Wyrok NSA z dnia 16 stycznia 2018 r., sygn. II FSK 3648/15

Egzekucyjne postępowanie

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Andrzej Jagiełło (sprawozdawca), Sędzia NSA Jerzy Rypina, Sędzia WSA (del.) Kazimierz Maczewski, Protokolant Bernadetta Pręgowska, po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2018 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej R.U. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 12 sierpnia 2015 r. sygn. akt I SA/GL 278/15 w sprawie ze skargi R.U. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 18 grudnia 2014 r. nr [...] w przedmiocie kosztów egzekucyjnych oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

II FSK 3648/15

UZASADNIENIE 1.1 Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2015 r., sygn. akt I SA/GL 278/15, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) - dalej: p.p.s.a., oddalił skargę R.U. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 18 grudnia 2014 r. w przedmiocie kosztów egzekucyjnych. 1.2 Przedstawiając stan sprawy Sąd pierwszej instancji wskazał, że postanowieniem tym organ, po rozpatrzeniu zażalenia R.U. (skarżący), na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 w zw. z art. 144 Kodeksu postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.) - dalej: K.p.a., oraz art. 17, art. 18 i art. 64c § 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1619) - dalej: u.p.e.a., utrzymał w mocy postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. z dnia 27 października 2014 r. o odmowie zwrotu kosztów egzekucyjnych pobranych w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie tytułu wykonawczego nr [...] z 26 listopada 2010 r. Tytuł ten obejmował zobowiązanie w zryczałtowanym podatku dochodowym za 2004 r., ustalone decyzją Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 27 września 2010r., której nadany został rygor natychmiastowej wykonalności. W dniu 25 sierpnia 2014 r. skarżący, odwołując się do art. 64c § 3 u.p.e.a., wystąpił do Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. o umorzenie egzekucji, uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych oraz wydanie postanowienia o zwrocie kosztów egzekucyjnych w związku z umorzeniem postępowania podatkowego dotyczącego zobowiązania wykazanego w tytule wykonawczym. Postanowieniem z dnia 27 października 2014 r. organ orzekł o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, natomiast postanowieniem z tej samej daty odmówił zwrotu kosztów egzekucyjnych w kwocie 2.447,29 zł wyegzekwowanych w trakcie tego postępowania. Organ egzekucyjny stwierdził, że pobrane koszty nie podlegają zwrotowi, gdyż dochodzona od zobowiązanego należność wykazana w tytule wykonawczym była w dacie jego wystawienia wymagalna, zatem wszczęcie i prowadzenie postępowania egzekucyjnego nastąpiło w oparciu o prawidłowo wystawiony tytuł wykonawczy, obejmujący wymagalne zobowiązanie podatkowe. Po rozpoznaniu zażalenia skarżącego organ odwoławczy podzielił argumentacje organu pierwszej instancji. W jego ocenie skoro postępowanie egzekucyjne wobec zobowiązanego prowadzone było w okresie wymagalności zaległości podatkowej wykazanej w tytule wykonawczym i zastosowano w nim środki egzekucyjne wymienione w art. 1a pkt 12 lit. a) u.p.e.a., to nietrafny jest zarzut, iż to postępowanie egzekucyjne prowadzone było niezgodnie z prawem. Nie może mieć wpływu na tę prawidłowość późniejsze uchylenie decyzji wskazanej w tytule wykonawczym jako podstawy prawnej wykazanego w nim obowiązku, co znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych. Oznacza to, że w odniesieniu do skarżącego brak jest przesłanek do zastosowania art. 64c § 3 u.p.e.a. i zwrócenia mu pobranych kosztów egzekucyjnych. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art. 64c § 3 u.p.e.a. przez błędną wykładnię i jego niezastosowanie oraz naruszenie przepisów postępowania przez odmowę zwrotu kosztów egzekucyjnych w sytuacji umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego od początku niezgodnie z prawem, w oparciu o niezgodna z prawem decyzję. W odpowiedzi na skargę Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach wniósł o jej oddalenie. 1.3 Oddalając skargę Sąd pierwszej instancji wskazał na występujące w orzecznictwie rozbieżności na tle stosowania art. 64c § 3 u.p.e.a. w sytuacji, gdy koszty egzekucyjne wyegzekwowano na podstawie tytułu wykonawczego opartego o decyzje podatkową uchyloną następnie w wyniku wznowienia postępowania podatkowego wobec stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu, stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 13 lipca 2013 r., sygn. akt 18/09 . Sąd uznał, że jedyne kryteria, które mogą być brane pod uwagę w zaistniałym stanie faktycznym, to te wynikające z art. 64 c § 3 u.p.e.a. i nie ma żadnego prawnego uzasadnienia, aby wychodzić poza zakres tego przepisu, w sytuacji, gdy uchylenie tytułu egzekucyjnego nastąpiło po stwierdzeniu niekonstytucyjności przepisu, stanowiącego podstawę jego