Wyrok SN z dnia 12 lutego 2013 r., sygn. II UK 183/12

Tylko przyczyny wadliwego zgłoszenia danych, za które płatnik nie ponosi odpowiedzialności (niezawinione), mogą go zwolnić z sankcji wynikającej z art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. W sytuacji, gdy przekazane przez płatnika dane nie odpowiadają prawdzie, to płatnik składek ma wykazać, że zgłoszenie nieprawdziwych danych nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Roman Kuczyński

SSN Krzysztof Staryk

w sprawie z wniosku Instytutu Żywności i Żywienia im. [...] przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lutego 2013 r., skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 31 stycznia 2012 r.,

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia 6 maja 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że podwyższa o 50% stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą płatnika - Instytut Żywności i Żywienia [...] w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. W tym samym dniu ZUS wydał jeszcze trzy takie decyzje wobec płatnika dotyczące kolejno roku składkowego: od 1 kwietnia 2007 r. do 31 marca 2008 r., od 1 kwietnia 2008 r. do 31 marca 2009 r. i od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r. Od powyższych decyzji odwołanie wniósł płatnik - Instytut Żywności i Żywienia w W. Wyrokiem z dnia 12 maja 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń Społecznych w W. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustalił, iż Instytut Żywności i Żywienia nie jest zobowiązany do opłacenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe podwyższonej o 50% w latach składkowych obejmujących okres od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w podstawie faktycznej swojego rozstrzygnięcia wskazał między innymi następujące ustalenia. W trakcie kontroli (rozpoczętej 22 kwietnia 2010 r.) ZUS ustalił, że płatnik nie przekazał do organu rentowego informacji o dwóch wypadkach przy pracy jakie miały miejsce w 2005 i 2007 r. Dopiero w trakcie kontroli płatnik dokonał odpowiedniej korekty informacji ZUS IWA o identyfikatorze 02.2005 i 02.2007. Informacje dotyczące sporządzenia protokołów powypadkowych inspektor BHP (osobiście lub za pośrednictwem działu kadr) powinien był przekazać do księgowości. Jednakże w dniu 25 maja 2010 r. na posiedzeniu dyrekcji Instytutu okazało się, że inspektor BHP nie przekazał danych o wypadkach do działu finansowo-księgowego. Ponadto Sąd ustalił, że sytuacja finansowa placówki jest bardzo trudna. Decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 stycznia 2011 r. obniżono dotację dla Instytutu o 45,7%, wskutek czego Instytut musiał rozpocząć procedurę zwolnień grupowych, która objęła 30 pracowników (21% ogółu zatrudnionych). Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie z przedmiotowego odwołania ma obowiązek ocenić zasadność zaskarżonej decyzji pod względem celowości, biorąc pod uwagę przyczynę powstania zaległości, stopień zawinienia płatnika i skutek jaki ma wywrzeć wymierzenie podwyższonej stopy procentowej. Zastosowanie sankcji określonej w art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej jest możliwe jedynie w sytuacji zawinionego zachowania płatnika. Świadczy o tym sama treść przepisu art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, który przewiduje konieczność opłaty odsetek jedynie za zwłokę, a także przepis art. 219 k.k., który statuuje umyślny czyn zabroniony polegający na niedopełnieniu obowiązków związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Uwzględniając przekonanie płatnika, że przekazane dane są zgodne z rzeczywistością, a także jego trudną sytuację finansową Sąd Okręgowy uznał, że zwiększenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe nie jest celowe. Wyrok Sądu Okręgowego Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżył apelacją. Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2012 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd drugiej instancji uznał, że - wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji - Sąd nie rozstrzyga o celowości zastosowania sankcji z art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. Sądowa kontrola decyzji powinna uwzględnić treść art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, który jednoznacznie określa działanie organu jako "Zakład ustala ... stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej...", co wyklucza uznaniowe decydowanie o celowości zastosowania sankcji, która jest nakazana. Sąd drugiej instancji miał na uwadze wynikające z orzecznictwa wyjaśnienie sytuacji "nieprawdziwych danych", o których mowa w art. 34 ustawy wypadkowej, jako sytuacji zawinionej przez płatnika (por. wyrok SN z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 - OSNP 2012/15-16/199). Jednakże - według Sądu - w rozpoznawanej sprawie taka sytuacja nie występuje, ponieważ przekazane przez płatnika dane okazały się "nieprawdziwe" - płatnik nie poinformował o wypadkach przy pracy dotyczących pracowników Instytutu; nie kwestionował, że wypadki te miały miejsce i że brak stosownej informacji wyniknął z uchybień przy składaniu deklaracji. W ocenie Sądu skutki zaniedbania w przepływie informacji pomiędzy poszczególnymi działami Instytutu nie mogą być ocenione jako zachowania, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Natomiast trudna sytuacja finansowa Instytutu jako jednostki budżetowej nie może być brana pod uwagę w postępowaniu dotyczącym sądowej kontroli decyzji ZUS wydanej na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej. Wyrok Sądu Apelacyjnego odwołujący się zaskarżył skargą kasacyjną. W skardze powołane zostały obie podstawy skargi ze wskazaniem naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i art. 316 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że nie wymaga wykładni, której celem byłoby ustalenie, "czy zachodzą przesłanki uzasadniające odpowiedzialność na zasadzie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej", ponieważ - zdaniem Sądu drugiej instancji - przepis ten jednoznacznie określa działanie organu. Ponadto skarga zawiera zarzut naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej w związku z art. 219 k.k. przez przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że zastosowanie przepisu "sankcyjnego", jakim jest art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, może być dokonane bez uwzględniania winy płatnika składek oraz zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji RP przez zastosowanie art. 34 ust. 1 ustawy w sposób "podrywający" zaufanie obywateli do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd drugiej instancji wadliwie przyjął, że zastosowanie przepisu "sankcyjnego", jakim jest art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej, "może być dokonane bez uwzględniania okoliczności winy płatnika składek - bez ustalenia faktu winy umyślnej po stronie płatnika składek". Stanowisko zaskarżonego wyroku jest sprzeczne z poglądem wyrażonym przez Sad Najwyższy w wyroku I UK 15/11. Sąd drugiej instancji pominął całkowicie kwestię przyczyn i okoliczności, z powodu których jednostka płatnika wadliwie przekazała informacje i przyjął stanowisko obiektywne, oparte na założeniu winy absolutnej, co doprowadziło do wydania wyroku abstrahującego od winy płatnika składek rozumianej w sposób właściwy dla prawa karnego, regulującego kwestię odpowiedzialności karnej za czyny zakazane dotyczące ubezpieczenia społecznego (art. 219 k.k.), które należało - w ocenie skarżącego - zastosować dokonując wykładni art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej.