Wyrok SN z dnia 26 czerwca 2014 r., sygn. III CSK 192/13

1. Konstrukcja rozszerzonej prawomocności, co do zasady, ma zastosowanie jedynie w odniesieniu do osób trzecich.

2. Obalenie domniemania zgodności wpisu prawa odrębności własności lokalu z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 u.k.w.h.) może nastąpić wyłącznie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej opartym na art. 10 u.k.w.h.

3. Prawo odrębnej własności lokalu nie może istnieć bez związanego w nim udziału w prawie własności nieruchomości budynkowej i prawie rzeczowym co do gruntu (użytkowaniu wieczystym, własności).

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marian Kocon (przewodniczący)

SSN Barbara Myszka

SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa T. F., M. B. i M. F. przeciwko D. M., A. M. i Gminie Miejskiej K. o ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 26 czerwca 2014 r., skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 lutego 2013 r.

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 lutego 2013 r. oddalił apelację powodów od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 3 października 2012 r. oddalającego powództwo skierowane przeciwko D. M., A. M. oraz Gminie Miejskiej K. o ustalenie, że prawo własności wyodrębnionego lokalu mieszkalnego oznaczonego nr 4, mieszczącego się w budynku położonym w K. przy ul. G. 18, dla którego prowadzona była - obecnie zamknięta - księga wieczysta nr ...151499/2 przysługuje powodom T. F. w 4/10 części, M. B. w 2/10 części i M. F. w 4/10 części.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięć sądów obu instancji była zbieżna. Ustalono, że Naczelnik Dzielnicy K.-Ś. decyzją z dnia 17 listopada 1980 r. orzekł o przejęciu na własność Skarbu Państwa zabudowanej nieruchomości położonej w K. przy ul. G. 18, objętej lwh ...325 cd. Kw ...8014, stanowiącej własność D. M. Nieruchomość była następnie przedmiotem komunalizacji na rzecz Gminy Miejskiej K. W położonym na niej budynku utworzono cztery odrębne lokale mieszkalne i zbyto je z udziałami w prawie użytkowania wieczystego gruntu osobom fizycznym. Między innymi umową z dnia 20 grudnia 1989 r. sprzedano małżonkom S. i Z. B. prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr 4 i ustanowiono na ich rzecz użytkowanie wieczyste 3/20 części gruntu. Dla lokalu założono księgę wieczystą Kw nr ...151499/2. Powodowie są następcami prawnymi nabywców. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast decyzją z dnia 10 września 1998 r. stwierdził nieważność decyzji o przejęciu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa w zakresie udziałów wynoszących 44/100 i wydanie jej z naruszeniem prawa w zakresie udziałów wynoszących 56/100 (odpowiadających udziałom właścicieli odrębnych lokali nr 1, 4, 5, 6 w prawie użytkowania wieczystego gruntu). W części dotyczącej przejęcia 44/100 udziałów w prawie własności postępowanie administracyjne zostało następnie umorzone. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z dnia 10 stycznia 2007 r. stwierdził nieważność decyzji komunalizacyjnej w części dotyczącej tych udziałów. W sprawie z powództwa D. M. i A. M. - następców prawnych D. M. wyrokiem z dnia 13 stycznia 2009 r. (sygn. akt ... 934/07) uzgodniono treść ksiąg wieczystych w ten sposób, że wykreślono wszystkie wpisy i nakazano zamknąć księgi wieczyste prowadzone dla nieruchomości lokalowych, w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości gruntowej (Kw nr ...149879) wykreślono wpis Gminy K. jako właściciela co do 44/100 części i w to miejsce wpisano D. M. i A. M. jako współwłaścicieli w udziałach po 22/100 części. W ocenie Sądu Rejonowego rozpoznającego tę sprawę stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej wywarło skutek ex tunc, stąd oddanie przez Skarb Państwa ułamkowej części prawa do nieruchomości w użytkowanie wieczyste, połączone ze sprzedażą lokali, było nie tylko czynnością dokonaną przez nieuprawnionego, ale i czynnością nieważną. Nieważność ustanowienia prawa użytkowania wieczystego rozciąga się także na czynność prawną sprzedaży lokali w budynku położonym na gruncie, gdyż prawo własności lokalu jest prawem przywiązanym do użytkowania wieczystego i dzieli jego los. Zgodnie z art. 232 k.c. przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być tylko grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, a skoro współwłaścicielami nieruchomości są osoby fizyczne oraz Gmina Miejska K., nie mają racji bytu wpisy dotyczące użytkowania wieczystego i odrębnej własności lokali mieszkalnych. Nabywcy tych praw nie mogą się również powoływać na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych. Obecnie w dziale II księgi wieczystej Kw nr ...149879/3 ujawnieni są jako współwłaściciele Gmina Miejska K. co do 56/100, D. M. co do 22/100 i A. M. co do 22/100 części. Gmina Miejska K. nie kwestionuje praw powodów do nieruchomości. W innych procesach zasądzono od Gminy Miejskiej K. na rzecz D. M. i A. M. kwotę 859.034 zł tytułem odszkodowania za nie odzyskaną w naturze część nieruchomości oraz kwotę 232.641,39 zł tytułem odszkodowania za utracone korzyści. Powództwo D. M. i A. M. przeciwko T. F., M. B. i M. F. o wydanie nieruchomości zostało oddalone. Sąd Okręgowy wskazał, że podstawową przyczyną oddalenia powództwa w niniejszej sprawie jest brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia (art. 189 k.p.c.), gdyż powodom przysługuje dalej idące roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ponadto kwestia będąca przedmiotem sporu została już rozstrzygnięta w poprzednim postępowaniu, a nie zaistniały takie nowe fakty, istotne dla ustalenia komu i jaki tytuł prawny przysługuje do nieruchomości, które nie były znane poprzednio orzekającemu sądowi. Podniósł również, że brak możliwości wydania pozytywnego rozstrzygnięcia o prawie, wymagającym konstytutywnego wpisu do księgi wieczystej, które nie istniało w chwili zamknięcia rozprawy. Sąd Okręgowy podkreślił, że wpisów do ksiąg wieczystych, dotyczących spornego lokalu, dokonano w wykonaniu prawomocnego orzeczenia sądowego. Sąd zwrócił uwagę na nieprawidłowe określenie żądania pozwu, które powinno obejmować także ustalenie udziału w częściach wspólnych budynku oraz prawie użytkowania wieczystego gruntu. Oddalając apelację powodów, zawierającą zarzuty naruszenia art. 189 k.p.c. oraz art. 10 ust. 1 u.k.w.h., Sąd Apelacyjny stwierdził, że niemożność jej uwzględnienia wynika z przesądzenia kwestii własności lokalu w innym prawomocnie zakończonym postępowaniu. Sąd odwołał się do art. 365 § 1 k.p.c. i podkreślił, że ustalenie obecnej treści księgi wieczystej nastąpiło wyrokiem Sądu Rejonowego, za podstawę którego przyjęto nieważność czynności prawnej sprzedaży lokalu 4, wywiedzionej z faktu związania prawa własności lokalu z prawem użytkowania wieczystego, uznając nabycie tego prawa za niedopuszczalne, gdy użytkowanie wieczyste zostało ustanowione na nieruchomości nie będącej wyłączną własnością Skarbu Państwa lub gminy (art. 232 k.c.). Skoro nie wystąpiły żadne nowe okoliczności pozwalające na przyjęcie, że istnieje inna podstawa do ustalenia, iż powodom przysługuje prawo własności spornego lokalu, poprzednie rozstrzygnięcie uznał za wiążące. W ocenie Sądu Apelacyjnego związanie treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania przez podmioty wymienione w art. 365 § 1 k.p.c., że w objętej nim sytuacji faktycznej, stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego orzeczenia. Związanie to rozciąga się na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu. Sąd Apelacyjny wskazał, że wbrew temu, co wywodzą powodowie, zamknięcie ksiąg wieczystych nie stanowiło jedynie czynności technicznej, gdyż było wynikiem rozpoznania roszczenia D. M. i A. M. Sąd Rejonowy wydał wyrok uzgadniający treść księgi wieczystej, oceniając, że umowy ustanowienia odrębnej własności lokali i przeniesienia ich własności na powodów były nieważne. Taki stan rzeczy w niniejszym postępowaniu nie pozwala na uwzględnienie powództwa bez wykazania przez powodów nowej podstawy ustalenia, że są właścicielami lokalu. Sąd Apelacyjny podzielił również ocenę Sądu Okręgowego co do braku przesłanki interesu prawnego oraz ocenę, że powództwo nie mogło być uwzględnione ze względu na konstytutywny charakter wpisu do księgi wieczystej ustanowienia odrębnej własności lokalu. Powodowie wnieśli skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego, w części oddalającej ich apelację. W ramach podstawy przewidzianej w art. 398 § 1 pkt 2 k.p.c. zarzucili, jako mające wpływ na wynik sprawy, naruszenie: art. 328 § 2 w zw. z art. 378 § 1 k.p.c. polegające na sporządzeniu uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia z pominięciem wyjaśnienia podstawy prawnej, w szczególności przez zaniechanie odniesienia się do postawionych w apelacji zarzutów naruszenia art. 189 k.p.c. i art. 10 ust. 1 u.k.w.h.; art. 365 k.p.c. polegające na błędnej wykładni i przyjęciu, że prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko co do jego sentencji, ale również w zakresie motywów, w szczególności ustaleń faktycznych stanowiących podstawę orzeczenia oraz oceny prawnej. Z kolei w ramach podstawy kasacyjnej z art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c. zarzucili naruszenie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 10 ust. 1 u.k.w.h. polegające na błędnym przyjęciu, że powodowie nie mają interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie prawa własności spornego lokalu ze względu na możliwość rozstrzygnięcia sporu na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., w sytuacji, gdy cele obu postępowań są różne, orzeczenia w nich wydawane mają odmienny charakter, a powodom nie przysługiwało wskazane roszczenie, bowiem księga wieczysta prowadzona dla spornego lokalu została już zamknięta. Powodowie wnieśli o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w części oddalającej apelację i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych. Pozwani nie zajęli stanowiska w przedmiocie skargi kasacyjnej.