(1)

Unijny Mechanizm Ochrony Ludności (zwany dalej "unijnym mechanizmem"), uregulowany decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1313/2013/UE (5) wzmacnia współpracę między Unią i państwami członkowskimi oraz ułatwia koordynację w dziedzinie ochrony ludności w celu poprawienia zdolności Unii do reagowania na klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka.

(2)

O ile podstawowa odpowiedzialność za zapobieganie klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym przez człowieka, zapewnienie gotowości na wypadek ich wystąpienia i reagowanie na nie spoczywa na państwach członkowskich, unijny mechanizm, a w szczególności rescEU, propaguje solidarność między państwami członkowskimi zgodnie z art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej. Unijny mechanizm dokonuje tego poprzez wzmocnienie zbiorowego reagowania Unii na klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka dzięki ustanowieniu rezerwy zdolności, które uzupełniają istniejące zdolności państw członkowskich, gdy zdolności dostępne na poziomie krajowym są niewystarczające, umożliwiając w ten sposób skuteczniejsze zapewnienie gotowości i reagowanie, a także dzięki usprawnieniu zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom oraz zwiększeniu gotowości na nie. Potrzebne są odpowiednie środki finansowe, aby stworzyć, uruchomić i wykorzystywać zdolności rescEU oraz mieć możliwość dalszego rozwijania europejskiej puli ochrony ludności i pokrywania dodatkowych kosztów wynikających z dotacji adaptacyjnych oraz wykorzystywania zdolności zaangażowanych w europejską pulę ochrony ludności.

(3)

Bezprecedensowe doświadczenie, jakim jest pandemia COVID-19, pokazuje, że Unia i państwa członkowskie muszą być lepiej przygotowane do reagowania na sytuacje kryzysowe na dużą skalę, które dotykają jednocześnie kilka państw członkowskich, oraz że należy wzmocnić istniejące ramy prawne w dziedzinie ochrony zdrowia i ochrony ludności. Pandemia COVID-19 uwypukliła potencjalnie katastrofalne rozmiary skutków tego rodzaju katastrof dla zdrowia ludzkiego, środowiska, społeczeństwa i gospodarki. Podczas pandemii COVID-19 Unia mogła na mocy obowiązujących przepisów decyzji nr 1313/2013/UE szybko przyjąć przepisy wykonawcze, by ująć w zdolnościach rescEU gromadzenie medycznych środków przeciwdziałania obejmujących szczepionki i środki terapeutyczne oraz sprzętu medycznego do intensywnej terapii, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia laboratoryjnego w celu zapewnienia gotowości i reagowania na poważne transgraniczne zagrożenie zdrowia. Aby zwiększyć skuteczność działań w zakresie zapewniania gotowości i reagowania, nowe przepisy wzmacniające obecne ramy prawne, w tym poprzez umożliwienie Komisji bezpośredniego pozyskiwania na określonych warunkach niezbędnych zdolności rescEU, mogłyby w przyszłości jeszcze bardziej skrócić czas ich rozmieszczenia. Ważne jest również, by działania rescEU były dobrze skoordynowane z działaniami krajowych organów ochrony ludności.

(4)

Członkowie Rady Europejskiej we wspólnym oświadczeniu z dnia 26 marca 2020 r. oraz Parlament Europejski w rezolucji z dnia 17 kwietnia 2020 r. w sprawie skoordynowanych działań UE na rzecz walki z pandemią COVID-19 i jej skutkami (6) wezwali Komisję do przedstawienia projektu ambitniejszego i szerzej zakrojonego systemu zarządzania kryzysowego w Unii.

(5)

Zmiana klimatu prowadzi do wzrostu częstotliwości, intensywności i złożoności klęsk żywiołowych w Unii i na całym świecie, a tym samym wymaga dużej solidarności między krajami. Klęski żywiołowe, takie jak pożary lasów, mogą być przyczyną ofiar w ludziach, powodować utratę źródeł utrzymania i różnorodności biologicznej oraz uwalnianie dużych ilości dwutlenku węgla, a także zmniejszyć zdolność planety do pochłaniania dwutlenku węgla, co dodatkowo pogłębia zmianę klimatu. Zapobieganie klęskom i katastrofom oraz zapewnianie gotowości i reagowanie na nie należy zatem wzmocnić, a unijny mechanizm powinien obejmować, także w okresie przejściowym rescEU, wystarczające zdolności, by podjąć działania w razie pożarów lasów i innych klęsk żywiołowych związanych ze zmianą klimatu.

(6)

Unia potwierdza swoje zaangażowanie na rzecz ochrony ludności uwzględniającej aspekt płci, w tym na rzecz wyeliminowania konkretnych problemów, oraz na rzecz wymiany najlepszych praktyk dotyczących kwestii związanych z płcią wynikłych w trakcie klęsk i katastrof oraz bezpośrednio po nich, w tym na rzecz wsparcia udzielanego ofiarom przemocy uwarunkowanej płcią.

(7)

W oparciu o zasady solidarności i powszechnego dostępu do wysokiej jakości usług w zakresie ochrony zdrowia oraz dzięki kluczowej roli Unii w zakresie przyspieszania postępu w zakresie rozwiązań dla globalnych wyzwań w dziedzinie zdrowia, unijny mechanizm powinien przyczynić się do poprawy zdolności w zakresie zapobiegania, zapewniania gotowości i reagowania, również w odniesieniu do ratownictwa medycznego.

(8)

Państwa członkowskie zachęca się, przy pełnym poszanowaniu ich struktur krajowych, do zapewnienia, aby służby ratownicze były odpowiednio wyposażone i przygotowane do reagowania na klęski i katastrofy.

(9)

Aby zacieśnić współpracę w zakresie reagowania na klęski i katastrofy, należy w miarę możliwości usprawnić procesy administracyjne w celu zapewnienia szybkiej interwencji.

(10)

W celu poprawienia gotowości na klęski i katastrofy mające wpływ na kilka państw członkowskich w przyszłości, niezbędne jest podjęcie pilnych działań wzmacniających unijny mechanizm. Wzmocnienie unijnego mechanizmu powinno uzupełniać unijne polityki i fundusze i nie powinno zastępować uwzględniania w tych politykach i funduszach odporności na klęski i katastrofy.

(11)

Dane dotyczące strat spowodowanych klęskami i katastrofami mają kluczowe znaczenie dla solidnej oceny ryzyka, opracowania opartych na dowodach scenariuszy możliwych klęsk i katastrof oraz wdrożenia skutecznych środków zarządzania ryzykiem. W związku z tym państwa członkowskie powinny kontynuować prace nad usprawnieniem gromadzenia danych dotyczących strat spowodowanych klęskami i katastrofami, zgodnie z zobowiązaniami podjętymi już na mocy umów międzynarodowych, takich jak ramy z Sendai dotyczące ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych w latach 2015-2030, porozumienie paryskie przyjęte w ramach Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (7) oraz Agenda Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030.

(12)

Aby zwiększyć odporność i usprawnić planowanie w zakresie zapobiegania klęskom i katastrofom, zapewniania gotowości i reagowania na nie, Unia powinna w dalszym ciągu opowiadać się za inwestowaniem w zapobieganie klęskom i katastrofom na całym swoim terytorium i we wszystkich sektorach oraz za stosowaniem kompleksowego podejścia do zarządzania ryzykiem, które jest podstawą zapobiegania i zapewniania gotowości, z zastosowaniem podejścia uwzględniającego wiele rodzajów ryzyka, podejścia ekosystemowego oraz z uwzględnieniem prawdopodobnych skutków zmiany klimatu, w ścisłej współpracy z odpowiednimi środowiskami naukowymi, kluczowymi podmiotami gospodarczymi, władzami regionalnymi i lokalnymi oraz organizacjami pozarządowymi działającymi w tej dziedzinie, bez uszczerbku dla funkcjonujących unijnych mechanizmów koordynacji i dla kompetencji państw członkowskich. Z tym zamiarem Komisja powinna współpracować z państwami członkowskimi w celu określenia i opracowania unijnych celów w zakresie odporności na klęski i katastrofy w dziedzinie ochrony ludności jako niewiążącego wspólnego scenariusza odniesienia, aby wesprzeć działania w zakresie zapobiegania i zapewniania gotowości na wypadek klęsk i katastrof o poważnych skutkach, które wywołują lub mogą wywołać skutki transgraniczne w kilku państwach (tj. skutki w kilku państwach, niezależnie od tego, czy mają one wspólną granicę). Unijne cele w zakresie odporności na klęski i katastrofy powinny uwzględniać bezpośrednie skutki społeczne klęsk i katastrof oraz konieczność utrzymania krytycznych funkcji społecznych.

(13)

Regularne oceny ryzyka i analizy scenariuszy klęsk i katastrof na poziomie krajowym oraz, w stosownych przypadkach, niższym niż krajowy są kluczowe dla wykrywania braków w zapobieganiu i zapewnianiu gotowości oraz dla wzmocnienia odporności, w tym poprzez wykorzystanie funduszy unijnych. Takie oceny ryzyka i analizy scenariuszy klęsk i katastrof powinny koncentrować się na zagrożeniach specyficznych dla danego regionu, a w stosownych przypadkach powinny obejmować współpracę transgraniczną.

(14)

Przy opracowywaniu unijnych celów w zakresie odporności na klęski i katastrofy służących wspieraniu działań w zakresie zapobiegania i zapewniania gotowości szczególną uwagę należy zwrócić na konsekwencje klęsk i katastrof dla grup szczególnie wrażliwych.

(15)

Bardzo ważną rolę w zapobieganiu klęskom i katastrofom oraz w zarządzaniu nimi odgrywają władze regionalne i lokalne, których zdolności w stosownych przypadkach włącza się w działania podejmowane na podstawie decyzji nr 1313/2013/UE w celu zminimalizowania nakładania się działań i wspierania interoperacyjności. Zachodzi zatem konieczność stałej współpracy transgranicznej na poziomie lokalnym i regionalnym w celu opracowania wspólnych systemów alarmowania na potrzeby szybkiej interwencji, zanim zostanie uruchomiony unijny mechanizm. Podobnie, z uwzględnieniem struktur krajowych, istotne jest uznanie potrzeby udzielenia lokalnym społecznościom pomocy technicznej w zakresie szkoleń, aby w stosownych przypadkach zwiększyć ich zdolności w zakresie pierwszego reagowania. Ważne jest również informowanie opinii publicznej o środkach wstępnego reagowania.

(16)

Unijny mechanizm powinien w dalszym ciągu wykorzystywać synergię z unijnymi ramami w zakresie odporności podmiotów o znaczeniu krytycznym.

(17)

Należy wzmocnić Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC), które stanowi centrum operacyjne na poziomie Unii, działające całodobowo we wszystkie dni tygodnia, zdolne do obserwowania i wspierania operacji w różnego rodzaju sytuacjach kryzysowych wewnątrz Unii i poza jej obszarem w czasie rzeczywistym. Powinno to obejmować zwiększoną koordynację działań ERCC z krajowymi organami państw członkowskich odpowiedzialnymi za ochronę ludności, a także z innymi odpowiednimi organami Unii. Działalność ERCC opiera się na wiedzy naukowej, w tym pochodzącej ze Wspólnego Centrum Badawczego Komisji Europejskiej.

