Wyrok NSA z dnia 9 listopada 2012 r., sygn. I OSK 507/12

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Ewa Dzbeńska Sędziowie sędzia NSA Janina Antosiewicz sędzia del. WSA Marian Wolanin (spr.) Protokolant starszy asystent sędziego Maciej Kozłowski po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A. Ż. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 16 listopada 2011 r. sygn. akt IV SA/Wr 472/11 w sprawie ze skargi A. Ż. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu z dnia [...] marca 2011 r. nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 listopada 2011 r. sygn. akt IV SA/Wa 472/11 Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu oddalił skargę A. Ż. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu z dnia [...] marca 2011 r. Nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazano, że Prezydent Wrocławia decyzją z dnia [...] lutego 2011 r. odmówił A. Ż. umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, określonych decyzją z dnia [...] stycznia 2011 r. w wysokości 3500 zł oraz kwoty ustawowych odsetek, które na dzień decyzji wynoszą 297,39 zł i są naliczane do dnia spłaty. Zastosowanie ulgi na podstawie art. 23 ust. 8 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7, ze zm) w formie umorzenia świadczeń nienależnie pobranych - w ocenie organu - następuje w ramach uznania administracyjnego. Nawet więc wystąpienie szczególnych przesłanek nie daje podstaw i tytułu do zaspokojenia żądania stronie w każdym przypadku. Strona wraz z córką wynajmuje jeden pokój, z używalnością kuchni i łazienki. Źródłem utrzymania rodziny jest świadczenie rodzinne przyznane na rzecz córki w łącznej wysokości 261 zł miesięcznie. Ponadto, skarżąca korzysta od 2004 r. ze świadczeń z pomocy społecznej. Strona nie przedstawiła dowodów, że zachodzą nadzwyczajne względy, które mogłyby zachwiać podstawami egzystencji jej rodziny. Wprawdzie sytuacja dochodowa skarżącej w gospodarstwie domowym jest trudna, ale te trudności mają charakter przejściowy. W gospodarstwie domowym nie występuje alkoholizm, niepełnosprawność, ani długotrwała choroba. Skarżąca jest w wieku produkcyjnym, jest zarejestrowana w PUP, nie ma przeciwwskazań do podjęcia zatrudnienia. Posiadając zaś we współwłasności nieruchomość i będąc w trudnej sytuacji finansowej zrezygnowała z należnych jej dochodów z tytułu dzierżawy. Rozpatrując odwołanie od decyzji organu pierwszej instancji Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu stwierdziło, że organ, działając w granicach uznania administracyjnego, zanim podejmie rozstrzygnięcie ma obowiązek - zgodnie z zasadą prawdy materialnej, wyrażoną w art. 7 w zw. z art. 77 § 1 i art. 80 kpa - podjąć wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, przez co rozumie się zebranie w sposób wyczerpujący i rozpatrzenie całego materiału dowodowego, a także ocenę na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Organ winien zbadać, czy sytuacja rodziny występującej z wnioskiem o umorzenie daje podstawy prawne do orzeczenia ulgi. Użycie przez ustawodawcę wyrażenia "szczególnie uzasadnione okoliczności" oznacza, że zastosowanie instytucji określonych w art. 23 ust. 8 ustawy, w tym umorzenie nienależnie pobranych świadczeń, jest wyjątkiem od reguły i nakłada na organ właściwy obowiązek zbadania, czy przedmiotowy wniosek rzeczywiście dotyczy przypadku szczególnie uzasadnionego. Zasadą jest egzekwowanie należności, natomiast ich umorzenie może nastąpić wyjątkowo tylko w sytuacjach szczególnych. Również brak stałych dochodów i związana z tym trudna sytuacja materialna, nie były szczególną okolicznością. Wydając decyzję o charakterze uznaniowym organ jest związany nie tylko przepisem, ale i celem ustanowionego przepisu oraz normami etycznymi. Uznanie administracyjne nie pozwala zatem organowi na dowolność w załatwieniu sprawy, ale jednocześnie nie nakazuje mu spełnienia każdego żądania obywatela. W przypadku nieostrych pojęć typu "szczególnie uzasadniony przypadek", organ stosujący prawo dokonuje wyboru pewnych kryteriów, które bierze pod uwagę przy ocenie, czy sytuacja określona w przepisie