Wyrok SN z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn. IV CSK 240/13

O tym kto jest dłużnikiem decyduje treść tytułu wykonawczego, a zamieszczone w nim zastrzeżenie o ograniczeniu odpowiedzialności danego dłużnika nie zmienia tej zasady, gdyż odnosi się jedynie do kwestii przedmiotowej (ograniczenia egzekucji).

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)

SSN Jan Górowski

SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa J. S. przeciwko "W." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 30 stycznia 2014 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 13 września 2012 r.,

1) oddala skargę kasacyjną;

2) zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.800,- (jeden tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 września 2012 r. oddalił apelację powoda J. S. od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 27 lutego 2012 r., którym oddalono powództwo skierowane przeciwko W. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością o zwolnienie od egzekucji udziału wynoszącego 1/2 we własności nieruchomości położonej w G. przy ul. [...], zajętego w dniu 1 marca 2011 r. w toku egzekucji prowadzonej na rzecz pozwanego jako wierzyciela przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. Sąd Apelacyjny przyjął następującą podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia: Powód pozostaje w związku małżeńskim z J. S. od 1969 r. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr 23, położonego w G. przy ul. [...] zostało nabyte w 1978 r. w drodze przydziału Spółdzielni Mieszkaniowej S., której członkiem był powód. Małżonkowie zawarli w dniu 31 sierpnia 2001 r. umowę majątkową małżeńską o wyłączeniu ustroju wspólności ustawowej, ustanowieniu ustroju rozdzielności majątkowej i podziale majątku wspólnego, w którym wśród składników majątku wspólnego nie wymieniono wskazanego prawa, a dniu 21 czerwca 2004 r. - umowę darowizny w formie aktu notarialnego, mocą której J. S. darowała mężowi udział wynoszący 1/2 części w tym prawie. Spółdzielnia Mieszkaniowa S., w oparciu o art. 17 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), umową z dnia 19 października 2007 r. ustanowiła w miejsce spółdzielczego własnościowego prawa odrębną własność wskazanego lokalu mieszkalnego i przeniosła ją nieodpłatnie na powoda wraz z udziałem wynoszącym 2666925/1000000000 części w prawie własności nieruchomości gruntowej i budynkowej. Prawo to wpisano do księgi wieczystej. Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 4 lipca 2008 r. umowę darowizny, zawartą przez małżonków w dniu 21 czerwca 2004 r., uznał za bezskuteczną wobec pozwanego w zakresie wierzytelności wynikającej z weksli wypełnionych w 2001 r., przysługującej mu w stosunku do J. S., zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 9 maja 2005 r. Udział wynoszący 1/2 , nabyty przez powoda od J. S., w dniu 27 października 2009 r. został zajęty w toku toczącego się przeciwko niej postępowania egzekucyjnego. Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 27 stycznia 2011 r. nadał klauzulę wykonalności wyrokowi Sądu Okręgowego w G. z dnia 9 maja 2005 r., także przeciwko małżonkowi dłużniczki J. S. z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w dniu 1 marca 2011 r. zajął dalszy udział wynoszący 1/2 i prowadzi, na podstawie powyższych tytułów wykonawczych, egzekucję przeciwko dłużniczce oraz przeciwko powodowi z prawa odrębnej własności lokalu - na rzecz pozwanego jako wierzyciela. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 138 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. z dnia 4 marca 1961 r.), jak również art. 215 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r.- prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848 ze zm.) