Jak współpracować ze związkami zawodowymi po zmianach przepisów

Możliwość tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich przez osoby świadczące pracę na podstawie umów o dzieło, zlecenia czy w ramach tzw. samozatrudnienia to najważniejsza zmiana, jaka obowiązuje od 1 stycznia 2019 r. w zakresie tworzenia i funkcjonowania organizacji związkowych. Osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy uzyskały też prawo do ochrony przed zwolnieniem z pracy.

Pracownikom i pracodawcom przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców (art. 59 Konstytucji RP). Ta konstytucyjna zasada ma odzwierciedlenie w źródłach prawa pracy. Pracownicy i pracodawcy w celu reprezentacji i obrony swych praw i interesów mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji (art. 18¹ Kodeksu pracy).

1. Związek zawodowy oraz uprawnieni do zrzeszania się

Związek zawodowy to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.

Przez wiele lat osoby wykonujące pracę na podstawie innych stosunków prawnych niż stosunek pracy nie mogły tworzyć związków zawodowych ani wstępować do nich. Od 1 stycznia 2019 r. dokonano w tym zakresie bardzo istotnych zmian związanych z rekomendacją Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r. (K 1/13). We wskazanym wyroku TK uznał, że zakres regulacji dopuszczający możliwość tworzenia związków zawodowych i wstępowania do nich tylko przez pracowników jest niezgodny z konstytucją.

Uwzględniając argumentację przywołaną w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, która wskazuje na brak konstytucyjnego ograniczenia w zakresie wstępowania oraz tworzenia związków zawodowych w kontekście konkretnej formy zatrudnienia, od 1 stycznia 2019 r. prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje osobom wykonującym pracę zarobkową.