Wyrok SN z dnia 27 września 2013 r., sygn. I CSK 761/12

Uzgodnienie, że premia wynosi zero, a więc faktycznie nie zostanie pobrana przez stronę, która byłaby do tego uprawniona, mieści się w zakresie swobody kontraktowej wynikającej z art. 353¹ k.c. Nie można bowiem przyjąć aby strona umowy, która jest co do zasady odpłatna przy uwzględnieniu jej charakteru, nie mogła zrezygnować z należnego jej świadczenia, jeżeli np. pozostaje z drugą stroną umowy w innym, powiązanym stosunku zobowiązaniowym, który zapewnia jej osiągnięcie zysku.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marta Romańska (przewodniczący)

SSN Irena Gromska-Szuster

SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)

Protokolant Justyna Kosińska

w sprawie z powództwa A. O. przeciwko R. Bank Polska S.A. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 września 2013 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 czerwca 2012 r.

uchyla zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo (pkt I 1.) oraz rozstrzygającej o kosztach procesu (pkt I. 3 i pkt III) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 10 listopada 2011 r. oddalił powództwo o zapłatę wniesione przez A. O. przeciwko R. Bank Polska S.A. w W. Ustalił, że w dniu 7 lipca 2008 r. strony zawarły umowę "ramową" o współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych. Powód upoważnił w niej L. O. do składnia w jego imieniu oświadczeń woli, oświadczeń wiedzy i zawierania wszelkich transakcji. W tym samym dniu strony zawarły również umowę "dodatkowych transakcji walutowych". Postanowiono w niej między innymi, że strony zawierając umowę transakcji opcji walutowych uzgodnią warunki wskazane w § 4 pkt 3, w tym wysokość i walutę premii. W dniu 7 lipca 2008 r. strona pozwana sporządziła potwierdzenie zawarcia transakcji opcji walutowej dotyczącej kwoty 400 000 euro typu "CALL", w której dzień rozliczenia transakcji ustalono na 20 stycznia 2009 r., kurs realizacji na 3.28 zł, a wysokość premii wskazano jako 0.00 euro. Przed zawarciem tej transakcji strony prowadziły intensywne rozmowy dotyczące określenia jej warunków. Działający w imieniu powoda L. O. kilkakrotnie rozmawiał telefonicznie z pracownikami banku. Informował, że chce jak najszybciej sprzedać kwotę 210 000 euro zabezpieczając kurs. Potwierdził też, że wcześniej zawierał transakcje spotowe. Po otrzymaniu propozycji warunków transakcji oznajmił, że ma lepszą opcję w D. Banku. W kolejnej rozmowie L. O. poinformował, że prowadzi jednocześnie negocjacje z czterema bankami i pytał o "bariery wyłączające". Pracownik banku poinformował go, że strona pozwana opcji barierowych nie ma i że w przypadku przyjęcia jej oferty za pół roku obowiązkiem powoda będzie sprzedaż 400 000 euro, jeżeli kurs będzie wyższy niż 3,28 zł. Potwierdzeniem ostatecznego porozumienia stron było sporządzenie przez pozwany bank potwierdzenia zawarcia transakcji opcji walutowej w dniu 17 lipca 2008 r. Na skutek informacji o realizacji opcji sprzedaży 400 000 euro przedstawianych przez bank po dniu 16 stycznia 2009 r. oraz rozmowy przeprowadzonej przez pracownika strony pozwanej z L. O. w dniu 20 stycznia 2009 r. postanowił on kupić od strony pozwanej 400 000 euro po zaproponowanym przez nią kursie 4,41 tj. poniżej kursu oficjalnego, który wynosił 4,47. W tym samym dniu pozwany bank uznał rachunek bankowy powoda kwotą 1 312 000 zł z tytułu sprzedaży pozwanemu 400 000 euro po kursie 3,28 zł i jednocześnie obciążył ten rachunek kwotą 1 764 000 zł z tytułu sprzedaży powodowi kwoty 400 000 euro po kursie 4,41 zł. W piśmie z dnia 26 lutego 2009 r. powód oświadczył, że uchyla się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych pod wpływem podstępu, co dotyczyło miedzy innymi transakcji opcji walutowej z dnia 16 lipca 2008 r. Sąd Okręgowy nie podzielił oceny powoda, że transakcja z dnia 16 lipca 2008 r. była nieważna ze względu na jej sprzeczność z ustawą, naturą zobowiązania lub zasadami współżycia społecznego. Przyjął także, że umowa ta nie została zawarta w warunkach przymusu ekonomicznego. W konsekwencji oświadczenie powoda o uchyleniu się od skutków złożonego przez niego oświadczenia woli należało uznać za nieskuteczne. Sąd pierwszej instancji uznał także, że brak było podstaw by uznać za zasadne twierdzenie powoda, iż strona pozwana nie dochowała wymaganych procedur w zakresie realizacji transakcji opcji walutowej. Z tych względów przyjął, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie zarówno na podstawie przepisów dotyczących nienależnego świadczenia, jak i przepisów o odpowiedzialności kontraktowej. Sąd Apelacyjny, w wyniku apelacji powoda, wyrokiem z dnia 28 czerwca 2012 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził na rzecz powoda kwotę 458 463,94 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 15 stycznia 2010 r., a dalej idące powództwo oddalił. Podzielił w większości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji. Zakwestionował ustalenie i ocenę, że pomiędzy stronami doszło do zawarcia transakcji opcji "call" oraz że była to transakcja "zerokosztowa". Stwierdził, że do essentialia negotti umowy opcji należy określenie nabywcy i wystawcy opcji, typu i rodzaju opcji, rodzaju transakcji, kwoty transakcji z uwzględnieniem waluty, dnia realizacji i kursu realizacji, dnia rozliczenia oraz wysokości i waluty premii oraz dnia jej płatności. Sąd Apelacyjny przyjął, że w umowie z dnia 16 stycznia 2009 r. brak było ustaleń co do premii, jej wysokości i waluty. Nakazywało to przyjąć, że umowa opcji kupna call nie została zawarta i po stronie powoda nie powstało zobowiązanie, które wyegzekwował bank. Pobranie przez stronę pozwaną z tego tytułu kwoty 458 463,94 zł stanowiło świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. i w tym zakresie roszczenie powoda było w ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadnione. Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony przez stronę pozwaną skargą kasacyjną opartą na obu podstawach określonych w art. 398 § 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art. 391 k.p.c., art. 378 § 1 i art. 382 w zw. z art. 328 § 2 i art. 391 k.p.c., art. 65 k.c. oraz art. 353 k.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie jego uchylenie i wydanie orzeczenia oddalającego powództwo.