Koszty rodzajowe i sporządzanie porównawczego rachunku zysków i strat

W ramach polityki rachunkowości jednostka sama decyduje, czy będzie korzystała:

● z kosztów w układzie rodzajowym (zgrupowanych na kontach zespołu 4 w zakładowym planie kont),

● z kosztów w układzie rodzajowym w powiązaniu z kontem 490 "Rozliczenie kosztów",

● z kosztów w układzie kalkulacyjnym (zgrupowanych na kontach zespołu 5 w zakładowym planie kont),

● z kosztów w układzie rodzajowo-kalkulacyjnym (zwanym też mieszanym, czyli kont obydwu zespołów: 4 i 5).

Dokonany w ramach przedstawionych wariantów wybór ma następnie wpływ na cały system finansowo-księgowy jednostki, przede wszystkim oczywiście w zakresie prezentacji kosztów i wyniku finansowego.

 

Schemat 1. Zależność między wybranym systemem ewidencji kosztów a możliwością sporządzenia rachunku zysków i strat

Jak łatwo odczytać z przedstawionego schematu, najszersze możliwości daje pełna ewidencja kosztów zarówno w zespole 4, jak i w zespole 5. W takim wypadku możliwe jest sporządzenie obydwu wariantów rachunku zysków i strat - i porównawczego, i kalkulacyjnego. Wariant porównawczy jest konsekwencją prowadzenia w jednostce kosztów według rodzaju (zespół 4), natomiast wariant kalkulacyjny - kosztów według miejsc powstawania (zespół 5 w planie kont).

Podkreślić należy, że mimo wskazanej swobody w zakresie zastosowania modelu ewidencyjnego rachunku kosztów każda jednostka ma obowiązek wykazać koszty według rodzaju w swoim sprawozdaniu finansowym. Jeśli nie dokona tego w rachunku zysków i strat, to informacja o kosztach według rodzajów musi się znaleźć w informacji dodatkowej. Z tego względu niezmiernie popularny jest układ rodzajowy, mimo że dane o kosztach w tym właśnie układzie są najbardziej ograniczone i nie dają takich możliwości analizy i kontroli, jak zastosowanie układu kalkulacyjnego.