(18)

Unijny mechanizm powinien wykorzystywać unijną infrastrukturę kosmiczną, np. unijny program obserwacji i monitorowania Ziemi (Copernicus), Galileo, orientację sytuacyjną w przestrzeni kosmicznej oraz GOVSATCOM, które na poziomie Unii stanowią ważne narzędzia umożliwiające reagowanie na wewnętrzne i zewnętrzne sytuacje kryzysowe. Systemy programu Copernicus w zakresie zarządzania kryzysowego zapewniają wsparcie dla ERCC w różnych fazach zagrożenia, począwszy od wczesnego ostrzegania i zapobiegania, aż po reagowanie na klęski i katastrofy i odbudowę po nich. GOVSATCOM służy zapewnieniu zdolności w zakresie bezpiecznej komunikacji satelitarnej dostosowanej do potrzeb użytkowników rządowych w ramach zarządzania sytuacjami kryzysowymi. Galileo to pierwsza globalna infrastruktura nawigacji satelitarnej i pozycjonowania zaprojektowana specjalnie do celów cywilnych w Europie i na świecie, która może być wykorzystywana w innych obszarach, takich jak zarządzanie sytuacjami kryzysowymi, włącznie z działaniami w zakresie wczesnego ostrzegania. Odpowiednie funkcje systemu Galileo obejmują funkcję zarządzania kryzysowego, która polega na przekazywaniu ostrzeżeń, w postaci nadawanych sygnałów, o klęskach żywiołowych lub katastrofach spowodowanych przez człowieka na określonych obszarach. Ze względu na jej potencjał w zakresie ratowania życia i ułatwiania koordynacji działań w sytuacjach kryzysowych, należy zachęcać państwa członkowskie do korzystania z systemu Galileo. Jeżeli państwa członkowskie zdecydują się na korzystanie z niego, powinny one w celu zatwierdzenia systemu wyznaczyć organy krajowe właściwe do korzystania z systemu Galileo i zgłosić te organy Komisji.

(19)

W czasie pandemii COVID-19 za główną przeszkodę w zakresie udzielania lub otrzymywania pomocy przez państwa członkowskie uznano brak wystarczających zasobów transportowych i logistycznych. Z tego względu zasoby transportowe i logistyczne należy uznać za zdolności rescEU. W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania decyzji nr 1313/2013/UE należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze umożliwiające jej uznanie zasobów transportowych i logistycznych jako zdolności rescEU oraz umożliwienie jej wynajmowania, leasingowania lub pozyskiwania w inny sposób takich zdolności w zakresie niezbędnym do wyeliminowania braków w dziedzinie transportu i logistyki. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 (8). Ponadto w celu osiągnięcia zdolności operacyjnej do szybkiego reagowania na klęski i katastrofy na dużą skalę, które wywołują lub mogą wywołać skutki transgraniczne w kilku państwach lub na mało prawdopodobne zdarzenia o poważnych skutkach, Unia powinna także - w drodze przyjęcia aktów wykonawczych mających natychmiastowe zastosowanie zgodnie z procedurą w trybie pilnym, w należycie uzasadnionych pilnych przypadkach i w porozumieniu z państwami członkowskimi - mieć możliwość kupowania, wynajmowania, leasingu lub pozyskiwania w inny sposób środków materialnych i niezbędnych usług wspomagających wsparcie uznanych za zdolności rescEU, jeżeli państwa członkowskie nie będą mogły natychmiastowo udostępnić tych środków i usług. Dzięki temu Unia mogłaby reagować bez opóźnień na sytuacje kryzysowe, które mogłyby mieć poważne skutki dla życia ludzkiego, zdrowia, środowiska, mienia lub dziedzictwa kulturowego, a przy tym mieć wpływ równocześnie na kilka państw członkowskich. Takie środki materialne nie obejmują modułów, zespołów ani kategorii ekspertów oraz mają na celu wsparcie państw członkowskich dotkniętych klęską lub katastrofą.

