Wyrok SN z dnia 19 marca 2014 r., sygn. I CSK 295/13

Do obniżenia na podstawie art. 362 k.c. odszkodowania należnego małoletniemu, który ze względu na wiek nie ponosi odpowiedzialności, można - gdy wymagają tego zasady współżycia społecznego - stosować przez analogię art. 428 k.c.

Teza urzędowa

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)

SSN Wojciech Katner

SSN Iwona Koper (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa K. T. przeciwko P. S.A. w W. o zapłatę i ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 marca 2014 r., skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 10 stycznia 2013 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z dnia 10 stycznia 2013 r. zasądził na rzecz małoletniej powódki K. T. od pozwanego P. S.A.: zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę w kwocie 242.000 zł, zsumowaną rentę z tytułu zwiększonych potrzeb w kwocie 37.390 zł, odszkodowanie w kwocie 18.537,65 zł, (wszystkie kwoty z ustawowymi odsetkami od dnia 21 sierpnia 2009 r.), bieżącą rentę z tytułu zwiększonych potrzeb w kwocie 456 zł miesięcznie oraz ustalił odpowiedzialność pozwanego za przyszłe skutki wypadku jakiemu uległa powódka. Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 25 maja 2007 r. w R. małoletnia wówczas powódka, przechodząc przez jezdnię na ul. A., uległa wypadkowi komunikacyjnemu. Bezpośrednią przyczyną zdarzenia było nieprawidłowe zachowanie powódki, która przekraczała jezdnię w miejscu niedozwolonym, w bezpośredniej odległości od nadjeżdżającego motocykla. Zachowanie kierującego motocyklem S. G., ubezpieczonego od odpowiedzialności cywilnej u pozwanego, w istotny sposób przyczyniło się do powstania wypadku, albowiem jechał on z szybkością 97 km/h, tj. o 47 km/godz. większą niż dopuszczalna w tym miejscu, poruszał się po niewłaściwym pasie dwujezdniowej jezdni, nie przestrzegając zasady ruchu prawostronnego, opóźnił decyzję podjęcia manewru obronnego, co wydłużyło czas jego reakcji na zaistniały stan zagrożenia bezpieczeństwa ruchu. Gdyby motocyklista poruszał się z dopuszczalną prędkością miał szanse na uniknięcie wypadku. Postępowanie karne prowadzone w związku z wypadkiem przeciwko kierującemu motocyklem zostało prawomocnie umorzone. S. G. w chwili wypadku liczył 27 lat, zaś powódka 11 lat. W wyniku wypadku u powódki stwierdzono politraumę, powódka doznała stłuczenia klatki piersiowej ze stłuczeniem płuc i objawami niewydolności oddechowej, złamania trzonu łopatki lewej, rozerwania spojenia łonowego z krwiakiem zaotrzewnowym w obrębie miednicy małej, złamania stropu panewki stawu biodrowego lewego, złamania kości biodrowej lewej, złuszczenia nasady dalszej kości udowej prawej, wieloodłamowego otwartego złamania obu kości podudzia prawego z odłamami pośrednimi trzonu kości piszczelowej prawej, krwiaka okolicy krocza, wstrząsu krwotocznego. Powódka pozostawała w leczeniu szpitalnym w różnych placówkach leczniczych na przestrzeni 2007 r. i 2008 r oraz w 2009 r., przebyła liczne zabiegi operacyjne i rehabilitację. Przeszła 8 poważnych operacji, 17 razy była usypiana, co najmniej 70 razy robiono jej zdjęcia rentgenowskie, istnieje podejrzenie, że z tego powodu może nie mieć dzieci. Obecnie chodzi samodzielnie, utyka jednak na prawą nogę, która jest krótsza o 1,5 cm, co wyrównuje odpowiednim obuwiem. Trwałymi następstwami wypadku są u powódki: szpecąca blizna na kończynie dolnej prawej, deformacja podudzia prawego, liczne blizny pooperacyjne w obrębie stawów kolanowych i obu goleni, ograniczenie ruchomości stawu biodrowego, nieznaczne ograniczenie zgięcia stawu skokowo - goleniowego, wtórne zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego lewego, pourazowa niestabilność stawu kolanowego, skrócenie kończyny dolnej prawej o 1,5 cm. Powrót do sprawności nie jest możliwy, prawdopodobnie powódka zostanie zakwalifikowana do wymiany stawu biodrowego. W okresie zaostrzenia zmian stawów biodrowych powódka powinna korzystać z zabiegów fizykalnych i kinezyterapii i mieć wstrzykiwany kwas hialuronowy 2-3 razy w roku. W zakresie następstw urologicznych występuje u niej wysiłkowe nietrzymanie moczu z pozytywną prognozą na wyleczenie. W konsekwencji wypadku powódka została wyizolowana ze środowiska rówieśniczego i rodzinnego, zmuszona do nadrabiania zaległości szkolnych, nadal pozostaje w przewlekłym stresie z powodu niepewności co do dalszego stanu zdrowia. W przyszłości mogą u niej wystąpić zaburzenia osobowości, nie jest wykluczone leczenie psychiatryczne. Aktualnie jej wybory życiowe są podporządkowane stanowi zdrowia. Z uwagi na długie uzależnienie od pomocy osób trzecich ograniczeniu uległa jej samodzielność i zaradność. Mimo upływu 5 lat od wypadku, leczenia i rehabilitacji, powódka nadal cierpi na dolegliwości bólowe kończyny prawej, kolana, spojenia łonowego obrzęki stawu skokowego, bierze silne leki uśmierzające te dolegliwości. Ma zaburzone czucie pęcherzowe, nie ma czucia ciepła - zimna w prawej goleni. Powódka wymaga pomocy osób trzecich przy transporcie na badania i zabiegi, przy motywowaniu do ćwiczeń i niektórych czynnościach życia codziennego. Rodzice powódki wydatkowali środki na zakup przyśpieszającej leczenie lampy Biobtroton, na leki, koszty noclegów i dojazdów do szpitali. Mając na względzie kompensacyjny charakter zadośćuczynienia Sąd Okręgowy uznał, że kwotą odpowiednią dla wyrównania doznanej przez nią krzywdy jest kwota 350.000 zł, a wobec zapłaty przez pozwanego z tego tytułu kwoty 108.000 zł, zasądził na rzecz powódki pozostałą część zadośćuczynienia oraz uwzględnił powództwo w zakresie pozostałych roszczeń. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu pozwanego przyczynienia się przez powódkę do powstania szkody w 40%, co w jego ocenie skutkować powinno obniżeniem należnych jej kwot przyjmując, że samo ustalenie przyczynienia się do powstania szkody jest tylko warunkiem wstępnym, od którego zależy możliwość rozważenia zmniejszenia odszkodowania. Ostateczną decyzję w tym zakresie sąd podejmuje po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Decyzja taka stanowi uprawnienie sądu, a nie jego powinność. Jako przesłanki oceny stopnia przyczynienia się małoletniego, któremu nie można przypisać winy do powstania szkody wskazał wiek i doświadczenie stron - uczestników zdarzenia, ciążące na nich obowiązki oraz stan świadomości małoletniego. Stwierdził, że powódka niewątpliwie ma mniejsze doświadczenie niż liczący 27 lat kierujący motocyklem, który posiadając prawo jazdy i wiedzę jak się zachować na drodze powinien był zachować szczególną ostrożność widząc dziecko przy pasie drogowym i liczyć się z jego atypowym zachowaniem, zwłaszcza gdy towarzysząca mu osoba dorosła zaczęła przebiegać przez drogę. Ocenił, że wina kierującego pojazdem polegała na nadmiernej szybkości z jaką poruszał się, niezachowaniu należytej ostrożności i opóźnionym podjęciu manewru obronnego. Natomiast winy nie można przypisać powódce. Uwzględniając wiek powódki i jej stopień rozwoju uznał, że nie można jej przypisać nieprawidłowego zachowania na drodze w takim samym stopniu jak kierującemu motocyklem. Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył pozwany w części zasądzającej na rzecz powódki kwoty: 96.800 zł tytułem zadośćuczynienia, 14.956 zł tytułem zsumowanej renty, 182,40 zł tytułem renty bieżącej, 7.415,06 zł tytułem odszkodowania oraz orzekającej o kosztach postępowania. Wyrokiem z dnia 10 stycznia 2013 r. Sąd Apelacyjny, w częściowym uwzględnieniu apelacji zmienił wyrok Sądu Okręgowego przez obniżenie zasądzonych na rzecz powódki kwot z wszystkich tytułów do wysokości: 172.000 zł z tytułu zadośćuczynienia, 30.978 zł z tytułu zsumowanej renty, 365 zł z tytułu bieżącej renty, 12.973 zł z tytułu odszkodowania; oddalił dalsze powództwo i dalszą apelacje pozwanego. Podstawą dokonanej zmiany była ocena, że powódka przyczyniła się do powstania szkody w 20%. Przyczynienie to Sąd Apelacyjny uznał za niewątpliwe w świetle ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, które podzielił. Wynika z nich - jak stwierdził - że bezpośrednią przyczyną wypadku było nieprawidłowe zachowanie się małoletniej powódki, która na drodze dwujezdnej przekraczała ją w miejscu niedozwolonym, w bezpośredniej odległości od nadjeżdżającego motocykla, podczas warunków widoczności umożliwiających dostrzeżenie zbliżającego się pojazdu. Między tym zachowaniem powódki a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy, a oczywista nieprawidłowość w zachowaniu powódki podlega uwzględnieniu przy ocenie w jakim stopniu przyczynienie uzasadnia obniżenie odszkodowania. Dla uwzględnienia przyczynienia się małoletniego poszkodowanego konieczne jest, aby mógł on choćby w ograniczonym zakresie mieć świadomość nagannego zachowania lub grożącego mu niebezpieczeństwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w wypadku 11-letniej powódki świadomość taka z całą pewnością istniała i dlatego nieuwzględnienie przez Sąd pierwszej instancji zarzutu pozwanego sformułowanego na podstawie art. 362 k.c. jest sprzeczne z tym przepisem. Wskazał, że wprawdzie ustawodawca - jak przyjął Sąd Okręgowy - pozostawił uznaniu sądu ustalenie, w jakim stopniu poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, ale - co Sąd ten pominął - jeżeli przesłanki z tego przepisu zachodzą, to sąd powinien go zastosować. Analizując na podstawie ustaleń faktycznych przyjętych przez Sąd Okręgowy okoliczności zaistnienia wypadku, Sąd Apelacyjny stwierdził, że niezależnie od tego, iż jego bezpośrednią przyczyną było nieprawidłowe zachowanie powódki, to do zaistnienia wypadku przyczyniło się także zachowanie kierującego motocyklem, które musi być oceniane surowiej niż zachowanie małoletniej powódki. Na kierowcy przede wszystkim ciążył szczególny obowiązek przestrzegania zasad ruchu i zachowania zasady ograniczonego zaufania, zwłaszcza gdy widział, że w miejscu niedozwolonym przechodzą dwie osoby w tym małoletnia. Nie można w tych okolicznościach przyjąć 40% przyczynienia się małoletniej do powstania szkody.