Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 9 września 2008 r., sygn. III CZP 31/08

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)

SSN Gerard Bieniek

SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)

SSN Krzysztof Pietrzykowski

SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian

SSN Lech Walentynowicz

SSN Kazimierz Zawada

na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 9 września 2008 r.,

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka,

po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego

przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

we wniosku z dnia 25 lutego 2008 r., BSA I - 4110 - 1/08,:

"1. Czy w razie naruszenia dóbr osobistych dopuszczalna jest kumulacja środków przewidzianych w art. 448 k.c., tj. zadośćuczynienia pieniężnego dla pokrzywdzonego oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez niego cel społeczny ?

a w razie odpowiedzi twierdzącej na to pytanie:

2. Czy przesłanki zastosowania tych środków są zróżnicowane ?"

podjął uchwałę:

I. W razie naruszenia dobra osobistego kumulacja roszczeń przewidzianych w art. 448 k.c. jest dopuszczalna.
II. Odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie

Uzasadnienie

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego stwierdził, że po nowelizacji kodeksu cywilnego dokonanej ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542), w orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowała się rozbieżność stanowisk dotycząca wykładni art. 448 k.c. W wyrokach z dnia 1 kwietnia 2004 r., II CK 115/03 (niepubl.), i z dnia 28 września 2005 r., I CK 256/05 (niepubl.), Sąd Najwyższy przyjął, że w razie naruszenia dobra osobistego ten, czyje dobro zostało naruszone może żądać alternatywnie przyznania mu odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny, kumulację tych roszczeń uznał natomiast za niedopuszczalną. W wyroku z dnia 17 marca 2006 r., I CSK 81/05 (OSP 2007, nr 3, poz. 30), a następnie - z obszerniejszą argumentacją - w uchwale z dnia 19 czerwca 2007 r., III CZP 54/07 (OSNC-ZD 2008/B, poz. 36) wyrażone zostało odmienne stanowisko, Sąd Najwyższy przyjął bowiem, że kumulacja roszczeń określonych w art. 448 k.c. jest dopuszczalna. Problem alternatywnego bądź kumulatywnego zbiegu roszczeń przewidzianych w art. 448 k.c. wywołuje również kontrowersje w doktrynie. Jednym z elementów rozwiązania tego problemu jest kwestia aktualności uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1973 r., III CZP 37/73 (OSNCP 1974, nr 9, poz. 145). Ważnym czynnikiem kształtującym pogląd na dopuszczalność kumulacji jest ponadto ocena funkcji każdego z roszczeń, natomiast w doktrynie zdania na ten temat są podzielone. Przeciwnicy kumulacji sprzeciwiają się przypisywaniu sumie zasądzanej na cel społeczny funkcji represyjnej, uważają, że środek ten powinien pełnić funkcję kompensacyjną, podobnie jak zadośćuczynienie, a wybór sposobu satysfakcji należy do pokrzywdzonego. Zwolennicy kumulacji uważają natomiast, że funkcja obu roszczeń jest tylko częściowo podobna, a rodzaj satysfakcji uzyskiwanej przez pokrzywdzonego - niejednakowy, zadośćuczynienie pełni bowiem funkcję kompensacyjną, a zapłata sumy pieniężnej na cel społeczny funkcję represyjną. Zróżnicowanie stanowisk i argumentów mających przemawiać za dopuszczalnością kumulacji roszczeń rodzi z kolei wątpliwości co do tego, czy funkcja represyjna ma być realizowana tylko przez roszczenia skumulowane, czy także przez samą zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny i czy sumy zasądzane na cel społeczny mają być generalnie wyższe od kwot przyznawanych tytułem zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego. Wyjaśnienia wymagają - zdaniem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego - przede wszystkim przesłanki obu roszczeń, zwłaszcza to, czy różni je wina lub przynajmniej jej stopień, czy funkcja, jaką spełnia każde z nich ma być im przypisana, czy ma być pochodną ich ukształtowania w przepisie, i wreszcie jaki jest zakres swobody sędziowskiej przy stosowaniu przepisu tak niejednoznacznego i źle zsynchronizowanego z innymi przepisami regulującymi ochronę dóbr osobistych, jakim jest art. 448 k.c.