(20)

Aby jak najlepiej wykorzystać zdobyte dotychczas doświadczenia związane z zaufanymi sieciami logistycznymi zarządzanymi przez odpowiednie organizacje międzynarodowe w Unii, takimi jak obiekty ONZ służące do magazynowania pomocy humanitarnej, Komisja powinna uwzględnić takie sieci przy pozyskiwaniu, wynajmie, leasingu lub pozyskiwaniu w inny sposób zdolności rescEU. Stosowne agencje Unii powinny odpowiednio uczestniczyć i wydawać opinie w kwestiach związanych z unijnym mechanizmem, które wchodzą w zakres ich kompetencji. Szczególnie ważne jest, by w kwestiach określania zdolności ratownictwa medycznego, zarządzania nimi i ich rozdzielania zasięgać w stosownych przypadkach opinii Europejskiej Agencji Leków oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób.

(21)

Powinno być możliwe wykorzystywanie do celów krajowych pozyskanych, wynajmowanych, leasingowanych lub w inny sposób pozyskanych przez państwa członkowskie zdolności rescEU, ale tylko wtedy, gdy nie są one wykorzystywane ani potrzebne do operacji reagowania w ramach unijnego mechanizmu.

(22)

W razie potrzeby Unia może też reagować na sytuacje kryzysowe w państwach trzecich. Mimo że zdolności rescEU pierwotnie zostały stworzone jako zabezpieczenie dla Unii, w należycie uzasadnionych przypadkach i zgodnie z zasadami humanitarnymi powinno być możliwe ich rozmieszczanie także poza Unią. Decyzja o ich rozmieszczeniu powinna być podejmowana zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi decyzji o rozmieszczaniu zdolności rescEU.

(23)

Unijny mechanizm powinien zapewniać odpowiedni geograficzny rozkład rezerw, w tym w odniesieniu do niezbędnych medycznych środków zapobiegawczych i środków ochrony indywidualnej, w szczególności środków potrzebnych przy reagowaniu na mało prawdopodobne zdarzenia o poważnych skutkach, w synergii z Programem UE dla zdrowia ustanowionym na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/522 (9), instrumentem wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych ustanowionym na mocy rozporządzenia Rady (UE) 2016/369 (10), Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności ustanowionym na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 (11) oraz innymi politykami, programami i funduszami Unii oraz jako ich uzupełnienie, a w razie potrzeby uzupełniać na poziomie Unii krajowe gromadzenie zapasów.

(24)

Pandemia COVID-19 pokazała, że kluczowe znaczenie ma systematyczne gromadzenie odpowiedniej wiedzy i dzielenie się nią na wszystkich etapach cyklu zarządzania ryzykiem związanym z klęskami i katastrofami. Wniosek ten oraz dotychczasowe doświadczenie zdobyte w procesie tworzenia unijnej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności wskazują, że rola tej sieci jako jednostki przetwarzającej informacje w ramach unijnego mechanizmu powinna zostać doprecyzowana.

(25)

Uzyskanie niezbędnych zasobów transportowych i logistycznych ma zasadnicze znaczenie jako czynnik umożliwiający Unii reagowanie na wszelkiego rodzaju sytuacje kryzysowe wewnątrz Unii i poza jej granicami. Bezwzględnie konieczne jest zapewnienie możliwości transportu i dostarczenia na czas pomocy w granicach Unii, jak również poza jej granicami oraz do Unii spoza jej granic. W związku z tym kraje dotknięte klęską lub katastrofą powinny mieć możliwość zwrócenia się o pomoc obejmującą wyłącznie zasoby transportowe i logistyczne.

(26)

W decyzji nr 1313/2013/UE określono pulę środków finansowych na unijny mechanizm, która stanowi główną kwotę odniesienia w rozumieniu pkt 17 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 2 grudnia 2013 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami (12), przeznaczoną na pokrycie wydatków w ramach programu do końca okresu budżetowego 2014-2020. Ta pula środków finansowych powinna zostać zaktualizowana od dnia 1 stycznia 2021 r., czyli od dnia rozpoczęcia stosowania rozporządzenia Rady (UE, Euratom) 2020/2093 (13), aby odzwierciedlić nowe kwoty przewidziane w tym rozporządzeniu.

