Składniki wynagrodzenia w podstawie zasiłków – wytyczne ZUS i orzecznictwo

Wliczanie składników wynagrodzenia do podstawy wymiaru zasiłku to jeden z problemów wywołujących wśród płatników składek wiele wątpliwości. Przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641; dalej: ustawa zasiłkowa) wprowadzają pewne zasady ogólne. ZUS doprecyzowuje je w „Komentarzu do ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – wybrane zagadnienia” stanowiącym załącznik do wytycznych nr 994800/0200/16/2023 członka zarządu nadzorującego pion świadczeń i orzecznictwa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 21 sierpnia 2023 r. „Komentarz…” nie stanowi źródła prawa, zawiera jedynie wytyczne stosowania przepisów. Płatnik może się do nich nie zastosować, ale to spowoduje, że ZUS uzna takie działanie za błąd płatnika. Płatnik może jednak zawsze bronić swoich racji przed sądem, który nie zawsze się z ZUS zgadza. Tak było do niedawna w sprawie wliczania do podstawy wymiaru zasiłku wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych zawartych z własnym pracodawcą, które nie są już wykonywane. Zdaniem ZUS takiego wynagrodzenia, mimo że było oskładkowane, nie należało wliczać. Z tym nie zgadzały się sądy, zdaniem których wynagrodzenie to powinno zostać uwzględnione w zasiłku. W ostatniej wersji „Komentarza…” wydanej 21 sierpnia 2023 r. ZUS przychyla się już do wykładni stosowanej przez sądy.

Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 36 ustawy zasiłkowej podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Za wynagrodzenie w tym przypadku uważa się przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe. Innymi słowy – jeśli składnik wynagrodzenia podlega oskładkowaniu, to co do zasady podlega także wliczeniu do podstawy wymiaru zasiłku. To zasada ogólna, która ma kilka wyjątków. Przewidziane zostały one w art. 41 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z jego ust. 1 przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku. Z kolei zgodnie z ust. 2 składników wynagrodzenia przysługujących w myśl umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, tylko do określonego terminu nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należnego za okres po tym terminie. Zasadę tę stosuje się do składników wynagrodzenia, których wypłaty zaprzestano na podstawie układu zbiorowego pracy lub przepisów o wynagradzaniu (ust. 3).