Kiedy włodarz odpowie za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Na straży prawidłowego gospodarowania środkami publicznymi stoi ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 104; dalej: u.o.n.d.f.). Przewiduje ona odpowiedzialność za czyny naruszenia dyscypliny finansów publicznych, które ustawodawca definiuje opisowo – poprzez stworzenie ich zamkniętego katalogu w art. 5‒18c u.o.n.d.f. Ustawa określa również krąg podmiotów, które mogą odpowiadać za naruszenia dyscypliny finansów publicznych (art. 4‒4a u.o.n.d.f.). Artykuł 4 ust. 1 u.o.n.d.f. stanowi, że odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają, z zastrzeżeniem art. 4a: „1) osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo organu zarządzającego podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, lub zarządzającego mieniem tych jednostek lub podmiotów; 2) kierownicy jednostek sektora finansów publicznych; 3) pracownicy jednostek sektora finansów publicznych lub inne osoby, którym odrębną ustawą lub na jej podstawie powierzono wykonywanie obowiązków w takiej jednostce, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych, z zastrzeżeniem ust. 2; 4) osoby wykonujące w imieniu podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, czynności związane z wykorzystaniem tych środków lub dysponowaniem tymi środkami”. Z kolei art. 4a u.o.n.d.f. stanowi, że odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określone w art. 13 (dotyczy odpowiedzialności w gospodarowaniu środkami unijnymi lub zagranicznymi) podlegają: „1) osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu, któremu odrębną ustawą lub na jej podstawie albo na podstawie umowy lub w drodze porozumienia powierzono określone zadania związane z realizacją programu finansowanego z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi, zwanych dalej «środkami unijnymi lub zagranicznymi»; 2) osoby zobowiązane do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, którym przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub które wykorzystują takie środki; 3) osoby zobowiązane lub upoważnione do działania w imieniu podmiotu zobowiązanego do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych lub zagranicznych, któremu przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub który wykorzystuje takie środki”. Bez ustalenia określonej osoby odpowiedzialnej za czyn naruszający dyscyplinę nie można orzec odpowiedzialności. W dzisiejszym dodatku Samorząd i Administracja wymieniamy wybrane czyny określone w przepisach u.o.n.d.f., które są oceniane jako naruszenia dyscypliny finansów w kontekście jednostek wchodzących w strukturę samorządową. Przedstawiamy również orzecznictwo regionalnych komisji orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych (RKO) oraz Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych(GKO). Wybraliśmy przykłady, które odnoszą się do czynów naruszających dyscyplinę finansów publicznych popełnianych przez osoby pełniące rolę organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego, kierowników jednostek budżetowych JST czy głównych księgowych/skarbników w tych jednostkach. Co istotne, każde naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest konsekwencją naruszenia określonych przepisów materialno-prawnych z zakresu gospodarki finansowej. Dlatego ‒ aby właściwie zobrazować istotę naruszenia ‒ w opisach poszczególnych stanów faktycznych przywołujemy zarówno przepisy materialnoprawne, jak i przepisy penalizujące z u.o.n.d.f. ©℗