Wyrok SN z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. I UK 10/13

Czym innym jest sprzeczność czynności prawnej z ustawą i czym innym jest czynność mająca na celu obejście ustawy. Nie są to sytuacje tożsame (art. 58 § 1 k.c.). Umowa zlecenia może nie być nieważna. Nie chodzi wówczas o sprzeczność takiej umowy z prawem. Zleceniobiorca może zasadnie twierdzić, że strony nie są ograniczenie w kształtowaniu treści umowy zlecenia. Inna jest sytuacja, gdy umowa formalnie nie jest sprzeczna z ustawą, jednak ma na celu obejście ustawy i z tej przyczyny jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Nawet formalnie poprawna realizacja umowy zlecenia w efekcie może zmierzać do obejścia prawa. To, że zlecenie było wykonywane nie wyłącza oceny dotyczącej ważności tego zobowiązania, w tym przypadku jako podstawy ubezpieczenia społecznego.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Zbigniew Hajn

SSN Roman Kuczyński

w sprawie z odwołania J. O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych z udziałem zainteresowanego M. T. o podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 czerwca 2013 r., skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 13 września 2012 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny wyrokiem z 13 września 2012 r. oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z 9 marca 2011 r., który zmienił decyzję pozwanego z 17 grudnia 2010 r. i ustalił, że odwołujący się J. O. podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia. W sprawie pozwany decyzją z 17 grudnia 2010 r. uznał, że J. O. nie podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia zawartej i wykonywanej dla Centrum Psychologiczno-Terapeutycznego M. T. od 1 marca do 30 czerwca 2005 r. Zarzucał pozorność umowy zlecenia w celu uniknięcia płacenia wyższych składek na ubezpieczenia społeczne z prowadzonej jednocześnie przez ubezpieczonego działalności gospodarczej (taksówki osobowej). Zlecenie opiewało na 100 zł miesięcznie i kwota ta stanowiła podstawę składek, natomiast z działalności gospodarczej minimalna podstawa składek była wielokrotnie wyższa. Wynosiła 1.443,28 zł od marca do maja 2005 r. i 1.449,27 zł w czerwcu 2005 r. Ubezpieczony zawał umowę zlecenia z M. T., który prowadzi szkolenia z zakresu psychologii, socjologii rodziny i dla osób z problemami rodzinnymi. W ramach zlecenia ubezpieczony zobowiązał się do promocji działalności Centrum Psychologiczno-Terapeutycznego. Roznosił i rozwoził ulotki reklamujące, informujące o rodzajach działalności prowadzonej przez Centrum, rozdawał je klientom swojej taksówki oraz roznosił do szkół i przedszkoli. Ubezpieczony przyznał, że zawierając umowę chciał uzyskać obniżenie składek na ubezpieczenia społeczne. Sąd Okręgowy nie stwierdził pozorności umowy zlecenia i uznał ją za zgodną z prawem podstawę ubezpieczenia społecznego - art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 13 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej jako "ustawa o sus"). W apelacji pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego. Podniósł, że zleceniodawca zatrudniał na takich samych zasadach wiele innych osób prowadzących działalność gospodarczą, w stosunku do których również zostały wydane decyzje o wyłączeniu z ubezpieczenia. Z okoliczności sprawy wynika, że praca w ramach umowy zlecenia nie była świadczona. Działanie ubezpieczonego wyraźnie świadczy o zawarciu umowy w celu obejścia prawa oraz o naruszeniu zasad współżycia społecznego, gdyż polega na świadomym uchylaniu się od opłacania składek z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji wskazał, że ubezpieczony zawarł umowę zlecenia przed zmianą art. 9 ust. 2 ustawy o sus, który nie uzależniał jeszcze objęcia ubezpieczeniami społecznymi od wysokości podstawy wymiaru składek. Ubezpieczony miał prawo wyboru między ubezpieczeniem z działalności gospodarczej i ubezpieczeniem z umowy zlecenia. Skorzystał z możliwości opłacenia niższych składek i zawarł umowę zlecenia, co nie może być uznane za wadę oświadczenia woli (pozorności - art. 83 § 1 k.c.), a tym bardziej za chęć obejścia prawa. Ciężar dowodu takich okoliczności spoczywał na organie rentowym (art. 6 k.c.). Ubezpieczony wykonywał czynności wynikające ze zlecenia. Przepis art. 9 ust. 2 ustawy o sus (przed zmianą) pozwalał ubezpieczonemu na wybór ubezpieczenia. Nie był zasadnym argumentem zarzut, że przeciwko innym osobom również wydano podobne decyzje, gdyż każda sprawa wymaga indywidualnego rozpoznania.