występuje. Rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji nie nosi cech dowolności. Organ pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne. Zastosował właściwe przepisy prawa i odpowiednio uzasadnił treść zaskarżonego orzeczenia. Dokonał wnikliwej analizy sytuacji rodzinnej i dochodowej, uwzględnił wysokość wydatków, wiek strony i jej dziecka, warunki mieszkaniowe, zaległości w opłacaniu czynszu, potencjalne możliwości zarobkowe skarżącej. W rozpatrywanej sprawie brak podstaw do umorzenia kwot z tytułu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych wraz z odsetkami. Nie można bowiem uznać, że w sytuacji rodziny skarżącej zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności, o których mowa w art. 23 ust. 8 ustawy. Od czasu, gdy wypłacano świadczenia uznane następnie za nienależne, sytuacja skarżącej nie uległa istotnej zmianie, a zwłaszcza znaczącemu pogorszeniu, tym bardziej na skutek jakichś wydarzeń szczególnych. W odwołaniu skarżąca nie podała żadnych nowych faktów, zaistniałych w sytuacji jej rodziny, które nosiłyby znamiona wydarzeń nadzwyczajnych. Argumenty odwołania nie wnoszą nic nowego do sprawy. Nie można zgodzić się, że strona całkowicie zrezygnowała z pieniędzy pochodzących z dzierżawy, skoro znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Skarżąca nie wykorzystuje własnych możliwości w celu poprawy sytuacji finansowej swojej rodziny. W razie trudności finansowych, członkowie rodziny powinni szukać zatrudnienia z pełną świadomością, że nie będą mogli przez cały dzień opiekować się dzieckiem i muszą zorganizować dziecku opiekę w czasie, który poświęcą na pracę zawodową. Pomoc ze środków publicznych, przyznawana jest osobom, które osiągają dochody poniżej pewnego, ustawowego kryterium, np. chorym, samotnym, bezrobotnym, niepełnosprawnym. W tych okolicznościach sytuacja rodziny strony w najmniejszym stopniu nie wykazuje spełnienia przesłanki szczególnie uzasadnionych okoliczności. Świadczenia nienależnie pobrane można umorzyć tylko w wyjątkowych sytuacjach. W żadnym wypadku nie jest to obowiązek organu administracyjnego. W przypadku decyzji uznaniowych organ administracyjny zobowiązany jest wyważyć słuszny interes obywatela i interes społeczny. O istnieniu ważnego interesu strony nie decyduje jej subiektywne przekonanie, lecz obiektywne kryteria, zgodne z powszechnie aprobowaną hierarchią wartości. Natomiast przez interes społeczny (publiczny) rozumie się dyrektywę postępowania nakazującą mieć na uwadze respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy, sprawność działania aparatu państwowego, korektę błędnych decyzji. Interes społeczny wymaga przede wszystkim, aby dokonując redystrybucji środków publicznych organy właściwe w sprawach przedmiotowych świadczeń, w przypadku, gdy nienależnie przyznały takie środki osobie nieuprawnionej, nie dochodziły ich zwrotu jedynie w wyjątkowych przypadkach. Środki te mają bowiem służyć co do zasady wyłącznie osobom uprawnionym. Tych środków nie jest przy tym nieograniczona ilość, pozwalająca na korzystanie z nich przez wszystkich potrzebujących. Niedomaganie się od strony zwrotu kwoty nienależnie pobranych świadczeń, naruszałoby w sposób rażący nie tylko interes fiskalny Państwa, ale i wartości wspólne dla całego społeczeństwa, takie jak sprawiedliwość społeczna i zaufanie obywateli do organów władzy. Społeczeństwo i jego obywatele muszą żyć w przekonaniu, że organy Państwa dbają o to, aby pieniądze publiczne były wykorzystywane w sposób zgodny z ich przeznaczeniem i otrzymywały je wyłącznie osoby uprawnione lub - w wyjątkowych - przypadkach również osoby nieuprawnione (wobec umorzenia świadczeń nienależnie pobranych), ale znajdujące się w zupełnie wyjątkowej sytuacji, których twierdzenia nie wzbudzają jakichkolwiek wątpliwości co do ich zgodności z prawdą i które wykorzystują wszystkie swoje możliwości i uprawnienia do poprawy sytuacji finansowej swojej rodziny. W przeciwnym wypadku należałoby uznać, że instytucje odpowiedzialne nie wykonują swoich ustawowych obowiązków marnotrawią środki publiczne, co oczywiście naruszałoby rażąco interes społeczny.