wydania. Rozstrzygając o kosztach egzekucyjnych, przy zastosowaniu art. 64c § 3 ustawy, organ egzekucyjny nie prowadzi odrębnego postępowania w kwestii zgodności lub niezgodności z prawem wszczęcia lub prowadzenia egzekucji lecz stwierdzenie w tym zakresie opiera na ustaleniu czy w innym postępowaniu wydane zostało orzeczenie, z którego wynika, że zaistniała tego rodzaju okoliczność. Orzeczeniem takim może być stwierdzenie nieważności decyzji będącej podstawą wystawienia tytułu wykonawczego. Natomiast uchylenie decyzji podatkowej, stanowiącej podstawę wystawienia tytułu wykonawczego, skierowanego do egzekucji, nie stanowi o niezgodnym z prawem wszczęciu i prowadzeniu egzekucji do czasu (dnia) uchylenia takiej decyzji. Uchylenie decyzji podatkowej w trybie zwykłym lub wznowieniowym niezależnie od przyczyn, nie oznacza, że decyzja taka nie istniała czy nie rodziła skutków prawnych w zakresie jej egzekucji. Przepis art. 240 § 1 pkt 8 Ordynacji podatkowej - dalej: O.p. stanowiący o wznowieniu postępowania zakończonego decyzją ostateczną jeżeli została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej orzekł Trybunał Konstytucyjny, stanowi jedną z równorzędnych przesłanek opisanych w tym artykule, a stanowiących o możliwości zastosowania art. 245 § 1 pkt 1 O.p. Wznowieniu postępowania na tej podstawie i decyzji wydanej po jego przeprowadzeniu ustawodawca nie nadał szczególnego charakteru i nie stwierdził, że ma to inny skutek niż ten, który powstaje po uchyleniu decyzji w trybie zwykłym czy wznowieniowym. Odmienne stanowisko powodowałoby nierówne traktowanie podatników w sprawach, w których doszło do wznowienia postępowania z innych przyczyn. Zdaniem Sądu, skoro w niniejszej sprawie skarżący nie kwestionował prawidłowości wszczęcia i prowadzenia egzekucji, w trakcie której pobrano sporne koszty, z innych przyczyn niż uchylenie decyzji podatkowej, stanowiącej podstawę wystawienia tytułów wykonawczych i umorzenia postępowania w tej sprawie w toku postępowania wznowieniowego, to tym samym nie znajduje zastosowania przepis art. 64c § 3 u.p.e.a. co do zwrotu tych kosztów egzekucyjnych, które pobrane zostały do dnia uchylenia decyzji określającej egzekwowane należności pieniężne. Uchylenie takiej decyzji w trybie "zwykłym" czy też "wznowieniowym" rodzi określone skutki prawne na przyszłość a nie wstecz. Nie można więc uznać, że uchylenie decyzji będącej podstawą prawną podlegającego egzekucji obowiązku w trakcie lub po zakończeniu egzekucji oznacza jej bezprawność w całości i od samego początku. Koszty egzekucyjne obciążające zobowiązanego i po ich pobraniu podlegają zwrotowi (art. 64c § 3 ) tylko w tym zakresie w jakim okazało się, że egzekucja była niezgodna z prawem. O tym w jakim momencie egzekucja okazała się niezgodna z prawem decyduje orzeczenie stanowiące podstawę do takiego stwierdzenia. W przypadku, gdy orzeczeniem takim jest decyzja uchylająca decyzję będącą podstawą wystawienia tytułu wykonawczego, skutek ten powstaje z dniem, w którym decyzja taka stała się ostateczna. Koszty egzekucyjne pobrane do tego dnia nie są kosztami, o których mowa w art. 64c § 3 u.p.e.a. 2.1 W skardze kasacyjnej od tego wyroku skarżący, zaskarżając go w całości, na podstawie art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a. zarzucił: 1. naruszenie prawa materialnego tj. art. 64c § 3 u.p.e.a. przez błędną wykładnię i uznanie, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2013 r., sygn. akt SK 18/09 nie daje podstaw do stwierdzenia, iż wszczęcie i prowadzenie egzekucji było niezgodne z prawem, a tym samym skarżącemu nie należy się zwrot wyegzekwowanych kosztów egzekucyjnych, podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu prowadzi do uznania, że wyrok ten daje podstawę do stwierdzenia, iż wszczęcie i prowadzenie egzekucji było niezgodne z prawem, a koszty egzekucyjne powinny zostać mu zwrócone; 2. naruszenie prawa materialnego tj. art. 60 § 1 i art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskutek uznania, że uchylenie czynności egzekucyjnych nie wywołuje konsekwencji w postaci braku wywierania skutków prawnych czynności egzekucyjnych z uwagi na wagę naruszenia prawa będącego podstawą umorzenia postępowania egzekucyjnego i uchylenia przeprowadzonych czynności egzekucyjnych, podczas gdy uchylenie czynności egzekucyjnych prowadzi do pozbawienia efektów prawnych czynności egzekucyjnych z uwagi na kwalifikowane naruszenie prawa; 3. naruszenie art. 2, art. 6 i art. 8 Konstytucji RP przewidujących zasady praworządności i legalności poprzez pozbawienie ochrony prawnej skarżącego oraz zasady równości poprzez oddalenie skargi na postanowienie odmawiające zwrotu kosztów egzekucji skarżącemu w sytuacji umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego od początku niezgodnie z prawem i w oparciu o niezgodna z prawem decyzje narusza zasadę równości. Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. 2.2 Dyrektor Izby skarbowej w Katowicach nie złożył odpowiedzi na skargę kasacyjną.