Zakładowa działalność socjalna - jak zmniejszyć obciążenia

Z dniem 1 stycznia 2003 r. na podstawie znowelizowanego art. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych ustawowy obowiązek tworzenia Funduszu przeznaczonego na finansowanie działalności socjalnej, według zasad określonych w ustawie, mają pracodawcy zatrudniający na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników oraz pracodawcy prowadzący działalność w formie państwowej lub samorządowej jednostki budżetowej, zakładu budżetowego lub gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej (art. 18-20 ustawy o finansach publicznych) - bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników. Pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników, jednak mniej niż 20 w przeliczeniu na pełne etaty, nie tworzą Funduszu, ale wypłacają świadczenie urlopowe. Natomiast pracodawcy zatrudniający mniej niż 20 pracowników mogą stosować rozwiązania określone w ustawie fakultatywnie, tzn. mogą tworzyć Fundusz albo mogą wypłacać świadczenie urlopowe na zasadzie wyboru.

Ustawa o Funduszu przewiduje jednak prawne możliwości modyfikowania tych obowiązków na gruncie tzw. prawa zakładowego.

Zgodnie z art. 4 ustawy układy zbiorowe pracy mogą dowolnie kształtować wysokość odpisu na Fundusz oraz postanawiać, że Fundusz nie będzie tworzony lub że świadczenie urlopowe nie będzie wypłacane. Regulacja ta obowiązuje już od 1996 r., a jej celem było stworzenie realnych możliwości decydowania na poziomie zakładu pracy o wielkości środków przeznaczonych na działalność socjalną. Decydowali o tym w zakładzie społeczni partnerzy - pracodawca i zakładowe organizacje związkowe.

Od 2003 r., po wprowadzeniu zmian w ustawie, zakres tej regulacji uległ znacznemu rozszerzeniu. Podstawową przesłanką jest trudna sytuacja ekonomiczna większości pracodawców nie objętych układem zbiorowym pracy, którzy poszukują możliwości redukcji niektórych kosztów prowadzonej działalności. Ten pracodawca, który nie ma zdolności układowej, a jedynie regulamin wynagradzania, może w drodze aneksu do regulaminu wynagradzania wprowadzić postanowienia dotyczące samego faktu tworzenia Funduszu, wysokości odpisu na Fundusz (wyższego lub niższego w porównaniu z ustawowym). Pracodawcy wypłacający świadczenie urlopowe mogą postanowić o jego niższej niż ustawowa wysokości, ale również o rezygnacji z wypłaty świadczenia. Po ubiegłorocznej nowelizacji Kodeksu pracy obowiązek wydania regulaminu wynagradzania dotyczy pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników (poprzednio 5), nie objętych zakładowym ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy.