Nienależnie pobrane świadczenia z ubezpieczeń społecznych a świadomość wprowadzenia w błąd - Wyrok SN z dnia 19 czerwca 2024 r., sygn. III USKP 130/23

Dla stwierdzenia nienależności świadczenia z ubezpieczeń społecznych kluczowe jest zbadanie stanu świadomości pobierającego w momencie wypłaty świadczenia, a nie w okresie późniejszym.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Agnieszka Żywicka (przewodniczący)

‎SSN Jarosław Sobutka (sprawozdawca)

‎SSN Robert Stefanicki

w sprawie z odwołania P. W. ‎od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Siedlcach
‎o prawo do zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego i zwrot nienależnie pobranych świadczeń z funduszu chorobowego, ‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 19 czerwca 2024 r., ‎skargi kasacyjnej odwołującej się od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach ‎z dnia 27 października 2022 r., sygn. akt IV Ua 14/22,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Siedlcach do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z odwołań P. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Siedlcach z 3 czerwca 2019 r. (numer [...]), z 10 czerwca 2019 r. (numer [...]1) oraz z 10 lipca 2019 r. (numer [...]2) o prawo do zasiłku chorobowego, prawo do zasiłku opiekuńczego, prawo do zasiłku macierzyńskiego i zwrot nienależnie pobranych świadczeń z funduszu chorobowego, wyrokiem z 24 marca 2022 r. (sygn. akt IV U 309/19) oddalił odwołania (pkt 1 wyroku) i zasądził od P. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Siedlcach kwotę 540 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2 wyroku).

Po rozpoznaniu apelacji odwołującej od wyroku Sądu Rejonowego w Siedlcach, który to został przez skarżącą zaskarżony w części oddalającej odwołanie od decyzji z 10 czerwca 2019 r. (nr [...]1), w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w pkt 3 tej decyzji, Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 27 października 2022 r. (sygn. akt IV Ua 14/22): oddalił apelację oraz zasądził od P. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Siedlcach tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję kwotę 2.025 zł wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach procesu za drugą instancję do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że wszystkie zarzuty apelacji należało uznać za bezzasadne. Sąd Odwoławczy, odnosząc się do pierwszych dwóch z zarzutów apelacji odwołującej zauważył, że zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c., rzutuje na drugi zarzut procesowy dotyczący - naruszenia przepisów art. 232 k.p.c., art. 233 k.p.c., art. 227 k.p.c. w zakresie dotyczącym pominięcia dowodów zgormadzonych w załączonej sprawie Sądu Okręgowego w Siedlcach IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz pominięcia wykazanego, zdaniem apelującej, faktu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej po 26 października 2016 r. Sąd II instancji zwrócił uwagę, że w rozpoznawanej sprawie wiążące dla Sądu są fakty ustalone przez Sąd Apelacyjny w Lublinie w sprawie III AUa 851/19, przedstawione w uzasadnieniu wyroku z 9 września 2020 r. W sprawie tej Sąd Apelacyjny, ze zgromadzonych w pierwszej instancji dowodów, wyprowadził odmienne wnioski, które doprowadziły do ustalenia, odmiennego niż Sąd I instancji, że P. W. po zakończeniu pierwszego urlopu macierzyńskiego nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej. Konsekwencją tego ustalenia było stwierdzenie, że P. W. nie podlega, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 29 października 2016 r. Tymi ustaleniami, co do istoty sprawy, przedstawionymi w uzasadnieniu wyroku, Sąd odwoławczy w rozpoznawanej sprawie jest związany. W niniejszej sprawie Sąd nie mógł dokonać ponownej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie IV U 691/19 i wyprowadzać z innych wniosków, niż wynikające z treści wyroku Sądu Apelacyjnego z 9 września 2020 r. Dlatego też Sąd odwoławczy uznał, że Sąd Rejonowy trafnie przyjął, iż z powodu niepodlegania P. W. ubezpieczeniom społecznym w razie choroby i macierzyństwa, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 29 października 2016 r., nie przysługiwały jej uprawniania do świadczeń objętych, m.in. decyzją z 10 czerwca 2019 r., tj. prawo do zasiłku chorobowego od 3 do 6 listopada 2016 r., od 30 grudnia 2016 r. do 1 stycznia 2017 r., od 21 lutego do 2 marca 2017 r., od 28 kwietnia do 12 maja 2017 r., od 28 czerwca 2017 r. do 17 lutego 2018 r. oraz prawo do zasiłku macierzyńskiego od 28 lutego 2018 r. do 16 lutego 2019 r. W ocenie Sądu II instancji Sąd meriti trafnie stwierdził, że świadczenia objęte decyzją z 10 czerwca 2019 r., w łącznej kwocie 156.877,64 zł, nienależnie pobrane przez P. W., podlegają zwrotowi z powodu jej świadomości nienależności tych świadczeń i świadomego wprowadzania w błąd organu rentowego, że uprawnienia do tych świadczeń jej przysługują. Odwołująca wprowadziła Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Siedlcach w błąd, co do swego prawa do świadczeń, ponieważ po zakończeniu pierwszego urlopu macierzyńskiego zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, deklarowała i opłacała na to ubezpieczenie składki, mimo że temu ubezpieczeniu nie podlegała, ponieważ nie podjęła i nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej po zakończeniu pierwszego urlopu macierzyńskiego.