Odprawy i odszkodowania w prawie pracy

Beata Naróg

Katarzyna Wrońska-Zblewska

Wstęp

Ogólnie obowiązujące przepisy prawa pracy przewidują trzy podstawowe odprawy związane ze stosunkiem pracy: odprawę emerytalno-rentową, która wypłacana jest wówczas, gdy stosunek pracy ustaje w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę, odprawę pośmiertną, którą otrzymują uprawnieni członkowie rodziny pracownika w razie jego śmierci, oraz „odprawę ekonomiczną” wypłacaną przez pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.). Odprawa ta przysługuje wówczas, gdy stosunek pracy został rozwiązany na skutek wypowiedzenia złożonego przez pracodawcę lub na mocy porozumienia stron, z przyczyn niedotyczących pracowników.

Przewidziane przepisami odprawy nie są zaliczane do wynagrodzeń w ścisłym tego słowa znaczeniu (nie stanowią ekwiwalentu za wykonaną pracę), jednak zarówno w literaturze przedmiotu, jak i orzecznictwie Sądu Najwyższego odprawy traktowane są jak wynagrodzenia, co przejawia się m.in. w ich ochronie przed potrąceniami.

Charakterystyczną cechą odszkodowań jest to, że mają one charakter kompensacyjny, czyli co do zasady mają za zadanie wyrównanie uszczerbku w majątku poszkodowanego.

Należy jednak mieć świadomość, że na gruncie przepisów prawa pracy odpowiedzialność odszkodowawcza pracownika, w określonych warunkach, została znacznie ograniczona.

Niektóre ze świadczeń nie mają charakteru typowo odszkodowawczego, a są formą pieniężnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Przepisy prawa przewidują możliwość dochodzenia takich roszczeń w związku z naruszeniem dóbr osobistych (pracodawcy lub pracownika) lub w przypadku rozstroju zdrowia wywołanego u pracownika stosowanym wobec niego mobbingiem.

Niniejsze opracowanie ma na celu usystematyzowanie informacji na temat odpraw i odszkodowań, a przede wszystkim warunków ich nabywania i zasad wypłacania.

Rozstrój zdrowia, będący wynikiem mobbingu, uzasadniający wystąpienie pracownika o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, jak podkreśla się w literaturze przedmiotu, musi być kwalifikowany w kategoriach medycznych (nie wystarczy zatem poczucie żalu, smutku czy przygnębienia pracownika).