Klauzula odpowiedzialności zastępczej w kodeksie karnym skarbowym

dr Zygmunt Kukuła

W art. 9 § 3 kodeksu karnego skarbowego napotykamy specyficzny rodzaj odpowiedzialności karnej osób zaangażowanych w prowadzenie działalności gospodarczej. Te nietypowe zasady ponoszenia odpowiedzialności warte są przedstawienia, gdyż prawdopodobieństwo przypisania odpowiedzialności za czyny wymienione w kodeksie karnym skarbowym na tej podstawie prawnej w praktyce okazuje się dosyć wysokie. Odpowiedzialność tę uzależniono jednak od uprzedniego spełnienia przewidzianych przez kodeks kilku podstawowych warunków, które zostaną omówione w opracowaniu. Spośród nich pewną rolę odgrywają pojęcia nieostre, zawierające w sobie margines swobody interpretacyjnej, który wymaga doprecyzowania, ponieważ sam przepis wielu istotnych kwestii nie rozstrzyga.

Klauzula odpowiedzialności zastępczej, bo tak nazywa się konstrukcję z art. 9 § 3 k.k.s., dotyczy odpowiedzialności za popełnienie czynów zabronionych, których dopuszczono się w związku z reprezentowaniem przedsiębiorstwa. Zgodnie z tym przepisem za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Przyjęte rozwiązania służą zapewnieniu pełniejszej ochrony interesów finansowych Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego w procesie uzyskiwania dochodów własnych. Wpływają również na sytuację prawną przedsiębiorców, nie wyłączając osób zarządzających w ich imieniu firmą, także menadżerów.

Na czym polega tzw. odpowiedzialność zastępcza

W krajach Unii Europejskiej (Niemcy, Hiszpania) omawiane rozwiązanie nazywane bywa odpowiedzialnością "w miejsce innego", "za kogoś innego", "w interesie innego" albo "za innych". Inne kraje, nie tylko tu wymienione, tworzą różne modele kształtujące odpowiedzialność karną przedsiębiorców i menedżerów. O potrzebie wprowadzania tych rozwiązań wspomina w art. 3 Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26 lipca 1995 r.. Zobowiązano w nim państwa członkowskie do wprowadzenia odpowiedzialności karnej osób prowadzących przedsiębiorstwa, a także podejmujących w nich decyzje lub sprawujących kontrolę za dopuszczenie do popełnienia przez osoby im podlegające nadużyć finansowych w interesie przedsiębiorstwa.