Urlop rodzicielski 2024 - poradnik dla pracodawców

Urlop rodzicielski jest jednym z uprawnień rodziców zagwarantowanym w Kodeksie pracy. Z urlopu mogą skorzystać obydwoje z rodziców. Rodzice mogą również wymieniać się uprawnieniami urlopowymi. W ubiegłym roku na mocy nowelizacji przepisów Kodeksu pracy zmienił się wymiar tego urlopu oraz sposób jego wykorzystania. Obecnie urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo lub nie więcej niż w 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Kodeks Pracy 2024. Praktyczny komentarz z przykładami >>>

Urlopy i zasiłki dla rodziców - przyznawanie i rozliczanie >>>

Wymiar urlopu rodzicielskiego

Od 26 kwietnia 2023 r. rodzice, którzy wykorzystali urlop macierzyński, mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wyższym niż dotychczas wymiarze, a ponadto jest on uzależniony od stanu zdrowia dziecka. Wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi:

• do 41 tygodni (poprzednio do 32 tygodni) w przypadku urodzenia jednego dziecka,

• do 43 tygodni (poprzednio do 34 tygodni) w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Natomiast pracownicy-rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające przez lekarza ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:

• 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,

• 67 tygodni – w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Rodzice dziecka mogą wymieniać się uprawnieniami urlopowymi. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy oboje rodzice są objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa z tytułu posiadania statusu pracownika, czy też jedno z nich jest objęte takim ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia innej działalności zarobkowej. Osobą ubezpieczoną jest osoba objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Tego prawa nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. Zasada ta dotyczy również rodziców nieposiadających statusu pracownika, ale uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego. Zatem niewykorzystanie przez pracownika przypisanej mu części urlopu (zasiłku) macierzyńskiego spowoduje, że część ta przepadnie.

Zasady korzystania z urlopu

Pracownik nie ma też obowiązku korzystania z urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski może być przez niego wykorzystany w dowolnej długości i terminie. Ograniczeniem jest wyłącznie liczba części (maksymalnie 5) i wiek dziecka.

Liczba części urlopu rodzicielskiego jest ustalana na podstawie liczby wniosków o jego udzielenie. Części urlopu rodzicielskiego odnoszą się do jego pełnego wymiaru, tj. 41, 43, 65 lub 67 tygodni, a zatem również do zawartych w tym wymiarze 9 tygodni urlopu przysługującego wyłącznie jednemu z rodziców.

Okres 9 tygodni urlopu rodzicielskiego nie musi być wykorzystany jednorazowo w całości, ale podzielenie go na części, np. dwie, po 4 i 5 tygodni, oznacza wykorzystanie 2 z 5 części tego urlopu.

Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni gwarantowanych dla drugiego rodzica dziecka może być podzielony również na 5 części.

Za zgodą pracodawcy pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie i powrócić do pracy. Zasada ta dotyczy również możliwości przerwania okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, za zgodą np. zleceniodawcy, i powrotu do wykonywania trwającej umowy zlecenia. Natomiast ubezpieczony podlegający ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie musi mieć zgody ZUS na rezygnację z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

Łączenie urlopu z wykonywaniem pracy

Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlop jest udzielany na pozostałą część wymiaru czasu pracy (art. 182^1e § 1 Kodeksu pracy). Oznacza to, że pracownik w tym samym czasie częściowo korzysta z urlopu i częściowo wykonuje pracę na część etatu. W związku z tym urlop rodzicielski jest udzielany na pozostałą część wymiaru czasu pracy.

Podjęcie pracy następuje na wniosek pracownika składany w formie papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy.

Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika o podjęcie pracy na urlopie rodzicielskim, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika (np. stanowiska kierownicze). W takiej sytuacji pracodawca informuje pracownika w formie papierowej lub elektronicznej w terminie 7 dni od otrzymania wniosku o przyczynie odmowy jego uwzględnienia (art. 182^1e § 2 Kodeksu pracy). Po nowelizacji przepisów został określony termin, w jakim pracodawca powinien odpowiedzieć na ww. wniosek, jeżeli jest odmowny.

Ponieważ dopuszczalny wymiar czasu pracy w czasie urlopu rodzicielskiego wynosi nie więcej niż 1/2 etatu, pracodawca nie może udzielić pracownikowi zgody na pracę w wymiarze np. 3/4 albo 3/5 etatu. Pracownik nie może także żądać ustalenia, jak ma wyglądać w tym okresie jego zatrudnienie pod względem rozkładu czasu pracy, ponieważ należy to do kompetencji pracodawcy.

Jeżeli pracownik pracuje w czasie korzystania z urlopu rodzicielskiego u pracodawcy, który udzielił mu tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie tego urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

• 82 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,

• 86 tygodni – w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Jeszcze dłuższy wymiar wydłużenia urlopu rodzicielskiego przysługuje, jeżeli pracownik – rodzic dziecka – posiada zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, i wynosi odpowiednio do:

• 130 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,

• 134 tygodni – jeżeli przy jednym porodzie urodziło się więcej niż jedno dziecko.

W przypadku gdy powstała w wyniku wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego część urlopu nie odpowiada wielokrotności tygodnia, będzie ona udzielana w dniach. Przy udzielaniu urlopu pomija się niepełny dzień.

Jeżeli pracownik pracuje w czasie pierwszej części urlopu, to jego wydłużenie jest również pierwszą częścią urlopu. Jeśli pracuje, wykorzystując czwartą część urlopu, to wydłużenie dotyczy również tej czwartej części.

We wniosku o łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy pracownik określa sposób wykorzystania części urlopu, o którą nastąpi wydłużenie tego urlopu.

Jeżeli zamierza wykonywać pracę w okresie wydłużonego urlopu rodzicielskiego, wówczas wymiar tej części urlopu oblicza się, dzieląc:

• długość części urlopu powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia przez
• różnicę liczby 1 i wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik będzie wykonywał pracę w tej części urlopu (art. 182^1f § 7 k.p.).

Także wówczas, gdy w wyniku obliczeń wymiar urlopu rodzicielskiego lub jego części nie odpowiada wielokrotności tygodnia, jest on udzielany w dniach. Przy udzielaniu urlopu pomija się niepełny dzień.

Opracowanie: Katarzyna Bogucka

Uprawnienia rodziców w pracy. Poradnik pracodawcy 2024 >>>