Zwrot nienależnie pobranych świadczeń

Definicję nienależnie pobranych świadczeń oraz zasady ich zwrotu regulują przepisy ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU nr 137, poz. 887 ze zm.), zwanej dalej „ustawą systemową”, oraz przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.), zwanej dalej „ustawą emerytalną”.

W ujęciu przepisów ubezpieczeniowych za nienależnie pobrane świadczenie uważa się:

• świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

• świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenie przez osobę pobierającą świadczenia.

Przepisy ustawy emerytalnej za nienależenie pobrane świadczenie uważają również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej).

W ujęciu przepisów ubezpieczeniowych istnym elementem konstrukcyjnym pojęcia nienależenie pobrane świadczenia jest świadomość osoby, która świadczenie pobrała, co do faktu nieprzysługiwania tego świadczenia w całości lub w części od początku, np. złożenie nieprawdziwych zeznań co do okresu zatrudnienia i posłużenie się oświadczeniami świadków ze świadomością, że nie są one prawdziwe (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 kwietnia 2000 r. II UKN 500/99, OSNP 2001/20/623) albo w następstwie później zaszłych zdarzeń. I tak np. ubezpieczony, któremu przyznano i wypłacono emeryturę na podstawie fałszywych dokumentów lub w efekcie świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego, ma obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia i nie może bronić się zarzutem, że płatnik składek spowodował wypłatę tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2004 r. II UK 385/03, OSNP 2005/2/25).