Skład komisji konkursowej powołanej w celu wyłonienia kandydata na dyrektora szkoły

Dla większości polskich szkół organami prowadzącymi są jednostki samorządu terytorialnego – gminy oraz powiaty. Jednym z obowiązków tych organów jest obsadzanie stanowisk kierowniczych w szkołach i innych placówkach oświatowych. Stanowisko dyrektora szkoły powierza się kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu. Kto wchodzi w skład komisji konkursowej? Czy niepełny skład komisji konkursowej zawsze powoduje wadliwość postępowania konkursowego? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w artykule. 

W przepisach ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (dalej: Prawo oświatowe) zawarto gwarancje dla kandydata, który wygrał konkurs. Zgodnie z art. 63 ust. 10 Prawa oświatowego, kandydatowi nie można odmówić powierzenia stanowiska dyrektora. Organ prowadzący, który nie dokona powierzenia stanowiska, powinien liczyć się z ryzykiem wniesienia przez kandydata powództwa o powierzenie tego stanowiska. W uzasadnieniu do wyroku WSA w Olsztynie z 31 stycznia 2023 r. (sygn. akt II SA/OL/22) wyjaśniono jednak, że przepis art. 63 ust. 10 Prawa oświatowego nie powinien być interpretowany w ten sposób, iż niezależnie od skali nieprawidłowości w postępowaniu konkursowym wójt władny jest do zastosowania tego przepisu. 

Skład komisji konkursowej 

Przepisy Prawa oświatowego zobowiązują organ prowadzący nie tylko do zorganizowania konkursu, ale także do powołania komisji konkursowej w określonym składzie. Do komisji konkursowej powołuje się:

1) po trzech przedstawicieli:

a) organu prowadzącego szkołę lub placówkę,

b) organu sprawującego nadzór pedagogiczny,

2) po dwóch przedstawicieli:

a) rady pedagogicznej,

b) rady rodziców,

3) po jednym przedstawicielu organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy z 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (dalej: ustawa o RDS), wyłonionym spośród członków ich jednostek organizacyjnych albo jednostek organizacyjnych organizacji związkowych wchodzących w skład reprezentatywnych organizacji związkowych, zrzeszających nauczycieli, obejmujących swoim zakresem działania szkołę lub placówkę, w której konkurs się odbywa. 

Łączna liczba przedstawicieli organu prowadzącego szkołę i organu sprawującego nadzór pedagogiczny nie może być mniejsza niż łączna liczba przedstawicieli rady pedagogicznej, rady rodziców oraz związków zawodowych. Jeżeli w składzie komisji konkursowej łączna liczba przedstawicieli organu prowadzącego szkołę i organu sprawującego nadzór pedagogiczny byłaby mniejsza niż łączna przedstawicieli rady pedagogicznej, rady rodziców oraz związków zawodowych, to liczbę przedstawicieli tych organów zwiększa się proporcjonalnie, tak aby ich łączna liczba nie była mniejsza niż łączna liczba przedstawicieli rady pedagogicznej, rady rodziców oraz związków zawodowych. 

Zwiększając liczbę przedstawicieli, organ prowadzący musi zapewnić, żeby organ prowadzący miał taką samą liczbę przedstawicieli co organ sprawujący nadzór pedagogiczny. 

Przedstawiciele organu prowadzącego 

W przypadku szkół i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego zadania i kompetencje organu prowadzącego, określone m.in. w art. 63 ust. 1, ust. 12–14, ust. 18 i ust. 20 Prawa oświatowego, wykonuje odpowiednio: 

1. wójt (burmistrz, prezydent miasta), 

2. zarząd powiatu, 

3. zarząd województwa

– czyli organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego.

Do komisji konkursowej organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, wykonujący zadania organu prowadzącego, wyznacza swoich przedstawicieli. W orzecznictwie sądów administracyjnych został ugruntowany pogląd, że określenie „przedstawiciel organu” nie jest tożsame z określeniem „piastun organu” lub „organ” (wyrok NSA z 27 czerwca 2019 r., sygn. akt I OSK 313/19; wyrok NSA z 14 maja 2013 r., sygn. akt I OSK 324/13; wyrok NSA z 25 czerwca 2014 r., sygn. akt I OSK 828/14). 

