Pracodawca a zakładowa organizacja związkowa - wybrane prawa i obowiązki

Najważniejsze uprawnienia związkowe zostały przez ustawodawcę przyznane organizacji szczebla zakładowego w ustawie z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 167). Termin "zakładowa organizacja związkowa" jest użyty w tytule oraz przepisach rozdziału 4 ustawy o związkach zawodowych oraz w przepisach prawa pracy, przyznających tym organizacjom określone kompetencje.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 24 kwietnia 1996 r. (I PZP 38/95, OSNP 1996/23/353, patrz: www.ekspert3.inforlex.pl) rozważył istotne z punktu widzenia praktyki zagadnienie: czy za zakładową organizacją związkową w rozumieniu przepisów ustawy o związkach zawodowych może być uznana ta podstawowa jednostka organizacyjna związku zawodowego, która zgodnie z postanowieniami statutu została utworzona oraz zarejestrowana jako zakładowa organizacja związkowa (kryterium formalne), czy też pojęcie to należy odnieść do takiej jednostki organizacyjnej, która swoim zakresem działania obejmuje jednego pracodawcę (kryterium materialne).

Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można traktować jako "zakładową" (choćby tak była nazwana) takiej jednostki organizacyjnej związku zawodowego, która obejmuje swoim działaniem tylko część zakładu pracy. Jest to inna jednostka organizacyjna, odpowiednio do zakresu jej działania.

Zwrot "zakładowa organizacja związkowa" oznacza - jak wskazał Sąd Najwyższy - że podstawowe ogniwo w strukturze związkowej może powstać tylko w zakładzie pracy, a inną możliwością jest tworzenie struktur terenowych, oddziałowych, zawodowych, branżowych itp. Zakładowa organizacja związkowa jest podstawową strukturą organizacyjną ruchu związkowego (...). O jej powstaniu decyduje statut lub uchwały związkowe (art. 9 ustawy o związkach zawodowych). U jednego pracodawcy w rozumieniu art. 3 k.p. może działać tylko jedna zakładowa organizacja związkowa tego samego związku zawodowego.

Przez zakładową organizację związkową należy rozumieć tylko taką jednostkę organizacyjną, która zasięgiem swojego działania obejmuje cały zakład pracy w znaczeniu przedmiotowym lub też całe przedsiębiorstwo danego pracodawcy (art. 34 ustawy o związkach zawodowych w zw. z art. 3 k.p.).