Odsetki i kary umowne w praktyce

"Poradnik", który mają Państwo przed sobą, stanowi kompleksowe wademekum wiedzy o odsetkach i karach umownych. Problematykę staraliśmy się potraktować możliwie uniwersalnie, ale szczegółowo, omawiając zarówno aspekt cywilistyczny kar umownych i odsetek, jak i problemy podatkowe. Zachęcamy do lektury.

Odsetki w praktyce handlowej

Podstawowym zabezpieczeniem dla wierzyciela są odsetki. W zasadzie mogą występować w dwóch postaciach - jako odsetki ustawowe, które należą się na wypadek opóźnienia nawet w braku stosownego postanowienia w umowie, i umowne, które swoją moc czerpią z postanowień kontraktowych.

Podstawowymi regulacjami dotyczącymi odsetek są art. 359-360 i art. 481-482 k.c. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu (art. 359 § 1 k.c.). Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. Odsetki to zatem wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub rzeczy obliczone procentowo, tzn. w stosunku do wysokości kapitału. Odsetki są płatne periodycznie i mają przy tym charakter świadczenia ubocznego wobec wierzytelności głównej, co oznacza, że w zasadzie nie mogą istnieć bez roszczenia głównego. Co oczywiste, są na tyle ściśle związane z roszczeniem głównym, że obowiązek płacenia odsetek nie może powstać bez obowiązku uiszczenia należności głównej i w zasadzie dzieli jej losy. Z takiego stanu rzeczy płyną ważkie konsekwencje praktyczne. Tytułem przykładu można wskazać, że zabezpieczenie roszczenia dokonane w trybie art. 317 k.c. (zastaw) lub 879 k.c. (poręczenie) zabezpiecza również związane z wierzytelnością odsetki, jeśli nie są przedawnione. Z podobną sytuacją mamy do czynienia na gruncie ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Otóż w zasadzie zabezpieczenie wierzytelności hipoteką zabezpiecza również roszczenie o nieprzedawnione odsetki. Warto jednak wskazać, że spotykana bardzo często w praktyce obrotu nieruchomościami hipoteka kaucyjna zabezpiecza jedynie odsetki mieszczące się we wpisie hipoteki. Inną konsekwencją subsydiarności odsetek jest art. 451 § 1 k.c., zgodnie z którym dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednak to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2002 r. (sygn. akt III CKN 548/00, OSNC z 2003 r. nr 5, poz. 60): (...) ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, którego termin był oznaczony, stają się zaległą należnością uboczną w rozumieniu art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. bez potrzeby uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty tych odsetek (...).