Przedstawicielem organu prowadzącego jest osoba, która zostanie upoważniona przez piastuna organu do załatwiania (prowadzenia) określonego rodzaju spraw w jego imieniu i na jego rzecz. W konsekwencji wójt, burmistrz, prezydent nie może być przedstawicielem organu w komisji. Jednocześnie nie ma przeszkód, aby w skład komisji konkursowej została powołana – jako przedstawiciel organu prowadzącego szkołę – osoba pełniąca funkcję zastępcy tego organu, np. zastępca burmistrza (por. wyrok NSA z 28 stycznia 2022 r., sygn. akt III OSK 2879/21). Zastępca burmistrza, na rzecz którego nastąpiła dekoncentracja kompetencji, nie staje się odrębnym organem, a działa zawsze w imieniu i na rzecz organu. Dekoncentracja kompetencji nie powoduje przeniesienia na zastępcę statusu organu wykonawczego. 

Radny w komisji konkursowej 

Przeciwne stanowisko sądy administracyjne zajmowały w przypadku prób powoływania do składu komisji konkursowej członków organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego. W sprawie zakończonej wyrokiem WSA w Lublinie z 19 stycznia 2021 r. (sygn. akt III SA/Lu 346/20) sąd uznał, że powołanie przez wójta radnej do komisji konkursowej stanowi naruszenie art. 63 Prawa oświatowego. W skład komisji konkursowej nie mógł wejść przedstawiciel żadnego innego organu czy podmiotu niż wymienione w sposób wyczerpujący w art. 63 ust. 14 Prawa oświatowego. Z kolei w świetle art. 63 ust. 14 Prawa oświatowego, rada gminy nie była uprawniona do wskazywania swoich przedstawicieli do komisji konkursowej. 

Teza przedmiotowego orzeczenia straciła aktualność na skutek nowelizacji Prawa oświatowego. Dnia 6 września 2023 r. weszła w życie ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw, która dodała nową jednostkę redakcyjną do art. 63 Prawa oświatowego – ust. 14a. Zgodnie z nowym przepisem, w przypadku szkoły lub placówki prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego, przedstawicielem organu prowadzącego szkołę lub placówkę, o którym mowa w ust. 14 pkt 1 lit. a, może być również członek organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, wskazany przez ten organ stanowiący.

Przedstawiciele rady rodziców 

Udział przedstawicieli rady rodziców w komisji konkursowej jest przejawem demokratyzacji stosunków w szkołach. Rada rodziców jest organem społecznym w strukturze szkoły. Jakkolwiek przepisy Prawa oświatowego nie regulują sposobu działania rady rodziców, to jednak wybór przedstawicieli rady musi być zgodny z wewnętrznymi regulacjami rady. Wyrokiem z 2 czerwca 2021 r. (sygn. akt III OSK 3485/21) NSA przesądził, że powołanie do komisji konkursowej przedstawiciela rady rodziców, który został wytypowany przez radę w sposób niezgodny z jej wewnętrznymi regulacjami, powoduje naruszenie art. 63 ust. 14 pkt 2 lit. b Prawa oświatowego. Naruszenie tego rodzaju wypełnia przesłankę unieważnienia konkursu. W szkole, której dotyczyło orzeczenie, funkcjonowała praktyka działania przez osoby uczestniczące w posiedzeniach rady pedagogicznej bez względu na kworum. Dyrektor szkoły tłumaczył podejmowanie decyzji przez organ kolegialny bez uwzględnienia wymaganego kworum – brakiem zainteresowania rodziców pracami rady. 

Udział związków zawodowych 

Przepis art. 63 ust. 14 pkt 3 Prawa oświatowego gwarantuje również udział w komisji konkursowej czynnika społecznego, który reprezentuje interesy osób, dla których kandydat będzie pełnił funkcję pracodawcy. Do komisji konkursowej należy powołać po jednym przedstawicielu organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o RDS, wyłonionym spośród członków ich jednostek organizacyjnych albo jednostek organizacyjnych organizacji związkowych wchodzących w skład reprezentatywnych organizacji związkowych, zrzeszających nauczycieli, obejmujących swoim zakresem działania szkołę lub placówkę, w której konkurs się odbywa. Stosownie do art. 23 ust. 2 ustawy o RDS, za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie następujące kryteria:

1. zrzeszają więcej niż 300 000 członków będących osobami wykonującymi pracę zarobkową, o których mowa w art. 1¹ pkt 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych,

2. działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej.

Organizacje związkowe, które uzyskały reprezentatywność na podstawie ww. przepisu, to:

1. Forum Związków Zawodowych,

2. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, którego organizacją członkowską jest Związek Nauczycielstwa Polskiego,

3. NSZZ „Solidarność”, w ramach którego działają branżowe jednostki organizacyjne: krajowe i regionalne sekretariaty branżowe oraz krajowe, międzyregionalne i regionalne sekcje branżowe takie, jak sekcja Pracowników Oświaty i Wychowania. 

Przepis art. 63 ust. 14 Prawa oświatowego w zakresie udziału związku zawodowego w komisji konkursowej był nowelizowany ustawą z 15 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe. W poprzednim stanie prawnym do komisji konkursowej powoływano po jednym przedstawicielu zakładowych organizacji związkowych będących jednostkami organizacyjnymi organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o RDS albo jednostkami organizacyjnymi organizacji związkowych wchodzących w skład organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o RDS, zrzeszających nauczycieli, przy czym przedstawiciel ten nie mógł być zatrudniony w szkole lub placówce, której konkurs dotyczy.

Porównując dwie wersje przepisu, można zauważyć, że usunięto z przepisu sformułowanie „zakładowa organizacja związkowa”. Na podstawie tej interwencji ustawodawcy można łatwo zidentyfikować zamiar nowelizacji. Celem ustawodawcy było powołanie do składu komisji przedstawicieli każdej organizacji związkowej z danego terenu, w tym także niemającej swoich przedstawicieli zatrudnionych u danego pracodawcy. Udział organizacji związkowych w procedurze konkursowej wynika z istoty i celu działalności związków zawodowych. Nie można ograniczyć udziału przedstawicieli organizacji związkowych w komisji konkursowej tylko do tych organizacji związkowych, które działają na terenie placówki. 

Reasumując, do komisji konkursowej należy powołać przedstawicieli organizacji związkowych, bez względu na to, czy organizacje te zrzeszają nauczycieli szkoły lub placówki, w której odbywa się konkurs.

Niepełny skład komisji konkursowej 

Podmiotem odpowiedzialnym za prawidłowy skład komisji konkursowej jest zawsze organ prowadzący szkołę. Pomijając przypadek, w którym organ prowadzący powołuje do komisji konkursowej swoich przedstawicieli, w pozostałych przypadkach organ powołuje osoby, z którymi nie łączy go żadna relacja. Organ prowadzący szkołę nie ma także żadnych władczych środków oddziaływania na podmiot uprawniony do wyłonienia swoich przedstawicieli (na radę rodziców, na związki zawodowe, na radę pedagogiczną). Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznawał sprawę, w której rada rodziców i rada pedagogiczna odmówiły wyłonienia swoich przedstawicieli. W wyroku z 15 lipca 2022 r. (sygn. akt III OSK 2804/21) NSA orzekł, że jeżeli dany podmiot dobrowolnie rezygnuje ze swojego uprawnienia w postaci udziału w organie mającym wpływ na kształtowanie składu osobowego kierownictwa szkoły, to nie można uznać, że komisja konkursowa wyłoniona bez udziału przedstawicieli uprawnionych podmiotów istotnie narusza art. 63 ust. 14 pkt 2 Prawa oświatowego. Skład komisji wyłonionej w ten sposób jest sprzeczny z gramatyczną treścią przepisu, ale jego funkcjonalna wykładnia powinna prowadzić do wniosku, że organ prowadzący szkołę nie może zostać pozbawiony swoich kompetencji do wyłonienia komisji konkursowej z powodu okoliczności, na które nie ma żadnego wpływu. Jednocześnie sąd podkreślił obowiązek ustalenia ponad wszelką wątpliwość, czy dany podmiot (np. związek zawodowy, rada pedagogiczna, rada rodziców) rezygnuje z desygnowania swojego kandydata/kandydatów do składu komisji, czy też prowadzi wewnętrzną procedurę ich wyłaniania.

KAROLINA WOŹNICZKO 

– radca prawny, ekspert prawa pracy i prawa oświatowego, sekretarz Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy w latach 2016–2018