W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie można dochodzić odszkodowań za szkody planistyczne w trybie ustawy o gospodarce nieruchomościami

Trybunał Konstytucyjny 13 czerwca 2023 r. ogłosił orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej odszkodowania za zmniejszenie wartości nieruchomości na skutek zmiany planu miejscowego lub wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 128 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z § 43 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, rozumiany w ten sposób, że nie obejmuje odszkodowania za rzeczywistą szkodę wynikającą ze zmniejszenia wartości nieruchomości wskutek uchwalenia lub zmiany planu miejscowego albo wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, jest zgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 3 Konstytucji RP.

Istotą zarzutów skarżącej było uniemożliwianie przez: art. 128 ust. 4 u.g.n., odczytywany w związku z § 43 ust. 3 rozporządzenia w sprawie wyceny, – dochodzenia odszkodowania z tytułu szkód planistycznych w razie zmniejszenia wartości nieruchomości wskutek wydania przez starostę – w zgodzie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub decyzją o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego – decyzji administracyjnej ograniczającej sposób korzystania z nieruchomości, przez którą przeprowadzono linię elektroenergetyczną wysokiego napięcia.

W ocenie skarżącej, takie rozwiązanie uniemożliwia właścicielowi nieruchomości dochodzenie pełnego odszkodowania, przez co narusza wynikające z Konstytucji gwarancje ochrony prawa własności i innych praw majątkowych. Stanowiska tego nie podzielił Trybunał Konstytucyjny, uwzględniając to, że szkody związane z obniżeniem wartości nieruchomości wskutek wydania lub zmiany planu miejscowego lub wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (a więc szkody planistyczne) mogą być dochodzone na podstawie art. 36 ust. 1 i 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Trybunał uznał, że ustanowienie dwóch odrębnych ścieżek dochodzenia roszczeń za szkody wynikające z dwóch różnych sytuacji, to jest zmniejszenia wartości nieruchomości z powodu działań planistycznych gmin (art. 36 ust. 1 i 3 u.p.z.p.) oraz zmniejszenia wartości nieruchomości przez roboty budowlane prowadzone przez inwestora realizującego inwestycję publiczną (art. 128 ust. 4 u.g.n.), jest rozwiązaniem racjonalnym i nie powoduje nadmiernych utrudnień dla właścicieli nieruchomości. Obie sytuacje różnią się zarówno źródłem powstania szkody, jak i podmiotem odpowiedzialnym za jej naprawę.

TK wskazał, że:

• źródłem szkód planistycznych jest podjęcie przez gminę aktu planistycznego, uniemożliwiającego lub istotnie ograniczającego dotychczasowe korzystanie z nieruchomości lub jej części, w tym wypadku podmiotem zobowiązanym do naprawienia szkody jest gmina, która podjęła ten akt (zmieniając plan miejscowy lub wydając decyzję lokalizacyjną), gmina zobowiązana jest do naprawienia rzeczywistych szkód wynikających z podejmowanych przez nią aktów z zakresu władztwa planistycznego, dla dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 1 i 3 u.p.z.p. nie ma znaczenia, czy inwestycja publiczna zostanie faktycznie zrealizowana na terenie przeznaczonym na nią przez gminę w planie miejscowym;
• odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 128 ust. 4 u.g.n., dotyczy szkody w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości z powodu podjęcia czynności prawnych - wydania przez starostę decyzji ograniczającej sposób korzystania z nieruchomości i działań faktycznych - wykonania przez inwestora robót budowlanych związanych z realizacją konkretnej inwestycji celu publicznego;
• wskazane przez skarżącą rozwiązanie, umożliwiające dochodzenie naprawienia szkód planistycznych w trybie art. 128 ust. 4 u.g.n., prowadziłoby do rozerwania związku przyczynowego między zdarzeniem szkodzącym (źródłem szkody) a odszkodowaniem i normatywnym mechanizmem kompensacji szkody, stan ten byłby wątpliwy z punktu widzenia wymogu racjonalności rozwiązań legislacyjnych, tym bardziej że inny jest podmiot zobowiązany do naprawienia szkód, o których mowa w art. 128 ust. 4 u.g.n. (inwestor realizujący inwestycję celu publicznego), a inny jest podmiot zobowiązany do wypłaty odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 1 i 3 u.p.z.p. (gmina, której akt wydany w ramach władztwa planistycznego stał się źródłem szkody);
• będące w tym postępowaniu wzorcami kontroli przepisy Konstytucji nie wymagają zapewnienia właścicielowi nieruchomości prawa dochodzenia odszkodowania za obie kategorie szkód w jednym postępowaniu, ustawodawca, działając w granicach przysługującej mu swobody decyzyjnej, mógł ukształtować w dwóch odrębnych ustawach dwa odrębne mechanizmy dochodzenia naprawienia szkód wynikających z zupełnie odmiennych zdarzeń, mających źródło w działaniach odmiennych podmiotów.

Redakcja INFORLEX