Postępowania upadłościowe - wszystkie pisma wyłącznie w systemie teleinformatycznym

Obywatele - osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej - skarżą się, że w postępowaniu upadłościowym muszą składać wszystkie pisma wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego Krajowy Rejestr Zadłużonych. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do w tej sprawie do Ministerstwa Sprawiedliwości. Resort odpisał, że przy najbliższej nowelizacji prawa upadłościowego zaproponuje nowe rozwiązania lub zmianę obecnych regulacji - tak aby jasno była określona kwestia uprawnień dłużnika do składania pism w formie papierowej na etapie przed i po ogłoszeniu upadłości. 

W związku ze skargami obywateli Rzecznik wystąpił do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie postępowania upadłościowego. Chodzi o problemy upadłych – osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w toku postępowania upadłościowego i konieczności składania wszystkich pism i wniosków wyłącznie poprzez system teleinformatyczny – Krajowy Rejestr Zadłużonych. 

Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości

Departament Prawa Gospodarczego dokonał analizy obowiązujących przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej jako: „p.u.”) pod kątem kierunku działań w zakresie sygnalizowanego problemu dotyczącego udziału osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w postępowaniu upadłościowym, prowadzonym w systemie teleinformatycznym.

W dniu 1 grudnia 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (tj. Dz. U. z 2021 r, poz. 1909) będąca wyrazem dostosowania polskiego systemu prawnego do rozporządzenia Nr 2015/848 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego. Powyższa ustawa zmieniła treść art. 216a p.u. Od dnia 1 grudnia 2021 r. składanie pism lub dokumentów do spraw upadłościowych może nastąpić wyłącznie w wersji elektronicznej. 

Przepis art. 216 aa ust. 1 p.u. wprowadził wyjątek od tej zasady wobec wierzycieli, którym przysługują należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem dłużnika, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Wskazani powyżej wierzyciele mogą wnosić pisma procesowe oraz dokumenty z pominięciem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. 

Poza tymi osobami prawo upadłościowe przewiduje również wyjątek dla dłużników w postępowaniu upadłościowym wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności.

Zgodnie z art. 491[2] ust. 3 p.u. wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik z uwzględnieniem przepisów art. 8 i art. 9. Do wniosku o ogłoszenie upadłości i innych pism procesowych oraz dokumentów składanych przez dłużnika stosuje się odpowiednio przepis art. 216aa p.u. W przypadku, o którym mowa w art. 216aa ust. 1 p.u., wniosek o ogłoszenie upadłości składa się na formularzu.

Ministerstwo zwróciło uwagę, że w literaturze prawniczej pojawiły się głosy, że wyłączenie od obligatoryjnego wnoszenia pism procesowych i dokumentów za pośrednictwem systemu teleinformatycznego przysługuje dłużnikowi tylko w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, co oznaczałoby że po ogłoszeniu upadłości upadły nie mógłby korzystać z prawa do złożenia pisma w formie papierowej.

Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości taka interpretacja nie jest właściwa i na podstawie obecnie obowiązujących regulacji nie powinno ulegać wątpliwości, że dłużnik, w postępowaniu upadłościowym dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej, powinien móc skorzystać z wyłączenia o którym mowa w art. 491[2] ust. 3 p.u. tak przed jak i po ogłoszeniu upadłości. Wykładnia systemowa jak i celowościowa powinna prowadzić do wniosku, że dłużnik w postępowaniu upadłościowym osób nieprowadzących działalności gospodarczej nie powinien być traktowany odmiennie, w zakresie możliwości skorzystania z wyłączenia z art. 216aa p.u., na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości jak i po ogłoszeniu upadłości.

Utylitarne argumenty wskazujące na szybsze prowadzenie czynności w postępowaniu w którym wszyscy korzystają ze składania pism w systemie teleinformatycznym oraz możliwość korzystania z pomocy prawnej lub pomocy najbliższych nie powinny prowadzić do przyjmowania wykładni ograniczającej możliwość złożenia przez dłużnika pisma w papierowej formie. Sądy są przecież przygotowane do obsługi pism papierowych, a korzystanie z tej opcji, jak należy założyć, pozostaje wyjątkiem. Podstawowym uzasadnieniem dla prowadzenia postępowania w systemie teleinformatycznym jest wygoda korzystania z tej możliwości, co w naturalny sposób ogranicza stosowanie form papierowych, ale z drugiej strony ustawodawca, zachowując wyjątki, miał na celu ochronę przed faktycznym ograniczeniem prawa do sądu dla tych osób które nie korzystają z rozwiązań cyfrowych. Nie sposób założyć, że ogłoszenie upadłości miałoby stanowić cezurę rozgraniczającą stan wykluczenia cyfrowego od stanu, w którym stan wykluczenia wygasa.

Ministerstwo wskazało także, że przy najbliższej nowelizacji prawa upadłościowego zaproponuje nowe rozwiązania lub zmianę obecnych regulacji tak, aby kwestia uprawnień dłużnika do składania pism w formie papierowej na etapie przed i po ogłoszeniu upadłości była jasno określona. Preferowany kierunek dookreślenia przedmiotowej regulacji został wyrażony w sposobie rozumienia obecnie obowiązujących przepisów.

Poinformowano także, że do Ministerstwa Sprawiedliwości nie wpływały skargi od uczestników postępowań upadłościowych dotyczące stosowania art. 491[2] ust. 3 p.u., co, jak można założyć, świadczy o rozwiązywaniu trudności w stosowaniu omawianej regulacji w postępowaniu upadłościowym prowadzonym w systemie teleinformatycznym przez inne dostępne sposoby, np. wsparcie prowadzącego postępowanie doradcę restrukturyzacyjnego lub wyznaczenie pełnomocnika.

Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich