Za pracę na czarno odpowie płatnik

Polski Ład to nie tylko rewolucja w podatkach, lecz także zmiany w przepisach ubezpieczeniowych. Mają one pomóc w zwalczaniu szarej strefy, przerzucając skutki wykrycia nielegalnego zatrudnienia i wypłacania wynagrodzenia pod stołem tylko na pracodawcę. Jeśli wyjdzie to na jaw, pracownik nie będzie musiał zwracać tej części składek, która powinna zostać wcześniej potrącona z jego wynagrodzenia. Ma to zachęcić do ujawniania nielegalnego zatrudnienia i zgłaszania go do Państwowej Inspekcji Pracy. Twórcy ustawy liczą, że teraz będzie zdarzać się to częściej. Artykuł 16 ust. 1e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który całą odpowiedzialność przenosi na płatnika, dotyczy przypadków zaistniałych po 1 stycznia 2022 r. Jeśli sprawa będzie dotyczyć sytuacji sprzed tej daty, obowiązują stare zasady - pracodawca co prawda zapłaci ZUS pełne zaległe składki, ale część będzie mógł odzyskać od zatrudnionego.

Jednak nielegalne zatrudnienie rozumiane jako praca bez umowy i zaniżanie podstawy składek to niejedyne problemy polskiego rynku pracy. Rząd deklaruje także walkę ze śmieciówkami, a więc zatrudnieniem na podstawie umów cywilnoprawnych. Czy w związku z tym nowy przepis będzie miał zastosowanie do przypadków, gdy firma zaniżyła podstawę wymiaru składek, bo np. zatrudniała zleceniobiorców, ale umowa zlecenia okazała się umową o pracę? A może bać powinni się także zatrudniający tzw. samozatrudnionych? Takie firmy nie opłacają za nich składek, bo prowadzący działalność opłacają je za siebie. Często są one jednak niższe, co dla ZUS może być rodzajem niezgodnej z prawem optymalizacji, zaniżającej bowiem podstawę ich wymiaru.

Z uzasadnienia do ustawy nie wynika, aby autorzy projektu chcieli objąć przepisem także takie sytuacje, raczej skupili się na najpoważniejszych przewinieniach pracodawców. Eksperci również są ostrożni w rozszerzaniu przepisu na wszystkie przypadki. A tych jest całkiem sporo - począwszy od podpisywania umowy zlecenia zamiast umowy o pracę po outsourcowanie pracowników do firm zewnętrznych. Nie jest jednak wykluczone, że również i tu będzie można skorzystać z nowej zasady - czy to na skutek interwencji ustawodawcy, czy też wykładni rozszerzającej, co w przypadku ubezpieczeń społecznych nie jest wcale rzadkie. Dodatkowo pamiętajmy, że wciąż może wrócić do łask pomysł na test przedsiębiorcy, dzięki któremu m.in. ZUS mógłby sprawdzić, kto rzeczywiście działalność prowadzi i może opłacać ryczałtowe składki, a kto jest tak naprawdę pracownikiem i składki za niego powinien opłacać pracodawca, i to od rzeczywistego przychodu.