Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 29 września 2006 r. sygn. II UZP 10/06

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra

Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca, uzasadnienie), Zbigniew Hajn, Józef lwulski, Jerzy Kwaśniewski, Zbigniew Myszka, Herbert Szurgacz (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2006 r. sprawy z wniosku Bogdana S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o rentę rodzinną na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2006 r, II UZP 5/06

„Czy na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353) prawo do renty rodzinnej nabywa dziecko, które stało się całkowicie niezdolne do pracy i do samodzielnej egzystencji po osiągnięciu wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 powołanej ustawy ?”.

podjął uchwałę:

Dziecko, które stało się całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji po osiągnięciu wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie nabywa prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne powstało w następującym stanie faktycznym. Wnioskodawca, ubiegający się o rentę rodzinną po zmarłym ojcu, w wieku 20 lat zachorował na schizofrenię paranoidalną co kwalifikowało go do I grupy inwalidów od 1972 r. według stanu prawnego obowiązującego do 1 września 1996 r. W dacie śmierci ojca - 21 grudnia 2003 r. - był całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji. Organ rentowy decyzją z dnia 3 sierpnia 2004 r. odmówił przyznania mu prawa do renty rodzinnej wobec powstania niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji po ukończeniu 16 lat w sytuacji, gdy nie kontynuował nauki. Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z dnia 3 marca 2005 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty rodzinnej od dnia 25 lutego 2004 r. Sąd ten uznał, że wnioskodawca spełnił warunek określony w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), gdyż stał się całkowicie niezdolny do pracy oraz niezdolny do samodzielnej egzystencji. Na podstawie tego przepisu prawo do renty rodzinnej przysługuje dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy i niezdolnemu do samodzielnej egzystencji niezależnie od tego, w jakim okresie powstała ta niezdolność. Warunek powstania niezdolności do pracy okresie, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy dotyczy tylko przesłanki powstania całkowitej niezdolności do pracy, natomiast nie ma zastosowania w przypadku stwierdzenia także niezdolności do samodzielnej egzystencji. Rozpoznając apelację organu rentowego od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu powziął wątpliwości co do wykładni przepisów będących podstawą rozstrzygnięcia i postanowieniem z dnia 9 maja 2006 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: „czy na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) prawo do renty rodzinnej nabywa dziecko, które stało się całkowicie niezdolne do pracy i do samodzielnej egzystencji po osiągnięciu wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 powołanej ustawy”. Rozpoznając zagadnienie prawne Sąd Najwyższy stwierdził, że wątpliwości interpretacyjne powołanego przepisu spowodowały rozbieżność w orzecznictwie Sądu Najwyższego i przedstawił zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego. Wątpliwości wynikają z tego, że przepis jest elementem normy prawnej (art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach) ustanawiającej prawo do pobierania renty rodzinnej dla trzech grup dzieci. Pierwsza grupa obejmuje wszystkie dzieci, które nie ukończyły 16 lat. Mają one bezwarunkowe prawo do pozostawania na utrzymaniu rodziców. Śmierć rodzica, zanim dziecko ukończy ten wiek, zawsze oznacza utratę żywiciela. Druga grupa to dzieci od 16 do 25 lat, które kontynuują naukę. Kontynuowanie nauki oznacza przedłużenie prawa do pozostawania na utrzymaniu rodziców a w razie ich śmierci do otrzymywania renty rodzinnej do ukończenia 25 lat. Trzecia grupa to dzieci, którym prawo pozwala pozostawać na utrzymaniu rodziców (pobierać rentę rodzinną) bez ograniczenia wiekowego, pod warunkiem jednak, że są całkowicie niezdolne do pracy, jeżeli niezdolność ta powstała w wieku do 16 lat, albo jeżeli dziecko uczęszczało do szkoły przed ukończeniem 25 lat. Uzasadnieniem dla koncepcji przyjętej w wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy oraz w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 lutego 2001 r. III AUa 1750/00 (Wokanda 2002 nr 9, poz. 38) jest niejasna treść art. 68 ust. 1 pkt 3, w którym rozróżnia się osoby całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji i osoby całkowicie niezdolne do pracy. Niewątpliwie, jeżeli przyznaje się dane prawo osobom o określonych cechach (całkowicie niezdolnym do pracy), to tym bardziej nabywają to prawo osoby, które są nie tylko całkowicie niezdolne do pracy, ale dodatkowo niezdolne do samodzielnej egzystencji. Rozróżnienie obu grup mogłoby sugerować zamiar ustawodawcy zróżnicowania ochrony tych osób. Tę sugestię należy jednak wykluczyć z powodów, na które powołuje się Sąd Apelacyjny opowiadając się za interpretacją że obie te grupy osób (dzieci) mogą nabyć prawo do renty rodzinnej niezależnie od ich wieku w chwili śmierci rodzica tylko wtedy, jeżeli całkowita niezdolność do pracy (także u osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji) powstała przed ukończeniem 16 (25 lat). W poprzednim stanie prawnym sytuacja całkowitej niezdolności do pracy i jednocześnie niezdolności do samodzielnej egzystencji określona była jako „inwalidztwo pierwszej grupy” a całkowita niezdolność do pracy jako „inwalidztwo drugiej grupy”. Każda z tych grup traktowana była odrębnie z odrębnie ustaloną wysokością renty. W obecnym stanie prawnym niezdolność do samodzielnej egzystencji nie jest wyznacznikiem prawa do renty z ubezpieczenia społecznego. Element ten przesądza jedynie o prawie do dodatku pielęgnacyjnego do renty. Przepis art. 68 ust. 1 pkt 3 powinien więc odwoływać się jedynie do osób całkowicie niezdolnych do pracy. Jego obecna treść jest jednak wynikiem „prostego” przetłumaczenia poprzedniego brzmienia przepisu („bez względu na wiek, jeżeli stały się inwalidami I lub II grupy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub ) przy użyciu obecnej terminologii. Zdaniem składu orzekającego powyższe rozważania uzasadniają udzielenie na przedstawione pytanie odpowiedzi, że na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach prawo do renty rodzinnej nabywa dziecko, które stało się niezdolne do pracy i do samodzielnej egzystencji przed osiągnięciem wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy.