Wyrok SN z dnia 17 lutego 2000 r. sygn. I PKN 537/99

W sprawach z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 pkt 1 KPC) osoba żądająca zwrotu świadczenia jako nienależnego nie może powołać się na nadużycie prawa podmiotowego (art. 8 KP; art. 5 KC) w sytuacji, gdy zgodnie z art. 411 pkt 2 KC w związku z art. 300 KP, spełnienie takiego świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Przewodniczący SSN Walerian Sanetra

Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2000 r. sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej „N.P.” w R. przeciwko Marianowi M. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 października 1998 r. [...]

oddalił kasację;

zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 500 (pięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powódka - Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa „N.P.” w R. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego Mariana M. kwoty 24.471,48 złotych wraz z odsetkami tytułem zwrotu nienależnego świadczenia. Na dochodzoną kwotę składały się: 17.922,18 złotych jako należność główna z ustawowymi odsetkami od 12 kwietnia 1996 r. oraz 6.549,30 złotych jako skapitalizowane odsetki od należności głównej z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa.

Wyrokiem zaocznym z 8 listopada 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy w Koszalinie uwzględnił powództwo w całości.

W wyniku sprzeciwu od wyroku zaocznego - w którym pozwany wnosił o oddalenie powództwa w całości - Sąd Wojewódzki uchylił wyrok zaoczny i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 17.922,18 złotych z ustawowymi odsetkami od 16 kwietnia 1996 r., oddalając powództwo w pozostałej części. Sąd Wojewódzki ustalił, że pozwany był prezesem zarządu powodowej Spółdzielni. W dniu 1 lutego 1992 r. została z nim zawarta umowa o pracę. Przy dokonywaniu tej czynności Spółdzielnię reprezentowało dwóch członków komisji rewizyjnej, stosownie do treści § 52 ust. 1 pkt d. Statutu Spółdzielni oraz art. 46 § 1 pkt 8 Prawa spółdzielczego. Umowa o pracę określała wysokość wynagrodzenia za pracę na kwotę 4.000.000 starych złotych (po denominacji 400 złotych) miesięcznie. Później - poczynając od października 1993 r. - pięciokrotnie dokonywano zmian wysokości (podwyższenia) wynagrodzenia pozwanego jako prezesa zarządu, jednak przy żadnej z tych czynności powodowa Spółdzielnia nie była reprezentowana przez dwóch członków komisji rewizyjnej, lecz przez jednego lub dwóch członków zarządu i przewodniczącego komisji rewizyjnej. Powódka twierdziła, że kwoty pieniężne pobrane przez pozwanego tytułem wynagrodzenia za pracę przewyższające 400 złotych miesięcznie stanowiły świadczenie mu nienależne, ponieważ czynności prawne Spółdzielni polegające na podwyższeniu pozwanemu wynagrodzenia były nieważne jako podjęte przez osoby nieuprawnione do ich dokonywania. W okresie od października 1993 r. do marca 1996 r. pozwany otrzymał nienależne mu wynagrodzenie za pracę w łącznej kwocie 11.411,28 złotych. Ponadto od kwietnia 1993 r. do lutego 1996 r. otrzymał łącznie kwotę 6.510,90 złotych tytułem różnego rodzaju nagród i również te kwoty stanowiły świadczenie nienależne, gdyż były przyznane na podstawie decyzji zarządu powodowej Spółdzielni, a nie na podstawie uchwały komisji rewizyjnej. Pozwany nie kwestionował przedstawionych przez stronę powodową wyliczeń co do wysokości pobranego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości nagród w okresie objętym pozwem. Sąd Wojewódzki ocenił, że nie można mieć wątpliwości co do tego, iż kwoty pieniężne pobrane przez pozwanego zarówno z tytułu zmiany (podwyższenia) wynagrodzenia, jak i z tytułu nagród, są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 § 2 KC. Czynności prawne powodowej Spółdzielni, mające na celu podwyższenie pozwanemu wynagrodzenia za pracę albo przyznanie mu nagród, były podjęte z naruszeniem przepisów prawa, a w związku z tym są nieważne. Zgodnie z art. 46 § 1 pkt 8 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) wyłączną kompetencją rady nadzorczej, albo komisji rewizyjnej, jest reprezentowanie spółdzielni przy wszelkich czynnościach prawnych dokonywanych między spółdzielnią a członkiem zarządu. Nawet statut spółdzielni lub uchwała walnego zgromadzenia członków spółdzielni nie mogą ograniczyć zakresu tej kompetencji rady nadzorczej (komisji rewizyjnej). Funkcja reprezentacji spółdzielni przez radę (komisję) jest zachowana, jeżeli czynności dokonuje co najmniej dwóch członków rady (komisji) upoważnionych przez ten organ spółdzielni. Umowę zawartą z członkiem zarządu spółdzielni, w której spółdzielnię reprezentowali inni członkowie zarządu spółdzielni albo członek zarządu i jeden członek rady nadzorczej (komisji rewizyjnej), należy uznać za nieważną. Sąd Wojewódzki stwierdził, że chociaż nienależnie pobrane przez pozwanego wynagrodzenie za pracę oraz nagrody miały ściśle konsumpcyjny charakter (zostały zużyte na bieżące utrzymanie pozwanego i jego rodziny), to obowiązek zwrotu tych świadczeń nie wygasł, albowiem pozwany powinien był liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu (art. 409 KC). Pozwany od samego początku - tj. od chwili pobrania nagrody jubileuszowej w kwietniu 1993 r. - pozostawał w złej wierze (był świadom możliwości powstania po stronie powódki roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia), albowiem znane mu były okoliczności, które mogły powodować powstanie obowiązku zwrotu. Pozwany pracował na stanowisku kierowniczym, był organizatorem i pierwszym prezesem powodowej Spółdzielni, sam zeznał, że znane mu były przepisy Prawa spółdzielczego oraz postanowienia Statutu Spółdzielni, znał również regulacje prawne, które dotyczyły czynności prawnych dokonywanych między spółdzielnią a członkami zarządu, a chociaż sam nie jest z zawodu prawnikiem (lecz inżynierem rolnikiem), miał możliwość korzystania z usług radcy prawnego i z usług tych korzystał. Sąd Wojewódzki powołał jako przykład uzasadniający przypisanie pozwanemu złej wiary w rozumieniu art. 409 KC wypłatę nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy w kwocie 4.802 złote w lutym 1996 r. Uchwałę w tej sprawie podjął zarząd powodowej Spółdzielni (bez udziału komisji rewizyjnej), chociaż radca prawny Spółdzielni w swojej opinii zwracał uwagę na to, że wysokość nagrody i okresy, za jakie ona przysługuje, muszą być określone w regulaminie pracy - porozumieniu płacowym lub w uchwale rady nadzorczej. Pozwany przyznał, że znana mu była treść tej opinii, kiedy pobierał nagrodę jubileuszową. Oddalając powództwo w części dotyczącej odsetek Sąd Wojewódzki stwierdził, że dochodzone roszczenie stało się wymagalne z chwilą wezwania pozwanego do jego spełnienia czyli z chwilą wytoczenia powództwa.