzorował również prace na wydziale konstrukcji stalowych (montaż nowych urządzeń na stanowiskach spawalniczych lub wymiana starych urządzeń na nowe, wymiana suwnic, obrabiarek). Na wydziale kuźni wnioskodawca nadzorował prace związane z instalacją nowych pieców grzewczych oraz montażem chłodni wentylatorowej, remontem młota pneumatycznego. Z kolei na wydziale odlewni żeliwa wnioskodawca nadzorował prace przy montażu żeliwiaków (pieców służących do topienia żeliwa), montażu pieca indukcyjnego. Nadzór i koordynacja wymienionych prac wymagały obecności wnioskodawcy na wszystkich w/w wydziałach. Wszyscy pracownicy produkcyjni zatrudnieni w galwanizerni, kuźni, wydziale konstrukcji stalowych i odlewni pracowali w warunkach szczególnych. Razem z wnioskodawcą w Fabryce maszyn "G." pracował J. W. zatrudniony w okresie od 1 października 1980 r. do 14 maja 1997 r. jak szef inwestycji. Kierował grupą specjalistów ok. 40 osób, która zajmowała się inwestycjami, remontami i nadzorem nad tymi pracami (był przełożonym wnioskodawcy). Sąd Okręgowy uznał, że pracodawca prawidłowo zakwalifikował sporny okres jako pracę w warunkach szczególnych z wykazu A, dział XIV, poz. 24, załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (dalej jako: "rozporządzenie"). Wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy sprawował dozór inżynieryjno-techniczny na wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane były prace w warunkach szczególnych. Dozorował szereg prac budowlano-montażowych i budowlano-remontowych, na wydziałach będących w ruchu, tj. elektrociepłownia oraz wydziały fabryki - galwanizernia, kuźnia, konstrukcji stalowych, odlewania. W apelacji pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego, w szczególności, że czynności polegające na koordynowaniu robót nie odpowiadają przedmiotowo zakresowi obowiązków ujętych pod poz. 24, działu XIV, wykazu A, a nawet gdyby takie czynności się zdarzały, to trudno przyjąć, że były wykonywane stale w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd Apelacyjny rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego uznał za błędne, gdyż analiza akt oraz zeznania świadków i wnioskodawcy dowodzą, że nie ma on co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Brak jest podstaw do zaliczenia spornego okresu do pracy z wykazu A, dział XIV, poz. 24. Wnioskodawca był koordynatorem robót budowlanych, inwestycyjnych i montażowych. Kluczowe znaczenie ma fakt, iż wykonywał prace w dziale inwestycji, podczas gdy wykaz A, dział XIV, poz. 24 dotyczy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Jedynie czynności wykonywane w dziale produkcji, mogłyby zostać zaliczone do stażu pracy w warunkach szczególnych. Wnioskodawca koordynował pracę przy rozbudowie elektrociepłowni, a zatem sprawował nadzór nad pracami budowlanymi, a nie nad procesem produkcji. Odbioru prac budowlanych nie można zatem utożsamiać z dozorem inżynieryjno-technicznym, o którym mowa w wykazie A, dział XIV, poz. 24. Nie można utożsamiać nadzoru nad przebiegiem prac modernizacyjnych, przeprowadzonych na oddziałach produkcyjnych z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Nie można wykluczyć sytuacji, iż z uwagi na charakter przeprowadzanych napraw - modernizacją, produkcja, została wstrzymana, a zatem brak było szkodliwego oddziaływania czynników na osoby przebywające wówczas na hali. Czynności polegające na koordynowaniu robót nie odpowiadają przedmiotowo zakresowi obowiązków ujętych pod poz. 24, działu XIV, wykazu A, a nawet gdyby takie czynności się zdarzały, to trudno przyjąć, że były one wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Pracami w szczególnych warunkach nie są wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w rozporządzeniu. Zeznania wnioskodawcy były niemiarodajne, uwypuklił bowiem stanowiska rzekomo przez niego nadzorowane, które zostały ujęte w wykazie prac wykonywanych w warunkach szczególnych, mimo, iż uprzednio oświadczył, iż jedynie koordynował przebieg prac budowlano - remontowo - modernizacyjnych. Trudno przyjąć, iż wnioskodawca dysponuje niezbędnymi kwalifikacjami, by ocenić prawidłowość wykonania robót zbrojarskich, betoniarskich, orurowania, montażu kotów, pieców, itp. Za prawidłowością wykonania poszczególnych prac, zgodność z przepisami prawa budowlanego i przyjętymi w tym zakresie standardami odpowiadały poszczególne ekipy, a nie wnioskodawca. Nie można zatem uznać, iż wnioskodawca sprawował czynny nadzór nad pracami, o których mowa w wykazie, gdyż nie miał do tego kwalifikacji. Zakwestionowanie spornego okresu oznacza, że nie ma podstaw do przyznania wnioskodawcy wcześniejszej emerytury (art. 184 w związku z art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS).