Wyrok NSA z dnia 13 kwietnia 2010 r., sygn. II FSK 2107/08

Zgodnie z art. 29 § 2 zd. 2 in fine wierzycielowi, będącemu organem egzekucyjnym, nie przysługuje zażalenie na postanowienie o zwrocie tytułu wykonawczego.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Aleksandra Wrzesińska- Nowacka, Sędzia NSA Antoni Hanusz (sprawozdawca), Sędzia del. WSA Tomasz Zborzyński, Protokolant Dorota Żmijewska, po rozpoznaniu w dniu 13 kwietnia 2010 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 4 września 2008 r. sygn. akt I SA/Ke 249/08 w sprawie ze skargi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. na postanowienia Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 29 maja 2008 r. nr [...], 29 maja 2008 r. nr [...] w przedmiocie zwrotu tytułów wykonawczych uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Kielcach.

Uzasadnienie

1. Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 września 2008 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w sprawie o sygnaturze akt I SA/Ke 249/08, działając na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 roku Nr 153, poz. 1270 ze zm.) dalej u.p.p.s.a., oddalił skargi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. na dwa postanowienia Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 29 maja 2008 roku w przedmiocie zwrotu tytułów wykonawczych wobec niewłaściwości organu. Ze stanu sprawy przedstawionego przez Sąd pierwszej instancji wynikało, że postanowieniami z dnia 29 maja 2008r. nr [...] oraz nr [...] Dyrektor Izby Skarbowej K. utrzymał w mocy odpowiednio postanowienie Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w K. z dnia 11 kwietnia 2008r. nr: [...] w sprawie zwrotu tytułów wykonawczych od nr [...] do nr [...] dotyczących A.T. od nr [...] do nr [...] dotyczących Z.W., od nr [...] do nr [...] dotyczących A.S. oraz postanowienie Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w K. z dnia 11 kwietnia 2008r. nr [...] w sprawie zwrotu tytułów wykonawczych od nr [...] dotyczących B.S., od nr [...] do nr [...] dotyczących B.K., od nr [...] do nr [...] dotyczących B.K., od nr [...] do nr [...] dotyczących Z.K., od nr [...] do nr [...] dotyczących J.G., oraz od nr [...] do nr [...] dotyczących A.C. W uzasadnieniu postanowień organ odwoławczy wskazał, że Naczelnik Drugiego Urzędu Skarbowego w K. zwrócił w/w tytuły wykonawcze wystawione przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, obejmujące należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, FP i FGSP, z uwagi na brak dowodów potwierdzających wcześniejsze wszczęcie i prowadzenie postępowania egzekucyjnego przez organ egzekucyjny - Dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Na postanowienia organu I instancji Zakład Ubezpieczeń Społecznych złożył zażalenia, w których podniósł, że nie jest w posiadaniu informacji na temat składników majątkowych dłużnika, dłużnik nie figuruje: w krajowej bazie ubezpieczonych z tytułu zatrudnienia, w wojewódzkiej bazie osób pobierających emerytury, renty i świadczenia przedemerytalne, w powiatowej bazie osób pobierających świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa, w związku z czym Dyrektor Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie może wszcząć postępowania egzekucyjnego we własnym zakresie. Ponadto stwierdzono, że w przypadku bezskuteczności zastosowanych środków w stosunku do innych zaległości (jaka nastąpiła), jak również braku możliwości ich zastosowania, co wynika z wniosków załączonych do tytułów wykonawczych, tytuły wykonawcze zostały przesłane do naczelnika urzędu skarbowego. Dodatkowo skarżący powołał się na treść § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2001r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 137, poz. 1541 ze zm.) dalej u.p.e.a., który jego zdaniem zezwala wierzycielowi będącemu jednocześnie organem egzekucyjnym na przesłanie tytułów wykonawczych do organu egzekucyjnego -naczelnika urzędu skarbowego, jako organu uprawnionego do dochodzenia tego samego rodzaju należności - bez uprzedniego wszczęcia egzekucji we własnym zakresie. Rozpoznając zażalenia Dyrektor Izby Skarbowej powołał się na art. 19 § 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i wskazał na wynikające z treści tego przepisu uprawnienia Dyrektora Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako organu egzekucyjnego. Podniósł ponadto, że jeżeli wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym (jak to ma miejsce w przypadku ZUS), to zgodnie z art. 26 § 4 w/w ustawy przystępuje z urzędu do egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego przez siebie wystawionego. Dodatkowo podkreślił, iż w świetle § 6 ust. 5 w/w rozporządzenia, skierowanie tytułów wykonawczych do właściwego miejscowo naczelnika urzędu skarbowego przez wierzyciela będącego jednocześnie organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania środków egzekucyjnych w ograniczonym zakresie, może nastąpić w przypadku, gdy prowadzona przez niego egzekucja okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Ze znajdujących się w aktach sprawy tytułów wykonawczych wynika zaś, że organ egzekucyjny ZUS nie podjął żadnych działań mających na celu wszczęcie postępowania egzekucyjnego, chociażby przez doręczenie zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego. Tytuły te nie zawierają również wymaganej przepisem art. 27 § 1 ustawy egzekucyjnej klauzuli Dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (poprzednio Dyrektora Wojewódzkiego Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego przez organ egzekucyjny ZUS jest zatem niezbędne, aby miał podstawę do działań, o których mowa w art. 36 ustawy egzekucyjnej, tj. prawo do żądania od uczestników postępowania informacji i wyjaśnień, jak również zwracania się do wszelkich podmiotów w zakresie niezbędnym do prowadzenia egzekucji, czyli m.in. do możliwości ustalenia, czy zobowiązany posiada prawa majątkowe, z których egzekucję może prowadzić Dyrektor Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (np. wierzytelności pieniężne). W ocenie organu odwoławczego, Dyrektor Oddziału ZUS winien był w pierwszej kolejności wszcząć postępowanie egzekucyjne we własnym zakresie i dopiero w przypadku bezskuteczności (w całości lub w części) zastosowanych środków, lub braku możliwości ich zastosowania, tytuł ten może być przesłany do kolejnego organu egzekucyjnego, jakim jest naczelnik urzędu skarbowego. Równocześnie organ zauważył, że § 6 ust. 3 w/w rozporządzenia Ministra Finansów nie czyni wyjątku od zasady obligatoryjnego wykorzystania własnych kompetencji egzekucyjnych i jednocześnie przepis ten rozwija ustawową dyspozycję w sprawie właściwości miejscowej organów egzekucyjnych, regulując korzystanie z drugiego kryterium właściwości przewidzianego w art. 22 § 3 ustawy egzekucyjnej, tj. miejsca położenia majątku. W związku z powyższym stan faktyczny stanowiący przedmiot regulacji § 6 ust. 3 w/w rozporządzenia wykonawczego wymaga znajomości położenia majątku, nie występującego na terenie miejsca zamieszkania dłużnika, celem ustalenia, który organ egzekucyjny o tej samej właściwości rzeczowej pozostaje organem właściwym. Ilustracją techniczną sytuacji regulowanej § 6 ust. 3 rozporządzenia wykonawczego oraz art. 22 § 3 ustawy egzekucyjnej jest wypełnienie rubryki "F" tytułu wykonawczego, determinującej właściwość miejscową organu egzekucyjnego w ramach tej samej właściwości rzeczowej. Jednocześnie organ odwoławczy podkreślił, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako wierzyciel nie może dokonać oceny za organ egzekucyjny, tj. Dyrektora Oddziału ZUS, czy zobowiązany posiada majątek wymieniony w art. 19 § 4 ustawy egzekucyjnej, co do którego może prowadzić egzekucję. W ocenie organu odwoławczego fakt wcześniejszej bezskuteczności prowadzonych przez Dyrektora Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych postępowań egzekucyjnych oraz prowadzonych postępowań egzekucyjnych w stosunku do zobowiązanych przez Naczelnika Urzędu Skarbowego nie uprawnia wierzyciela do automatycznego przekazywania kolejnych tytułów wykonawczych do organu egzekucyjnego innego niż Dyrektor Oddziału ZUS. Przekazanie takich tytułów powinno nastąpić dopiero po wykorzystaniu wszystkich uprawnień organu egzekucyjnego do poszukiwania majątku, z którego może on prowadzić egzekucję, a które wynikają ze wskazanych wyżej przepisów.