(27)

Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2020/2094 (14) ustanawiającym Instrument Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy oraz w granicach przydzielonych w nim zasobów należy wykonać środki na rzecz odbudowy i odporności w ramach unijnego mechanizmu w celu zaradzenia bezprecedensowym skutkom kryzysu spowodowanego pandemią COVID-19. Takie środki powinny w szczególności obejmować środki mające na celu zwiększenie gotowości Unii oraz umożliwienie szybkiego i skutecznego reagowania Unii w razie poważnych sytuacji kryzysowych, w tym takie środki jak gromadzenie zapasów niezbędnych produktów i sprzętu medycznego oraz pozyskanie niezbędnej infrastruktury umożliwiającej szybkie reagowanie. Takie dodatkowe zasoby powinny być wykorzystane w sposób zapewniający dotrzymanie terminów przewidzianych w ramach rozporządzenia (UE) 2020/2094.

(28)

Aby odzwierciedlić znaczenie przeciwdziałania zmianie klimatu zgodnie z zobowiązaniami Unii na rzecz realizacji porozumienia paryskiego i celów ONZ dotyczących zrównoważonego rozwoju, działania podejmowane na mocy decyzji nr 1313/2013/UE powinny przyczyniać się do osiągnięcia ogólnego celu, jakim jest przeznaczanie co najmniej 30 % łącznej kwoty budżetu Unii i wydatków z Instrumentu Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy na realizację celów związanych z klimatem, oraz do urzeczywistnienia zamiarów przeznaczania na ochronę różnorodności biologicznej 7,5 % wydatków z budżetu w 2024 r. i 10 % tych wydatków w 2026 i 2027 r., przy uwzględnieniu faktu, że cele klimatyczne i cele dotyczące różnorodności biologicznej częściowo się pokrywają.

(29)

Zważywszy, że rozmieszczenie zdolności rescEU do celów operacji reagowania w ramach unijnego mechanizmu ma znaczną unijną wartość dodaną, gdyż zapewnia szybkie udzielenie skutecznej pomocy osobom znajdującym się w sytuacjach kryzysowych, należy ustanowić dalej idące wymogi dotyczące wyeksponowania udziału Unii, tak aby informować o nim obywateli Unii i media oraz zapewnić Unii większą widoczność. Organy krajowe powinny otrzymywać od Komisji wskazówki dotyczące komunikacji w odniesieniu do konkretnych interwencji mające na celu zapewnienie odpowiedniego uwypuklenia roli Unii.

(30)

Zważywszy na niedawne doświadczenia operacyjne, w celu dalszego wzmocnienia unijnego mechanizmu, a w szczególności uproszczenia procesu szybkiego wdrażania rescEU, koszty rozwoju wszystkich zdolności rescEU powinny być w pełni finansowane z budżetu Unii.

(31)

W celu wsparcia państw członkowskich również w udzielaniu pomocy poza terytorium Unii europejska pula ochrony ludności powinna zostać wzmocniona współfinansowaniem kosztów operacyjnych z tytułu zaangażowanych zdolności na takim samym poziomie, niezależnie od tego, czy są one rozmieszczane na terytorium Unii czy poza jej terytorium.

(32)

Aby zapewnić elastyczność we wspieraniu państw członkowskich w zakresie zasobów transportowych i logistycznych, w szczególności w przypadku klęsk i katastrof na dużą skalę, należy umożliwić pełne finansowanie z budżetu Unii transportu w obrębie Unii lub z państw trzecich towarów, środków logistycznych i usług rozmieszczonych jako zdolności rescEU.

(33)

Unijny mechanizm powinien również zapewniać pomoc transportową potrzebną w przypadku katastrof ekologicznych poprzez zastosowanie zasady "zanieczyszczający płaci", za co odpowiadają właściwe organy krajowe, zgodnie z art. 191 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), a także zgodnie z dyrektywą 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (15).

(34)

W celu zwiększenia elastyczności oraz optymalnego wykonania budżetu w niniejszym rozporządzeniu jako jedną z metod tego wykonania należy przewidzieć zarządzanie pośrednie, które powinno być stosowane w przypadkach uzasadnionych charakterem i zakresem danego działania.

(35)

Zgodnie z art. 193 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 (16) (zwanego dalej "rozporządzeniem finansowym") dotacji można udzielić na działanie, które już się rozpoczęło, pod warunkiem że wnioskodawca może wykazać konieczność rozpoczęcia działania przed podpisaniem umowy o udzielenie dotacji. Jednak koszty poniesione przed dniem przedłożenia wniosku o udzielenie dotacji nie są kwalifikowalne, z wyjątkiem należycie uzasadnionych sytuacji wyjątkowych Aby uniknąć zakłóceń w udzielaniu unijnego wsparcia, które mogłyby zaszkodzić interesom Unii, należy przewidzieć możliwość, by w decyzji w sprawie finansowania - przez ograniczony okres na początku wieloletnich ram finansowych na lata 2021-2027 i wyłącznie w należycie uzasadnionych przypadkach - przewidzieć uznawanie za kwalifikowalne kosztów poniesionych w związku z rozpoczętymi już działaniami wspieranymi na podstawie decyzji nr 1313/2013/UE od dnia 1 stycznia 2021 r., nawet jeżeli zostały one poniesione przed przedłożeniem wniosku o udzielenie dotacji.

(36)

W celu zwiększenia przewidywalności i długoterminowej skuteczności, przy wykonywaniu decyzji nr 1313/2013/UE Komisja powinna przyjmować roczne lub wieloletnie programy prac, określając w nich planowane przydziały środków. Dzięki temu Unia powinna mieć więcej elastyczności w wykonaniu budżetu, co korzystnie wpłynie na działania w zakresie zapobiegania i zapewniania gotowości. Ponadto prognozowane przyszłe przydziały środków należy przedstawiać i omawiać co roku na forum komitetu wspomagającego Komisję zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 182/2011.

(37)

Komisja zdaje sprawozdania z wykonania budżetu unijnego mechanizmu zgodnie z rozporządzeniem finansowym.

(38)

Do decyzji nr 1313/2013/UE stosuje się horyzontalne przepisy finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 TFUE. Przepisy te są ustanowione rozporządzeniem finansowym i określają w szczególności procedurę ustanawiania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, zamówień, nagród i zarządzania pośredniego oraz przewidują kontrole wykonywania obowiązków przez podmioty upoważnione do działań finansowych. Przepisy przyjęte na podstawie art. 322 TFUE obejmują również ogólny system warunkowości służący ochronie budżetu Unii.

(39)

O ile środki służące zapobieganiu i zapewnianiu gotowości są niezbędne do zwiększenia odporności Unii na wypadek klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka, o tyle fakt oraz czas wystąpienia klęsk i katastrof, a także ich skala są z natury rzeczy niemożliwe do przewidzenia. Najnowszy kryzys związany z COVID-19 pokazał, że zasoby finansowe potrzebne do zapewnienia odpowiedniej reakcji mogą się znacząco różnić w poszczególnych latach i powinny być udostępniane natychmiast. Pogodzenie zasady przewidywalności budżetowej z koniecznością szybkiego reagowania na nowe potrzeby wiąże się więc z potrzebą dostosowania realizacji finansowej programów prac. Należy zatem zezwolić na przenoszenie niewykorzystanych środków, z ograniczeniem do kolejnego roku i z wyłącznym przeznaczeniem na działania z zakresu reagowania, dodatkowo do przenoszenia środków dozwolonego na podstawie art. 12 ust. 4 rozporządzenia finansowego.

(40)

Zgodnie z rozporządzeniem finansowym, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 883/2013 (17) i rozporządzeniami Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 (18), (Euratom, WE) nr 2185/96 (19) i (UE) 2017/1939 (20) interesy finansowe Unii należy chronić za pomocą proporcjonalnych środków, w tym środków w zakresie zapobiegania nieprawidłowościom - w tym nadużyciom finansowym - ich wykrywania, korygowania i prowadzenia w ich sprawie postępowań, odzyskiwania środków utraconych, nienależnie wypłaconych lub nieodpowiednio wykorzystanych oraz, w stosownych przypadkach, nakładania kar administracyjnych. W szczególności, zgodnie z rozporządzeniami (Euratom, WE) nr 2185/96 i (UE, Euratom) nr 883/2013 Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) jest uprawniony do prowadzenia dochodzeń administracyjnych, w tym kontroli na miejscu i inspekcji, w celu ustalenia, czy miały miejsce nadużycia finansowe, korupcja lub wszelka inna nielegalna działalność na szkodę interesów finansowych Unii. Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2017/1939 Prokuratura Europejska (EPPO) jest uprawniona do prowadzenia postępowań przygotowawczych oraz wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii, jak przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 (21). Zgodnie z rozporządzeniem finansowym każda osoba lub podmiot, które otrzymują środki finansowe Unii, mają w pełni współpracować w celu ochrony interesów finansowych Unii, przyznać Komisji, OLAF, Trybunałowi Obrachunkowemu oraz, w przypadku państw członkowskich, które uczestniczą we wzmocnionej współpracy na podstawie rozporządzenia (UE) 2017/1939, EPPO niezbędne prawa i dostęp, a także zapewniać, aby wszelkie osoby trzecie uczestniczące w wykonywaniu środków finansowych Unii przyznały tym organom równoważne prawa. Z tego względu umowy z państwami i terytoriami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi, a także umowy lub porozumienia wynikające z wykonania decyzji nr 1313/2013/UE powinny zawierać postanowienia wyraźnie uprawniające Komisję, Trybunał Obrachunkowy, EPPO i OLAF do prowadzenia takich audytów, weryfikacji na miejscu i inspekcji, zgodnie z odpowiednimi kompetencjami tych organów, i gwarantujące, że wszelkie osoby trzecie uczestniczące w wykonaniu środków finansowych Unii przyznają tym organom równoważne prawa.

(41)

Państwa trzecie będące członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) mogą uczestniczyć w programach unijnych w ramach współpracy ustanowionej na mocy Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (22), które przewiduje realizację programów na podstawie decyzji wydanej na mocy tego porozumienia. Państwa trzecie mogą również uczestniczyć w tych programach na podstawie innych instrumentów prawnych. W decyzji nr 1313/2013/UE należy wprowadzić przepis szczególny zobowiązujący państwa trzecie do przyznania właściwemu urzędnikowi zatwierdzającemu, OLAF oraz Trybunałowi Obrachunkowemu praw i dostępu niezbędnych do wykonywania w pełni ich odpowiednich kompetencji.

(42)

Aby zdolności rescEU spełniały swoje funkcje, a unijny mechanizm skutecznie zaspokajał potrzeby obywateli Unii, w czasie pandemii COVID-19 udostępniono dodatkowe środki finansowe na działania prowadzone w ramach unijnego mechanizmu. Ważne jest, aby zapewnić Unii elastyczność niezbędną do skutecznego reagowania na nieprzewidywalność klęsk i katastrof, a jednocześnie zachować pewną przewidywalność w realizacji celów określonych w decyzji nr 1313/2013/UE. W dążeniu do osiągnięcia tych celów trzeba zachować odpowiednią równowagę. W celu aktualizowania określonego w załączniku I podziału procentowego zgodnie z priorytetami unijnego mechanizmu należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. (23) w sprawie lepszego stanowienia prawa. W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.

(43)

Należy zatem odpowiednio zmienić decyzję nr 1313/2013/UE.

(44)

Aby zapewnić ciągłość udzielania wsparcia w odpowiednim obszarze polityki oraz umożliwić rozpoczęcie wdrażania od początku obowiązywania wieloletnich ram finansowych na lata 2021-2027, niniejsze rozporządzenie powinno wejść w życie w trybie pilnym i być stosowane z mocą wsteczną od dnia 1 stycznia 2021 r.,