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, przydzielone powodowi w czasie trwania małżeństwa, należało do obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe oraz niezależnie od środków z jakich zostało nabyte, a wyłączenie wspólności majątkowej tego prawa umową ustanawiającą rozdzielność majątkową małżeńską było niedopuszczalne. Z dniem 15 stycznia 2003 r., po uchyleniu art. 215 prawa spółdzielczego ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2058), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, przysługujące łącznie małżonkom S., pozostającym w ustroju rozdzielności majątkowej, stało się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych. Powód i jego małżonka umową darowizny z dnia 21 czerwca 2004 r. dokonali przeniesienia prawa z majątku wspólnego do majątku odrębnego (obecnie osobistego) powoda. Pozwany w następstwie uznania tej czynności za bezskuteczną wobec przysługującej mu wierzytelności, może prowadzić egzekucję z tego prawa. W ocenie Sądu Okręgowego przekształcenie w prawo własności nie stanowi przeszkody do prowadzenia egzekucji, gdyż zostało dokonane po zawarciu przez małżonków umowy darowizny, uznanej za bezskuteczną wobec pozwanego. Przedmiot prawa pozostał ten sam, a zmianie uległa jedynie jego forma. Sąd przyjął, co do zasady, dopuszczalność wystąpienia z powództwem ekscydencyjnym z art. 841 § 1 k.p.c. przez małżonka dłużnika, przeciwko któremu nadana została klauzula wykonalności. Stwierdził jednak, że powód nie może być uznany za osobę trzecią w rozumieniu tego przepisu, bowiem egzekucja nie została skierowana do przedmiotu stanowiącego jego majątek osobisty, a w toczącym się postępowaniu jest dłużnikiem egzekwowanym. Sąd Apelacyjny, podzielając pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 105/08 (OSNC 2009, nr 10, poz. 136), uznał za trafne stanowisko dotyczące braku legitymacji powoda do wytoczenia powództwa na podstawie art. 841 § 1 k.p.c. i stwierdził, że może on skorzystać jedynie ze skargi na czynność komornika albo z wniosku o umorzenie egzekucji. Wskazał także, że za osoby trzecie, w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c., należy uznać osoby inne, niż wymienione w treści tytułu wykonawczego (orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 498/00, oraz z dnia 9 stycznia 2004 r., IV CK 327/02). Niezależnie od tego Sąd drugiej instancji nie zgodził się z twierdzeniem powoda, że egzekucja została skierowana do jego majątku osobistego. Potwierdził, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego z dniem 15 stycznia 2003 r. stało się przedmiotem współwłasności małżonków w częściach ułamkowych i oceny tej nie zmienia fakt zawarcia w dniu 31 sierpnia 2001 r. umowy znoszącej wspólność majątkową małżeńską, gdyż z uwagi na brzmienie art. 215 § 2 prawa spółdzielczego, obowiązującego w chwili zawarcia tej umowy, takie prawo do lokalu nie mogło być nią objęte. Wskazał, że w myśl art. 365 § 1 k.p.c. związany jest stanowiskiem sądu który, nadając klauzulę wykonalności przeciwko powodowi jako małżonkowi dłużniczki z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego, badał tę umowę i przesądził, iż powód nieskutecznie bronił się zarzutem jej istnienia, bowiem nie zdołał wykazać, iż pozwany wiedział o niej w chwili powstania zobowiązania dłużnika (art. 47 § 2 k.r.o. w poprzednim brzmieniu). Zgodził się, że przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność tego lokalu nie stanowi przeszkody do prowadzenia egzekucji. Przyjął, że ze względu na prawomocne uznanie wobec wierzyciela za bezskuteczną umowy darowizny z dnia 21 czerwca 2004 r., której przedmiotem było przeniesienie na powoda udziału wynoszącego 1/2 części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, wszelkie następcze przekształcenia tego prawa, mające źródło w umowie darowizny uznanej za bezskuteczną, nie wywołały skutków prawnych wobec pozwanego. Orzeczenie powyższe zostało zaskarżone w całości skargą kasacyjną przez powoda. Skarżący, wnosząc o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, powołał w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania błędne zastosowanie art. 841 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że powód - jako małżonek dłużniczki przeciwko któremu nadano klauzulę wykonalności, nie posiada legitymacji do działania w sporze z powództwa opozycyjnego w sytuacji gdy przedmiot postępowania egzekucyjnego nie należy do majątku wspólnego, a w ramach podstawy naruszenia przepisów prawa materialnego błędne zastosowanie art. 31 i 32 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 stycznia 2005 r., art. 17 ust. 5 prawa spółdzielczego w wersji obowiązującej do dnia 31 sierpnia 2007 r., art. 7 ust. 2 prawa własności lokali, a w konsekwencji stwierdzenie, że przedmiot żądania wyłączenia, tj. udział równy 1/2 prawa własności nieruchomości lokalowej należy do majątku wspólnego, mimo iż do powstania i nabycia prawa doszło już po ustaniu ustroju wspólności majątkowej. Pozwany wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.